Mahsulot ishlab chiqarish hajmi, xarajat va foyda aloqadorligini tahlili (CVP tahlil) - Экономика - Презентации

Mahsulot ishlab chiqarish hajmi, xarajat va foyda aloqadorligini tahlili (CVP tahlil)

Загружено в:

19.08.2023

Скачано:

0

Размер:

768.6865234375 KB

OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA OʻRTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI MOLIYA INSTITUTI ________________________________________________ FANIDAN NAZORAT ISH Guruh: ___________ Bajardi: _____________________ Qabul qildi:_____________________ Toshkent – 2022

Mahsulot ishlab chiqarish hajmi, xarajat va foyda aloqadorligini tahlili (CVP tahlil)

Ishlab chiqarish xarajatlari tushunchasi va uning tarkibi • Ishlab chiqarish xarajatlari deganda tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish va iste’molchilarga etkazib berishga qilinadigan barcha sarflar tushuniladi. Ishlab chiqarish sarf-xarajatlari tarkibiga xom ashyo, asosiy va yordamchi materiallar, yonilg`i va energiya uchun qilingan xarajatlar, asosiy kapital amortizastiyasi, ish haqi va ijtimoiy sug`urtaga ajratmalari, foiz to’lovlari va boshqa xarajatlar kiradi. Ishlab chiqarishga qilingan barcha sarf-xarajatlarning puldagi ifodasi mahsulot tannarxini tashkil qiladi.

• Ishlab chiqarish xarajatlarini ikkiga bo’lib o’rganish mumkin: bevosita ishlab chiqarish xarajatlari va muomala xarajatlari (1-chizma). Tovar birligining qiymatida ishlab chiqarish xarajatlari faqat uning bir qismini tashkil qiladi. Ishlab chiqarish xarajatlari tovar qiymatidan foyda miqdoriga kam bo’ladi. Muomala xarajatlari tushunchasi tovarlarni sotish jarayoni bilan bog`liq bo’lib, shu tovarlarni ishlab chiqaruvchidan olib, iste’molchiga etkazilguncha ketadigan sarflarga aytiladi. Ular ikki guruhga bo’linadi: qo’shimcha muomala xarajatlari va sof muomala xarajatlari. Tovarlarni o’rash, qadoqlash, saralash, transportga ortish, tashish va saqlash xarajatlari qo’shimcha muomala xarajatlari hisoblanadi. Muomala xarajatlarining bu turlari ishlab chiqarish xarajatlarining davomi hisoblanib, tovar qiymatiga kiradi va uning qiymatini oshiradi. Xarajatlar tovarlar sotilgandan keyin olingan pul tushumi summasidan qoplanadi.

UMUMIY XARAJATLAR Ishlab chiqarish xarajatlari Muomala xarajatlari Ish haqqiXom ashyo xarajatlari Yonilg`I va moylash materiallarga xarajatlar Amortizatsiya va h. Qo`shimcha muomala xarajatlariSof muomala xarajatlariXarajatlarning namoyon bo’lish sohasiga ko’ra turkumlanishi.

• Ma’lumki, muayyan bir resursni ishlab chiqarishning biron-bir yo’nalishi bo’yicha sarflanishi endilikda bu resursdan boshqa yo’nalishlarda foydalanish imkoniyatini cheklab qo’yadi. Shunga ko’ra, tadbirkor (yoki resurs egasi) mazkur resursni eng yuqori darajada naf keltiruvchi yo’nalishga sarflashga harakat qiladi. • Iqtisodiy resurslarni eng yuqori naf olish maqsadida boshqa muqobil yo’nalishlarda ishlatilishiga yo’l qo’ymay o’ziga jalb etish uchun to’lov iqtisodiy yoki zimmasiga tushuvchi xarajat deb ataladi.

Ishlab chiqarish hajmining o’zgarishiga ta’siriga qarab xarajatlarni turkumlash. • Ishlab chiqarish hajmining o’zgarishiga (qisqarishi yoki ortishiga) ta’sir qilmaydigan xarajatlar doimiy xarajatlar deyiladi. • Doimiy xarajatlar (FC) ishlab chiqarish hajmining o’sishiga bevosita ta’sir etmaydi va ishlab chiqarishning har qanday, hatto nolinchi hajmida ham mavjud bo’ladi. Bunga korxonaning to’lov majburiyatlari (zayomlar bo’yicha foiz va boshqa), soliqlar (ishlab chiqarish hajmiga bog`liq bo’lmagan turlari), amortizastiya ajratmalari, ijara haqi, qo’riqlash xizmatiga to’lov, uskunalarga xizmat ko’rsatish sarflari, boshqaruv xodimlari maoshi va shu kabilar kiradi. • O’zgaruvchi xarajatlar (VC) deb ishlab chiqarish hajmining o’zgarishiga ta’sir qiladigan xarajatlarga aytiladi. Unga xom ashyo, material, yonilg`i-transport xizmati, ishchilar ish haqi va shu kabilarga qilinadigan sarflar kiradi. • Ishlab chiqarishning har bir darajasida doimiy va o’zgaruvchan xarajatlar yig`indisi umumiy yoki yalpi xarajatlar (TS)ni tashkil qiladi. • Doimiy (FC), o’zgaruvchi (VC) va yalpi (TS) xarajatlarning grafikdagi ifodasini 4-chizma orqali ko’rishimiz mumkin.

