Bozor iqtisodiyotining mazmuni va rivojlanishi - Экономика - Презентации

Bozor iqtisodiyotining mazmuni va rivojlanishi

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1812.5 KB

Bozor iqtisodiyotining Bozor iqtisodiyotining mazmuni va rivojlanishimazmuni va rivojlanishi .. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Reja:Reja:  1. Iqtisodiy faoliyat turlari1. Iqtisodiy faoliyat turlari  2. 2. Ishlab chiqarish omillari va Ishlab chiqarish omillari va natijalarinatijalari  3. Mehnat unumdorligi3. Mehnat unumdorligi www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Iqtisodiy faoliyat turlariIqtisodiy faoliyat turlari  Ehtiyojlar turli-tuman bo`lganidan ularni qondirish ham turlicha Ehtiyojlar turli-tuman bo`lganidan ularni qondirish ham turlicha yo`llar bilan amalga oshiriladi, lekin baribir bu ish iqtisodiy yo`llar bilan amalga oshiriladi, lekin baribir bu ish iqtisodiy faoliyatni talab qiladi.faoliyatni talab qiladi.  Iqtisodiy faoliyat deganda inson tirikligini ta`minlash usullari va Iqtisodiy faoliyat deganda inson tirikligini ta`minlash usullari va vositalarn majmui tushuniladi.vositalarn majmui tushuniladi.  Iqtisodiy faoliyat ishlab chiqarishdan boshlanadi, yaratilgan Iqtisodiy faoliyat ishlab chiqarishdan boshlanadi, yaratilgan mahsulotlarni ayirboshlash orqali isge`mol etish bilan mahsulotlarni ayirboshlash orqali isge`mol etish bilan tugallanadi. Uning asosiy bo`g`ini ishlab chiqarish, ya`ni har xil tugallanadi. Uning asosiy bo`g`ini ishlab chiqarish, ya`ni har xil mahsulot va xizmatlarni yaratishdir. Mehnat yaratgan mahsulot va xizmatlarni yaratishdir. Mehnat yaratgan ne`matlar iqtisodiy ne`matlar deyiladi. Ular tabiatdagi tekin ne`matlar iqtisodiy ne`matlar deyiladi. Ular tabiatdagi tekin ne`matlar (havo, quyosh nuri, suv) dan farq qiladi. ne`matlar (havo, quyosh nuri, suv) dan farq qiladi. Mahsulotlarni ayirboshlash va ularning isge`moli (ishlatilishi) Mahsulotlarni ayirboshlash va ularning isge`moli (ishlatilishi) ham iqtisodiy faoliyat tarkibiga kiradi Ishlab chiqarish tijorat ham iqtisodiy faoliyat tarkibiga kiradi Ishlab chiqarish tijorat (savdo-sotiq) orqali iste`mol bilan bog`lanadi. Iqtisodiy faoliyat (savdo-sotiq) orqali iste`mol bilan bog`lanadi. Iqtisodiy faoliyat turlari xilma-xil, lekin ular bir-birini albatga taqozo etadi.turlari xilma-xil, lekin ular bir-birini albatga taqozo etadi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Ishlab chiqarish birlamchi faoliyat sifatida ikki turga Ishlab chiqarish birlamchi faoliyat sifatida ikki turga bo`linadi:bo`linadi:  1.1. Moddiy ishlab chiqarish aniq moddiy shaklga Moddiy ishlab chiqarish aniq moddiy shaklga ega mahsulotlarni (masalan, iste`mol buyumlari, ega mahsulotlarni (masalan, iste`mol buyumlari, yonilg`i, xomashyo, material, mashina va yonilg`i, xomashyo, material, mashina va uskunalarni) yaratish, shuningdek, moddiy sohaga uskunalarni) yaratish, shuningdek, moddiy sohaga xizmatlar ko`rsatish. Bunga sanoat, qishloqxizmatlar ko`rsatish. Bunga sanoat, qishloq xo`jaligi, yuk transporti, qurilish, ombor xo`jaligi, xo`jaligi, yuk transporti, qurilish, ombor xo`jaligi, aloqa kiradi.aloqa kiradi.  