Халқаро сиёсат ва халқаро муносабатлар - Юриспруденция - Презентации

Халқаро сиёсат ва халқаро муносабатлар

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

259.845703125 KB

ХАЛҚАРО СИЁСАТ ВА ХАЛҚАРО МУНОСАБАТЛАР РЕЖА: Халқаро сиёсат: асосий принциплари ва йЎналишлари Халқаро сиёсий- иқтисодий ташкилотлар ва уларнинг дунё ҳамжамиятидаги Ўрни. Бирлашган Миллатлар Ташкилотини модернизациялаш ва ислоҳ қилишнинг зарурлиги. Ўзбекистоннин г ташқи-сиёсий концепциясиwww.arxiv.uz01 0208 110207 02 0A050E 12 16 1C0A06 1E 17 0A09 2003 01 0B 05

ХАЛҚАРО СИЁСАТ: АСОСИЙ ПРИНЦИПЛАРИ ВА ЙЎНАЛИШЛАРИ.  Халқаро сиёсат ва муносабатлар икки ёки ундан ортиқ мамлакатлар, турли хил сиёсий ва нодавлат ташкилотлар билан боғлиқ блган алоқаларни ифода этади. Унинг фаолияти халқларнинг талаб ва эҳтиёжлари, давлат манфаатлари халқаро нормалар ва қадриятлари билан боғлиқ блади. Халқаро муносабатлар рақобат ёки заро ҳамкорлик асосида қурилиши мумкин. Бугун халқаро муносабатларда умуминсоний қадриятлар бу муносабатларни белгилаб берувчи асосий мезонга айланиб бораётганлиги кзга ташланмоқда. www.arxiv.uz

 Ядровий ва кимёвий қуролларнинг мавжудлиги, уларни ишлаб чиқаришга қаратилган ҳаракатларнинг давом этаётганлиги ҳамда халқаро муносабатларда айрим давлат раҳбарлари, сиёсий партиялар ва шахсларнинг бир томонлама қарашларининг ҳамон сақланиб қолаётганлиги, халқаро сиёсатда давлатларга нисбатан муносабатда «зравонлик», «кучга таяниш», тазйиқ крсатишнинг турли усулларидан фойдаланиш, «халқаро терроризм» ва бошқа ҳолатлар халқаро сиёсатда заро манфаатли ҳамкорликни ривожлантиришни, ихтилофлар пайдо блган тақдирда эса уларни маърифий йллар билан ечиш зарурлигини кун тартибига қймоқда. www.arxiv.uz

 ХХ аср охири ХХI аср бошларида халқаро сиёсат ва халқаро муносабатларда муҳим згаришлар содир блди. Агар 1990 йилларга қадар икки қутб – собиқ СССР ва АҚШ жаҳон сиёсати хусусият ларини белгилаган блишса, ҳозирги дунё кпқутблилик асосида ривожланмоқда.  Япония, Хитой, Ҳиндистон ва бошқа Осиё мамлакатларининг халқаро майдондаги мавқеи тобора кучайиб бормоқда. www.arxiv.uz

 Халқаро сиёсат субъектлари. Халқаро сиёсат (муносабат лар)нинг асосий субъектлари аввало давлатлар ҳамда халқаро ташки лотлар ҳисобланади. Давлатлар халқаро ҳаётга таъсир крсатишнинг асосий воситаларини зида жамлаган муассасавий субъектлар блиб, айнан улар орқали халқлар ва миллатлар жаҳон сиёсат майдонида з мақсад ва манфаатларини уюшган тарзда ифода этадилар. Юксак даражада тараққий этган ҳозирги замон жамиятлари ҳам давлатсиз ҳаёт кечира олмайди. Чунки давлатсиз ички ва халқаро ҳаётни ташкиллаштириш имконсиздир. www.arxiv.uz

 Халқаро сиёсатнинг асосий субъектларига давлатлар томонидан тузилган халқаро-сиёсий ёки ҳарбий-сиёсий ташкилотлар ҳам киради. Улар қаторига Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ), Жанубий-шарқий Осиё давлатлари ассоциацияси (АСЕАН), Европа Иттифоқи, Араб мамлакатлари лигаси (АМЛ), Америка давлатлари ташкилоти (АДТ), Африка бирлиги ташкилоти (АБТ), Шимолий Атлантика шарт номаси ташкилоти (НАТО), Европада хавфсизлик ва ҳамкорлик ташкилоти (ЕХҲТ), Мустақил давлатлар Ҳамдстлиги (МДҲ), Евро осиё иқтисодий ҳамжамияти (ЕврАзЭС), Шанхай Ҳамкорлик Таш килоти (ШҲТ) ва бошқа субъектларни киритиш мумкин.  Халқаро сиёсатнинг муҳим субъектлари сирасига эса обрли халқаро ижтимоий ва касбий ташкилотлар ҳам киради. Масалан, Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти, жаҳон касаба уюшмалари федерацияси, халқаро меҳнат ташкилоти, Халқаро валюта фонди ва ҳоказо. www.arxiv.uz