Qisqa muddatli va uzoq muddatli davrlarda ishlab chiqarish xarajatlarining o’zgarish tamoyillari. • Ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olishda vaqt omili, ya’ni xarajat qilingandan pirovard natija olinguncha o’tgan davr sezilarli ta’sir ko’rsatadi. Shu sababli vaqt omilidan kelib chiqib, ishlab chiqarish xarajatlarini qisqa va uzoq muddatli davrda alohida tahlil qilinadi. • Korxona ishlab chiqarish hajmini o’stirish uchun qisqa davrda faqat o’zining o’zgaruvchi xarajatlari miqdorini o’zgartirishi mumkin. Bu qisqa muddatli xarajatlardir. Ishlab chiqarish quvvatlari esa (ishlab chiqarish bino va inshootlari maydoni, mashina va uskunalar miqdori) doimiy bo’lib qoladi, hamda bu davr faqat ulardan foydalanish darajasini o’zgartirish uchun etarli bo’lishi mumkin.

Xarajatlar klassifikatsiyasi . • Korxonalarni yalpi xarajatlari (IH) doimiy (DX) va o`zgaruvchan (OX) xarajatlardan iborat bo`ladi. • Doimiy xarajatlar — bu ijara to`lovi, qorovullik xizmati to`lovi, boshqaruvchi va muxandislar maoshi va shu kabilardan iborat bo`ladi va ishlab chiqarish xajmiga bog`liq bo`lmaydi. • O`zgaruvchan xarajatlar — doimiyga kirmagan boshqa hamma xarajatlar, ya’ni xom ashyo, materiallar, yoqilg`I, elektr energiya, ish haqi va shunga o`xshashlardan iboratdir. Korxona faoliyatini tashkil etish va oqilona boshqarish mahsulot birligiga qilingan xarajatlar (O`IH) bilish muhimdir. O`rtacha xarajatlar, umumiy xarajatlar miqdorini korxona ishlab chiqargan mahsulot hajmiga bo`lish orqali hisoblanadi. Xuddi shu yo`sinda o`rtacha doimiy (O`DX) va o`rtacha o`zgaruvchan (O`O`X) xarajatlar farqlanadi. • Korxona faoliyatining asosiy maqsadi foyda olish uning miqdorini muttasil oshirib borishdan iboratdir, ushbu xol esa chegaraviy xarajatlar tshunchasini qo`llashga sabab bo`ladi. • Chegaraviy xarajatlar (ChX) deganda hisoblangan va aslida ishlab chiqarish hajmiga nisbatan har bir qo`shimcha mahsulot ishlab chiqarishga qilingan xarajatlar.

Korxona xarajatlarining tasnifi Korxona xarajatlari Asosiy faoliyatga doir xarajatlar Asosiy bo’lmagan faoliyatga doir xarajatlar Ishlab chiqarish tannarxiga kiritiladigan xarajatlar (sotish tannarxiga kiritiladigan xarajatlar) Muddati uzaytirilgan (kechiktirilgan) xarajatlar Kelgusi davr xarajatlari Davr xarajatlari Moliyaviy faoliyatga doir xarajat Favqulodda zararlar a bevosita va bilvosita moddiy xarajatlar; b bevosita va bilvosita mehnat xarajatlar; c boshqa bevosita va bilvosita xarajatlar, shu jumladan i/ch xususiyatiga ega bo’lgan ustama xarajatlar. a sotish xarajatlari; a ma’muriy xarajatlar; c boshqa operatsion xarajatlar; d hisobot davrining kelgusida soliq bazasidan chiqariladigan xarajatlari. a foizlar bo’yicha xarajatlar; b valuta kurs farqlaridan ko’rilgan zararlar; c qimmatli qog’ozlarni chiqarish va joylashtirish bo’yicha xarajatlar; d moliyaviy faoliyat bo’yicha boshqa xarajatlar.

Похожие

Ishlab chiqarish va mahsulot sifati

Mahsulot ishlab chiqarish va sotishning auditi

Sanoatda tannarx foyda va ishlab chiqarish rentabelligi

Ishlab chiqarish harajatlari va mahsulot tannarxini hisoblash

Ilg'or ishlab chiqarish texnologiyalar va ilmiy texnik mashg`ulotda talab tahlili