Горизонтал бурчак ўлчаш моҳияти. Теодолитлар, тузилиши ва текшириш - Информатика и ИТ - Презентации

Горизонтал бурчак ўлчаш моҳияти. Теодолитлар, тузилиши ва текшириш

Загружено в:

04.12.2024

Скачано:

0

Размер:

2904.712890625 KB

ГОРИЗОНТАЛ БУРЧАК ЎЛЧАШ МОҲИЯТИ. ТЕОДОЛИТЛАР, ТУЗИЛИШИ ВА ТЕКШИРИШ

Режа: 1. Горизонтал съёмканинг моҳияти. 2. Горизонтал съёмка қилиш. 3. Горизонтал бурчак ўлчаш моҳияти. 4. Теодолитлар ва уларнинг тузилиши. 5. Теодолитларни текшириш ва созлаш.

1. Горизонтал съёмканинг моҳияти Ер юзасидаги А ва В нуқталарнинг бир-бирига нисбатан горизонтал ҳамда вертикал текисликда эгаллаган ўрнини аниқлаш геодезиянинг асосий вазифаларидан биридир. 1-шаклда АВ=D - А ва В нуқталар орасидаги масофа; НН 1 - сатҳий юза; АА 1 || НН 1 бўлганидан, AA 1= d, D нинг горизонтал проекцияси бўлиб, у горизонтал қўйилиш дейилади. Горизонтал съёмкада икки нуқта орасидаги чизиқнинг ва бу чизиқлар орасидаги бурчакнинг горизонтал қўйилиши ҳамда чизиқларнинг йўналишига қaраб, Ернинг тўрт томонига нисбатан жойланиши аниқланади, кейин қоғозда буларни тасвирлаш йўллари ўрганилади. Бу ишда бурчакнинг горизонтал қўйилишини теодолит билан ўлчаш асосий аҳамиятга эга бўлганидан, бу съёмка бурчак ўлчаш съёмкаси ва баъзан теодолит съёмкаси деб ҳам аталади. 1-шакл

Горизонтальный и вертикальные углы удите рыбу к P1 и P2 от A. Горизонтальный угол измерен по часовой стрелке в горизонтальная плоскость от 0 к 360.

2. Горизонтал съёмка қилиш Горизонтал съёмкада берилган жойнинг чегараси ва у ердаги тафсилот съёмка қилиниб, планда ёлғиз жой контурлари тасвирланади. Съёмка ишларига қуйидагилар киради: 1) съёмкага тайёргарлик кўриш, 2) полигон ва теодолит йўлини белгилаш; 3) полигон ва йўлни пунктга боғлаш; 4) полигон элементларини ўлчаш; 5) тафсилотни съёмка қилиш. Бундан кейин камерал ишлар: а) ҳисоблаш ишлари ва б) графикавий ишлар бажарилади. Съёмкага тайёргарлик кўришда съёмка қилинадиган жой карта ёки эски планда аниқланиб, жой ўрганиб чиқилади. Кейин шу жойнинг ўзида ракогноцировка ишлари олиб борилади, яъни жой билан яхши танишиб, таянч пунктлар ва уларга боғлаш йўллари белгиланади, съёмка қулай бўлиши учун теодолит йўлини ва полигонни қандай олиш режалари тузилади. Жойнинг тафсилоти тасвирланган схематик плани чизилади.

Теодолит йўллари келгуси ишларга асос бўлганидан, бурчак учлари мустаҳкам ўрнатилади. Номерлари махсус устунчаларга ёзилади, устунчани ўрнатиш имконияти бўлмаса, бетондан 0,5 м диаметрли маркировка (нуқта атрофидаги бетонланган текис доира) ишланади ва унинг марказига нуқта номери ёзилади. Умуман, далада ўрнатилган нуқталар маҳкамланиши билан бирга, уларни осон топиш учун турли белгилар қўлланилади. 2-шакл

3. Горизонтал бурчак ў лчаш мохияти Жойда бир нуқтадан чиққан икки ёки бир неча йўналиш ора сидаги бурчакларнинг горизонтал қуйилишини ўлчаш керак бўлади. Масалан, В нуқтада (3-шакл) туриб, турли баландликда ётувчи А ва С нуқталарга қараш йўли билан ABC бурчакнинг горизонтал қуйилиши β ни ўлчаш керак, дейлик. 3- шакл