 Агар ташқи сиёсат – давлатнинг мамлакат ташқарисида, дав латлараро муносабатларда з миллий ва умумбашарий мақсадларини, хавфсизликни таъминлашга йналтирилган фаолияти дан иборат блса, халқаро сиёсат – халқаро муносабат ларда иштирок этаётган давлатлар, субъектлар, сиёсий партиялар ва ҳаракатлар, сиёсий ва носиёсий ташкилотлар, ижтимоий гуруҳлар ва шахсларнинг халқаро меъёрлар, қадриятлар асосида ўзаро муносабатларини сақлаб туришга қаратилган фаолиятларидир.  Демак, «ташқи сиёсат» бу бир давлатнинг ўз миллий ҳудудидан ташқарида иккинчи давлат билан блган муносабатида ўз ифодасини топса, халқаро сиёсат алоҳида шахслар ёки давлатлар ўртасидаги ижтимоий муносабатларнигина эмас, балки муайян гуруҳ ёки давлат манфаатларини амалга ошириш бйича алоқаларни, фаолият соҳаларини ҳам з ичига олади. Масалан, Европа Иттифоқи (ЕИ) ва унга аъзо блган давлатлар бугунги кунда экологик сиёсий манфаатлар ва маънавий қадриятлар тизими билан боғлиқ блган муаммоларни ҳал этиш, халқаро ҳуқуқ нормаларига риоя этишни қллаб-қувватлашда муҳим роль йнамоқда.  Политология: Ўљув љўлланма / С. Отамуродов, И. Эргашев, Ш. Акромов, А. Љодиров – Т., 1999. – Б. 180–181.  www.arxiv.uz

 Жаҳон майдонида халқаро хавфсизлик билан боғлиқ янги тенденция ва янги таҳдидларнинг пайдо бўлиши. Кузатишларга кўра халқаро муносабатлар муаммосининг қйилиши, амалиёти, амалга оширилиши ҳамда маърифий халқаро сиёсатдан кутилаётган самаралар билан айрим давлатларнинг хатти-ҳаракати, хулқ-атвори ртасида улкан жарлик вужудга келаётгани кзга ташланмоқда.  Президент И. А. Каримовнинг 2005 йилнинг 5 июлида Шанхай ҳам корлик ташкилоти саммитида сзлаган нутқида таъкидлангани дек, кейинги пайтларда рй берган воқеаларда (2005 йил май ойида Ан дижон шаҳрида рй берган террорчилик ҳаракатлари назарда тутил моқда.) пировард мақсади минтақадаги кучларнинг сиёсий ва иқ тисодий мувозанатини з фойдасига згартириш ва минтақада з ҳукмронлигини рнатишга қаратилган, узоқни кзлайдиган катта стратегик пинҳона режанинг фақат айрим қирраларигина намоён блди. www.arxiv.uz

 Иккинчидан, хавфсизлик ва барқарорликка нисбатан янги таҳдид ларнинг кламигина эмас, балки қйилган геополитик мақсадларга эришишнинг маъно-мазмуни, восита ва услублари ҳам ҳар бир мамлакатнинг зига хослиги ва ундаги мавжуд вазиятни ҳисобга олган ҳолда тубдан згариб бормоқда. Бу кучларнинг турли экстре мис тик ва айирмачи тузилмалар билан қшилиб бораётгани, шунинг дек, ашаддий диний ташкилотлардан, гарчи злари бошқа вазиятда уларни террористик ташкилотлар рйхатига киритган блса-да, з мақсадлари йлида фойдаланишдан ҳам тоймаётгани билан боғлиқ блган фактлар ҳам жиддий хавотир уйғотмасдан қолмайди. www.arxiv.uz

 Айрим давлатлар ва гуруҳдош давлатлар тизимида з сиёсий амалиётида кучга таянишни ҳокимиятга эришиш, манфаатларни рёбга чиқаришнинг бирдан-бир энг устувор ва қулай воситаси деб қараш ҳукмронлик қилиб келмоқда. Халқаро ҳаётда бугун кзга таш ланаётган адолатсизлик, менсимаслик, империявий тафаккур, сиёсий мутаассиблик, яъни з ҳаёт тарзини снгги ва энг мақбул намуна деб эълон қилиш ва аксинча, кпгина давлатлар томонидан юритилаётган биқиқлик, ҳадиксираш, саросимага тушиш, шубҳа билан қараш, ишончсизликка асосланган амалиётни бир- бирига хшамайдиган заро қарама-қарши реакциянинг натижаси дейиш мумкин.  Юқорида қайд этилган объектив ва субъектив тенденциялар боис халқаро тартибот бир-бирига қарама-қарши икки жараён остида шаклланади. Улардан бири парчаловчи, иккинчиси яратувчилик ро лини бажаради. www.arxiv.uz

