Er va xotinning huquq va majburiyatlari

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1215 KB

Скачать

FokinaLida.75@mail.ruEr va xotinning huquq va majburiyatlari Reja: • 1. Er va xotinning shaxsiy huquq va majburiyatlari. • 2. Er va xotinning mulkiy huquq va majburiyatlari. • 3. Er va xotin mol-mulkining shartnomaviy tartibi. Ziyo Kelajakwww.arxiv.uz

FokinaLida.75@mail.ruEr va xotinning shaxsiy huquq va majburiyatlari • Nikoh fuqarolik xolati dalolatnomalarini qayd etish organlarida ro’yxatga olingan paytdan boshlab, nikohni tuzganlar er-xotin deb xisoblanadilar va shu paytdan e’tiboran ular urtasida er-xotinlik huquq va majburiyatlari vujudga keladi. • Oila kuruvchilarning konuniy nikoh munosabatiga k irishi ularning huquqiy xolatini uzgartirib yuboradi, nikoh tufayli ular «er», «xotin» deb nomlanib, ular urtasidaga munosabatlar fakatgini axlokiy koidalar bilan emas, balki huquqiy normalar bilan xam tartibga solinadi. • Oilada er-xotin urtasidagi munosabat kanchalik barkaror bulsa, oila xam shunchalik mustaxkam buladi. • Qayd etilgan nikoh natijasida er-xotin urtasida shaxsiy va mulkiy huquq va majburiyatlar vujudga keladi. • Oilaviy munosabatlar er-xotinning shaxsiy huquqlari mulkiy huquqlariga nisbatan ustivor axamiyatga ega bulib, ularning xajmi, mazmuni, xarakteri, er va xotinning oilaviy huquqiy munosabatlarda katnashuvchi sifatidagi huquqiy xolatni belgilab beradi. Ziyo Kelajakwww.arxiv.uz

FokinaLida.75@mail.ru• Oila kodeksining 19-22-moddalarida er va xotinning kuyidagi shaxsiy huquqlari mustaxkamlangan: • 1. Oilada er va xotinning teng huquqliligi • Er va xotin oilada teng huquqlardan foydalanadilar va ular teng majburiyatlarga egadirlar.(19- modda) • Uzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 46- moddasiga kura: • Xotin-kizlar shaxsiy va mulkiy masalalarda erkaklar bilan teng huquqlardan foydalanadilar va bob-baravar majburiyatlarga egadirlar. Amaldagi konunlar er va xotinning rasmiy jixatidangina emas, balki amalda teng huquqliligini ta’minlash uchun xizmat kiladi. Oila huquqiga kura er-xotin umumiy xujalik ishlarini birgalikda, uzaro xamjixatlik asosida olib boradilar. Ular bir-birlariga ma’naviy yordam berib, kumakdosh bulib yashaydilar, xamma masalalarni bamaslaxat xal kiladilar. Er-xotindan birining muntazam ravishda shaxsiy huquqlarni amalga oshirishga xalakit berish, shaxsiy huquqlarni amalga oshirishni suiste’mol qilish nikohdan ajralishga olib kelishi mumkin (Misol: mashg’ulot turi yoki tanlashga xalal berish). Ziyo Kelajakwww.arxiv.uz

FokinaLida.75@mail.ru• 2. Er va xotinning familiya tanlash huquqi • Nikoh tuzish vaqtida er va xotin o’z xohishi bilan Eri yoki xotinining familiyasini umumiy familiya qilib tanlaydi yoki ularning har biri nikohgacha bo’lgan o’z familiyasini saqlab qoladi. • Er va xotindan birining o’z familiyasini o’zgartirishi boshqasining ham familiyasi o’zgarishiga olib kelmaydi. (20- modda) • Familiya tanlash huquqi er va xotinga tegishli bulgan eng muxim shaxsiy huquqlardan biridir. Nikohga kiruvchilarga uzaro kelishib familiya tanlash huquqi beriladi. Ular nikohgacha bulgan Uzbekiston familiyalarini saklash huquqiga ega bulganlaridek, er-xotin xoxishi bilan birining familiyasini umumiy familiya kilib tanlash huquqiga xam egadir. Er va xotinning familiya tanlash masalasi nikohni qayd etish vaktida xal kilinishi lozim. Nikohga utuvchilarga ularning familiya tanlash huquqi nikohni qayd etuvchi mansabdor shaxsning vazifasi xisoblanadi. Konunchilik tajribasida ba’zan kushma familiyalar xam uchraydi. • Nikohdan ajratish vaktida xam er-xotinning familiyasi xar birining shaxsiy talabiga binoan uzgartilishi mumkin. Nikoh xakikiy xisoblanmagan xolda, nikohni tuzish vaktida familiyasini uzgartirgan shaxslarning nikohgacha bulgan familiyalari tiklanadi. Lekin nikoh tuzishga monelik kiladigan xolatlar borligini bilmagan shaxslar nikoh tuzish vaktida kabul kilingan familiyalarini saklash huquqiga egadirlar. Ziyo Kelajakwww.arxiv.uz

