logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Информатика и ИТ
  4. Axborot-kommunikatsion texnologiyalar va tizimlarning asosiy tushunchalari va tasnifi

Axborot-kommunikatsion texnologiyalar va tizimlarning asosiy tushunchalari va tasnifi

Загружено в:

02.12.2024

Скачано:

0

Размер:

398.759765625 KB
Скачать
Axborot-kommunikatsion texnologiyalar va tizimlarning asosiy tushunchalari va tasnifi Reja * 1 . Axborot kommunikatsiya texnologiyalari tarixi * 2. Axborot texnologiyalari: tasnifi va rivojlanish istiqbollari * 3. Axborot ‒ kommunikatsiya texnologiyalari evolyutsiyasi * 4. Axborot ‒ kommunikatsiya texnologiyalarini milliy iqtisodiyot tarmoq va sohalarida qo’llash * Kirish. Axborotlashtirishning milliy tizimini shakllantirishda, iqtisodiyot va jamiyat hayotining barcha sohalarida zamonaviy axborot tеxnologiyalarini, kompyutеr tеxnikasi va tеlеkommunikatsiya vositalarini ommaviy ravishda joriy etishda hamda ulardan foydalanishda, fuqarolarning axborotga ortib borayotgan talab-extiyojlarini yanada to`liqroq qondirishda, jahon axborot hamjamiyatiga kirishda hamda jahon axborot rеsurslaridan bahramand bo`lishni kеngaytirishda «Axborot-kommunikatsion tеxnologiyalar va tizimlar» fanini o`qitish katta ahamiyatga egadir. * «Iqtisodiyotda axborot-kommunikatsion tеxnologiyalar va tizimlar» fani talabalarda zamonaviy tеxnik vositalar, opеratsion tizimlar va instrumеntal vositalardan foydalanish usullari, hisoblash jarayonlarini avtomatlashtirish tamoyil va uslublari bilan chuqur hamda har tomonlama tanishtirish, matnli va jadvalli axborotlarni qayta ishlash dasturlarining funktsional imkoniyatlari bilan ishlash, boshqaruv jarayonlarida shaxsiy komp‘yutеrlardan foydalanishning nazariy asoslari va ularni milliy iqtisodiyotning turli tarmoq va sohalariga tadbiq qilish usullarini o`rgatish, ma‘lumotlar bazasini boshqarish tizimlari va obyеktga mo`ljallangan dasturlash tillarini o`qitish, Intеrnеt tizimi va lokal hisoblash tarmoqlarida ishlash uchun amaliy ko`nikmalarni bеrish bilan qurollantiradi. * XX asrning 50 – yillarida Yangi fan – informatika faniga asos solindi. Informatika termini lotincha “informatio” so’zidan kelib chiqqan bo’lib, tushuntirish, xabar qilish, bayon etish ma’nolarini anglatadi. Ba’zi manbalarda keltirilishicha, “Informatika” atamasi dastlab 1960 – yillarida Fransiyada vujudga kelgan. Bu so’z fransuz tilidagi informatsiya (information) va avtomatika (automatique) so’zlarini birlashtirilishidan hosil bo’lib, “axborotlarni avtomatik qayta ishlash” degan ma’noni bildiradi. * Informatika inson faoliyatining turli jabhalarida axborotlarni izlash va undan foydalanish masalalari bilan Shug’ullanuvchi fandir. * Informatika quyidagi masalalar guruhini tadqiq qiladi va o’rganadi: * texnik , axborotlarni ishonchli yig’ish, saqlash, jo’natish, qayta ishlash va uzatish usullarini o’rganish bilan bog’langan. * semantiklik, axborotlarni o’rganishda axborotning mohiyatini ochish va uning elementlarining mazmunan ahamiyati o’rtasidagi munosabatlarni ko’rsatish imkoniyatini beradi; * pragmatiklik , axborotlarning amaliy jihatidan foydaliligi, iste’molchi uchun qanchalik qimmatli ekanligi va qaror qabul qilishdagi ahamiyati nuqtai nazaridan ko’rib chiqadi. * sintaksislik, ayrim ilmiy – faoliyat sohalarini formallashtirish va avtomatizatsiyalash masalalari bilan bog’langan, jumladan, indekslash, mashina tarjimasi va h.q. Informatikaning asosiy uchta yo’nalishi mavjud: * Birinchi yo’nalish – axborotni uzatish, yig’ish va qayta ishlashning texnik vositalarini rivojlantirish nazariyasi bilan bog’liq. U o’z ichiga hisoblash komplekslarini, lokal va global hisoblash tarmoqlarini qamrab oladi. * Ikkinchi yo’nalish – ma’lumotlarni qayta ishlash bo’yicha har xil amaliy vazifalarni hal etish yuzasidan turli kategoriyadagi foydalanuvchilar uchun texnik vositalar bilan samarali ishlashni tashkil etish imkonini beradigan, dasturiy ta’minotni ishlab chiqishga yo’naltirilgan, matematik va amaliy fanlar kompleksini o’z ichiga olgan dasturlashtirishdir. * Axborot tizimini yaratishda ikkinchi yo’nalishni umumiy va amaliy dasturiy ta’minot deb atash qabul qilingan. * Uchinchi yo’nalish – avtomatlashtirilgan usulda turli darajadagi vazifalarni hal etish modellari, algoritmlari, tartibi, texnologiyasini ishlab chiqish va tashkil qilishdir. Informatikaning bu bo’limi hozirgi davrda qishloq xo’jaligi sohasida o’ta muhim va dolzarb hisoblanadi. * Informatikaning moddiy texnik bazasi va boshqaruv faoliyatining turli sohasi va darajalarida ishlayotgan mutaxassislar uchun AIJdan keng foydalanish imkonini beradi va Shuningdek, ekspert – professional (ekspert tizimi) darajasida qaror qabul qilishga qodir bo’lgan ixtisoslashtirilgan predmet sohasida hisoblash tizimini va axborot –kommunikatsiya tarmog’ini yaratish imkoni yuzaga keladi. * Informatikaning inson faoliyati mustaqil sohasi sifatida ajralib chiqishi birinchi navbatda kompyuter texnikasi rivojlanishi bilan bog’liq. Bunda asosiy xizmat mikroprosessor texnikasiga to’g’ri keladi. Informatika kompyuter texnikasi rivojlanishi tufayli yuzaga keldi, unga asoslanadi va usiz mavjud bo’la olmaydi. * Informatika keng ma’noda insoniyat faoliyatining barcha sohalarida asosan kompyuterlar va telekommunikatsiya aloqa vositalari yordamida axborotni qayta ishlashi bilan bog’liq fan, texnika va ishlab chiqarishning xilma – xil tarmoqlari birligini o’zida namoyon etadi. * Informatikani tor ma’noda o’zaro aloqador uch qism – texnik vositalar (hardware), dasturiy vositalar (software) va algoritmli vositalar (brainware) sifatida tasavvur etish mumkin. O’z navbatida informatikani ham umuman, ham qismlari bo’yicha turli jihatlardan: milliy iqtisodiyot tarmog’i, fundamental fan, amaliy fan sohasi sifatida ko’rib chiqish mumkin. * Informatika iqtisodiyot tarmog’i sifatida kompyuter texnikasi, dasturiy mahsulotlarni ishlab chiqarish va axborotni qayta ishlash zamonaviy texnologiyasini ishlab chiqish bilan Shug’ullanadigan xo’jalik yuritishning turli shakllaridagi korxonalarning bir turda jamlanishidan iborat bo’ladi. * Axborot texnologiyalari (AT) * Axborot texnologiyalari (AT) – bu usullar