Парчаловчи омиллар:  – айрим сиёсий гуруҳлар, кучлар ва давлатлар томонидан халқаро тартибот тақдирига, унинг бағрида содир блаётган турли-туман салбий силжиш жараёнларига нисбатан бефарқлик, менсимасликнинг ҳамда з хавфсизлигини халқаро хавфсизлик манфаатларига қарши қйиш кайфиятининг кучайиб бориши;  – халқаро терроризм, диний экстремизм, миллатчилик, сепа ратизм ва уюшган жиноятчилик сингари хавфли жараёнларнинг кучайиши, уларни бартараф этиш чора- тадбирларнинг талаб дара жасида эмаслиги;  – халқаро сиёсий институтларнинг воқеа-ҳодисаларга зудлик билан эътибор қаратиш нуқтаи назари давр талабидан орқада қолиб кетаётганлиги;  – халқаро тартиботда ноқонуний, нопок йл билан ҳукмронликни якка ёлғиз қлга киритишга интилиш;  – узоқ йиллар мобайнида дунёда тинчликни сақлаш ишига самарали ҳисса қшиб келаётган халқаро ташкилотларни айрим қудратли давлатлар томонидан з измига буйсундиришга блган мойилликнинг зрайиши;  – турли-туман халқаро, минтақавий муаммоларни ркач қилган ҳолда, з ҳарбий салоҳиятини бутун дунё олдида намойиш қилишга блган интилиш кламининг кенгайиб бориши. www.arxiv.uz

 Юқорида қайд этилган салбий жараёнларга қарама-қарши равиш да муқобил, яъни умрбахш жараёнлар ҳам чуқурлашиб бормоқда. Жумладан қуйидаги яратувчи омиллар кзга ташланмоқда:  – нуфузли сиёсий ва илмий-амалий доираларда ҳамда халқаро жамоатчиликда дунё барқарорлиги ва хавфсизлигига зид блган жараёнларнинг таҳдидли тус олаётганлигидан ташвишланиш, яъни улар тғрисида ҳақ сзни айтишга блган азму-қарорларининг мустаҳкамланиши;  – халқаро терроризм ва диний экстремизм билан курашнинг долзарб сиёсий ва амалий вазифа эканлигининг дунёдаги деярли барча давлатлар томонидан англаб етилаётганлиги;  – минтақавий хавфсизликдан халқаро хавфсизлик сари тиш зарурлигини англаб етиш ва ҳ.к. кучайиб бормоқда. www.arxiv.uz

 ХХ асрнинг иккинчи ярмида халқаро сиёсатда блган згариш лар нинг марказида икки ижтимоий-сиёсий тизимнинг пайдо блиши қанчалик з рнига эга блган блса, бугунги кунда ана шу тизимлардан бирининг (яъни, социалистик тизимнинг) таназзулга учраши, собиқ СССРнинг тарқалиб кетиши, Шарқий Европа мамлакатларида блган згаришлар халқаро сиёсатнинг боришига, унинг мақсади ҳамда давлатлараро муносабатларнинг қурилишига катта таъсир крсатди. Бу ХХ аср охирги чорагида содир блган халқаро сиёсатнинг муҳим воқеасидир. www.arxiv.uz

 Бу ҳол халқаро сиёсат ва халқаро муносабатларда зига хос қонуниятларни келтириб чиқармоқда:  1) жаҳон тараққиётига «икки қутбли» қараш рнида кп қутбли ёндашув пайдо блди;  2) халқаро сиёсатда давлатларнинг бир томонлама «кучга тая ниб» сиёсат олиб бориши, «зравон»ликка асосланиш янгича тарзда «заро тенг манфаатдорлик» асосида муносабатда блиш жараёнлари кузатилмоқда. www.arxiv.uz

 Умуман, халқаро сиёсатнинг асосий принципларига қуйида ги лар киради:  – куч ишлатмаслик ва куч билан таҳдид қилмаслик;  – давлатларнинг ҳудудий яхлитлигини ҳурмат қилиш;  – давлатларнинг ички ишларига аралашмаслик;  – заро фойдали ҳамкорлик;  – чегараларнинг дахлсизлиги;  – тортишувни тинч йл билан бартараф этиш;  – инсоннинг асосий ҳуқуқ ва эркинликларини ҳурмат қилиш;  – тенг ҳуқуқлилик ва халқларнинг зи танлаш ҳуқуқини ҳурмат қилиш;  – халқларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш;  – ялпи хавфсизлик ва заро ишонч;  – халқаро ҳуқуқ нормаларига риоя қилиш;  – жаҳон ҳамжамиятини қуролсизлантириш. www.arxiv.uz

 Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларацияси. Дунё ҳамжамияти миқёсида инсон ҳуқуқларини таъминлаш, халқаро муносабатларни инсонпарварлик ва ахлоқий асосларда рнатиш тинчликни сақлаш ва мустаҳкамлашнинг энг муҳим кафолати блади. Алоҳида мамлакат доирасида ҳам, халқаро майдонда ҳам уларга риоя қилиниши соғлом иқтисодий ва ижтимоий тараққиётнинг, сиёсатда одилона фикр тантанасининг, шунингдек агрессив ички ва ташқи сиёсатни олдини олишнинг зарур шартидир. Шу маънода бундан бир неча асрлар аввал – 1789 йилдаёқ инсон ва фуқаро ҳуқуқлари Франция деклара циясининг преамбуласида инсон ҳуқуқларини билмаслик, унутиш ва ҳурмат қилмаслик ҳукуматнинг коррумпиялашгани ва ижтимоий бахтсизликларнинг ягона сабаби дейилган эди. Шахс ҳуқуқларини ҳурмат қилиш эса мамлакатлар ртасидаги заро ишончни мустаҳкамлайди. Одамларнинг заро турли хил мулоқотлари ва ҳамкорлиги учун қулай шароит яратади, халқаро муносабатларга ахлоқийликни олиб киради. www.arxiv.uz