FokinaLida.75@mail.ru Ziyo Kelajakwww.arxiv.uz

FokinaLida.75@mail.ru• 3. Er-xotinning bolalar tarbiyasi va oila turmushi masalalarini xal qilish • Bolalar tarbiyasi va oilaviy turmushning boshqa masalalarini er va xotin birgalikda hal etadilar. (21- modda) • Oilaviy turmushning xamma masalalari er-xotin tomonidan uzaro rozilik asosida birgalikda xal etiladi. Bolalar tarbiyasi va oilaviy turmushning ayrim masalalarini xal qilishda urtada rozilik bulmasa, tegishla davlat organiga marojaat qilish yuli bilan bu masala xal etiladi. Nizoning xarakteriga karab bunday ishlar sud tartibida, vasiylik va xomiylik organida kurib chikiladi. Misol: er-xotin urtasida bolalar tarbiyasiga oid nizolar, familiya yoki ism berish masalasidagi kelishmovchilik vasiylik va xomiylik organi tomonidan xal kilinadi. • Bolalarning moddiy ta’minlash masalalari sud tomonidan kurib chikiladi. • Uzbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 1998 yil 11 sentyabrdagi «Bolalar tarbiyasi bilan boglik bulgan nizolarni xal qilishda sudlar tomonidan konunlarni kullash amaliyoti tugrisida»gi karorga kura «bolalarning tarbiyasi bilan boglik nizolarning sudlar tomonidan tugri xal etilishi, ota-onalar huquqlarini muxofazasi, ota-onalarning uz bolalari tarbiyasidagi ma’suliyatlarini oshirish muxim axamiyatga ega» Ziyo Kelajakwww.arxiv.uz

FokinaLida.75@mail.ru• 4. Er va xotinning mashg’ulot turi, kasb va turar joy tanlash huquqlari. Er va xotinning har biri turi, kasb va turish hamda yashash joyini tanlashda erklidir. (22- modda) • Amaldagi konunchilik er-xotinning oilaviy masalalarini birgalikda xal qilishdagi huquqlarni ta’minlashga karatilgan. Oilada mashg’ulot turi, kasb tanlash masalalari kelishilgan xolda xal kilinadi. • Er-xotindan xar biri uz kizikishi, xislati, ijobiy kobiliyati, jismoniy rivojlanishiga karab, uziga mos keladigan faoliyat turini tanlaydi. Er-xotinning erkin kasb tanlash huquqi konun bilan mustaxkamlangan. • Er-xotinning birga yashash bolalarni tarbiyalash, mastakil oila kurish uchun asos bulib xizmat kiladi. Konun xar bir er-xotinga kaerda yashashni erkin xal majburiyatini vujudga keltirmaydi. Er-xotinning turar joyiga karab, ularning voyaga yetmagan farzandlarining turar joylari belgilanadi. Er va xotinning mulkiy huquq va majburiyatlari «Oila» kodeksining V bobida mustaxkamlangan. • Er-xotinning oilaviy munosabatlarda teng huquqliligi va bab-baravar majburiyatlarga ega ekanligi mulkiy munosabatlarda xam uz ifodasini topadi. Er- xotinning mulkiy huquq va majburiyatlariga iktisodiy mazmundagi masalalar kiradi. Masalan, er-xotinning umumiy mulkiga nisbatan bulgan huquq va majburiyatlari, er-xotinning xar birining aloxida xususiy mulkiga bulgan huquq va majburiyatlari,uzaro moddiy ta’minlashdagi aliment huquqi va majburiyatlari shular jumlasidandir. Ziyo Kelajakwww.arxiv.uz