2.2. Nomoddiy ishlab chiqarish — moddiy shaklga Nomoddiy ishlab chiqarish — moddiy shaklga ega bo`lmagan, qo`l bilanega bo`lmagan, qo`l bilan ushlab his etilmaydigan, ammo foydali xizmatlar ushlab his etilmaydigan, ammo foydali xizmatlar ko`rsatish. Masalan, shifokor yoki o`qituvchi ko`rsatish. Masalan, shifokor yoki o`qituvchi xizmati moddiy ko`rinishda emas, lekin u hammagaxizmati moddiy ko`rinishda emas, lekin u hammaga zarur. Nomoddiy ishlab chiqarishga zarur. Nomoddiy ishlab chiqarishga madaniyat, xalq ta`limi, sog`liqni saqlash, madaniyat, xalq ta`limi, sog`liqni saqlash, jismoniy tarbiya va sport kabi sohalar kiradi.jismoniy tarbiya va sport kabi sohalar kiradi.  Ayirboshlash faoliyatida mahsulotlar va xizmatlar Ayirboshlash faoliyatida mahsulotlar va xizmatlar yaratilmaydi, balki ular ma`lum miqdoriy nisbatda yaratilmaydi, balki ular ma`lum miqdoriy nisbatda bir-biriga almashtiriladi. Bu jarayon ikki xil kechadi: bir-biriga almashtiriladi. Bu jarayon ikki xil kechadi: biri mahsulot ayirboshlash, ikkinchisi tovar biri mahsulot ayirboshlash, ikkinchisi tovar ayirboshlash.ayirboshlash. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Ishlab chiqarish omillari va Ishlab chiqarish omillari va natijalarinatijalari  Aytganimizdek, iqtisodiy faoliyat ishlab chiqarishdan Aytganimizdek, iqtisodiy faoliyat ishlab chiqarishdan boshlanadi. har qanday ishlab chiqarishda ikki omil; — boshlanadi. har qanday ishlab chiqarishda ikki omil; — shaxsiy-insoniy va moddiy-ashyoviy omillar ishtirok etadi.shaxsiy-insoniy va moddiy-ashyoviy omillar ishtirok etadi.  Shaxsiy-insoniy omil — bu mehnat qilish qobiliyatidan iborat Shaxsiy-insoniy omil — bu mehnat qilish qobiliyatidan iborat bo`lgan ish kuchi va uning faoliyatdir.bo`lgan ish kuchi va uning faoliyatdir.  Shaxsiy-insoniy omil mehnatga layohatli aholi, uning jismoniy Shaxsiy-insoniy omil mehnatga layohatli aholi, uning jismoniy va aqliy qobiliyati, bilim va saviyasi, malaka va mahoratidir. va aqliy qobiliyati, bilim va saviyasi, malaka va mahoratidir. Mazkur aholi O`zbekistonda 2002 yilda 12 million kishi edi. Bu Mazkur aholi O`zbekistonda 2002 yilda 12 million kishi edi. Bu omil insoniy qobiliyat bo`lgani sababli inson shaxsi bnlan omil insoniy qobiliyat bo`lgani sababli inson shaxsi bnlan birgalikda, undan ajramagan holda namoyon bo`ladi va birgalikda, undan ajramagan holda namoyon bo`ladi va inson shaxsida gavdalanadi.inson shaxsida gavdalanadi.  Moddiy-ashyoviy omil — bu ishlab chiqarish uchun zarur Moddiy-ashyoviy omil — bu ishlab chiqarish uchun zarur bo`lgan barcha oddiy shakldagi vositalardir.bo`lgan barcha oddiy shakldagi vositalardir. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Omillarning birikishi tufayli olingan mahsulot va Omillarning birikishi tufayli olingan mahsulot va xizmatlar ishlab chiqarishning natijasi xizmatlar ishlab chiqarishning natijasi hisoblanadi. Ishlab chiqarishda yaratilgan hisoblanadi. Ishlab chiqarishda yaratilgan mahsulot ikki xil bo`ladi: birinchisi — natural mahsulot ikki xil bo`ladi: birinchisi — natural mahsulot bo`lib, uni ishlab chiqaruvchining o`zi mahsulot bo`lib, uni ishlab chiqaruvchining o`zi iste`mol etadi. Bu mahsulot ayirboshlash uchun iste`mol etadi. Bu mahsulot