 «Инсон ҳуқуқлари» тор маънода берилмайдиган, фақатгина давлат томонидан кафолатланадиган ҳуқуқлар блиб, улар конституцияда мустаҳкамланган ёки мустаҳкамланмаганидан ва давлат чегараларидан қатъий назар амал қилаверади. Улар жумласига барча одамларнинг қонун олдида тенглиги, яшаш ва тан дахлсизлиги ҳуқуқи, инсон шаънини ҳурмат қилиш, ноқонуний ҳибсга олиш ва тутиб туришдан сақланиш эркинлиги, виждон ва эътиқод эркинлиги, ота-оналарнинг болаларни тарбиялаш ҳуқуқи, эзувчиларга қаршилик крсатиш ҳуқуқи ва бошқалар киради. Кенг маънода инсон ҳуқуқлари з ичига шахснинг жуда кенг миқёсдаги эркинлик ва ҳуқуқлари мажмуини, уларнинг турли кринишларини қамраб олади.  1948 йилда инсон ҳуқуқларининг энг муҳимлари: меҳнат қилиш, дам олиш, ижтимоий таъминот, таълим, инсон шаънига муносиб турмуш тарзи ва бошқаларга блган ҳуқуқлар БМТ Бош Ассамблеяси томонидан қабул қилинган «Инсон ҳуқуқларининг умумжаҳон декларацияси»га киритилди. Бу халқаро ҳужжатнинг аҳамияти эса унда белгиланган ижтимоий ҳуқуқларнинг бир қатор давлатлар конституциялари ва қонунларида мустаҳкамлаб қйилишида з ифодасини топди. Халқаро сиёсатнинг асосий принципларини ҳаётга татбиқ этишда 1966 йилда қабул қилинган «Инсонларнинг фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлари тғрисидаги халқаро пакт» ҳам катта аҳамият касб этмоқда. www.arxiv.uz

 Халқаро ташкилотлар – муайян мақсадларни амалга ошириш учун халқаро шартнома асосида тузилган, тегишли органларга ҳамда аъзо давлатларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятларига эга блган, халқаро ҳуқуққа биноан таъсис этилган давлатлараро уюшмалардир.  Дастлабки халқаро ташкилотлардан бири I жаҳон уруши (1914– 1918) охирларида ташкил топган Миллатлар Лигаси эди. XX асрнинг 90-йилларига келиб турли хил халқаро ташкилотларнинг сони 3 мингдан ошиб кетди. Улар з мақсадлари, вазифалари, халқаро сиёсат ва халқаро муносабатлардаги мавқеларига кра ихтисослашган, минтақавий, жаҳон миқёсидаги ташкилотларга блинади. Туркумлаш нуқтаи назаридан эса уларни сиёсий-иқтисодий, ҳарбий, маданий ва ижтимоий ташкилотларга ажратиш мумкин. 2. Халқаро сиёсий-иқтисодий ташкилотлар ва уларнинг дунё ҳамжамиятидаги Ўрни. Бирлашган Миллатлар Ташкилотини модернизациялаш ва ислоҳ қилишнинг зарурлиги. www.arxiv.uz

 Халқаро сиёсий-иқтисодий ташкилотлар. Олам беқарорлигига сабабчи блаётган турли-туман низоли муаммоларнинг ечимини топишда сиёсий музокаралар йли энг хайрли йлдир. Бу музокараларни ташкил этиш, манфаатлар балансига келиш ва шу орқали кенг қамровли хавфсизликка тишда БМТ (АҚШ, СССР, Хитой, Англия, Франция) ягона халқаро ташкилот ҳисобланади. БМТ Устави II жаҳон уруши йилларида Гитлерга қарши коалициянинг етакчи мамлакатлари (СССР, АҚШ, Буюк Британия, Франция ва Хитой) томонидан ишлаб чиқилган ва 1945 йилда Сан-Франциско (АҚШ)даги конференцияда батамом келишиб олинган. 51 та давлат имзолаган (1945 йил 26 июнда, дастлабки аъзолари томонидан) ва 1945 йил 24 октябрда кучга кирган бу уставга кра БМТнинг асосий мақсади «келажак авлодларни ҳаётимиз давомида инсониятнинг бошига икки марта мислсиз қайғу солган уруш фалокатларидан халос этиш»дир. www.arxiv.uz