tizimi va axborotlarni yig’ish, saqlash, izlash yo’lidir. AT informatikaning predmeti hisoblanadi, hamda boshqaruv amaliyotini o’tkazishni, ishlab chiqarishni boshqarishni, ilmiy izlanishlar va iqtisodiyotda korxonalarning tashkil topishini, ularning texnik revojlanishi natijasida milliy iqtisodiyotning Yangi tarmoqlarini yuzaga keltiradi. * AT - axborotlarni jamlash, saqlash, uzatish va Shu jarayonlarni amalga oshiruvchi barcha texnik vositalarni ishlatishni o’rgatuvchi fan hisoblanadi. * AT fan sifatida metodologik va uslubiy holatlarni tashkillashtirish, instrumental - texnik vositalardan foydalanish usullari va h.k. o’z ichiga oladi. Yangi ilmiy bilimlarni aniq axborot texnologiyalariga transformatsiya qilinishi ‒ fan sifatida axborot texnologiyalarining asosiy vazifasi hisoblanadi. * Axborot atamasi lotincha “Informatio” so’zidan kelib chiqqan bo’lib, o’zbekchada tushuntirish, tanishtirish, bayon etish degan ma’nolarni anglatadi. *   O’z navbatida, xabar- axborotni tasvirlash shakli bo’lib, u nutq, matn, tasvir, grafik, jadval, videotasvir, tovush va h.k ko’rinishlarda ifodalanadi.  * Umuman olganda, axborot ‒ bu odamlar orasidagi, odamlar bilan eHM lar orasidagi, jonli va jonsiz tabiat orasidagi ma’lumot almashinuvi bo’lib, keng ma’noda ilmiy tushunchadir. Informatika bu – inson faoliyatining bir sohasi bo’lib, u axborotni hosil qilish, saqlash va kompyuter yordamida uni qayta ishlash, Shu bilan bir qatorda tadbiq muhiti bilan o’zaro bog’liq bo’lgan jarayonlarning aloqadorligini o’z ichiga oladi. Shaxsiy kompyuterlarning rivojlanib borish tendensiyalari Axborot texnologiyalari: tasnifi va rivojlanish istiqbollari * «Texnologiya» grekcha so’z bo’lib (techne) mohirlik, ustalik, biror ishni uddalay olishni anglatadi. Bu ma’lum bir jarayonga nisbatan qo’llanilgan. Jarayon deganda esa maqsadga erishishga yo’naltirilgan xatti- harakatlar majmui tuShunilgan. Ushbu jarayon kishi tomonidan tanlangan strategiya bilan belgilanadi va turli xildagi vositalar, usullar yordamida amalga oshiriladi. * Umumiy hollarda texnologiya deganda, mahsulotni ishlab chiqarish jarayonida amalga oshiriladigan xom ‒ ashyo, material yoki yarim tayyor mahsulot shakli, xususiyati, holatining o’zgarishi, uni qayta ishlash, tayyorlash usullarining majmui tushuniladi. Bu biror bir ishni yuqori darajada uddalash deganidir. * Axborot texnologiyalari to’g’risida gap ketganda, material sifatida ham, mahsulot sifatida ham axborot ishtirok etadi. Biroq bu ob’yekt, jarayon yoki xodisa to’g’risidagi sifat jihatidan Yangi ma’lumot bo’ladi. Texnologiya xodimning axborot bilan ishlash usuli va uslubi hamda texnik vositalar orqali namoyon bo’ladi. * Sanoat ishlab chiqarishida har qanday texnologiya mahsulotni yaratishning boshidan oxirigacha bo’lgan texnologik jarayonni qamrab oluvchi tarkibiy elementlari majmuining bayonini ifodalaydi. Tarkibiy elementlarining (texnologik operatsiyalar) tarkibi ikki asosiy omil bilan aniqlanadi: birinchidan, mazkur texnologik jarayon asosiga nisbatan sifatli usullar va prinsiplar orqali, ikkinchidan, mahsulotni