Шаклдан кўринадики, С нуқта баландда, B ва A нуқталар эса С га нисбатан пастликда. Шунга кўра, ВА ва ВС томонлар орасидаги β' қия текисликдаги бурчак десак, ABC 1 горизонтал проекцияси бўлади. β нинг қийматини аниқлаш учун штатив 1 устига айланаси градусларга бўлинган доира 2 горизонтал вазиятда ўрнатилади; унинг маркази О дан чап нуқта С га қараб п ч, кейии доирани қўзғатмай, ўнг нуқта А га қараб п ў саноқлар олинса, β бу саноқлар айирмасига тенг бўлади: β = n ў - n ч яъни бир нуқтадан чиққан икки йўналиш орасидаги бурчакнинг горизонтал қўйилиши ўнг нуқтага қараб олинган саноқдан чап нуқтага қараб олинган саноқнинг айирмасига тенг. Айланасининг йунилган қирраси бўлакларга бўлинган ва горизонтал ҳолга келтирилиб саноқ олинадиган доира 2 лимб дейилади. Агар О дан С га ва А га қаралган қўриш нурларидан вертикал текисликлар ўтка зилса, бу текисликлар коллимаион, текисликлар дейилади. Бу текисликлар орасидаги бурчак ўлчанадиган бурчакнинг қиймати бўлади.

4. Теодолитлар ва уларнинг тузилиши. Теодолитлар бурчак ўлчаш аниқлигига қараб юқори аниқликдаги Т05, аниқ 2Т2, 2Т5 ва техникавий теодолитлар Т30 (4Т30, 2ТЗ0П), Т10Э га бўлинади. Теодолит шифри олдидаги сон унинг модификациясини, ортидагилари эса унинг секундларда ифодаланган аниқлигини, П тўғри тасвирли, Э - электронли эканлигини билдиради. Инженерлик ишларида асосан техник теодолитлар қўлланилади. 3Т сериядаги теодолитлар: 3Т2КП триангуляция, полигонометрия, геодезик зичлаш тармоқларида, амалий геодезияда, астрономик геодезик ўлчашларда; 3Т2К-машина ва механизмлар конструкцияларини монтажида, саноат ва бошқа иншоотлари қурилишида қўлланилади, 3Т5КП-геодезик зичлаш тармоқларида, амалий геодезияда қидирув ишларида, теодолитли съёмкаларда ва ҳ.к қўлланилади. 4ТЗОП асбоби теодолитли ва тахеометрик йўлларда горизонтал ва вертикал бурчакларни ўлчаш, планли ва баландлик тармоқларини режалашда, ипли дальномерида масофа ўлчаш, трубадаги адилак ёрдамида горизонтал нурда нивелирлаш учун мўлжалланган. 1.1-расмда 2Т30П теодолитининг асосий қисмлари (а), ориентирлаш буссоли (б), трубанинг кўриш майдони кўрсатилган. 2Т30П теодолитининг умумий кўриниши 1.1-расмда келтирилган.

1-расм. 2ТЗОП теодолити (а,), 6- ориентирлаш буссоли), в-трубанинг кўриш майдони: 1 –марказлаштириш учун дарча,2-микроскоп окуляри, 3-микроскопни ёритиш кўзгуси, 4- буссолни ўрнатиш жойи,5-кўриш трубасини маҳкамлаш винти,6- визир,7-кремальер,8- кўриш трубасини окуляри, 9- трубани йўнал-тириш винти,10-алидадани йўналтириш винти,11-таглик, 12-кўтаргич винти, 13-ғилоф қулфининг ини, 14-теодолит асоси, 15- лимбнинг йўналтириш винти,16-адилакни созлаш винти, 17-устун, 18-ипли труба объективи,19-микроскопни ёритиш учун дарча, 20 - корпус, 21- кўзгу, 22 - магнит мили. Штативлар ШН (г), ШР (д): 1. каллак 2 - ўрнаткич винт, 3 - оёқ,4 - уч, 5- кўтариш камари, 6 -таянч,7- чеклагич,8- қисиш блоки.