 БМТнинг асосий органлари: Бош Ассамблея, Хавфсизлик Кенгаши, Иқтисодий ва Ижтимоий Кенгаш, Таянч Кенгаши, Халқаро Суд ва Котибиятидан иборат блиб, уларнинг ҳар бирида 3–5 тадан ихтисослашган ташкилотлар фаолият юритади.  Хавфсизлик Кенгаши зиммасига халқаро тинчлик ва хавфсиз ликни сақлаб туриш бйича асосий жавобгарлик юкланган блиб, 15 нафар (5 нафар доимий, 10 нафар вақтинчалик) аъзоларга эга. АҚШ, Россия Федерацияси, Буюк Британия, Франция ва Хитой БМТ Хавфсизлик Кенгашининг доимий аъзоларидир. БМТ Уставига кра фақат Хавфсизлик Кенгаши БМТнинг қуролли кучларидан фойдала ниб операциялар тказиш юзасидан қарорлар қабул қилиш ҳуқуқига эга. БМТнинг бошқа ҳеч қайси органи бундай ваколатларга эга эмас.  Бош Ассамблея эса БМТга аъзо блган тенг ҳуқуқли барча давлатлардан иборат. Бош Ассамблея ҳар қандай давлат ёки Хавфсизлик Кенгаши қйган халқаро тинчлик ва хавфсизликни сақлашга доир ҳар қандай масалаларни муҳокама қилишга ва бундай масалаларни манфаатдор давлатга ёки давлатларга ёхуд Хавфсизлик Кенгашига тавсиялар бериш, шунингдек БМТ Бош котибини тайинлаш, БМТга янги аъзоларни қабул қилиш, аъзоликдан чиқариш ваколатига эга. Бугунги кунда 189 давлат БМТ аъзолигига қабул қилинган блиб, бу халқаро ташкилотнинг турли муассасаларида қарийб 50 минг ходим фаолият юритмоқда. (збекистон Республика си 1992 йил 2 мартдан буён БМТ аъзосидир.) www.arxiv.uz

 Бирлашган Миллатлар Ташкилотини модернизациялаш ва ислоҳ қилишнинг зарурлиги. ХХ аср охири ХХI аср бошларида халқаро муносабатларда рй берган згаришлар халқаро ташкилот ларнинг фаолиятини қайта қуриш ва ислоҳ қилиш зарурати ни тақозо қилмоқда. Чунки дунё хавфсизлигини талаб даражасида таъминлашда айнан шу ташкилотнинг ҳуқуқий ва сиёсий имкониятлари ҳамда унинг улкан халқаро нуфузидан омилкорлик билан фойдаланиш алоҳида аҳамият касб этмоқда. Бинобарин, БМТгина барча аъзо давлатлар ва керак блса, башарият номидан иш юритиш ҳуқуқига эга блган ташкилотдир.  Шу муносабат билан збекистон Республикаси Президенти И. А. Каримов таъкидлаганидек, бутун дунё яхлит ва бир-бирига боғлиқ тизим блиб бормоқда, унда з-зидан қаноатланишга ва маҳдудликка рин йқ. Бу ҳол ҳозирги халқаро муносабатларни шакллантирганда, халқаро тузилмалар билан заро алоқаларда ва уларнинг фаолиятида иштирок этганда мутлақо янгича ёндашувларни ишлаб чиқишни зарур қилиб қймоқда. www.arxiv.uz

 Европа Иттифоқи. Ушбу халқаро ташкилотнинг ташкил топиш тарихи аслида 1947 йилда «Кмир ва плат» концернининг ташкил топишидан бошланади. 1993 йилда Европа Иттифоқи номини олган ташкилот Маастрихт (Нидерландия)да 12 та давлатнинг раҳбарлари имзолаган шартномага биноан вужудга келган федератив давлат хусусиятларини зида бирлаштирган давлатлараро бирлашмадир. www.arxiv.uz

 Европа Иттифоқининг мақсад ва вазифалари қуйидагилардир:  1) Европа халқларининг яқин иттифоқини ташкил этиш, муво занатлашган ва узоқ муддатли иқтисодий тараққиётга кмаклашиш, бунда, айниқса, қуйидагилардан фойдаланиш: ички чегаралари блмаган маконни яратиш; иқтисодий ва ижтимоий ҳамкорликни кучайтириш; ягона валютани жорий этиш;  2) халқаро соҳада, айниқса, ташқи сиёсатни ва хавфсизлик соҳасидаги сиёсатни, келажакда эса мудофаа сиёсатини биргаликда юритиш орқали з моҳиятини тасдиқлаш;  3) адлия ва ички ишлар соҳаларидаги ҳамкорликни ривож лантириш.  Европа Иттифоқининг олий ижрочи органлари – Европа Иттифоқи Кенгаши, Европарламент ва Еврокомиссиядир. Европа Иттифоқи Кенгашининг 1996 йил июнда Флоренцияда (Италия) блиб тган йиғилишида Президент И. А. Каримов бош чилигидаги збекистон делегацияси иштирок этди. Учрашув жараёнида «збе кис тон ва Европа Иттифоқи ртасидаги шерикчилик ва ҳамкорлик тғрисида»ги келишув имзоланди. Европа Иттифоқида эришилган юксак натижалар тажрибаси давлатлараро бошқа ташкилотлар учун ҳам, муайян бир давлатнинг тараққийси учун ҳам фойдадан холи эмас. www.arxiv.uz

 Европада хавфсизлик ва ҳамкорлик ташкилоти (ЕХҲТ) 1975 йилда ташкил топган халқаро сиёсий ташкилотлардан биридир. 1992 йил 26 февралда збекистон Республикаси унинг аъзолигига қабул қилинди. Шу боис 1994 йилдан збекистоннинг ЕХҲТдаги ваколат хонаси Венада, 1995 йилдан эса ЕХҲТнинг Марказий Осиё мамлакат лари билан алоқалари бйича бюроси Тошкентда фаолият юрит моқда. 1999 йилда ушбу бюрога ЕХҲТнинг минтақадаги маркази мақоми берилди. Марказ фаолияти назарий жиҳатдан сиёсий-ҳарбий, иқтисодий-экологик ва инсон ҳуқуқлари каби соҳаларда збекис тонда амалга оширилаётган туб ислоҳотларни қллаб-қувватлашга қаратилган. Бироқ, ЕХҲТнинг Тошкент маркази иқтисодиёт, инсон ҳуқуқ ва эркинликлари бйича бир қатор ишларни амалга ошираётган блишига қарамай, унинг ходимлари фаолиятида збекистондаги сиё сий вазиятни реал баҳолай олмаслик, бу ернинг зига хос ижтимоий, тарихий, миллий ва психологик хусусиятларини тушунмаслик каби камчиликлар кузатилмоқда. www.arxiv.uz

