logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Юриспруденция
  4. Oila huquqi

Oila huquqi

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

198.5 KB
Скачать
www.arxiv.uz  1.Oila-jamiyatning asosiy b o’ g ’ ini, uni ximoya qilish asoslari. 2.Oila huquqiy haqida  tushuncha  3.Nikox to‘zish shartlari va tartibi.  4.Er-xotinning shaxsiy huquq va majburiyatlar www.arxiv.uz  Bozor iqtisodiyotiga asoslangan huquqiy demokratik davlat barpo etayotgan xozirgi  davrda oilaning tutgan o‘rni aloxida ahami  yatga ega.  Oila-bu jamiyatning bir bo‘lagi, kichik bir vatan, insoniy muxabbat ifodasi, insonni dunyoga keltiradigan maqon, ilk tarbiya uchogi, yurt boyligi va tayanchi, mehr- muxabbat ramzi. Bu barcha fuqarolardan o‘z oilasini mustaxkamlash, uning har bir a’zosini vatanparvar, davlatimiz uchun sidkidildan xizmat etuvchi, sodik farzand qilib tarbiyalashni talab qiladi.  Oila - jamiyat taraqqiyotining muayyan bosqichida vujudga keladigan ijtimoiy xodisa bo‘lib, u muayayn ijtimoiy munosabatlarni  o‘zida aks ettiradi. Respublika Prezidenti I.A.Karimov ta’kidlaganidek: “Oila -bu jamiyatning asosi va boshlangich zarrachasidir. Oila farovonligi, bolalarni ma’naviy va jismoniy jixatdan soglom qilib tarbiyalash mamlakat boyligining va kuch - kudratining negizidir”.  Respublikamizda oilaning jamiyatdagi  tutgan o‘rni va ishtirokini yanada oshirish oilaning huquqiy, ijtimoiy, iqtisodiy ma’naviy-axloqiy manfaatlarini va farovonligini davlat tomonidan qo‘llab-kuvvatlashni kuchaytirish maqsadida bir qator ishlar amalga oshirildi.  Ma’lumki, 1998yil “oila yili” deb e’lon qilindi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi tomonidan Oila manfaatlarini  ta’minlash borasida 1998 yilda amalga oshiriladigan tadbirlar borasida davlat dasturi tasdiqlandi.  Shuningdek 1998 yil 2 fevraldagi qarori bilan Respublika “Oila” ilmiy - amaliy markazi tashkil etildi.  Mustaqil O‘zbekistonimiz 1995 yil 6 martda “Onalikni muxofaza qilish to‘g‘risida”gi Konvensiyaga kushildi.  Oila-ayni vaqtda jamiyatning  o‘ziga xos ijtimoiy muassasasidir. Oila jamiyatning o‘zviy qismi bo‘lganligi uchun u qancha mustaxkam bo‘lsa, jamiyat ham shuncha mustaxkam bo‘ladi.  O‘zbek oilasining o‘ziga xos birqator xususiyatlari  mavjuddir:  O‘zbek oilasining o‘zoq tarixiy o‘zgarishlar natijasida shakllanib kelganligi;  O‘zbek oilasining aksariyat urf-oddatlari, marosim va an’analari islom qoidalariga va axloq normalariga asoslanganligi;  O‘zbek oilasi qadimiy tarixiy boy an’analarga ega ekanligi hamda  buyuk insonlarni yetishtirganligi; www.arxiv.uz  oilaning kup bolali bo‘lishga asoslanganligi;  O‘zbek oilasining mehmondustligi va bagrikengligi;  O‘zbek oilasining mehnatsevarligi;  O‘zbek oilasining zamonaviy ma’naviy va madaniyatga ega bo‘lishi kabilar shular jumlasidandir.  Oila jamiyat tomonidan muxofaza etiladi-deganda respublikamizda faoliyat yurityotgan jamiyatlar va jamgarmalar tomonidan oilaga moddiy, hamda ma’naviy yordam berilishi  tushuniladi.  