Палеозой эраси серхаракат минтакалари - Геология - Презентации

Палеозой эраси серхаракат минтакалари

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

169.8193359375 KB

Палеозой эраси серхаракат минтакалари Режа : 1. Палеозой эрасининг тарихи 2. Аппалачи ва иннуит серхаракат ўлкалари 3. Ўртаер серхаракат минтакаси

Eр тарихида янги йирик эонни ташкил қилувчи фане- розой (фанерос - аниқ) палеозой, мезозой ва кайнозой эраларини бирлаштиради. Палеозой фанерозойнингбиринчи эраси бўлиб, (палео - қадимги, зое - ҳаёт) қадимги ҳаёт маъносини билдиради. Фанерозой ётқизиқларини ўрганиш, уларни ажратиш ва корреляция қилишда палеонтологик усуллардан биостра-тиграфияни кенг қўлланилиши билан токембрийни ўрга-нишдан талайгина фарқ қилади. Палеозой эраси фанерозойни энг узоқ давом этган эраси бўлиб ўз ичига 290 млн йилни олади ва 540 млн йил олдин бошланиб, 250 млн йил олдин тамом бўлган. Геологик хариталарда палеозой эратемаси учга бўлинади: пастки-кембрий ваордовик, Ўрта- силур, дсноп, юқори-карбон, перм киради. Геологик адабиётларда палеоэойни иккигабўлибҳам кўрилади, пастки ва юқори палеозой чегараси девон систсмаси асосидан (тагидан) ўтказилади.

Ердаги континентларнинг палеозой тарихи бундан кейин платформалар ва серҳаракат ўлкалар тарихи сифатида кўрилади. Палеозой бошланишига келиб ҳар хил ёшдаги қадимги блоклар ва байкалидлар платформа тарзида шаклландилар: Шарқий Европа, Сибир, Хитой, Шимолий Америка ва ниҳоятда йирик суперплатформа - Гондвана. Платформалар орасида ва уларнинг чеккаларида Грампиан, Иннуит, Аппалач серҳаракат ўлкалари ва Ўртаер, Тинч океан, Ўрол-Монгол серҳаракат минтақалари жойлашди

Ядровий геохронология маълумотларига кўра, кембрий даври 540 млн йилга яқин олдин бошланди ва 500 млн йил олдин тамом бўлди, шундай қилиб давр мудцати 40 млн йилга яқин. Кембрий системаси биринчи марта 1835 йилда Буюкбританияда А.Сежвик томонидан ажратилган ва номи қадимги Уэльс-СатЬпа номидан олинган. А-Сежвик томонида! 1 сисгемани учта бўлимга бўлиш таклиф қилинган. Мустақил ДавлатларҲамдўстлигида (МДҲ) бўлим чегараларидатўнгич ярус ва яруслар ажратиш қабул қилинган (4-жадвал); уларнинг стратотипи Сибирда (пастки ва ўрта кембрий) ва Қозогистонда (юқори кембрий) жойлашган.

Органик дунёси Кембрий палеозой ҳаёт эрасини бошлаб беради. Пастки кембрий ётқизиқларидаёқумуртқасиз ҳайвонларнинг деярли ҳамма типлари қолдиғи топилган. Ерда ҳаёт ривож-ланишининг муҳим босқичи, яъни ҳайвонларда қаттиқ скелетнинг пайдо бўлиши ксмбрийга тегишлидир. Кембрий системаси бўлимлари Бўлим Тўнғич ярус Ярус Юқoри Аксай в 3 ак Сак в 3 $ Аюсоккан в^ аз Ўрта Май € 2 т Амгин в ? Агп Пастки Лена в, 1 Тойон в, 1п Ботом в, Ь Алдан в, а Атдабан в, а( Томмот в, 1

Энг кўп тарқалганлари ва ҳамма кембрий фауналарининг 60% ташкил қилган кўп сонли трилобитлар бўлган, шунинг учун трилобитлар кембрий стратиграфияси учун энг муҳим ҳисобланади (64-чизма). Кембрий трилобитлари майда камбўгинли, ҳам турли ўлчамдаги (70 см. гача) кўп бўгинли шакллари тарзида бўлган. Камбўгинли трилобитлар жуда кўп бўлган, лекин давр охирига келиб, анчагина қирилиб кетганлар. Маълум бўлган трилобитлар авлодининг умумий сони- нингярмидан кўпи кембрийгатўғри келади. Трилобитлар ичида эрта кембрий учун оленеллиддар ва кўпгина реддихииддар хос. Ўрта кембрийда РагасЗохйез авлоди вакиллари кенг тарқалди. Кечки кембрийда 01епи8, ОИаЖюерИакю авлодтурлари яшаганлар. Кембрий трилобитлари хитин-фосфатли совутга эга бўлганлар ва уларда ғужанак бўлиш хусусияти бўлмаган. Бош қалқони кучсиз ривожланган ва дум қалқонидан талайгина катта бўлган.