 Шанхай Ҳамкорлик Ташкилоти (ШҲТ). Бугунги кунда изчил фаолият крсатаётган халқаро сиёсий-иқтисодий ташкилотлар ҳақида сз юритилганда, шубҳасиз, биринчи навбатда Шанхай ҳамкорлик ташкилоти тилга олинмоқда. Дастлаб «Шанхай бешлиги» деб номланган бу ташкилотга 2001 йилда збекистон Республикаси аъзо блиб қшилгач «Шанхай Ҳамкорлик Ташкилоти» деб аталадиган блди. Айни пайтда унга Россия Федерацияси, Хитой Халқ Респуб ликаси, збекистон, Қозоғистон, Тожикистон ва Қирғизистон Республикалари расман аъзодирлар. (Монголия, Ҳиндистон, Покис тон ва Эрон кузатувчи мақомига эга) Хавфсизликни таъминлаш, минтақавий барқарорликни мустаҳкамлаш, экология муаммоларини биргаликда ҳал қилиш, савдо-сотиқ алоқаларини чуқурлаштириш, илмий-техникавий, маданий- маърифий соҳалардаги муносабатларни кенгайтириш ва бошқа ҳаётий муҳим йналишлар бйича муам моларни ҳал этиш ШҲТнинг асосий вазифалари сирасига киради. Ташкилотнинг Котибияти Пекинда жойлашган. Шунингдек, ШҲТ фаолиятида «уч ёвуз куч», яъни террорчилик, айирмачилик (сепа ратизм) ва экстремизмга қарши курашда ҳамкорликни ривож лантириш алоҳида рин тутади. 2004 йилдан бошлаб Тошкентда ШҲТнинг Минтақавий аксилтеррор тузилмаси фаолият юритмоқда. Бу тузилма фаолияти туфайли 2005 йилнинг зида кплаб содир этилиши мумкин блган террорчилик ҳаракатларининг олди олинганлиги маълум. www.arxiv.uz

 2005 йилнинг июль ойида ташкилотнинг Шанхай шаҳрида блиб тган саммитида унга аъзо давлатлар раҳбарлари томонидан бир қатор ҳужжатлар имзоланди. Хусусан, халқаро ахборот хавфсизлиги тғрисидаги баёнот; террорчилик, сепаратизм ва экстремизмга қарши кураш бйича 2007–2009 йилларга млжалланган ҳамкорлик дастурига доир қарор; ШҲТ мамлакатлари ҳудудида қшма аксил террор машқларини тказиш тартиби тғрисидаги битим; аъзо давлатлар ҳудудига террорчилик, айирмачилик ва экстремистик фаолиятга алоқадор кишилар кириб келишини аниқлаш ва бундай йлларни тсиб қйиш борасидаги ҳамкорлик тғрисидаги битим. Бундан ташқари ШҲТ доирасида 2020 йилгача блган даврда савдо-иқтисодий ҳамкорликни кзда тутувчи дастур қабул қилинган. Шунингдек, ШҲТга аъзо мамлакатларнинг ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идоралари, жумладан ички ишлар органларининг террор чилик, сепаратизм ва экстремизмга, гиёҳвандлик ва оғуфурушликка қар ши биргаликда ҳаракат қилиши, бу борада заро ахборот алма шиши яхши самара бермоқда. Умуман, «бугунги кунда ШҲТ халқаро ҳамкорликнинг қудратли институтига, хавфсизлик ва барқарорликни таъминлашнинг, халқаро террорчилик, сепаратизм ва экстремизм, наркотик моддалар ишлаб чиқариш ва ташиш каби замоннинг энг қалтис таҳлика ва таҳдидларига қарши курашнинг кучли омилига айланмоқда». www.arxiv.uz

 Евроосиё Иқтисодий Ҳамжамияти (ЕврАзЭС). Маълумки, Марказий Осиё Ҳамкорлиги (Қозоғистон,збекистон, Қирғизистон) ташкилотининг 2005 йил 6–7 октябрь кунлари Санкт-Петербург шаҳрида блиб тган саммитида МОҲТ билан Евроосиё Иқтисодий Ҳамжамиятини бирлаштиришга келишиб олинган эди. Мазкур икки ташкилотнинг мақсад ва вазифалари кп жиҳатдан хшаш ҳамда бир-бирига яқин блганлиги збекистоннинг Евроосиё Иқтисодий Ҳамжамияти сафидан жой олишига олиб келди. www.arxiv.uz

