Fuqarolik protsessual huquqi - Юриспруденция - Презентации

Fuqarolik protsessual huquqi

Загружено в:

06.10.2024

Скачано:

0

Размер:

1152.0634765625 KB

Reja: 1. Fuqarolik protsessual huquqining predmeti 2 . Fuqarolik protsessul huquqining manbalari va tizimi 3 . Fuqarolik protsessual huquqining konstitutsiyaviy, fuqarolik, oila, mehnat, ma'muriy huquq, xo‘jalik protsessual va jinoyat protsessual huquqi hamda boshqa huquq sohalari bilan aloqadorligi 4. Fuqarolik sud ishlarini yuritishning turlari

FUQAROLIK PROTSESSUAL HUQUQINING PREDMETI Fuqarolik protsessual huquqi huquqning mustaqil tarmog'i bo lgani bois, huquqiy tartibga solishning o'ziga ‘ xos maxsus predmetiga ega. Shu o rinda fuqarolik ‘ protsessual huquqi predmetining fuqarolik protsessining predmeti bilan o zaro farqli ‘ jihatlarini ajrata bilish lozim. Masalan, sud tomonidan odil sudlovni amalga oshirish maqsadida sudda ko rilayotgan muayyan fuqarolik ‘ ishi fuqarolik protsessining predmeti hisoblanadi.

Yuridik lug'atlarda e'tirof etilishicha, fuqarolik ishi ( ingl. Civil case ) — fuqarolar va yuridik shaxslaming qonun bilan himoya qilinadigan huquq va manfaatlariga taalluqli subyektiv fuqarolik huquqlari haqidagi nizoni hal qilishga qaratilgan, sud tomonidan fuqarolik sudi tartibida ko‘riladigan va hal etiladigan ish. Fuqarolik protsessual huquqining predmetini fuqarolik sud ishlarini yuritish sohasida vujudga keladigan fuqarolik protsessual munosabatlar tashkil etib, ushbu munosabatlar fuqarolik ishlari tufayli vujudga keladigan sud va protsessning boshqa ishtirokchilari, sud qarorlarini ijro etuvchi idoralar o‘rtasida yuzaga keladi .

FUQAROLIK PROTSESSUL HUQUQINING MANBALARI VA TIZIMI Fuqarolik protsessual huquqining manbalari fuqarolik sud ishlarini yuritish tartibini belgilovchi fuqarolik protsessual normalardan iborat bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasining qonun hujjatlari hamda O‘zbekiston Respublikasi ishtirokidagi xalqaro shartnomalar hisoblanadi.

Fuqarolik protsessual huquqining asosiy manbai o‘zida sud ishlarini yuritishning muhim prinsiplarini m ustahkamlagan O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi hisoblanadi ( 11, 106, 107, 108, 110, 112, 113, 114, 115, 116-moddalari ). Konstitutsiya fuqarolik protsessual qonunchilikning rivojlanishidagi muhim huquqiy bazadir. 0 ‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi mamlakatimizning haqiqiy mustaqil davlat maqomiga ega ekanligiga qonuniy asos soldi, uning tegishli normalarida jamiyat tuzilishida va davlat qurilishida, fuqarolaming huquq va erkinliklarga erishishida sodir bo‘lgan tub o ‘zgarishlar o‘z aksini topdi va mustahkamlandi.

Fuqarolik protsessual huquqining navbatdagi muhim manbai 1997-yil 30-avgust kuni qabul qilingan va 1998-yil 1-yanvardan e'tiboran, amalga kiritilgan O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik protsessual kodeksi hisoblanadi. Mazkur kodeksda sudda fuqarolik ishlarini ko‘rish va hal etish tartibini batafsil ifoda etuvchi fuqarolik protsessual huquqining normalari mustahkamlangan. Unda sud ishlarini yuritishning asosiy prinsiplari mustahkamlab qo‘yilgan, sud qarorlari ustidan shikoyat va protest keltirish institutlari o‘z ifodasini topgan, shuningdek, odatdagi sud ishlarini yuritishdan o‘zgacha bo‘lgan, sud ishlarini ixchamlashtirilgan tartibda ko‘rish va hal etish, ya'ni sirtdan hal qiluv qarori chiqarish, buyruq tartibida ish yuritish instituti o‘rin olgan.

Fuqarolik protsessual huquqining muhim manbai sifatida 2000-yil 14-dekabrda qabul qilingan 0 zbekiston ‘ Respublikasining « Sudlar to g risida ‘ ‘ »gi Qonuni (yangi tahriri)1 muhim ahamiyat kasb etadi. 0 zbekiston Respublikasining 1995-yil 30-avgustda qabul ‘ qilingan «Fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini buzadigan xatti-harakatlar va qarorlar ustidan sudga shikoyat qilish to g risida»gi Qonunini1 2 ko rsatish mumkin. Shuningdek, 0 ‘ ‘ ‘ zbekiston Respublikasining 2001-yil 29-avgustdagi ‘ «Prokuratura to g risida»gi Qonuni (yangi tahriri)3, «Sud ‘ ‘ hujyatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to g risida»gi Qonuni4 shular jumlasidandir. ‘ ‘Ayrim toifadagi fuqarolik ishlarini sudda ko'rish tartibini belgilovchi protsessual normalar o z ifodasini topgan bir qator ‘ kodekslar ham fuqarolik protsessual huquqining manbasi hisoblanadi. Xususan, 0 zbekiston Respublikasining Fuqarolik ‘ kodeksi, Mehnat kodeksi, Oila kodeksi, Uy-joy kodeksi, Soliq kodeksi shular jumlasidandir.