Маълум бўлган трилобитлар авлодининг умумий сони-нингярмидан кўпи кембрийгатўғри келади. Трилобитлар ичида эрта кембрий учун оленеллиддар ва кўпгина реддихииддар хос. Ўрта кембрийда РагасЗохйез авлоди вакиллари кенг тарқалди. Кечки кембрийда 01епи8, ОИаЖюерИакю авлодтурлари яшаганлар. Кембрий трилобитлари хитин-фосфатли совутга эга бўлганлар ва уларда ғужанак бўлиш хусусияти бўлмаган. Бош қалқони кучсиз ривожланган ва дум қалқонидан талайгина катта бўлган. Илиқ майда денгизларда яшаган якка ва колониал, девори яккақаватли ва иккиқаватли археоциатлар кембрий (кембрий фаунасини 30% га яқин) учун бошқа муҳим гуруҳ бўлганлар. Улар кўпинча катта майдонларни эгаллаб, риф ҳосил қилишда қатнашганлар. Археоциатлар фақат эрта кембрийда яшаганлар. Бошқа умуртқасиз ҳайвонлардан қулфсиз брахиоподалар кенг тарқалганлар. Кембрий ётқи-зиқларида фораминифер, радиолярий, отувчилар (кова-кичлилар), чувалчанглар, моллюскалар (иккитавақалилар, гастроподлар, наутилоидеялар) қулфли брахиоподалар, бўғимоёқлилар, игнатанлилар қолдиқяари топилган. Кембрий ўсимлик дунёси протерозойга қараганда хилма-хил ва жуда кўп сувўтлари мавжуд бўлган. Микрофито-фоссилиялар ҳам учрайди.

Шундай қилиб, кембрий органик дунёси кечкипроте-розойникига қараганда ниҳоятда бой бўлган ва ундан кескин фарқ қилади, лекин палеозойнш 1Г бошқа даврларига қараганда кембрийга асосан қадимги примитив организмлар хос. Даврнинг умумий гафсилотлари Бойқол бурмаланишидан сўнг кўпгина ҳудудлар кўта-рилган бўлиб нураш ўлкаларига айланди. Ьайкалидларнинг нураш маҳсулотлари ёндош букикликлардатўплана бошлади. Эрта кембрийда, айниқса, шимолий платформаларда эртапалеозой трансгрессияси бошланди

Шартли белгилар 70, 76, 77, 84, 85, 91, 95, 98, 104, 109-чизмалар учун ҳам бсрилгап. Шимолий плаг(|юрмалардан фарқпи ўлароқ Гондвана жуда калта континент гарзида бўлган. Уни ўраб олган серҳаракат ўлкаларда1и дснгиз фақат континент чеккаларига кириб, кичик майдонларни сталлаган. Кембрий учун платформа магматизми хос эмас. Кембрий серҳаракат ўлкаларида чўкинди ва вулканик ҳосилаларнинг муттасил тўпланиши давом этди. Вулканикжараёнлар айниқса Қозоғистонда, Сибир жанубида, Монголияда, Янги Зеландияда, Скандинавия шимолий-ғарбида содир бўлди.

 Кeмбрий давринингўрталарида каледон бурмаланишининг салаир номи билан биринчи кўриниши бошланди. Улар айниқса Қозоғистон, Олтой- Саян тоғли ўлкаси, Монголия, Хитой учун хос бўлди. Салаир бурмаланиши бу ўлкаларда бирқанча структурали номосликпарни келтириб чиқарди. Бурмаланиш интенсив магматизм билан бирга борди.  Платформалар. Шарқий Ёвропа платформаси  Шарқий Европа платформасида максимум трансгрессия эрта кембрийгатўғри келди. Шу вақтда денгиз платформанинг ғарбии ва марказий қисмларини эгаллаган эди. Ҳамма жойда терриген чўкиндилар тўпланди. Кембрийнинг иккинчи ярмида платформанинг шарқий қисми кўтарилди ва денгиз фақат ғарбида қолди. Санкт-Петербург вилояти ва Прибрлтикада кембрий Ленинград жанубий-ғарбида ва жанубида қазилган жуда кўп қудуқлар билан очилган венднинг (валдай серияси) гил-қум қатлами билан тўшалган (66-чизма). Валдай серияси бу ерда платформа ғилофининг энг ости ҳисобланиб, кескин структурали помослик билан кристаллик фундаментга ётяли