FokinaLida.75@mail.ruEr va xotinning mulkiy huquq va majburiyatlari • Er va xotinning nikoh davomida birgalikda orttirgan mol-mulklari, shuningdek nikoh qayd etilgunga qadar, bo’lajak er – xotinning umumiy mablag’lari hisobiga olingan mol – mulklari, agar qonun yoki nikoh shartnomasida boshqacha hol ko’rsatilmagan bo’lsa, ularning birgalikdagi umumiy mulki xisoblanadi. • Oila kodeksining 23- moddasi 2 bandi umumiy mulkning asosiy turlarini sanab beradi: • Ular jumlasiga, • - er va xotin xar birining mexnat faoliyatidan; • - tadbirkorlik faoliyatidan; • - intellektual faoliyat natijalaridan orttirgan daromadlari; • - ular tomonidan olingan pensiyalar, nafakalar; • - maxsus maqsadga muljallangan boshka pul tulovlari (moddiy yordam summasi, mayib bulish yoki salomatligiga boshkacha zarar yetkazish okibatida mexnat qilish kobiliyatini yukolganligi munosabati bilan yetkazilgan zararni koplash tarzida tulangan summalar) kiradi. • Er va xotinning umumiy daromadlari xisobiga olingan kuchar yoki kuchmas ashyolar, kimmatli kogozlar, paylari, omonatlari, kredit muassasalariga yoki boshka tijorat tashkilotlariga kiritilgan kapitaldagi ulushlari xakidagi er va xotinning nikoh davomida orttirgan xar kanday mol-mulklari, ular er yoki xotindan birining nomiga rasmiylashtirilgan yoxud pul mablaglari kimning nomiga yoki er va xotinning kaysi biri tomonidan kiritilgan bulishidan kat’iy nazar ular xam er va xotinning umumiy mol-mulki xisoblanadi. Ziyo Kelajakwww.arxiv.uz

FokinaLida.75@mail.ru• Er va xotindan biri uy-ruzgor ishlarini yuritish, bolalarni parvarish qilish bilan band bulgan yoki boshka uzrli sabablarga kura mustakil ish xaki va boshka daromadga ega bulmagan takdirda xam er va xotin umumiy mulkkanisbatan teng huquqka ega buladi. • Fermer xujaligi va dexkon xujaligi a’zolarining birgalikdagi mulki bulgan mol-mulkka nisbatan er va xotinning egalik qilish, foydalanish va tasarruf etish huquqlari fermer xujaligi va dexkon xujaligi tugrisidagi konunlar bilan belgilanadi. • Er va xotin ularning birgalikdagi umumiy mulki bulgan mol-mulkka egalik qilish, undan foydalanish va uni tasarruf etishda teng huquqlarga egadir. Er va xotindan birining umumiy mol-mulkini tasarruf etish bilan boglik bitim tuzilganda bu xarakat boshkasining roziligiga kura amalga oshirilayotganini anglatadi. Er va xotindan birining umumiy mulkini tasarruf etish etish yuzasidan amalga oshirgan bitimi boshkasining biriga roziligi bulmaganligi sababligina bildirgan talabiga binoan va fakat bitimni amalga oshirgan ikkinchi tomon amalga oshirilgan bitim yuzasidan er (xotin) rozi emasligini oldindan bilgan xolda yoki bilishi lozim bulganligi isbotlangan xollarda sud tomonidan xakikiy emas deb topilishi mumkin. Er (xotin) uzining nomiga rasmiylashtirilgan umumiy kuchmas mulkni tasarruf etish buyicha bitim tuzishi uchun xotin (er) ning notarial tartibda tasdiklangan roziligini olishi lozim. Kursatilgan bitimni tuzishga notarial tartibda tasdiklangan roziligi olinmagan er yoki xotin mazkur bitim amalga oshirilganligini bilgan yoki bilishi lozim bulgan kundan boshlab bir yil davomida bu bitim sud tartibida xakikiy emas deb topilishini talab qilishga xaklidir. Ziyo Kelajakwww.arxiv.uz