Fuqarolik protsessual huquqining tizimi. Fuqarolik protsessual huquqining barcha qoidalari bir-biri bilan uzviy bog liq bo lib, uning tizimini tashkil ‘ ‘ qiladi. Ushbu tizimda umumiy, alohida va maxsus ahamiyat kasb etuvchi normalar mavjud b o iib , ular birgalikda fuqarolik protsessual huquqining tizimini hosil qiladi.

FUQAROLIK PROTSESSUAL HUQUQINING KONSTITUTSIYAVIY, FUQAROLIK, OILA, MEHNAT, MA'MURIY HUQUQ, XO JALIK‘ PROTSESSUAL VA JINOYAT PROTSESSUAL HUQUQI HAMDA BOSHQA HUQUQ SOHALARI BILAN ALOQADORLIGI Fuqarolik protsessual huquqi mamlakatimiz huquq tizimining tarkibiy qismi sifatida huquqning aksariyat tarmoqlari bilan o zaro aloqador hisoblanadi. Ayniqsa, fuqarolik protsessual ‘ huquqi moddiy huquq bilan uzviy aloqada bo lib, o z navbatida, moddiy ‘ ‘ huquq normasida nazarda tutilgan majburiyatlar boshqa shaxslar tomonidan amalga oshirilmagan taqdirda huquqni sud orqali himoya qilishning, hoshqacha qilib aytganda, fuqarolik, mehnat, oila, ma muriy va boshqa majburiyatlami majburiy ravishda amalga ’ oshirishning muhim shakli sifatida e'tirof etiladi

Fuqarolik protsessual huquqining moddiy huquq tarmoqlari bilan aloqasi keng va ko‘p tomonlamadir. Moddiy huquqda fuqarolik-protsessual tusdagi normalar, xususan, isbotlash predmeti, ishning sudga taalluqliiigi, sud xarajatlaridan ozod qilish va shunga o'xshash normalar mavjud. Masalan, 0 ‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 268-moddasida mehnat nizosini ko‘rishni so‘rab sudga murojaat qilish huquqi, 269-moddasida bevosita tuman (shahar) sudlarida ko‘rilishi lozim bolgan mehnat nizolari, 277-moddasida xodimlami sud xarajatlaridan ozod qilish masalalari bayon etilgan. Shuningdek, Oila kodeksining 40-moddasida nikohdan sud tartibida ajratish, 44-moddasida nikohdan ajratish to‘g‘risida hal qiluv qarori chiqarish vaqtida sud tomonidan hal etiladigan masalalar, 45-moddasida sudning nikohdan ajratish haqida hal qiluv qarorini chiqarishida davlat boji miqdorini belgilash, 62-moddasida otalikning sud tartibida belgilanishi masalalari bayon etilgan.

Fuqarolik protsessual huquqining Konstitutsiyaviy huquq bilan o zaro aloqadoriigi ‘ quyidagi ikki jihatda namoyon bo ladi: ‘ • Har ikki huquq manbalarining umumiyligi. Masalan, 0 zbekiston ‘ Respublikasi Konstitutsiyasi Konstitutsiyaviy huquqning asosiy manbai hisoblanadi. Shu o rinda Konstitutsiyada odil ‘ sudlovning eng muhim prinsiplari ham o z ifodasini topgan; ‘ • Konstitutsiyaviy huquqning ayrim kichik tarmoqlar bilan o zaro ‘ bog liqligi. Bu yerda gap sudlarning tuzilishi va prokuror ‘ nazorati haqida bormoqda. Sudlarning tuzilishi bilan fuqarolik protsessual huquqining ayrim prinsiplari o'rtasida umumiylik mavjud (xususan, sudyalarning mustaqilligi va ularning faqat qonunga bo'ysunishi, odil sudlovning faqat sudlar tom onidan amalga oshirilishi va h.k.).

FUQAROLIK SUD ISHLARINI YURITISHNING TURLARI Mamlakatimiz fuqarolik protsessual qonunchiligi fuqarolik sud ishlarini yuritishning bir qator turlarini nazarda tutadi. Bular buyruq tartibidagi ishlar; da'vo tartibidagi ishlar ; organlar va mansabdor shaxslar xatti-harakatlari (qarorlari) ustidan shikoyatlar bo'yicha ishlar ; alohida tartibda ko ri1adigan ‘ ishlardir (FPKning 2-moddasi). Mazkur sud ishlarini yuritish turiari fuqarolik ishlarining moddiy-huquqiy xususiyatlariga ko ra belgilanadi. ‘

