Iqtisodiy o’sish - umumiy tavsifi neokeynscha va neoklassik modellari - Экономика - Презентации

Iqtisodiy o’sish - umumiy tavsifi neokeynscha va neoklassik modellari

Загружено в:

28.10.2024

Скачано:

0

Размер:

908.2412109375 KB

Iqtisodiy o’sish:umumiy tavsifi neokeynscha va neoklassik modellari

Reja: 1.Iqtisodiy o‘sish tushunchasi, omillari va tiplari. 2.Iqtisodiy o‘sishning E.Domar va R.Xarrod modellari. 3.R.Solouning neoklassik modeli asoslari. 4.R.Solou modelida kapitalning chiqib ketishi, aholi soni o‘sishing barqaror muvozanati va iqtisodiy o‘sishga ta’siri. 5.Texnologik taraqqiyotning iqtisodiy o‘sishga ta’siri. Felpsning «oltin qoidasi». 6.Iqtisodiy o‘sishning J.Mid va A. Lyuis modellari.

Iqtisodiy o‘sish to‘liq bandlilik sharoitiga mos keluvchi potensial ishlab chiqa- rish darajasini uzoq muddatli ko‘payishi tendensiyasini anglatadi. Iqtisodiy o‘sish yalpi taklifning o‘sishini yoki boshqacha aytganimizda, haqiqiy va potensial YaIM hajmining oshishini bildiradi. Iqtisodiy o‘sish muammosini o‘rganish natijasida real ishlab chiqarish tizimi duch keluvchi - cheklangan resurslardan samarali foydalanish muammosiga echim topiladi. Demak, iqtisodiy o‘sish omillari va ular samaradorligini o‘rganish hamda tahlil qilish jamiyat oldidagi eng dolzarb muammolardan biridir. Iqtisodiy o‘sish nafaqat mamlakat real daromadlarining o‘sishi, shuningdek, jon boshiga to‘g‘ri keladigan real daromadlarning o‘sishini ham anglatadi. Shu sababli ham iqtisodiy o‘sish ikki xil usul bilan o‘lchanadi. Birinchi usulda iqtisodiy o‘sish real YaIM ni o‘tgan davrga nisbatan o‘zgarishi sifatida aniqlanadi va mamlakatning umumiqtisodiy imkoniyatlari dinamkasini aniqlash uchun ishlatiladi.

Iqtisodiy o‘sish omillari ikki guruhga ajratiladi. Birinchi guruh omillari ihtisodiy o‘sishni fizik (ashyoviy) jihatdan ta’minlaydi. Bu guruhga ishlab chiqarish omillari kiritiladi: • tabiiyresurslarsonivasifati; • mehnat resurslari soni va sifati; • asosiykapitalhajmi; • texnologiyalar va ishlab chiqarishni tashkil etish; • jamiyatda tadbirkorlik malakalarining rivojlanishi darajasi. Agar iqtisodiyotning qisqa muddatli holati ko‘proq yalpi talab bilan belgilansa, uzoq davrga iqtisodiyotning rivojlanishi ko‘proq ishlab chiqarish imkoniyatlari bilan belgilanadi. Shu sababli iqtisodiy o‘sishni modellashtirishda diqqat markazida real sektor turadi. Ikkinchi guruhga omillari jamiyatdagi iqtisodiy o‘sish potensialini yuzaga chiqarish imkonini beruvchi omillar – talab va taqsimot omillari bilvosita omillar) kiritiladi: • bozorningmonopollashuvidarajasinipasayishi; • iqtisodiyotdagi soliq muhiti; • kredit-banktizimisamaradorligi; • iste’mol, investitsiya va davlat xarajatlarining o‘sishi; • eksporthajminingo‘sishi; • iqtisodiyotda ishlab chiqarish resurslarini qayta taqsimlash imkoniyatlari; • daromadlarni taqsimlashning shakllangan tizimi.