ayirboshlash uchun bozorga chiqarilmaydi. Masalan, fermer bozorga chiqarilmaydi. Masalan, fermer xo`jaligida etishtirilgan donning bir qismi xo`jaligida etishtirilgan donning bir qismi natural mahsulot bo`lib, xo`jalikning o`zida natural mahsulot bo`lib, xo`jalikning o`zida molga em yoki fermer oilasiga oziq-ovqat uchun molga em yoki fermer oilasiga oziq-ovqat uchun ishlatiladi; ikkkinchisi — tovar shaklidagi ishlatiladi; ikkkinchisi — tovar shaklidagi mahsulot bo`lib, ishlab chiqaruvchining o`z mahsulot bo`lib, ishlab chiqaruvchining o`z iste`moli uchun emas, balki bozorda sotish iste`moli uchun emas, balki bozorda sotish uchun yaratiladi. Mahsulotni bozorda oldi-sotdi uchun yaratiladi. Mahsulotni bozorda oldi-sotdi qilish uchun ishlab chiqarish tovar ishlab qilish uchun ishlab chiqarish tovar ishlab chiqarish deb yuritiladi. Mana shu tovar ishlab chiqarish deb yuritiladi. Mana shu tovar ishlab chiqarish bozor iqtisodiyotining asosidir.chiqarish bozor iqtisodiyotining asosidir. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Mehnat unumdorligiMehnat unumdorligi  Inson har doim farovon yashashga intilib kelgan. Buiing Inson har doim farovon yashashga intilib kelgan. Buiing uchun esa mahsulotlarni va xizmatlarni ko`plab va sifatli uchun esa mahsulotlarni va xizmatlarni ko`plab va sifatli ishlab chiqarish zarur. Resurslar kamyob bo`lganidan ularni ishlab chiqarish zarur. Resurslar kamyob bo`lganidan ularni tejab-tergab ishlatish kerak. Bu esa o`z navbatida mehnat tejab-tergab ishlatish kerak. Bu esa o`z navbatida mehnat unumdorligini oshirishni talab qiladi.unumdorligini oshirishni talab qiladi.  Mehnat unumdorligi insonning vaqt birligida ma`lum Mehnat unumdorligi insonning vaqt birligida ma`lum miqdorda mahsulot va xizmatlarni yarata olishidir.miqdorda mahsulot va xizmatlarni yarata olishidir.  Mehnat unumdorligi ishlab chiqaruvchi vaqt birligida Mehnat unumdorligi ishlab chiqaruvchi vaqt birligida (masalan bir soat, bir ish kuni yoki bir yilda) qancha sifatli (masalan bir soat, bir ish kuni yoki bir yilda) qancha sifatli mahsulot yaratgani yoki mahsulot birligini (masalan, 1 metr mahsulot yaratgani yoki mahsulot birligini (masalan, 1 metr gazlama, 1 m3 gaz, 1 tonna paxta) ishlab chiqarish uchun gazlama, 1 m3 gaz, 1 tonna paxta) ishlab chiqarish uchun qancha vaqt sarflagani bilan o`lchanadi. Mehnat har xil qancha vaqt sarflagani bilan o`lchanadi. Mehnat har xil bo`lgani uchun uning natijasini ketgan vaqt bilan o`lchash bo`lgani uchun uning natijasini ketgan vaqt bilan o`lchash qiyin. Masalan, 1 tonna paxta, bug`doy, ko`mir yoki metall qiyin. Masalan, 1 tonna paxta, bug`doy, ko`mir yoki metall turlicha mahsulot bo`lganidan ularni ishlab chiqarish uchun turlicha mahsulot bo`lganidan ularni ishlab chiqarish uchun ketgan vaqtni taqqoslab bo`lmaydi. Shu boisdan unumdorlik ketgan vaqtni taqqoslab bo`lmaydi. Shu boisdan unumdorlik mahsulotni pul-qiymat shaklida hisoblab aniqlaydi. Misolga mahsulotni pul-qiymat shaklida hisoblab aniqlaydi. Misolga qaytsak 1 tonna paxta 100 ming so`m, ko`mir 2 ming so`m, qaytsak 1 tonna paxta 100 ming so`m, ko`mir 2 ming so`m, bug`doy 30 ming so`m turadi. Shunga qarab yaratilgan bug`doy 30 ming so`m turadi. Shunga qarab yaratilgan mahsulot pulga chaqiladi. Pulda hisoblangan mahsulotni mahsulot pulga chaqiladi. Pulda hisoblangan mahsulotni ishlovchilar soniga bo`lsak, mehnat unumdorligi kelib ishlovchilar soniga bo`lsak, mehnat unumdorligi kelib chiqadi.chiqadi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Mehnat unumdorligiga ta`sir etuvchi omillarni Mehnat unumdorligiga ta`sir etuvchi omillarni uchga bo`lish mumkin.uchga bo`lish mumkin.  