tayyorlashning oxirgi jarayonidagi texnologik operatsiyani bajarish uchun jalb etish mumkin bo’lgan asbob ‒ uskuna vositalari orqali. Axborot ‒ kommunikatsiya texnologiyalari * Axborot ‒ kommunikatsiya texnologiyalari – ob’yektning (axborot mahsulotining) holati, jarayon yoki voqeaning Yangi xususiyati to’g’risida axborot olish uchun ma’lumotlarni yig’ish, qayta ishlash va uzatish vositalari va usullari majmuidan foydalaniladigan jarayondir. * Moddiy ishlab chiqarish texnologiyasining maqsadi – inson yoki tizimning ehtiyojini qondiruvchi mahsulot ishlab chiqarish sanaladi. * Axborot ‒ kommunikatsiya texnologiyalarining maqsadi esa – axborot ishlab chiqarish bo’lib, uni tahlil etish va uning asosida biror ‒ bir harakatga qo’l urish uchun tegishli qaror qabul qilish. * Ma’lumki, bitta va faqat o’sha moddiy resursga nisbatan har xil buyum yoki mahsulot olish mumkin. Axborotlarni qayta ishlash texnologiyasiga nisbatan ham Shunday bahoni bersa bo’ladi. * Axborot ‒ kommunikatsiya texnologiyalari. Axborotlarni yig’ish, uzatish, to’plash, qayta ishlash, saqlash, taqdim etish va foydalanish uslublari va usullari tizimi axborot ‒ kommunikatsiya texnologiyalari deb yuritiladi. * Moddiy va axborot ‒ kommunikatsiya texnologiyalarining asosiy komponentlarini qiyoslash 1 ‒ jadvalda berilgan. * Axborot ‒ kommunikatsiya texnologiyalari avtomatlashgan va an’anaviy(qog’oz) ko’rinishda amalga oshiriladi. Avtomatlashtirish hajmi va texnik vositalardan foydalanish turi aniq bir texnologiyaning mohiyatiga bog’liq. * Avtomatlashtirish ‒ bu inson ish faoliyatini mashina va mexanizmlar bilan almashtirish demakdir. U texnik, tashkiliy va iqtisodiy mazmundagi xatti ‒ harakatlar hamda tadbirlar kompleksidan iborat bo’lib, ishlab chiqarish jarayoni, boshqaruv jarayonining u yoki bu ishini amalga oshirishda inson ishtirokini qisman yoki butunlay cheklash imkonini beradi. * Texnologiyalar tarkibi. Intellektual ta’minot Texnik ta’minot Dasturiy ta’minot Texnologiyalarni qo’llab-quvvatlash tarmoqlari * Axborot ‒ kommunikatsiya texnologiyalari evolyutsiyasi * XIX asrning ikkinchi yarimigacha axborot texnologiyasining asosini pero, siyohdon va buxgalteriya daftari tashkil etgan. Kommunikatsiya (aloqa) paket (rasmiy hujjatlar solingan konvert) yuborish orqali amalga oshirilar edi. Axborotlarni qayta ishlash mahsuldorligi o’ta past bo’lib, har bir xat alohida, qo’lda ko’chirib olingan. Qaror qabul qilish uchun bir ‒ biriga qo’shiladigan hisob ‒ kitobdan boshqa axborot ham bo’lmagan. * «Qo’l» axborot texnologiyasi o’rniga XIX asr oxirida «mexaniq» texnologiya kirib keldi. Yozuv mashinasi, telefon, diktafonning kashf etilishi, jamoa pochtasi tizimining takomillashuvi – bularning bari avvaliga axborotni qayta ishlash texnologiyasida, so’ng ish mahsuldorligida sezilarli o’zgarishlar yuz berishiga zamin bo’ldi. Mohiyatan, mexaniq texnologiya mavjud muassasalarda tashkiliy tarkibining shakllanishiga yo’l ochib berdi. XX asrning 40 ‒ 60 yillarida «elektr» texnologiyasi paydo bo’lib, u echib almashtiriladigan elementlarga ega elektr yozuv