FokinaLida.75@mail.ru• Er va xotinning nikohga kadar uziga tegishla bulgan mol-mulki, shuningdek ulardan xar birining nikoh davomida xadya, meros tarikasida yoki boshka bepul bitimlar asosida logan mol-mulki ulardan xar birining uz mulki xisoblanadi. • Nikoh davomida er-xotinning umumiy mulki yoki ulardan xar birining mol-mulki yoxud er va xotindan birining mexnat xisobiga mol-mulkning kiymati ancha oshishiga olib kelgan mablaglar kushilgani aniklansa, er yoki xotindan xar birining mol-mulki ularning birgalikdagi mulki deb topilishi mumkin. • Er yoki xotindan fakat bittasiga tegishli bulgan va u tomonidan tasarruf etiladigan mulk xususiy mulk xisoblanadi. • Xususiy mulkka kuyidagilar kiradi: • - er yoki xotinning nikohga kadar fakat uziga tegishli bulgan mulki (uy jixozlari, omonat kassasiga kuyilgan pul, kimmatbaxo kogozlar); • - nikoh davomida xadya yoki meros tarikasida olgan mulklari; • - tuy sovgalari, agar ular er yoki xotindan birining shaxsiy foydalanishi uchun muljallangan bulsa; • - er yoki xotin tomonidan olingan Davlat mukofatlari va sovgalar (Misol: oltin soat, mototsikl va boshkalar); • - er-xotinning nikoh tuzishga kadar olgan xadyalari (kelinning sepii va boshkalar). • Bu buyumlardan turmushda birgalikda foydalanishdan kat’iy nazar, ularning birgalikdagi umumiy mulki tarkibiga kirmaydi». Ziyo Kelajakwww.arxiv.uz

FokinaLida.75@mail.ru• Qimmatbaho buyumlar va zebu – ziynatlardan boshqa shaxsiy foydalanishdagi buyumlar (kiyim – bosh, poyabzal va boshqa shu kabilar), garchi nikoh davomida ea va xotinning umumiy mablag’i hisobiga olingan bo’lsa ham, ulardan foydalanib kelgan er va xotinning xususiy mulki hisoblanadi. • Er va xotinning shaxsiy foydalanishida bulgan kiyim bosh, payabzal va boshka shu kabilar ularning xususiy mulklari xisoblanadi. Bunday mulklarni xususiy mulk deb xisoblash uchun ularning kaysi mablag xisobiga xarid kilinganligi xisobga olinmaydi. Mulkni er-xotinning xususiy mulki deb xisoblash uchun ularning usha er yoki xotinning shaxsiy foydalanishida bulganligi kifoya kiladi. Lekin shaxsiy foydalanishda bulgan xamma buyumlar xam xususiy mulk xisoblanmaydi. Masalan: zeb-ziynat ashyolari umumiy mablag xisobiga olingan bulsa, er-xotinning umumiy mulki xisoblanadi. • Er va xotinning umumiy mol-mulkini bulish er va xotindan birining talabiga kura, ular nikohda bulgan davrida xam, nikohdan ajralishgandan keyin xam, shuningdek kreditor er va xotindan birining umumiy mol-mulki ulushiga unduruvni karatish uchun umumiy mol-mulkni bulish talabi bilan arz kilgan xollarda amalga oshirilishi mumkin. • Er va xotinning umumiy mol-mulki er va xotin urtasida uzaro kelishuv asosida bulinib olinishi mumkin. Er va xotinning xoxishi bilan ularning umumiy mol-mulkni bulish tugrisidagi uzaro kelishuvi notarial tartibda tasdiklanishi mumkin. • Nizo tugilgan xollarda er va xotinning umumiy mol-mulkini bulish, shuniningdek er va xotinning bu mol-mulkidagi ulushini aniklash sud tartibida amalga oshiriladi. • Umumiy mol-mulkni bulishda sud er va xotinning xar biriga mulkning kaysi kismi berilishi lozimligini aniklaydi. Er (xotin) ga unga karashli ulushdan oshik kiymatga ega bulgan mol-mulk beriladigan xollarda, xotin (er) ga tegishli pul yoki uzga kompensatsiya belgilanishi mumkin. Ziyo Kelajakwww.arxiv.uz