Кембрий кесмасини валдай сериясига ёки бсвоСИТй кристаллик фундаментга ҳамма ерда танаффус билан ётуШИ балтий серияси бошлаб беради. Табиий очилган жойлари Балтий- Ладогаглинт-зинасиостидажойлашган. Очилган ЖОЙД0 ҳаммаси бўлиб бирнеча метр (5-7 м. гача) қалинлиқдаги кесМ| Серия жуда кўп бурғилаш қудуқпари билан ўрганилган. Балтйй серияси асосан гил ва қумтошлардан иборат; майда донадор, яшил-қўнғир, қумтошлартаркибикварцлидалашпати. Гиллар кўк-яшил рангда пластик, уларда пирит ва глауконит доналар] 1 учрайди. Улардаҳалқали чувалчанглар, гастроподалар, наути-лоидеялар, акритарх комплекси қолдиқлари учрайди. Балтий серияси палеонтологик маълумотларга кўра, пастки кембрийга киради ва шартли равишда алдан тўнғич ярусининг ости билан таққосланади. Балтий серияси жинсларининг ювилган юзаларига қалинлиги бирнеча метрдан 50 метргача бўлган кўпинча қия қаватланган, ряб белгилари бор қум ва қумтошлар ётади. Уларда ўрта — кечкикембрий тошқотган қазилмапартопилган. Буқумтошлар пастки ордовик оболуд қумтошлари билан ёпилган.

Санкт-Петербург вилоятидаги венд ва кембрий кесмаси типик платформа хили ҳисобланади; қалинлиги унча кўп эмас, интрузив жинслар ва метаморфизм йўқ, танаффуслар кўп учрайди, ётиши горизонтал ҳолатда булар ҳаммаси платформа шароитларида саёз денгизларда тўпланган-лигидан далолат бериб турибди. Сибир платформаси Сибир платформаси энг кўп (сув босган), трансфессияга учраган ҳисобланади. Очилиб қолган фундаментдан ташқари платформанинг қолган ҳамма қисми, одатда жуда кўп тошқотган қазилмапари бўлган кембрий ҳосилалари ғилофи билан бугунлай қопланган. Кембрий ётқизиқпари табиий очилмалардаҳам, жуда кўп қудуқпар бўйича ҳам яхши ўрганилган.

 Кембрийиинг тўла кесмаси Сибир платформасининг шимолий- ғарбида аник.панган (67-чизма, а шакл). Бу ерда, кембрий ётқизиқпари талайгина қалинлиқдаги (1800-2000 м) платформали юқори прогерозойжинсларинингювилган юзаси устига ётади. Юқори протерозой кесмасининг пастки  ярмида қизилрангтерриген жинслари, юқорига қараб улар строматолитли доломитлар билан алмашинади. Алдан тўнғич яруси жинслари (250-400 м) юқори протерозойни ювилган юзаси устига ётади ва асосида (тагида) ола-чипор рангли унча қалин бўлмаган қумтошлар ва шағалтошлар ётади. Алдан тўнғич яруси трилобит, камроқ археоциат, саноқли гастроподалар қолдиқлари бўлган доломитлар ва оҳактош- лардан иборат. Лена тўнғич яруси (50-250 м) оҳактошлар айрим жойларда трилобит қолдиқлари бор қора рангли гилли- оҳактошлардан ташкил топган. Амгин яруси учун (50-200 м) жануб томон маржонли оҳактошлар билан алма-шинувчи гилли ва битуминозли оқактошлар, қора аргил-литлар хос. Трилобитлар қолдиғи жуда кўп, парадоксидлар учрайди.

