logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Информатика и ИТ
  4. Ijtimoiy informatika va uning asoslari

Ijtimoiy informatika va uning asoslari

Загружено в:

04.08.2023

Скачано:

0

Размер:

3220.8896484375 KB
Скачать
Ijtimoiy informatika va uning asoslari Reja: 1. Axborotlarni qayta ishlab chiqish jarayonida ularning qanday turga mansubligi 2. Axborotlardan foydalanish belgisiga qarab ularni bir necha turlarga bo&#39;lish 3. Аxborotlar qator xarakterli xususiyatlari Axborotlarni qayta ishlab chiqish jarayonida ularning qanday turga mansubligini va uning asosiy xususiyatlarini aniqlash lozim bo&#39;ladi. Bu muammoni xal qilish uchun ma&#39;lumot ishlab chiqarish jarayonini, ma&#39;lumotlardan foydalanuvchilar kimlar ekanligini, qayta ishlangan ma&#39;lumotlar nimalar uchun ishlatilishini va bu bilan bog&#39;liq boshqa muammolarni chuqur xamda atroflicha o&#39;rganish lozim bo&#39;ladi. Faraz qiling, Siz biror bir korxonada xisobchi bo&#39;lib ishlaysiz va boshlig&#39;ingiz Sizga ushbu korxonaning buxgalteriya ishini kompyuter yordamida avtomatlashtirish vazifasini qo&#39;ygan. . Fikrlab ko&#39;ringchi, bu masalani xal qilish uchun Sizga nimalar qilish lozim bo&#39;ladi va Siz qanday turlarga mansub ma&#39;lumotlar bilan ishlashingiz kerak bo&#39;ladi? Agarda biz bularni iqtisodiy soxaga mansub ma&#39;lumotlar desak, yana qanday soxalarga mansub ma&#39;lumotlar xaqida bilasiz? Xilma-xil sohalarga oid ma&#39;lumotlar bir biridan farqlanadimi yoki yo&#39;qmi? Agar farqlansa qaysi ko&#39;rsatkichlari bilan farqlanadi Axborotlardan foydalanish belgisiga qarab ularni bir necha turlarga bo&#39;lish mumkin. Xususan, ulardan biri va muhimi iqtisodiy axborotlardir. Iqtisodiy axborotlarni tasvirlash ob&#39;ekti-ishlab chiqarish va xo&#39;jalik faoliyatlaridir. Axborotlarning ahamiyati esa ana shu ishlab chiqarish va xo&#39;jalik faoliyatini boshqarish chog&#39;ida ular ishini yanada takomillashtirish, texnika- iqtisodiy ko&#39;rsatkichlar sistemasini yanada yaxshilash maqsadida foydalaniladi. Iqtisodiy axborotlar deb, iqtisodiy sohaning barcha tomonini butunlay tasvirlaydigan har xil ma&#39;lumotlar to&#39;plamiga aytiladi. Ular yordamida xalq xo&#39;jaligini va uning ayrim olingan tarmoqlarini boshqarish uchun tasvirlash, qayd etish, uzatish, saqlash va boshqa texnik vositalaridan foydalanish zarurdir. Iqtisodiy axborotlar to&#39;g&#39;risida ikkinchi o&#39;xshash qoidani ham keltirish mumkin: xalq xo&#39;jaligining iqtisodiy sohasini to&#39;la tasvirlaydigan ma&#39;lumotlarni &#34;iqtisodiy axborotlar&#34; deb ataladi. Umuman, iqtisodiy axborotlar muhim tushuncha hisoblanib, u xo&#39;jalik, ishlab chiqarish, iste&#39;mol va moddiy resurslar, mehnat hamda pul resurslarining tarkibi, ob&#39;ektlar ishining aynan ma&#39;lum vaqtlargacha va ungacha bo&#39;lgan holatlari xaqidagi axborotlar sistemasini o&#39;z ichiga oladi. Korxona, tashkilotlarning, jamoa xo&#39;jaligi faoliyatlarining iqtisodiy axborotlari natural, qiymat va boshqa ko&#39;rsatkichlar orqali aks ettiriladi. Bu axborotlar qator xarakterli xususiyatlarga ega bo&#39;lib, ularning asosiylariga quyidagilarni kiritish mumkin. • axborotlar harfli-raqamli belgilar orqali ifodalanadi; • berilgan ma&#39;lumotlar va hisoblash natijalari, ayrim hollarda oraliq natijalari ham uzoq vaqt saqlanishi kerak; • bir manbadan kelib chiqqan