Davlat tomonidan oilalarga  kun sayin  g‘amxo‘rlik qilish unga har taraflama yordam berish insonparvar demokratik davlatning muxim vazifalaridan biriga  aylangandir. Oilaning davlat muxofazasida ekanligi Respublikamiz Prezidentining farmonlarida o‘z aksini topmokda. Prezidentning 1990 yil 3 maydagi birinchi Farmoni “Ko‘p bolali oilalarga nafaqa miqdorini ko‘paytirish to‘g‘risida” deb nomlangan edi.  1994 yil 16 iyuldagi Farmoniga ko‘ra bozor  munosabatlari  shakllanayotgan xozirgi  sharoitda bolali onalarga davlat yuli bilan yordam berilishini kuchaytirish,  yosh avlodni tarbiyalash muommalarini hal etishda ijtimoiy kafolatlarni  ta’minlash va bolalarni har  tomonlama kamol toptirish maqsadida 1994 yil  1 sentyabridan boshlab bolali onalarga  davlat ijtimoiy yordamining amaldagi  tizimi o‘rniga nafaqa turlaridan iborat  yagona tizim joriy etildi.  O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoniga binoan 1994 yilning 1 oktyabridan axolini davlat tomonidan ijtimoiy ximoyalashning butunlay yangi turi, kam  ta’minlangan  oilalarga har oyda beriladigan moddiy yordam joriy etildi.  O‘zbekistonda 25 milliondan ortiq axoli  yashaydi. Ayni paytda 4 million 800 mingga  Yaqin oila bo‘lib, axolining 98 foizini ana shu oilalarning oila  a’zolari tashkil etadi.  Har yili 540-550 ming bola  to‘g‘iladi.  Axolining o‘rtacha yoshi 70.  Ayollar 72 yosh, erkaklar 68 yosh. Mamlakatimizda 5 milliondan  ortiq tug‘ish yoshidagi ayollar  mavjud. Yiliga o‘rta hisobda 270 ming yosh oila vujudga kelmokda. www.arxiv.uz  O‘zbekistonda har bir oila va har  bir  insonning turmush farovonligini  oshirish, Fuqarolar totuvligini  mustaxkamlash davlat siyosati darajasi ko‘tarilganining  guvoximiz.  Prezident I.A. Karimov bu borada: «Yeng muxim vazifa halqchil, adolatparvar jamiyatni  vujudga keltirish. Bu jamiyat poydevorini, eng avvalo, boy va badavlat,  mehnat kadrini biladigan, ma’naviy sog‘lom hamda  madaniy saviyasi baland minglab va millionlab oilalar tashkil etildi”- degan edi.  2. Oila huquqiy haqida tushuncha.  Oila to‘g‘risidagi qonunlar davlat tomonidan izga solinishi talab etiladigan munosabatlarni tartibga  solib turadi. Bu munosabatlar nikox to‘zish tartibi va shartlarini  belgilaydi; oilada er-xotin o‘rtasida ota-onalar (farzandlikka oluvchilar) va bolalar, oilaning boshqa a’zolari o‘rtasida paydo bo‘ladigan shaxsiy va mulkiy munosabatlarni tartibga solib turadi; boshqalarning  bolalarini o‘ziga  farzand qilib  olish; vasiylikka olish; xomiylik qilish; bolalarni o‘z tarbiyasiga  olish munosabati bilan vujudga keladigan munosabatlarni  tartibga  solib turadi; nikoxni bekor qilish tartibi va shartlarini  belgilaydi; Fuqarolik xolati to‘g‘risidagi xujjatlarni  ro‘yxatdan o‘tkazish qoidalrini belgilaydi.  Oila huquqiy boshqa huquq sohalaridan farq qiluvchi xususiyatlariga karamay, Fuqarolik huquqiy bilan chambarchas bog‘liqligini sezish mumkin. Bu farqlar quyidagilardan iborat: www.arxiv.uz  -oilaviy munosabatlar Fuqarolik huquqiyga xos bo‘lmagan yuridik faktlardan (nikox, karindoshlik, onalik, otalik, farzandlikka olish va boshqalardan  vujudga keladi;)  -oilaviy munosabatlar Fuqarolik huquqiydan farqli ularok, ko‘prok shaxsiy- huquqiy  moxiyatga ega.  -oilaviy huquq sub’ektlarining huquq va majburiyatlari begonalashtirilmaydigan, yangi boshqalarga topshirib bo‘lmaydigan huquq va majburiyatlardan iborat.  Oila huquqiy predmeti - oilaviy huquq normalari bilan tartibga solinadigan munosabatlarni tashkil etadi.  