 Халқаро ташкилотлар орасида фаолияти кпроқ соф иқтисодий масалаларни қамраб олувчи халқаро иқтисодий ташкилотлар ҳам мавжуд блиб, улар халқаро битим асосида маълум иқтисодий алоқаларни (валюта, кредит, солиқ, транспорт, товар алмашуви ва ҳ.к.) олиб бориш мақсадида тузилади. Улар сафига Жаҳон банки, Хал қаро валюта фонди, Европа тикланиш ва тараққиёт банки, Умумжаҳон савдо ташкилоти, Халқаро меҳнат ташкилоти, БМТнинг Иқтисодий- ижтимоий кенгаши, унга тегишли махсус муассасалар, Жаҳон Ислом конференцияси ташкилоти ва бошқалар киради. www.arxiv.uz

 Жаҳон банки – 1944 йилда ташкил топган блиб, штаб-квартираси Вашингтонда жойлашган. Ҳозирги пайтда Халқаро қайта тикланиш ва тараққиёт банки деб номланади. Банкнинг асосий мақсади ривожланаётган мамлакатларнинг иқтисодий-ижтимоий тараққиётига кмаклашишдир. збекистон Жаҳон банкига 1992 йил 21 сентябрда аъзо блди. Мамлакатимизга Халқаро қайта тикланиш ва тараққиёт банки томонидан 2493 акция чиқарилган блиб, Тош кентда 1993 йилдан буён ушбу банкнинг ваколатхонаси фаолият юритмоқда. Бозор структурасининг шаклланишида техник ёрдам крсатиш; ишлаб чиқариш ва ижтимоий соҳаларни ривожлантиришга оид лойиҳаларни амалга оширишда молиявий ёрдам крсатиш; мутахассисларни тайёрлаш ва қайта тайёрлашда збекистонга ёрдам бериш Халқаро қайта тикланиш ва тараққиёт банкининг Тошкентдаги ваколатхонаси дастурида асосий ринни эгаллайди. Жаҳон банки энергетика соҳасини ривожлантириш ва ислоҳотларни чуқурлаш тиришга млжалланган лойиҳалар учун ҳам кредит ажратиб, Орол денгизи муаммоси ечимига, ишлаб чиқариш секторлари ривожига, пахтани қайта ишлаш соҳасига ҳам эътиборини қаратмоқда. www.arxiv.uz

 Халқаро валюта фонди (ХВФ) – БМТнинг ихтисослашган муасса саларидан бири блиб, бу халқаро иқтисодий ташкилот томонидан збекистонга ҳозирга қадар 198, 013 млн АҚШ доллари миқдорида кредит берилди. ХВФ ва збекистон Республикаси ртасида самарали ҳамкорлик кенг йлга қйилган блиб, ушбу банкнинг ваколатхонаси з фаолиятини Тошкентда олиб бормоқда.  Шодиев Р.Љ., Маќмудов Э.Р. Жаќон иљтисодиёти. – Т., 2005. – Б. 268. www.arxiv.uz

 Европа тикланиш ва тараққиёт банки (ЕТТБ) – 1991 йилда Франциянинг собиқ президенти Ф. Миттеран ташаббуси билан ташкил этилиб, з олдига Марказий ва Шарқий Европадаги бозорни, хусусий тадбиркорликни ривожлантиришга кмаклашишини мақсад қилиб қйган. збекистон Республикаси ЕТТБ аъзолигига 1992 йилда қабул қилингач, ушбу банк томонидан збекистонда кичик ва рта корхоналарни молиялаштириш учун 120 млн АҚШ доллари миқдорида ёрдам крсатилди. Жумладан, збекистон Республикаси Ташқи Иқтисодий Фаолият Миллий банкига кафолатсиз 60 млн; «Асака» акционерлик- тижорат банкига 30 млн (збекистон Респуб ликаси давлат кафолати билан); бошқа тижорат банкларига 30 млн АҚШ доллари миқдорида (збекистон Республикаси давлат кафолати билан) кредит ажратилди.  Ўша манба. – Б. 269–270. www.arxiv.uz

 Иқтисодий ҳамкорлик ташкилоти (ЭКО) – 1964 йилда мамлакатлараро ва унинг аъзолари ртасидаги иқтисодий, маданий, илмий-техникавий алоқаларни таъминлаш мақсадида тузилган минта қа вий ташкилот блиб, қароргоҳи Теҳронда жойлашган. Ушбу таш ки лотнинг таъсисчилари Эрон, Покистон ва Туркия давлатлари дир. Иқтисодий ҳамкорлик ташкилотига 1992 йилга келиб збекис тон, Қозоғистон, Қирғизистон, Туркманистон, Тожикистон, Озарбай жон ва Афғонистоннинг қшилиши натижасида унинг аъзолари сони 10 мамлакатни ташкил этди. www.arxiv.uz

 Ислом ташкилоти конференцияси – 1969 йилнинг 25 сентябри да мусулмон мамлакатлари давлат ва ҳукумат раҳбарларининг Работ (Марокко) шаҳрида блиб тган конференциясида тузилган ташкилотдир. Ушбу ташкилот аъзолари 54 та мамлакатдан иборат блиб, ҳозирги кунда Марказий Осиё давлатлари, жумладан, 1994 йилдан бошлаб збекистон ҳам бу ташкилотга аъзодир. ИТКнинг мақ сади мусулмонлар бирдамлигини мустаҳкамлашга кмаклашиш, сиёсий, иқтисодий, ижтимоий, маданий ва илмий соҳаларда ҳамкорлик қилишдир. Шунингдек, ирқий камситишларга, коло ниализм нинг барча шаклларига чек қйиш, халқаро тинчлик ва хавфсизликни таъминлашга оқилона ёндашиш, ташкилотга аъзо мамлакатлар орасида ва бошқа мамлакатлар билан заро келишув, ҳамкорликни рағбатлантириш ИТК фаолиятида муҳим рин тутади. www.arxiv.uz