dastlabki axborotlar har xil boshqarish funktsiyalarida o&#39;z aksini topadi; bajariladigan hisoblash jarayonlari nisbatan ko&#39;p bo&#39;lmasada, katta hajmli axborotlarga turli mazmundagi ma&#39;lumotlarni olish uchun turlicha usulda ishlov beriladi; • iqtisodiy axborotlarning ko&#39;pchilik qismi muntazam ravishda ishlanadi; • bajariladigan aniq funktsiyalarga ko&#39;ra axborotlar berilgan vaqtlarda ishlanadi. Shuni alohida qayd etib o&#39;tish kerakki, &#34;axborot&#34; (&#34;informatika&#34;) tushunchasining ishlatish sohasiga qarab ko&#39;plab ma&#39;nosi bor. Kibernetika fani uchun axborotlar markaziy tushuncha hisoblanib, ma&#39;lumotlar va ularning iste&#39;molchilari o&#39;rtasidagi farq sifatida aniqlanadi. Bu erda &#34;ma&#39;lumot&#34; sifatida biron narsaga yoki biror kimsaga nisbatan har xil xabarlar, axborotlar, faktlar va bilimlar tushuniladi. Iqtisodiy axborotlar qayta ishlashning avtomatlashtirish sistemasida axborotlar har xil ma&#39;lumotlar bilan tenglashtiriladi, bu holda ma&#39;lumotlar nima yoki kim xaqidagi ma&#39;lumotlarni to&#39;plash sifatida talqin etiladi. Iqtisodiy axborotlar boshqarishning quroli bo&#39;lib xizmat qilib, bir vaqtning o&#39;zida boshqarishning ajralmas elementi bo&#39;lib hisoblanadi. Iqtisodiy axborotni boshqaruv axborotining rang-barangligi sifatida qarash mumkin, ya&#39;ni, ular xalq xo&#39;jaligini boshqarishning tashkiliy - iqtisodiy masalalarining tashkiliy echimini ta&#39;minlaydi. Zero, iqtisodiy axborotlar xalq xo&#39;jaligi va uning tarmoqlarining holatini aks ettiradigan ma&#39;lumotlar to&#39;plamidan tashkil topadi. Iqtisodiy axborotlar ishlab chiqarish yoki noishlab chiqarish sohalarida amalga oshiriladigan boshqarish jarayonining axborotlaridan ajralmasdir. Shuning uchun ham iqtisodiy axborot xalq xo&#39;jaligining barcha tarmoqlarida, tabiiyki barcha umumdavlat boshqaruv organlarida keng qo&#39;llaniladi. Axborotlar boshqarish jarayonida muhim rol o&#39;ynaydi. Bu narsa, ayniqsa hozirgi paytda, bozor iqtisodiyoti sharoitida juda ham katta ahamiyatli hisoblanadi. Nainkim, bu davr axborotlar oqimining kattaligi, xilma-xilligi va murakkabligi bilan izohlanib, ularni operativ ravishda boshqaruv organlariga etkazib berish va kerakli echimlar qabul qilishda foydalanish-xalq xo&#39;jaligida boshqaruv jarayonini takomillashtirishning muhim sharti bo&#39;lib xizmat qiladi. Xo&#39;sh, axborot va ma&#39;lumot nima? &#34;Axborot&#34; lotincha &#34;informatio&#34; so&#39;zidan olingan bo&#39;lib qanaqadir, nimadir xabar berishni,qanaqadir fakt va voqeani tushuntirishni bildiradi. &#34;Ma&#39;lumot&#34; so&#39;zi axborot tashuvchilardagi, mashina va qurilma xotirasidagi, shuningdek, ma&#39;lumotlarni mashinada qayta ishlash va ularni saqlashni tashkillashtirish paytidagi ma&#39;lumotlarga tushuntiriladi. Odatda, bu axborot va ma&#39;lumot tushunchalari bir-biriga tenglashtiriladi. Umuman bu to&#39;g&#39;ri, yo&#39;l qo&#39;yib berish mumkin hoi, chunki bu tushunchalar real ob&#39;ekt va jarayonlarni aks ettiradi. Lekin bu tushunchalar o&#39;rtasida farq bo&#39;lib, berilgan ma&#39;lumotlar axborotning moddiy ifodasidir. Berilgan ma&#39;lumotlar ma&#39;lum tilda ifodalanadi va ma&#39;lum moddiy ma&#39;lumot tashuvchida qayd qilinadi. Foydalanish ob&#39;ektiga qarab juda ko&#39;p axborot turlari mavjud. Ulardan muhimi iqtisodiy