1.1. Ishlab chiqarishning texnika-texnologiya Ishlab chiqarishning texnika-texnologiya darajasi. Tsxnika qanchalik mukammal bo`lsa, darajasi. Tsxnika qanchalik mukammal bo`lsa, mehnat unumdorligi ham shunchalik yuqori bo`ladi.mehnat unumdorligi ham shunchalik yuqori bo`ladi.  Shaxsiy-insoniy omilnnng sifati. Agar Shaxsiy-insoniy omilnnng sifati. Agar ishlovchilarning bilim darajasi,ish malakasi va ishlovchilarning bilim darajasi,ish malakasi va tajribasi yuqori bo`lsa, unumdorlik ortadi yoki tajribasi yuqori bo`lsa, unumdorlik ortadi yoki aksincha.aksincha.  Ishlab chiqarishning tabiiy sharoiti. Bu sharoit Ishlab chiqarishning tabiiy sharoiti. Bu sharoit qanchalik qulay bo`lsa,unumdorlnk shunchalik qanchalik qulay bo`lsa,unumdorlnk shunchalik yuqori bo`ladi. Tabiiy sharoitni inson yuqori bo`ladi. Tabiiy sharoitni inson o`zgartira olmaydi, ammo texnikani o`zgartira olmaydi, ammo texnikani mukammallashtirish orqali noqulay tabiiy mukammallashtirish orqali noqulay tabiiy sharoitda ham unumdorlikni oshirish mumkin. sharoitda ham unumdorlikni oshirish mumkin. Mehnat unumdorligini mugtasil oshib borish Mehnat unumdorligini mugtasil oshib borish iqtisodiyotga xos qonuniyatdir, shu tufayli resurslar iqtisodiyotga xos qonuniyatdir, shu tufayli resurslar cheklangan bo`lishiga qaramay mahsulot ko`payib cheklangan bo`lishiga qaramay mahsulot ko`payib boradi.boradi.  Moddiy shakli jihatidan mahsulot va xizmatlar Moddiy shakli jihatidan mahsulot va xizmatlar ishlab chiqarish vositalari (moddiy resurslar) va ishlab chiqarish vositalari (moddiy resurslar) va iste`mol buyumlaridan iborat bo`ladi.iste`mol buyumlaridan iborat bo`ladi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Ishlab chiqarish biror korxona doirasida, shuningdek, Ishlab chiqarish biror korxona doirasida, shuningdek, mamlakat miqyosida olib boriladi. Ayrim ishlab chiqaruvchi mamlakat miqyosida olib boriladi. Ayrim ishlab chiqaruvchi yoki korxona yaratgan mahsulot—individual mahsulot yoki korxona yaratgan mahsulot—individual mahsulot hisoblanadi, jamiyatdagi barcha kishilarning iqtisodiy hisoblanadi, jamiyatdagi barcha kishilarning iqtisodiy faoliyati esa yalpi milliy mahsulotni (YAMM) yaratadi.faoliyati esa yalpi milliy mahsulotni (YAMM) yaratadi.  YAlpi milliy mahsulot bir yil davomida pirovard natijada YAlpi milliy mahsulot bir yil davomida pirovard natijada yaratilgan va bozor narxida hisoblangan barcha mahsulot va yaratilgan va bozor narxida hisoblangan barcha mahsulot va xizmatlardir.xizmatlardir.  