2.Iqtisodiy o‘sishning E.Domar va R.Xarrod modellari Iqtisodiy o‘sish moldellari yalpi ishlab chiqarishning uzoq muddatli ko‘payishi taklif omillariga tayangan holda tahlil etish imkonini beradi. Boshqa iqtisodiy modellar singari iqtisodiy o‘sish modellari ham real jarayonlarni abstrakt va soddalashgan ko‘rinishda, shartli tarzda grafiklarda va tenglamalarda aks ettiradi. Iqtisodiy o‘sishning keynscha va neokllasik modellari mavjud. Keynscha modellarning mohiyati quyidagicha: 1) ularning barchasi Keynsning yalpi talb to‘g‘risididagi bosh g‘oyasiga tayanadi. Ya’ni ularni tuzishda mualliflar iqtisodiyotni uzoq muddatli mutanosib rivojlanishining hal qiluvchi sharti yalpi talabni oshirish deb qarashgan; 2) iqtisodiy o‘sishning asosiy omili investitsiyalar hisoblanadi, boshqa ishlab chiqarish omillari e’tiborga olinmaydi; Keynscha iqtisodiy o‘sish modelidan soddarog‘i 40-yillarda E. Domar tomonidan taklif etilgan model hisoblanadi. Keyns o‘z tahlilida investitsiyalarnig yalpi talabga ta’sirini qrgangani o‘oldaa, yalpi taklifga ta’sirini ko‘rib chiqmaydi. Undan farqli tarzda Domar modelida mehnat bozorida ortiqcha taklif mavjud, bu baholarn barqaror xolatida ushlab turadi, nvestitsion lag «0» ga teng, kapital quyilmalarni ng chegaraviy unumdorligi doimiy deb olinadi.

3. R.Solouning neoklassik modeli asoslari. Iqtisodiy o‘sishning dastlabki neoklassik modellari 1950-1960 yillarda, ya’ni dinamik muvozanat muammosiga e’tibor susaygan va birinchi planga nafaqat foydalanilmagan quvvatlar hisobiga, balki shu bilan birga yangi texnikani joriy qilish, unumdorlikni oshirish va ishlab chiqarishni tashkil qilishni yaxshilash hisobiga potensial mumkin bo‘lgan o‘sish sur’atlariga erishish muammosi chiqqan davrda paydo bo‘ldi. Shu sababli iqtisodiy o‘sish muammosining nafaqat nazariy asoslari, balki uni tahlil qilishning uslublari ham o‘zgardi. Bu davrda rivojlangan davlatlar iqtisodiyotida yirik firmalarning roli keskin o‘sdi. Bu firmalar o‘z investitsiyalarini strategik rejalashtirish uchun, iqtisodiy o‘sishning neokeynscha modellariga tayangan holda, mikrodarajada o‘sishning dinamik modellarini tuza boshlashdi. Ta’kidlangan modellarni tuzishda firmalar chiziqli dasturlash uslublaridan va V.Leontevning ishlab chiqarish funksiyasidan foydalanishdi. Yirik firmalarning mustaqil iqtisodiy siyosat yuritishga va iqtisodiy o‘sishga erishishga intilishlari neoklassik yo‘nalish vakillarini iqtisodiy o‘sishning neokeynscha modellariga muqobil bo‘lgan o‘sish modellarini yaratishga faol kirishishga undadi. Bu yo‘nalish vakillari (amerikalik iqtisodchi R. Solou va ingliz iqtisodchisi J.Mid hamda boshqalar), bozor raqobati sharoitida yirik firmalarga o‘z resurslaridan potensial o‘sishga erishish maqsadi to‘laroq foydalanish imkonini berish uchun, iqtisodiyotga davlat aralashuvini qat’iy cheklash lozim degan fikrni olg‘a surishdi. Ular yaratgan modellarning metodologik asoslari bo‘lib, shuningdek, mehnat, kapital va erni ijtimoiy mahsulotni yaratishning mustaqil omillari deb qarovchi ishlab chiqaish omillarining klassik nazariyasi xizmat qildi. Neoklassik modellarning navbatdagi metodologik asosi bo‘lib chekli (chegaralangan) unumdorlik nazariyasi hisoblanadi. Ushbu nazariyaga ko‘ra ishlab chiqarish omillari egalari oladigan daromad, bu omillarning chekli mahsulotlari (omillarning qo‘shimcha birligi hisobiga yaratilgan qo‘shimcha mahsulot) bilan belgilanadi