Buyruq tartibidagi ishlar. Sud buyrug'i ishni mazmunan ko‘rmasdan, mayjud yozma hujjatlarasosida chiqariladi. Sudya ushbu holatda guvoh ko‘rsatmalarini, ekspert xulosalarini tekshirmaydi, taraflarning tushuntirishlari va uchinchi shaxslaming bayonotlarini eshitmaydi. Da'vo tartibida ko riladigan ‘ ishlarning o ‘ziga xos xususiyati shundaki, bunda muayyan huquq to‘g‘risidagi nizo mavjud bo'ladi. Sudda da’vo ishlarining yuritilishi — da’vo talabini qo‘zg‘atish paytidan e'tiboran boshlanadi. Buzilgan yoki nizolashilayotgan fuqarolik huquqini himoya qilish to‘g‘risidagi talab sifatida ko'riladigan da’vo — sudda ish ko'rishning predmeti bo‘lib, da'voning dalillar asosida isbotlanishiga qarab sud tomonidan qanoatlantiriladi yoki rad qilinadi.

Da’vo tartibida ko‘riladigan ishlar o‘zining quyidagi xususiyatlari bilan boshqa turdagi fuqarolik ishlarini yuritishdan farqlanadi : • mazkur toifadagi ishlarda da'vogar va javobgar hamda ayrim hollarda uchinchi shaxslar ham ishtirok etadi; • taraflar fuqarolik ishini o ‘zaro kelishuv bitimi tuzish orqali tugatishga erishishlari mumkin bo‘ladi; • fuqarolik protsessining muhim institutlari: da’vodan voz kechish, da'voni tan olish, da'voni ta'm inlash, qarshi da’vo qo‘zg‘atish kabilar aynan mazkur sud ishlarini yuritish jarayonida qo‘llaniladi; • da'vo tartibida ko‘riladigan ishlar bo‘yicha sirtdan hal qiluv qarori chiqarish mumkin va h.k.

Organlar va mansabdor shaxslaming xatti- harakatlari (qarorlari) ustidan berilgan shikoyat va arizalar boyicha ish yuritish. Davlat organlari va boshqa organlar, shuningdek, mansabdor shaxslaming xatti- harakatlari (qarorlari) ustidan berilgan shikoyat va arizalar bo'yicha ish yuritish tartibi FPKning 3-kichik bo‘limi (26 - 29-boblar)da nazarda tutilgan. Bu turdagi fuqarolik ishlarining o'ziga xos xususiyatlari shundan iboratki, bunda protsess ishtirokchilarining munosabatlari davlat boshqaruvi organlarining faoliyati bilan bog‘liq holda ko‘riladi va bu to‘g‘ridagi shikoyatlar faqat qonunda to‘g‘ridan to‘g‘ri nazarda tutilgan hollardagina sudga taalluqli bo‘ladi.

Alohida tartibda ko riladigan ‘ ishlar. Alohida ish yuritish tartibida ko'riladigan ishlar shunday fuqarolik ishlaridirki, bular yuzasidan huquq to ‘g‘risidagi nizo bo'lmaydi, arizachi sudga faqat o ‘z muddaosini bildiradi. Bu turkum ishlarda ishtirok etuvchi shaxslar arizachilar va boshqa manfaatdor shaxslar hisoblanadilar va alohida tartibda ko'riladigan ishlar huquq to‘g‘risidagi nizoni hal etish bilan bog‘liq bo'lmaydi. Agar alohida tartibda yuritiladigan ishni ko‘rish vaqtida sudga taalluqli huquq to‘g‘risida nizo kelib chiqsa, sud arizani ko‘rmasdan qoldirib, ishda ishtirok etuvchi shaxslarga umumiy tartibda da’vo taqdim etishni taklif qiladi (FPKning 282-moddasi).

FUQAROLIK PROTSESSINING BOSQICHLARI Sudlaming fuqarolik ishlarini ko rib chiqish va hal etish ‘ bilan bog'Iiq faoliyati ma lum bir bosqichlarda amalga ’ oshiriladi hamda rivojlantiriladi. Fuqarolik protsessining bosqichlari fuqarolik sud ishlarini yuritishning vazifalarini amalga oshirish, fuqarolik ishlarini to g ri va o z vaqtida ‘ ‘ ‘ ko rib chiqish hamda hal etish kabi muhim maqsadga ‘ yo'naltirilgan protsessual harakatlaming yig'indisi hisoblanadi. Fuqarolik protsessual huquqi nazariyasida fuqarolik protsessining quyidagi bosqichlari ko'rsatib o'tilgan: fuqarolik ishini qo zg atish; ishni sudda • ‘ ‘ ■ ko'rishga tayyorlash; ishni sud majlisida ko'rish va hal ■ qilish; sudning hal qiluv qarorlari, ajrim va qarorlari • yuzasidan shikoyatlar berish va protestlar keltirish; • sudning hal qiluv qarorlarini ijro etish

E TIBORINGIZ UCHUN ’ RAHMAT!

Похожие

Fuqarolik protsessual huquqining prinsiplari

Fuqarolik huquqi asoslari

Saylov huquqi erkinligi - fuqarolik jamiyatining sharti

Fuqarolik sudi

Mehnat huquqi