Горизонтал бурчакни ўлчаш принципида бурчакнинг В учидан ўтувчи сатҳий сиртга фикран уринма М текислик ўтказилади (1.2-расм, а). ВА ва ВС чизиқлар йўналишлари шовун чизиғида ётувчи вертикал v 1 ва v 2 текисликлар билан горизонтал М текисликка проекцияланади. Проекцияланган ВА ва ВС чизиқлар орасидаги β бурчак горизонтал бурча к дейилади. Жойдаги ВА ва ВС чизиқлар билан М текислик орасидаги v 1 ва v 2 бурчаклар вертикал (қиялик) бурчаклар бўлади. Горизонтал ва вертикал бурчакларни ўлчаш учун теодолит қўлланилади. 1.2-расм. Горизонтал бурчакни ўлчаш: а - принципи; б - схемаси, в- О пунктидаги йўналишлар

Саноқ олиш мосламалари . Техник теодолитларда лимб бўлаклари ҳар 1 0 дан ёзилади, лимбдан саноқлар штрихли ёки шкалали микроскопдан олинади. 13, расмда 2Т30П оптик теодолит штрихли микроскопининг кўриш майдони келтирилган. Кўриш майдонининг В ҳарфи билан белгиланган юқори қисмида вертикал доира штрихи, Г ҳарфи билан белгиланган пастки қисмида эса горизонтал доира штрихи кўрсатилган, ёзилган штрихлар ораси 10' ли олтита бўлакка бўлинган. Улар орасидаги штрихлар бўлган минутлар саноғи кўз билан чамалаб олинади. 2Т30П теодолитларида горизонтал ва вертикал доиралари лимб бўлаклари 1 0 га тенг. Лимб бўлаги қисми узунлиги лимб бир бўлагига тенг бўлган 60' ли шкала ёрдамида олинади (1.3-расм). Шкала 12 бўлакка бўлингани учун унинг бир бўлаги 5'. Бўлак қиймати кўзда горизонтал ёки вертикал ҳолатга келтириш учун цилиндрик ва чамалаб 0,5' аниқлик билан баҳоланади. 3-расм. Саноқ олиш мосламалари : шкалали микроскоп 2ТЗОП, В -1°23', Г-25°17';

5. Теодолитларни текшириш ва созлаш. Горизонтал доира алидадасидаги цилиндрик адилак ўқи U Г U Г асбоб айланиш ўқи JJ га тик бўлиши керак яъни (1.6-расм). Бу шартни текшириш учун адилак икки кўтаргич винт йўналиши бўйича ўрнатилади, уларни қарама-қарши томонга бураш орқали адилак пуфакчаси ноль пунктга келтирилади. 6-расм. Адилакни созлаш: а - адилак пуфакчаси ноль пунктга келтириш,б- асбобни юқори қисмини 180° га бураш,в- адилакни созлаш.ба вJJ U U Г Г 

Сўнгра алидада 180° га айлантирилганда адилак пуфакчаси ҳолати ўзгармаса, шарт бажарилган бўлади. Акс ҳолда адилак пуфакчаси оғиш ёйининг ярмига тўзатгич винт (1.4, а -расм) ёрдамида кайтарилади, кейин кўтаргич винтлар орқали пуфакча ноль пунктга келтирилади. Агар алидада яна 180° га айлантирилганда пуфакча ноль пунктда қолса, шарт бажарилган бўлади, акс ҳолда тўзатиш такрорланади. Асбобни горизонтал ҳолга келтириш учун адилак пуфакчаси аввал икки кўтаргич винт йўналишида уларни қарама-қарши томонга бураш орқали, сўнгра учинчи винт йўналишида фақат уни бураш орқали ноль пунктга келтирилади. 1.7-расм. Теодолитнинг тузилиши схмаси: 1- горизонтал доирадаги адилак. 2- таглик, 3-кўтаргич винти, 4-горизонтал доира лимби, 5- алидадани йўналтириш винти, 6- алидадани маҳкамловчи винти, 7-кўриш турбаси, 8-вертикал доира лимби 9- вертикал доира адилаги, 10- вертикал доира алидадаси, 11- турбанинг айланиш винти, 12-устун, 13-лимбнинг маҳкамловчи винти, 14- лимбнинг йўналтириш винти, 15-горизонтал- доира алидадаси. Теодолитнинг асосий геометрик ўқлари : JJ - асбобнинг айланиш ўқи (вертикал ўқ), НН - кўриш трубаси айланиш ўқ (горизонтал ўқ), VV -кўриш турбасининг қараш ўқи , U Г U Г, U В U В - асбобнинг горизонтал ва вертикал доираларидаги адилаклар ўқи.

E’tiboringiz uchun rahmat!

Похожие

Ахборотнинг ўлчаш ва тасвирлаш

Тармоқ хавфсизлиги тушунчаси ва унинг моҳияти

Ахборотларни ўлчаш ва тасвирлаш. Ахборот семантик, синтактик ва прагматик ўлчовлари

C++ tilining grafik imkoniyatlari. Inisializasiyallash. Ekrandan foydalanish. Grafik holat. Funksiya grafiklarini qurish

Слайд шоу дастурлар