Texnologik taraqqiyotning iqtisodiy o‘sishga ta’siri. Felpsning «oltin qoidasi». Iqtisodiy o‘sishning investitsiyalar va bandlar sonining oshishidan keyingi uchinchi manbasi bo‘lib, texnologik taraqqiyot hisoblanadi. Neoklassik nazariyada texnik (texnologik) taraqqiyot deganda ishlab chiqarishning mashinalashtirilishi emas, balki, ishlab chiqarishdagi sifat o‘zgarishlari (ishchilarning ma’lumot darajalari va malakalarining o‘sishi, ishlab chiqarishni tashkil qilishning yaxshilanishi, ishlab chiqarish ko‘lamining kengayishi) tushuniladi. Modelga texnologik taraqqiyotning kiritilishi ishlab chiqarish funksiyasini o‘zgartirib, u quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: &#55349;&#56396; = , × ) &#55349;&#56403;(&#55349;&#56382; &#55349;&#56383; &#55349;&#56376; Bu yerda(E)- mehnat birligi samaradorligi (ishchi kuchining salomatligi, ma’lumoti va malakasiga bog‘liq): (L×E) - doimiy samaradorlik E ga ega shartli mehnat birliklari soni. E qanchalik katta bo‘lsa, mavjud ishchilar soni bilan shuncha ko‘p mahsulot ishlab chiqarilishi mumkin.

Texnologik taraqqiyotning barqaror muvozanatga ta’siri (k1*) ning barqaror (qat’iy) holatida texnologik taraqqiyot mavjud bo‘lgan sharoitda kapital hajmi (K) va ishlab chiqarish (Y) (n+g) sur’at bilan o‘sadi. Bir ishchi hisobiga to‘g‘ri keladagan kapital bilan qurollanganlik (K/ L) va ishlab chiqarish (Y/L) (g)- sur’at bilan o‘sib boradi. Bu R.Solou modelida texnologik taraqqiyot-turmush darajasi uzluksiz o‘sishining yagona sharti ekanligini ko‘rsatadi. Agar iqtisodiyot barqarorlik holatida “Oltin qoida” dagidan kam kapital bilan qurollanganlik bilan rivojlanayotgan bo‘lsa, unda jamg‘arma me’yorini oshirish zarur. Bu investitsiyalarni oshirib iste’molni pasaytiradi, lekin kapitalning jamg‘arilib borishi bo‘yicha qandaydir vaqtdan boshlab yana o‘sa boshlaydi. Natijada iqtisodiyot yana yangi muvozanat holatiga erishadi ammo oltin qoidaga muvofiq bo‘lgan holda, bunda iste’mol dastlabkiga nisbatan yuqoriroq darajaga ega bo‘ladi.