axborotlardir. Bizning atrofimizdagi muhitda informatsiyaning turli-tuman turlari mavjud bo&#39;lib, biz ularni bir-biridan farqlashni bilishimiz va ularni tasniflay olishimiz kerak. Bu bilimlar bizga axborot texnologiyalarini muvaffaqiyatli ravishda joriy qilishga xamda programmaviy-texnik vositalardan optimal foydalanishda katta yordam beradi. Axborot texnologiyalarini joriy qilash maqsadida informatsiyani tasniflash va guruxlarga ajratish muammosini to&#39;g&#39;ri xal etish uchun kompyuterlashtirilayotgan ob&#39;ektni chuqur o&#39;rganish va uni boshqaruv jarayoni bilan bog&#39;lash lozim bo&#39;ladi. Agar Siz biror bir tashkilot xizmatchisi bo&#39;lsangiz va Sizning zimmangizga undagi barcha axborot turlarini aniqlash topshirilgan bo&#39;lsa, axborotlarni qanday guruxlarga bo&#39;lgan bo&#39;lardingiz, ya&#39;ni uni qanday tasniflardingiz? axborotlarga o&#39;z ahamiyati bilan tez-tez o&#39;zgarib turadigan ma&#39;lumotlarni (masalan, biror bir mahsulotni ishlab chiqarish sur&#39;ati, korxona va xo&#39;jaliklarda mahsulotlarning ishlab chiqarish texnika-iqtisodiy ko&#39;rsatkichlari, paxtaning kunlik terim sur&#39;ati) kiritish mumkin. Shuni aytish kerakki, maromlilik davrini vaqt oralig&#39;i mezoni (masalan, oy, yil, kvartal) bilan belgilab olish kerak. Iqtisodiy axborotlarni to&#39;g&#39;ri tasniflash katta ahamiyatga ega. Ular har xil belgilariga ko&#39;ra tasniflanadi. Iqtisodiy axborotlaming quyidagi tasnifini keltirish mumkin (yakun sifatida). t/n klassiflkatsiya belgilari klassiflkatsiya guruhlari 1. Boshqaruv funktsiyalariga ko&#39;ra Hisob, rejali, statistika, prognoztika, moliyaviy 2. Yuzaga kelish joyiga ko&#39;ra ichki axborotlar, tashqi axborotlar. 3. Vujudga kelish bosqichiga ko&#39;ra Birlamchi, ikkilamchi va natijaviy axborotlar. 4. Kelib chiqish davri bo&#39;yicha Kundalik, operativ va uzoq muddatli axborotlar 5. Barqarorligi bo&#39;yicha Doimiy(o&#39;zgarmas), shartli doimiy o&#39;zgaruvchilar. 6. Tasvirlanish usuliga ko&#39;ra Belgili, raqamli va tasvirli axborotlar Axborot texnologiyalarini joriy qilganda axborot massivlarining real hajmini aniqlash xam juda muhimdir. Chunki shunga bog&#39;liq ravishda programmaviy- texnologik kompleksning asosiy jihatlari va ko&#39;rsatkichlari aniqlanadi. Bizga ma&#39;lumki, har qanday ko&#39;rinishdagi axborotlar qandaydir o&#39;lchamga ega bo&#39;ladi yoki aniqroq aytganda axborotlar katta-kichikligiga ega bo&#39;lib, ular sonlarda ifodalanadi. Xususan, axborotlar butun to&#39;plamini yoki ayrim olingan bir bo&#39;lagining hajmini, sonini aniqlash, bilish muhim ahamiyatga ega. Axborotning &#34;o&#39;z vaqtida&#34; deb ataluvchi sifati belgilangan protseduralarni buzmasdan boshqarish qarorlarini qabul qilishda nazarga olish mumkin bo&#39;lgan tomonidir. Boshqarish jarayonini muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun axborotning sifatli bo&#39;lishini ta&#39;minlash kerak. Bu, axborotning aniqlik, kerakligicha va etarlicha to&#39;liqlilik va o&#39;z vaqtidalilik talablariga javob berishi kerakligini bildiradi. Iqtisodiy axborotlarning qiymati ikki asosiy yo&#39;nalishda semantik va pragmatik yo&#39;nalishda aniqlanadi. Semantik yo&#39;nalish axborotlarni mazmun jihatdan baholaydi, ularning ma&#39;naviy mazmunini aniqlashga sharoit yaratib beradi. Pragmatik yo&#39;nalish ham deyarli shunday, biroq bu axborotni oluvchi pozitsiyasi tomonidan baholanadi. Pragmatik baholash foydalanuvchiga kerak bo&#39;lgan axborotlar foydalilik darajasini, qiymatini baholaydi. Albatta, semantik baholash iqtisodiy axborotlarning sifat tomonini yaxshilashga qaratilgan bo&#39;lib, u axborotlarning to&#39;la, kerakligini ta&#39;minlaydi. Bizga ma&#39;lumki, axborotlar &#34;bit&#34; o&#39;lchov birligida ifodalanib, katta sonli axborotlar baytlarda, kilobaytlarda, megobaytlarda va gigobaytlarda o&#39;lchanadi. 