 Ташқи сиёсат ҳар бир замонавий давлатнинг бош атрибути, фундаментал жиҳати, ажралмас қисми ва вазифаси ҳисобланади. Чунки ташқи сиёсат орқали давлат географик-маконий жиҳат касб қилиш билан бирга, зини ноёб тарихий, социомаданий, цивилизацион ва ниҳоят, геосиёсий яхлитлик сифатида ҳам намоён этади.  Шубҳасиз, янги жаҳон тартиботини шакллантиришда збекис тон нинг ҳам алоҳида рни, сиёсий манфаатлари бор. Шунинг учун мустақилликнинг дастлабки кунлариданоқ збекистон Республикаси з миллий манфаатларини ҳисобга олган ҳолда ташқи сиёсатнинг мақсад ва вазифасини аниқ белгилаб олди. Унинг дунё ҳамжамияти, халқаро ташкилотлар, давлатлар, МДҲ ва Марказий Осиё давлатлари билан олиб бораётган ташқи сиёсат борасидаги саъй-ҳаракатлари фикримиз далилидир. Ўзбекистонинг ташқи сиёсий концепцияси. www.arxiv.uz

 Ўзбекистон Республикасининг ташқи сиёсати амалдаги Консти туция ва 1996 йил 26 декабрда Олий Мажлис томонидан қабул қилинган «збекистон ташқи сиёсатининг асосий принциплари тғрисида»ги қонун талабларидан келиб чиқилган ҳолда амалга оширилади.  Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 17-моддасида «з бекис тон Республикаси халқаро муносабатларнинг тла ҳуқуқли субъектидир. Унинг ташқи сиёсати давлатларнинг суверен тенглиги, куч ишлатмаслик ёки куч билан таҳдид қилмаслик, чегараларнинг дахлсизлиги, низоларни тинч йл билан ҳал этиш, бошқа дав латларнинг ички ишларига аралашмаслик қоидаларига ва халқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган бошқа қоидалари ва нормаларига асосланади. www.arxiv.uz

 Ўзбекистон ташқи сиёсатининг асосий йналишлари Президент И. А. Каримовнинг «збекистоннинг з истиқлол ва тараққиёт йли» асарининг ташқи сиёсатга бағишланган бобида аниқ-равшан ифодалаб берилган, яъни  – миллий манфаатлар Ўзбекистон ташқи сиёсатининг устувор мақ садидир;  – кўптомонламалик Ўзбекистон ташқи сиёсатининг устувор йналишидир. www.arxiv.uz

 Ўзбекистон тарихий тараққиёти ва этник жиҳатларига кра му сул мон мамлакатлари жумласига киради. Буни инобатга олган ҳолда мусулмон мамлакатлари билан алоқаларга катта эътибор қаратилади. збекистон Марказий Осиё Ҳамдстлиги давлатлари билан биргаликда Туркия, Эрон ва Покистон томонидан тузилган Иқтисо дий Ҳамкорлик Ташкилотига ҳам аъзо блди.  Умумжаҳон ва минтақавий заро яқинлашиш эҳтиёжи бизнинг МДҲ тарафдори эканлигимизни билдиради. Хусусан, збекистон ва Россия барча соҳаларда заро алоқалар кламини кенгайтиришдан манфаатдор. Ана шу манфаатдорлик, шунингдек, ҳамкорликдаги заро ишонч ва ҳурмат руҳи, икки давлат раҳбарларининг заро самимий муносабати, кпгина масалаларда фикрдошлиги 2004 йили Тошкентда збекистон ва Россия ртасида Стратегик шерикчилик тғрисидаги шартноманинг имзоланишига асос блган эди. Икки давлат раҳбарлари томонидан 2005 йилнинг 14 ноябрь куни Москвада блиб тган музокаралар якунида эса збекистон Республикаси билан Россия Федерацияси ртасида иттифоқчилик муносабатлари тғрисидаги шартнома имзоланди. www.arxiv.uz

 Мамлакатимиз раҳбари таъкидлаганидек, «бугунги кунда бизнинг тараққиёт стратегиямиз минтақада тинчлик ва барқарор ликни мустаҳкамлашга, интеграция жараёнларини жадаллаштиришга, Марказий Осиё Умумий бозорини шакллантиришга йналтирилган блиб, з навбатида, бу иқтисодиётнинг барқарор ривожланишига, аҳоли турмуш даражасининг сишига қшимча имкон яратади». www.arxiv.uz

Похожие

Халқаро зиддиятлар даврида халқаро ҳуқуқ

Халқаро ҳуқуқ манбалари. Халқаро ҳуқуқ принциплари

Халқаро рўйҳатга олиш

Халқаро хусусий ҳуқуқнинг предмети ва тизими

Халқаро хусусий ҳуқуқда коллизион нормалар