FokinaLida.75@mail.ru• Oilaviy munosabatlar tugatilganda, sud er va xotin aloxida yashagan davrda orttirgan mol-mulkni ulardan xar birining uz mulki deb topishi mumkin. • Voyaga yetmagan bolalar extiyojini kondirish uchun olingan buyumlar bulinmaydi (kiyim-bosh, payabzal). Er va xotinning umumiy mol-mulki xisobidan urtadagi voyaga yetmagan bolalar nomiga kuyilgan omonatlar usha bolalarga tegishli xisoblanib, er-xotinning umumiy mol-mulkini bulish paytida e’tiborga olinmaydi. • Er va xotinning umumiy mol-mulki ular nikohda tuzgan davrda bulingan takdirda, er va xotin mol-mulkining bulinmay kolgan kismi, shuningdek er va xotin tomonidan ular nikohda tuzgan davrda orttirilgan mol-mulk keyinchalik ularning birgalikdagi umumiy mulkini tashkil kiladi. • Nikohdan ajralgan er va xotinning umumiy mol-mulkini bulish tugrisidagi talablariga nisbatan uch yillik da’vo muddati kullaniladi. • Mulkni bulishda er-xotindan xar biriga tegishli ulush ajratiladi. Agar er va xotin urtasidagi nikoh shartnomasida boshkacha xoll nazarda tutilmagan bulsa, er va xotinning ulushlari teng deb xisoblanadi. • Birok ma’lum xolatlar mavjud bulganida sud teng bulishi tamoyilidan chekinishi mumkin. Bunga, er-xotinning voyaga yetmagan bolalarning manfaatlari talab etilsa, yul kuyiladi. Kupincha bunday zarurat uyni yoki kvartirani bulishda vujudga keladi. Bolalar manfaatini xisobga olib sud mebel ь va uy-jixozlarini bulnishida tenglik tamoyilidan chekinishi mumkin. Ziyo Kelajakwww.arxiv.uz

FokinaLida.75@mail.ru• Agar er yoki xotinning biron e’tiborga loyik manfaati talab kilsa, tenglik tamoyilidan chekinish mumkin. Bunday xodisalarning ro’yxati yangi konunchilikda tula-tukis burilgan. Birinchi navbatda, bu er xotindan uzok muddat davomida uzrsiz sabablarga kura daromadlar olmagan bulsa, bu koidani tadbik etishda juda extiyot bulish lozim. Bir tomondan mexnatga uz kobiliyatini erkin tasarruf etishlik xar bir fuqaroning konstitutsiyaviy huquqi xisoblanadi. Xech Kim mexnat qilishga majbur etilmaydi yoki mexnat qilishdan bosh tortganligi uchun jazolanmaydi. • Er xotinning birgalikdagi umumiy mulkini bulishda er (xotin) ning topgan daromadini xisobga olmaslik favkuloddagi noxaklik bulib xisoblanadi. Bunday xolda er-xotinning bu faktga nisbatan munosabatini aniklash axamiyatiga ega. Er va xotinning umumiy mol-mulkini er (xotin) oila manfaatlariga zarar yetkazgan xolda sarflangan bulsa, bu xolat mulkni bulishda nazarga olinadi. Kupincha bunday mulkni sarflashga er-xotindan bittasining spirtli ichimlik ichishga yoki giyoxvand moddalarn iste’mol qilishga ruju kuygani sabab buladi. Er-xotindan bittasining ogir kasal ekanligi yoki nogironligi xam sud tomonidan xissalar teng bulinmasligiga sabab bulishi mumkin. Ziyo Kelajakwww.arxiv.uz