mashinkalari, oddiy qog’ozdan foydalanuvchi nusxa ko’chirish mashinasi, portativ diktafonlardan iborat edi. Aynan shu vositalar hujjatlarni qayta ishlash sifati, soni va tezligini oshirish hisobiga boshqarish faoliyati yaxshilandi. Ko’pgina zamonaviy muassasalar «elektr» texnologiyasiga asoslangan. Axborotlarni taqdim etish tizimining rivojlanishi * Aytish mumkinki, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bir necha million yillar avval odamzod o’rtasida ilk bor o’zaro muloqatga kirishish usullari (turli tovushlar chiqarish, imo- ishora, hatti-harakatlar qilish) paydo bo’lishi bilan birga yuzaga kelgan deb aytish mumkin. Bunda axborot almashinuvi faqat yakka shaxslar o’rtasidagina amalga oshirilgan. Nutq paydo bo’lishi bilan birga (taxminan 100 ming yil oldin) odamlar miyasida axborot to’planishi imkoniyati yuzaga keldi. * Keyingi bosqichda, ya’ni yozuvning paydo bo’lishi (5 ‒ 6 ming yil avval) insoniyatning umumiy, jamoa xotirasining yuzaga kelishiga sabab bo’ldi. * Aynan yozuvning paydo bo’lishi axborotlarni to’plash, uzatish, qayta ishlash, saqlash va etkazish kabi to’liq jarayonni amalga oshirishga imkoniyat yaratib berdi. Bu imkoniyat tufayli axborotlarni moddiy taShuvchilarda qayd etila boshlandi. * Axborot tizimi va texnologiyasining keyingi taraqqiyoti asosan kommunikatsiya vositalari bilan bog’liq. Kommunikatsiya tizimining rivojlanishi. * Axborot ‒ kommunikatsiya texnologiyasining rivojlanishi axborotlarni taqdim etish tizimidan tashqari, axborot-kommunikatsiya vositalarini takomillashtirish bilan bog’liq edi. Ular axborotning nomoddiy taShuvchisi, ya’ni nutq paydo bo’lgandan so’ng yuzaga kelgan. Buni axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanishi tarixidagi ilk «portlash» deb baholash mumkin edi. Taraqqiyotning keyingi fazasi – qog’oz kashf qilingunga qadar axborotlarning moddiy taShuvchi vositalari o’zgarib bordi. YA’ni, so’zlarni toshga o’yib yozish orqali birinchi marta axborotni ko’z bilan ko’rib qabul qilish imkoniyati yuzaga keldi. Eramizdan avvalgi to’rtinchi ming yillikda avvaliga loydan, so’ng yog’ochdan yasalgan tablichkalarga yozishga o’tildi va bu axborot ‒kommunikatsiyalarga dinamik mazmun kasb etdi. Papirusning kashf etilishi axborot tashish vositasining hajmini oshirdi va unga buyoq qo’llash imkoniyati mavjudligi bois ahamiyati ham oshib bordi. Pergamentning paydo bo’lishi (eramizdan avvalgi III-asr) bilan esa Yangi axborot «portlashi» ro’y berdi: axborotning eng maqbul taShuvchisi – kitob yuzaga keldi (IV-asr). Axborot ‒ kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanish tendensiyasi * 1. Axborot mahsulotlarining murakkablaShuvi. Axborot vositasi ko’rinishidagi axborot mahsuloti, ekspert ta’minoti xizmatining ma’lumotlar bazasi strategik ahamiyat kasb eta boradi. Turli shakldagi (nutq, ma’lumot, tasvir) axborot mahsulotlari eshitish, ko’rish va anglash uchun foydalanuvchining talabiga ko’ra ishlab chiqiladi hamda unga qulay vaqtda va shaklda mahsulotni yetkazib berish vositasi mavjud bo’ladi. Axborot mahsuloti borgan sari yakka foydalanuvchiga taqdim