Iqtisodiy o‘sishning J.Mid va A. Lyuis modellari. J.Midning iqtisodiy o‘sish modeli ham neoklassik asoslarga ega. U iqtisodiy o‘sishni chekli unumdorlik qonuni qo‘llaniladigan marjinalistik yondoshuvlar bilan tushuntiradi. O‘z konsepsiyasini J. Mid “Iqtisodiy o‘sishning neoklassik nazariyasi” (1961 y.) kitobida bayon etdi. Kobb- Duglas funksiyasining zamonaviylashtirilgan variantidan foydalanib, J Mid barqaror dinamik muvozanat imkoniyati tenglamasini keltirib chiqardi. &#55349;&#56448; = + + &#55349;&#57142;&#55349;&#56460; &#55349;&#57143;&#55349;&#56435; &#55349;&#56467; bu yerda:  Y-milliy daromadning o‘rtacha yillik o‘sish surati:  k- kapitalning o‘rtacha yillik o‘sish sur’ati;  L- mehnatning o‘rtacha yillik o‘sish sur’ati;  α- milliy daromadda kapitalning ulushi;  β- milliy daromadda mehnatning ulushi;  r- texnologik taraqqiyot sur’ati. Tenglama, milliy daromadning o‘sish sur’ati milliy daromadda ega bo‘lgan ulushi bo‘yicha mehnat va kapital o‘sish sur’atlarining yig‘indisiga texnologik taraqqiyot sur’ati qo‘shilishidan paydo bo‘lgan miqdorga teng bo‘lishini ko‘rsatadi. Mehnat va texnologik taraqqiyot o‘sish sur’atlarini doimiy deb taxmin qilib J. Mid quyidagi xulosaga keldi; iqtisodiy o‘sishning barqaror sur’ati kapital o‘sishning barqaror sur’atlari va uning milliy daromad o‘sish sur’atlari bilan tengligi sharoitida erishiladi. Agar kapitalning o‘sish sur’atlari milliy daromadning o‘sish sur’atlaridan oshsa, unda bu jamg‘arish sur’atlarining o‘z-o‘zidan pasayishiga olib keladi.

Qisqacha xulosalar Iqtisodiy o‘sish to‘liq bandlilik sharoitiga mos keluvchi potensial ishlab chiqarish potensial YaIM hajmining uzoq muddatli ko‘payishi tendensiyasini anglatadi. U o‘sish ishlab chiqarish natijalari va omillarida ro‘y beradigan miqdor va sifat o‘zgarishlarini xarakterlaydi. Iqtisodiy o‘sish real YaIM ning, yoki aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan real YaIM ni o‘sish sur’ati bilan o‘lchanadi. Iqtisodiy o‘sish taklif, talab va taqsimot omillari bilan belgilanadi. Iqtisodiy o‘sishni belgilovchi talab omillariga tabiiy resurslar soni va sifati, mehnat resurslari soni va sifati, kapital, texnologiya va boshqalar kiradi. Bulardan foydalanish usuliga ko‘ra iqtisodiy o‘sish ekstensiv va intensiv turlarga bo‘linadi. Ishlab chiqarish resurslar miqdorini o‘zgartirmagan holda o‘ssa, intensiv omillar hisobiga amalga oshgan hisoblanadi. Iqtisodiy o‘sish modellari deganda iqtisodiy o‘sishni tahlil qilishda foydalaniladigan, ularning manbalarini aniqlash va qonuniyatlarini ochib berishga xizmat qiluvchi modellar tushuniladi. Keynschilar (Xarrod, Domar) modellarida iqtisodiy o‘sishning asosiy omil investitsiyalar deb qaraladi. Jamg‘arish normasini ko‘tarish orqali investitsiyalarni ko‘paytirish va ularning samaradorligini oshirish ihtisodiy o‘sish shartlari deb qaraladi. Klassik modellarda iqtisodiy o‘sish ishlab chiqarishning barcha omillariga bog‘liq, mehnat va kapital o‘zaro almashiniladi deb qaraladi. Shunga ko‘ra kapitalning ma’lum darajasida mehnatning kapital bilan qurollanganlik darajasi, o‘z navbatida ishlab chiqarish hajmi ham turlicha bo‘ladi. Neoklassik nazariyasi vakili Robert Solou (1924 yilda tug‘ilgan) o‘z modelida jamg‘armalar, mehnat resurslari o‘sishi va ilmiy-texnik taraqqiyotning aholi turmush darajasi va uning dinamikasiga ta’sir qilish mexanizmini aniqladi. Ushbu model iqtisodiy o‘sishning muvozanatli traektoriyalarini tadqiq qilishga mo‘ljallangan bo‘lib, differensial tenglamalar tizimi shaklida namoyon bo‘ladi

THANK YOU

Похожие

Iqtisodiy o’sish

Iqtisodiy tizimlar va ularning modellari

Iqtisodiy tizimlar va ularning turli modellari 2

Oziq-ovqat samaradorligi-iqtisodiy o’sish omili sifatida

Iqtisodiy tizimlar tavsifi va ularning modellarini turlari