Nikox, karindoshlik, bolalarni oilaga tarbiyaga olish kabilardan yuzaga keladigan ijtimoiy munosabatlardan iborat bo‘lib, oila huquqiy inson va fuqarolarning fuqarolik huquqiyning normalari bilan tartibga solinadi.  Oila huquqiyning manbalari:  -O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi;  -O‘zbekiston Respublikasi oila Kodeksi (1998 yil 30 aprelda №607-1 sonli - O‘zbekiston Respublikasi xukumatining normativ huquqiy xujjatlari;  -Halqaro huquq normalari kabilar hisoblanadi.  Oila huquqiyning asosiy prinsiplari:  -oilada erkak va ayol o‘rtasidagi nikoxning ixtiyoriyligi;  -oilada er-xotin teng huquqliligi;  -faqat FXDE organlari to‘zgan nikoxni tan olish;  -oilaning voyaga yetmagan va mehntga layoqat siz a’zolari huquq va manfaatlarining birinchi galda ximoya qilinishini ta’minlash;  -farzandlar farovonligi va ravnaqi haqida g‘amxo‘rlik qilish;  -ichki oilaviy masalalarni o‘zaro kelishuv asosida hal qilish;  -farzandlarni oilada tarbiyalashning ustunligi kabilardan iboratdir.  Nikox tuzish shartlari va tartibi. www.arxiv.uz  Mamlakatimizda  nikox mustaxkam, nikox, teng huquqli mehnatkash oilani  to‘zish, bolalarni  mehnatsevarlik ruxida tarbiyalash  maqsadidagi kiz va yigitning o‘zaro muxabbat va xurmat xislari asosida ixtiyoriy imzo chekib tuziladigan turmush ittifoqidan iborat.  Nikox to‘zish shartlari:  O‘zaro nikox to‘zishni istagan shaxslarning nikox yoshiga yetishi;  O‘zbekiston Respublikasi oila kodeksining 15-moddasiga ko‘ra: nikox yoshi erkaklar uchun 18-yosh ayollar uchun 17 yosh etib belgilanadi.  O‘zrli sabablar bo‘lganida, aloxida  xollarda nikoxga kirishni xoxlovchilarning iltimosiga ko‘ra nikox davlat ro‘yxatidan utkaziladigan joydagi tuman, shahar xokimiyati nikox yoshini ko‘pi bilan bir yilga  kamaytirishi mumkin.  Nikoxdan utuvchilarning  o‘zaro roziligi;  Bu borada  O‘zbekiston Respublikasi oila Kodeksining 14-moddasida:- “Nikox to‘zish ixtiyoriydir. Nikox  to‘zish uchun bo‘lajak er va xotin o‘z roziligini erkin ifoda etish qobiliyatiga ega bo‘lishi kerak. Nikox to‘zishga majbur qilish taqiqlanadi” deb belgilangandir.  Oila to‘g‘risidagi qonun xujjatlarida boshqa shartlar xozircha mavjud emas.  O‘zbekiston Respublikasi oila  Kodeksida oila to‘zishdagi shartlari qatorida, nikox to‘zishga majlis qiladigan xolatlar  ham kayd etilgan:  -loaqal bittasi ro‘yxatga olingan boshqa nikoxda to‘rgan shaxslar o‘rtasida;  nasl-nasab shajarasi buyicha to‘g‘ri tutashgan karindoshlar o‘rtasida; to‘g‘ishgan va ugay aka-ukalar bilan opa-singillar o‘rtasida, shuningdek farzandlikka  oluvchilar bilan farzandlikka olinganlar o‘rtasida;  loaqal bittasi ruxiyat bo‘zilishi (ruxiy kasalligi yoki aqli zaifligi) sababli sud tomonidan muomalaga  layoqatsiz deb topilgan shaxslar o‘rtasida yo‘l qo‘yilmaydi.  Oila kodeksining 17-moddasini  nikoxdan utishning yangi  sharti deyish mumkin: u “nikoxlanuvchi shaxslarni  tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish” deb nomlanadi. Nikoxlanuvchi shaxslarni  tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish, shuningdek tibbiy-irsiy hamda  oilani  rejalashtirish masalalari  bo‘yicha maslaxat  berish nikoxlanuvchi shaxslarning  roziligi bilan davlat  sog‘liqni  saqlash tizimi muassasalari  tomonidan amalga oshiriladi. www.arxiv.uz  Nikoxlanuvchi  shaxsni ko‘rikdan  o‘tkazish natijalari shifokor siri hisoblanadi va uni  nikoxlanuvchi  shaxsga faqat ko‘rikdan utgan shaxsning roziligi bilan bildirilishi mumkin.  