1 bayt = 8 bit lKbayt=1024bayt lMbayt=1024Kbayt lGbayt=1024Mbayt lTbayt=1024Gbayt Sanoq sistemasi deb sonlarni belgilar (raqamlar) yordamida ifodalash uchun ishlatiladigan qoidalar to&#39;plamiga aytamiz. Sonlarni ifodalash usuliga ko&#39;ra sanoq sistemasi nopozitsion va pozitsion sistemalarga bo&#39;linadi. EHMlarda asosan pozitsion sanoq sistemalari ishlatiladi. Nopozitsion sanoq sistemalari murakkab va qo&#39;pol qoidalar asosida qurilganligi uchun hisoblash texnikasida qo&#39;llanilmaydi. Nopozitsion sanoq sistemasi shunday bir xususiyatga egaki, unda raqamning qiymati uning egallagan pozitsiyasi (o&#39;rni) ga bog&#39;liq emas, balki shu belgi bilan aniqlanadi. Masalan, rim sanoq sistemasida XXX soni hamma razryadlarida bir xil X belgisiga ega va u turgan o&#39;rnidan qat&#39;iy nazar 10 birlikni bildiradi. Pozitsion sanoq sistemasida raqamning qiymati uning egallagan pozitsiyasi (o&#39;rni) ga bog&#39;liq. Bunga misol bo&#39;lib oddiy o&#39;nlik (arab) sistemasi xizmat qiladi. Masalan o&#39;nlik sanoq sistemasida yozilgan 373 soni kichik va eng katta razryadlarida 3 raqamiga ega. Lekin katta razryaddagi 3 raqami kichik razryaddagidan 100 marta ortiq qiymatga ega. Pozitsion sanoq sistemasida A d = +a 1 a 2 a 3 ...a k _ 1 a k , ko&#39;rinishida ifodalangan istalgan son quyidagicha ifodalanishi mumkin: a 1 a 2 a 3 ...a k _ 1 a k = a^ 1 &#34; 1 + a 2 d 1 &#34; 2 + a 3 d 1 - 3 +... + a k _ 1 d t &#34; k+1 +a k d l -\ (2.1) bunda k- sondagi chekli razryadlar soni, a { - i-razryad raqami, d- sanoq sistemasi asosi, t- vergul joyini aniqlovchi son, i- razryad tartib nomeri, d 1 &#34; 1 - i-razryad qiymati. Sonning a { deb belgilangan raqamlari quyidagi tengsizlikni qanoatlantirishi kerak: 0<a } <d-l Pozitsion sanoq sistemasida sonlarni ifodalash uchun ishlatiladigan belgilar soni sanoq sistemasining asosi deyiladi. Asos sifatida istalgan sonni ishlatish mumkin, lekin d<2 asosli sanoq sistemasini ishlatib bo&#39;lmaydi. Chunki bunda faqat bitta 0 belgisi bo&#39;lgan va u pozitsiyadagi raqam qiymatini ko&#39;rsata olmagan bo&#39;lardi. O&#39;nlik sanoq sistemasi uchun d=10 va a } =0,1,2,3,4,5,6,7,8,9. (2.1) ifodani ishlatib, 897,346 o&#39;nlik raqamni quyidagicha ifodalash mumkin: (897,346) 10 =8.10 2 +9.10 1 +7.10° + 3.10&#34; 1 + 4.10&#34; 2 +6.10&#34; 3 Bunda a { koeffitsientlar mos ravishda 8 9 7 3 4 6 larga teng bo&#39;ladi. Shunday kilib, o&#39;nlik son mos koeffitsientli turli darajalarining yig&#39;indisi sifatida qaralishi mumkin. Bu koeffitsientlar sonni qisqa ko&#39;rinishda ifodalaydi. EXMlarda pozitsion sanoq sistemasining ishlatilishi sonlarni ifodalashni soddalashtirib, amallarni bajarishni osonlashtiradi. Etiboriz uchun rahmat

Похожие

Ijtimoiy informatika asoslari
Informatika asoslari
Informatika va axborot texnologiyalari
Informatika tushunchasi
Informatika va algoritmlashning asosiy tushunchalari