FokinaLida.75@mail.ru• Xissalarni aniklashda avval ideal xissalar, ya’ni huquq (masalan, uy-joyni egallashda 50%), keyin esa er bilan xotinning xoxishi buyicha, amaliy asosda, kaysi ashyo er yo xoitnga tegishliligi aniklanadi. Sud ashyolarni bulishda, birinchi navbatda, er-xotinlarning uz xoxishlarini xisobga olib, kaysi ashyoni kimga berishni xal kiladi. Agar er-xotin uzaro kelisha olmasalar, nizo sud orkali xal kilinadi. • 4. Bulinishi lozim bulgan ashyolardan tashkari er-xotinlarga tegishli bulgan, narsalarni talab qilish huquqi va ularning umumiy karzlari xam bulishi mumkin. • Talab etish huquqi er-xotinlarga tegishli bulgan kimmatbaxo kogozlarda (aktsiyalar, davlat zayomi, beletlari, veksellarda) aks etishi mumkin. Talab eish huquqiga molik ashyolar mazkur mulkning aktivi tarkibiga karab, boshka mulklar katori umumiy koidalar asosida bulinadi. Karzlar er-xotinga tegishli umumiy mulkning passivi xisoblanib, er-xotinlarga tegishli bulgan karzlarga nisbatan mutanosib taksimlanadi. Ziyo Kelajakwww.arxiv.uz

FokinaLida.75@mail.ruEr va xotin mol-mulkining shartnomaviy tartibi • Nikohlanuvchi shaxslarning yoki er va xo ti nning nikohda bulgan davrda va (yoki) er va xotin nikohdan ajratilgan takdirda ularning mulkiy va huquq va xamda majburiyatlarini belgilovchi kelishuvi nikoh shartnomasi deb xisoblanadi. • Ilgari amalda bo’lgan oila qonunchiligida er va xotinning faqat qonuniy mulk tartibi ma’lum edi. Hozirgi vaqtda qonuniy mulk tartibini saqlab qolish bilan birga mulkning shartnomaviy tartibiga ham o’rin berildi. U nikoh shartnomasi deb yuritiladi. • Nikoh shartnomasiga ko’ra er va xotinning har ikkalasiga ham nikohda o’lgan davrlarida yoki nikohdan ajratilgan paytlarida o’z huquq va majburiyatlarini aniqlab olish imkoniyati yaratiladi. • Nikoh shartnomasi fuqarolik huquqiy shartnomalarining turlaridan hisoblanadi. Faqatgina uni tuzishda qatnashuvchi taraflarning o’ziga xos xususiyatlari bilan ajralib turadi. Nikoh shartnomasi faqat nikohdagi er va xotin o’rtasida tuziladi va uning mazmunini tomonlarning mol-mulkka bo’lgan huquq va majburiyatlari tashkil etadi. • Nikoh shartnomasida ayol va erkak o’rtasidagi shaxsiy munosabatlarni tartibga solishga qaratilgan shartlar haqiqiy emas deb hisoblanadi. Ziyo Kelajakwww.arxiv.uz

$FokinaLida.75@mail.ru• Nikoh shartnomasi nikoh davlat ro’y\atiga olinguniga kadar xam, shuningdek nikoh davrida xam tuzilishi mumkin. • Nikoh davlat ro’yxatiga olingunga kadar tuzilgan nikoh shartnomasi nikoh davlat ro’yxatiga olingan kundan boshlab kuchga kiradi. • Nikoh shartnomasi yozma shaklda tuziladi va notarial tartibda tasdiklanishi lozim. Bu qoidaga rioya qilmaslik shartnomani haqiqiy emas deb topish uchun asos bo’ladi. • Nikoh shartnomasini tuzish yoki tuzmaslik ixtiyoriy er – xotinning o’ziga tegishlidir. Nikoh shartnomasini tuzishda agar er (xotig) muomila layoqatiga ega bo’lmasa, u holda nikoh shartnomasini uning nomidan homiysi tuzadi. • Er va xotin nikoh shartnomasiga kura birgalikdagi umumiy mulkning konunda belgilangan (ushbu Kodeksning 23- moddasi) tartibini uzgartirishga, er va xotinning barcha mol-mulkiga, uning ayrim turlariga yoxud er va xotindan xar birining mol- mulkiga nisbatan birgalikdagi, ulushli yoki aloxida egalik qilish tirtibini urnatishga xaklidir. • Nikoh shartnomasi er va xotinning mavjud mol-mulkiga nisbatan xam, bulgusi mol- mulkiga nisbatan xam tuzilishi mumkin. Ziyo Kelajakwww.arxiv.uz$

Er va xotinning huquq va majburiyatlari

23.09.2019

0

1215 KB

Похожие