etiladigan o’ziga xos xizmat va hisobot-tahlil ishlari natijalari o’rtasidagi gibridga aylanib bormoqda. * 2. Birgalikda harakat qilish qobiliyati. Axborot mahsulotining ahamiyati oshib borishi bilan mazkur mahsulotlarni kompyuter va inson yoki axborot tizimlari o’rtasida ideal tarzda almaShuvini o’tkazish imkoniyati ilg’or texnologik muammo kasb etadi. Axborot mahsulotlarini qayta ishlash va uzatish muammosi ularning kelishi va tez harakatlanishi bo’yicha to’liq muvofiq bo’lishi lozim. * 3. Oraliq bo’g’inlarni tugatish. Birgalikda harakatlanish qobi-liyatining rivojlanishi axborot mahsulotlari almashish jarayonining takomillaShuviga, so’ngra, axborot manbai yo’lidan iste’molchiga qarab (ya’ni, bu sohadagi etkazib beruvchi va iste’molchilar) oraliq bo’g’inlar tugatiladi. Masalan, muallif va o’quvchi, sotuvchi va xaridor, qo’shiqchi va tinglovchi, o’qituvchi va o’quvchi yoki tashkilotlarda mutaxassislar o’rtasida videokon-ferensiya, elektron kiosk, elektron pochta tizimi orqali bevosita muloqat qilish imkoniyati tug’iladi. * 4. Globallashtirish. Tashkilot yo’ldosh aloqa va Internet tarmog’idan foydalanib axborot ‒ kommunikatsiya texnologiyalari yordamida hohlagan joyda va hohlagan paytda ish olib borishi mumkin. Aynan Internet tufayli odamlar dunyoning har qanday nuqtasidan turib o’zaro muloqat qilish imkoniga ega. Bu holatda doimiy va yarim doimiy harajatlar yanada keng geografik mintaqada taqsimlanish hisobiga ustuvorlikka ega bo’ladi. * 5. Konvergensiya. Konvergensiya AATning zamonaviy rivojlanish jarayonining oxirgi bosqichi sifatida ko’rib chiqiladi. Bunda mahsulotlar va xizmatlar, axborot va dam olish, Shuningdek, ovozli, raqamli hamda videosignallarni uzatish kabi ish rejimlari o’rtasidagi farq yo’qoladi. Moddiy ishlab chiqarish va axborot biznesi sohalari o’rtasidagi tafovut o’chib ketadi, firmalar va korporatsiyalarning faoliyat turlari diverfikatsiyasi, sanoat tarmoqlari, moliya sektori va xizmat sohalari o’zaro uyg’unlashib ketadi. * Foydalanilgan adabiyotlar: * 1. Орлов С. А., Цилькер Б. Я. Организация ЭВМ и систем: Учебник для вузов.2-е изд. — СПб.: Питер, 2011. — 688 с.: ил. * 2. Таненбаум Э. Архитектура компьютера. 6-е. издание. СПб.: Питер, 2013. - 816 с. * 3. Мусаев М.М., Кахҳаров А.А., Каримов М.М. Сборка узлов компьютерных сетей. Учебноепособие.- Т, ИТПД им. Чулпана, 2007.-152с. * 4. Musayev M.M., Qahhorov A.A.,Karimov M.M. Kompyuter tarmoqlarini yig`ish. Akademik litsey va kollejlari uchun o`quv qollanma. * T.:”ILM ZIYO”, 2006.-160 b. * 5. ManojFrankling – Computer Architecture and Organization: From Software to Hardware, University of Maryland, College Park, ©Manoj Frankling-2007, 489 p. * Internet saytlari * 1. http://www.intuit.ru * 2. http://www.kgtu.runnet.ru * 3. http :// www . piter . com * 4. http://www.unesco.kemsu.ru

Похожие

Informatika va algoritmlashning asosiy tushunchalari
Algoritmlash va dasturlashning asosiy tushunchalari
Ekspert tizimlarning asosiy turlari va ishlatilish sohalari
Bulutli hisoblashning asosiy tushunchalari va modellari
Axborot texnologiyalari tasnifi