Agar, nikoxlanuvchi shaxslardan biri tanosil kasalligi yoki odam immuniteti  takchilligi virusi (OITS) borligini boshqasidan yashirgan bo‘lsa, shu shaxs nikoxni xaqiqiy emas deb topishni talab qilib sudga murojaat etish huquqiyga ega.  Nikox to‘zish tartibi oila  kodeksining 13 - moddasiga  belgilab  kuyilgan. Unga ko‘ra, nikox fuqarolik xolati dalolatnomalarini qayd etish organlarida  tuziladi.  Diniy rasm-rusumlarga binoan to‘zilgan nikox ahamiyatga ega emas. Nikox to‘zish nikoxlanuvchilarning fuqarolik xolati, dalolatnomalarini qayd etish (FXDE) organlariga ariza bergan kundan bir oy o‘tgach, ularning  shaxsan o‘zlari ishtirokida amalga  oshiriladi.  O‘zrli sabablar bo‘lgan takdirda bir oy muddat o‘tgunga qadar ham amalga oshirilishi mumkin.  Aloxida ollarda (hamiladorlik, bola tug‘ilishi bir tarafning kasalligi va boshqalar) da nikox ariza berilgan kunidan ham tuzilishi  mumkin.  FXDE tomonidan nikoxni ro‘yxatga olish rad etilsa, shikoyat bilan bevosita sudga yoki bo‘ysinishiga  ko‘ra yuqori  turuvchi organlarga  murojaat qilinishi mumkin.  Oila to‘g‘risidagi  qonunlar davlat tomonidan izga solinigi talab qilinadigan munosabatlarni  tartibga soladi. Bu munosabatlarda  nikox to‘zish, nikoxdagilarning shaxsiy, mulkiy huquq va burchlarini belgilaydi. Oilada er-xotin o‘rtasida, ota-onalar va bolalar, oilaning boshqa a’zolari  o‘rtasida paydo bo‘ladigan shaxsiy va mulkiy munosabatlarni  tartibga solib turadi, nikox tugatilishi, uning oqibatlarini ko‘rsatadi, qon-qarindoshlik va bolalarning nasl- nasabini belgilab beradi, ota-ona qaramog‘idan maxrum bo‘lgan bolalarni joylashtirish shakllarini ko‘rsatadi,  fuqarolik xolati qayd qilish turlarini aniqlaydi. www.arxiv.uz  Er-xotinning shaxsiy huquq va majburiyatlari.  Nikoxda bo‘lishi er bilan xotin o‘rtasidagi oddiy munosabatlarning huquqiy munosabatlarga aylanishiga olib keladi.  Chunki nikox er va xotin o‘rtasida huquq va  burchlarning vujudga kelishiga  sabab bo‘ladi. Bu huquq va burchlar o‘z mazmuniga ko‘ra  shaxsiy va mulkiy tusga ega bo‘ladi. Bunda shaxsiy munosabatlar juda muxim ahamiyat kasb etadi. Chunki bu munosabatlar oiladagi birdamlik, oila tarbiyasi, o‘zaro xurmat, ittifoq sifatidagi nikoxning  moxiyatini belgilaydi. Shaxsiy munosabatlarga, er-xotinning familiya tengligi, ro‘zgor tengligi, kasb tanlashdagi  tengligi, turar joy tengligi, bola tarbiyasida teng katnashish, nikoxni bekor qilish masalalarini hal qilish  huquqi va boshqalar  kiradi.  Mulkiy huquqiy majburiyatlarni quyidagi  turlarga bo‘lish mumkin: er va xotinning umumiy mulkka egalik qilish, undan foydalanish va uni tasarruf qilish; er va xotinning xadya qilingan mulklari.  Nikox shartnomasining  mazmuni oila Kodeksining  31-moddasida  belgilangan bo‘lib, unda er-xotin o‘zaro ta’minot berish, oila harajatlarini  kutarish, bir - birining  daromadida ishtirok etish, boshqa shaxslar bilan mulkiy shartnomalar to‘zish, birgalikda tadbirkorlik faoliyati bilan  shug‘ullanish buyicha o‘z huquq va majburiyatlarini  belgilab  olishga, nikoxdan ajralganda  er va xotindan har biriga  beriladigan mulkni aniqlab olishga, shuningdek nikox shartnomasiga er va xotinning mulkiy munosabatlariga oid boshqa qoidalar kiritish huquqiy qayd etilgan.  