Aholi jon boshiga yaratilgan YAMM miqdori iqtisodiyotning Aholi jon boshiga yaratilgan YAMM miqdori iqtisodiyotning naqadar rnvojlanganligini bildiradi. Agar bu ko`rsatkich naqadar rnvojlanganligini bildiradi. Agar bu ko`rsatkich qanchalik yuqori bo`lsa, mamlakat shunchalik boy qanchalik yuqori bo`lsa, mamlakat shunchalik boy hisoblanadi, uning «fuqarolari shu qadar farovon yashaydi. hisoblanadi, uning «fuqarolari shu qadar farovon yashaydi. Masalan, 1993 yilda YAponiyada aholi jon boshiga yaratilgan Masalan, 1993 yilda YAponiyada aholi jon boshiga yaratilgan YAMM 31,4 ming dollar bo`ldi, Bangladeshda bu ko`rsatkich YAMM 31,4 ming dollar bo`ldi, Bangladeshda bu ko`rsatkich 220 dollarga tug`ri keldi. Demak, YAponiya boy, Bangladesh 220 dollarga tug`ri keldi. Demak, YAponiya boy, Bangladesh esa kambag`al mamlakat. Individual va YAMM mavjudligi esa kambag`al mamlakat. Individual va YAMM mavjudligi iqtisodiy faoliyatning ikki darajali bo`lishidan kelib chiqadi. iqtisodiy faoliyatning ikki darajali bo`lishidan kelib chiqadi. Birinchisi — mikroiqtisodiyot. Bu sektor (tarmoq) firma va Birinchisi — mikroiqtisodiyot. Bu sektor (tarmoq) firma va ayrim uy xo`jaliklari (oilalar va oilasiz kishilar) doirasidagi ayrim uy xo`jaliklari (oilalar va oilasiz kishilar) doirasidagi iqtisodiy faoliyat bo`lib, uning asosiy unsuri firma (korxona) iqtisodiy faoliyat bo`lib, uning asosiy unsuri firma (korxona) hisoblanadi.hisoblanadi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Foydalanilgan adabiyotlar:Foydalanilgan adabiyotlar:  Sanoat korxonalarida ishlab chikarishni tashkil etish: Sanoat korxonalarida ishlab chikarishni tashkil etish: O`quv O`quv qo`llanma G`Ortikov A.A. va boshk.-T.: qo`llanma G`Ortikov A.A. va boshk.-T.: TDIU, 2004.-144c. 1 ekz.TDIU, 2004.-144c. 1 ekz.  Yuldasheva Sh.M. Sanoat tarmoklari texnologiyasi: Yuldasheva Sh.M. Sanoat tarmoklari texnologiyasi: O`quv qo`llanma. - T.: TDIU, 2004.-304 c. 1 ekz.O`quv qo`llanma. - T.: TDIU, 2004.-304 c. 1 ekz.  Maxmudov E.Х. Korxona iqtisodiyoti: O`quv Maxmudov E.Х. Korxona iqtisodiyoti: O`quv qo`llanma. - T.: TDIU, 2004.-208 c. 1 ekz.qo`llanma. - T.: TDIU, 2004.-208 c. 1 ekz.  Bozor iqtisodiyoti va biznes asoslari: O`quv Bozor iqtisodiyoti va biznes asoslari: O`quv qo`llanma /A.E.Ishmuxamedov va boshk.-T.: TDIU, qo`llanma /A.E.Ishmuxamedov va boshk.-T.: TDIU, 2004.-160 c. 1 ekz.2004.-160 c. 1 ekz.  Круглова Н.Ю. Основы бизнеса. учебник для Круглова Н.Ю. Основы бизнеса. учебник для вузов Издательство: РДЛ, 2005.вузов Издательство: РДЛ, 2005.  Кузнецов А. Основы рыночной экономики. Кузнецов А. Основы рыночной экономики. Терминологический словарь. Терминологический словарь. Издательство: Владос, 2004.Издательство: Владос, 2004.  Куторжевский Г.А. Экономика. Основы теории. Куторжевский Г.А. Экономика. Основы теории. Учебное пособие, Издательство: Экономика, Учебное пособие, Издательство: Экономика, 2004.2004. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 E`TIBORINGIZ UCHUN E`TIBORINGIZ UCHUN RAXMATRAXMAT www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Похожие

Bozor iqtisodiyotining davriy rivojlanishi

Bozor iqtisodiyotining mazmuni va amal qilishi

Bozor iqtisodiyotining mazmuni va amal qilishi 3

Bozor iqtisodiyotining mohiyati va belgilari. Bozor va uning tuzilishi

O’zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o’tishning zarurati va bozor iqtisodiyotining hozirgi holati