Nikox shartnomasida nazarda tutilgan huquq va majburiyatlar muayan shart- sharoitning yuzaga kelishi youd kelmasligiga bog‘lik qilib  kuyilishi  mumkin.  Er-xotinning huquq layoqat i yoki muomala layoqat ini,  ularning o‘z huquqlarini ximoya qilish uchun  sudga murojaat huquqlarini cheklashni, er-  xotin o‘rtasidagi shaxsiy nomulkiy  munosabatlarni  er-xotinning bolalarga nisbatan  bo‘lgan huquq va majburiyatlarini tartibga solishni,  mehnatga layoqat siz ta’minot olishga muxtoj er yoki xotinning  huquqiyni cheklovchi qoidalarni, er va xotindan birini o‘ta noqulay xolatga solib qo‘yuvchi yoxud oila  to‘g‘risidagi qonun xujjatlarini normalariga zid keluvchi boshqa shartlarni nazarda tutishi mumkin emas. www.arxiv.uz  Er (xotin)ning aliment olish huquqiy sharoitdan kelib chiqqan xolda  sud tomonidan to‘g‘atilishi mumkin.  Oila kodeksida belgilanganidek: farzandlikka olish qalbaki xujjatlar asosida  soxta bo‘lsa, voyaga yetgan shaxs farzandlikka olingan bo‘lsa xaqiqiy emas deb topiladi.  Agar farzandlikka oluvchilar o‘z zimmalariga yuklatilgan majburiyatlarni bajarishdan buyin tovlasa, ularni lozim darajada bajarmasalar, ota-onalik huquqiyni suiiste’mol qilsa, farzandlikka olinganlar bilan shafkatsiz muomalada bo‘lsa ichkilikbozlikka, giyoxvandlikka mubtalo bo‘lsa, farzandlikka olinish bekor  qilinadi.  Farzandlikka olish xakikiy emas deb topilganda, farzandlikka  olish bekor qilinganda, bola sudning  qarori bilan onasiga olib  berilishi mumkin.  Oila kodeksiga  muvofiq quyidagi xollarda vasiylik va xomiylik to‘g‘atilishi mumkin.  -vasiy yoki vasiylikdagi shaxs vafot etganda;  -voyaga yetmagan shaxslar un turt yoshga tulganda yoki ular ota-onasi  karamogida qaytarilganda;  -ota-onalarning muomala layoqat i  qayta tiklanganda;  Xomiylik ham sud qaroriga  muvofiq bekor qilinadi.  Tekshirish savollari  “ Oila jamiyatning asosiy bugini” deganda nimani tushunasiz?  Nikox to‘zish yoshini ayting?  Er va xotinning shaxsiy huquq va erkinliklarini ayting?  Farzandlarning ota-onalari oldidagi burchlari va majburiyati qanday?  FXDYo tomonidan kaysi xolatlarda nikox bekor qilinishi mumkin?  Farzandlikka olish qonun qoidasi qanday?  Tayanch tushunchalari:  Aliment-voyaga yetmagan, shuningdek voyaga yetgan mehnatga layoqat siz, yordamga muxtoj shaxslarga ta’minot berish majburiyati  FXDYo - Fuqarolik xolati dalolatnomalarini yozish  OITS - odam immuniteti taqchilligi va virusi  Nikox shartnomasi-nikoxlanuvchi shaxslarning yoki er va xotinning nikoxida  bo‘lgan davrida va er- xotin nikoxdan ajratilgan takdirida  ularning mulkiy huquq hamda  majburiyatlarini  belgilovchi kelishuvi  karindoshlik-bu umumiy tartibda uchinchi shaxsdan (ajdoddan) kelib chiqqan shaxslar.  nikox xakikiy emas deb topilishi - faqat sud  tartibida amalga oshiriladi  nikoxni kayd etish-nikoxlanuvchi shaxslardan  birining yashash joyidagi fuqarolik xolati dalolatnomalarini yozish organlari tomonidan amalga oshiriladi. www.arxiv.uz

Похожие

Oila huquqi asoslari
Mehnat huquqi
Majburiyat huquqi
Mualliflik huquqi
Mehnat huquqi