Тинч океан серҳаракат минтақаси Шарқий Тинч океаи серҳаракаш ўлкасида кембрий кесмасининг икки хили тарқалган: миогеосинклиналли ва эвгеосинклиналли. Улардан биринчиси кўпроқ учрайди, платформа чсгаралари бўйлаб ривожланган ва кембрийнинг ҳамма учта бўлими келтирилган. Шимолий Кордильерда кембрий кесмаси юқори томон қора оҳактошлар билан алмашиниб борувчи кварцитлар ва кварцпи қумтошлардан тузилган. Ўрта кембрий - бу гилли сланецлар, оҳактошлар ва ола-чипор филлитлар. Юқори кембрий массив оқактошлардан (улар қояли тогларни ўзига хос жарликларини ҳосил қилган) иборат; юқорига қараб улар хилма-хил фауналарга бой бўл ган филл итлар ва сланецлар билан ал машинади. Бу ерда кембрийнинг умумий қалинлиги 8000 м; жанубда, Мексикада 1600-1800 м. гача камаяди.

 Андда палеонтологик жиҳатдан тавсифланган кембрий кесмаси кўпинчаўртабўлимдан бошланади ва конгломерат, кварцит, қумтош ваалевролитлардан иборат. Юқорида қизил ранг қия қаватланган қумтошлар ва ряб белгилари бўлган гилли сланецлар ётади. Кембрий таркибида камдан кам вулканикжинслар қайд этилади. Боливия шимолидаўрта кембрийда эвапоритлар маълум. Кембрийни умумий қалинлиги камида 5000 м.  Кембрий кесмасинингэвгеосинклинал хили Шарқий Тинч океан серҳаракат ўлкасининг шимолида Тинч океани бўйлаб учратилади. Уларнингтузилишидакварцитлар, аргиллитлар, қизил ва яшил сланецлар, доломитлар, вулканоген жинслар қатнашади.

Ғарбий Тинч океан серҳаракаш ўлкасида кембрий ётқизиқпари чекланиб тарқалган. Унинг чекка ғарбий қисми-да кесмани миогеосин-клинал хили кузатилади. Жанубда улар олачипор қумтош ва гилли сланецлар (айрим қолда қия қаватланган) дан ташкил топган. Қалинлиги 2500 м. га яқин (Кенгуру ороли). Вьетнам ва Лаос ҳудудларида фосфорит қатламлари бўлган карбонатлардан ва қум-гилли пачкалардан иборат. Ҳаракатчан ўлканинг шимолида, Россиянинг шарқий ўлкаларида кембрий стқизиқлари айрим ҳолда нордон таркибли вулканитлари бўлган терригсн-карбонатли қатламдан ташкил топган.

 Кембрий кесмасинингэвгеосинклинал хили Шарқий Тинч океан серҳаракат ўлкасининг шимолида Тинч океани бўйлаб учратилади. Уларнингтузилишидакварцитлар, аргиллитлар, қизил ва яшил сланецлар, доломитлар, вулканоген жинслар қатнашади.  Ғарбий Тинч океан серҳаракаш ўлкасида кембрий ётқизиқпари чекланиб тарқалган. Унинг чекка ғарбий қисми-да кесмани миогеосин-клинал хили кузатилади. Жанубда улар олачипор қумтош ва гилли сланецлар (айрим қолда қия қаватланган) дан ташкил топган. Қалинлиги 2500 м. га яқин (Кенгуру ороли). Вьетнам ва Лаос ҳудудларида фосфорит қатламлари бўлган карбонатлардан ва қум-гилли пачкалардан иборат. Ҳаракатчан ўлканинг шимолида, Россиянинг шарқий ўлкаларида кембрий стқизиқлари айрим ҳолда нордон таркибли вулканитлари бўлган терригсн-карбонатли қатламдан ташкил топган.

Кесманинг эвгеосинклинал типи Ғарбий Тинч океан ўлка-сининг жанубий ва марказий қисмларида аниқ ривожланган. Булар — Тасмания ва Янги Зеландия оролларидаги спилит -кератофирли формация ёки Хитой жанубий-шарқидаги (Катосиё) қум-сланецли қатламлар. Шимолда кембрий ёшидаги эвгеосинклинал комплекси Сибир платформасинингжанубий-шарқий туртиб чиққан жойини ўраб олган. Бу ерда, Жагда тизмаси ва Шантар оролларида қалинлиги қамида 4000 м бўлган кремнийли сланецлар ва эффузивлар тарқалган

Похожие

Ернинг геологик ривожланиш тарихи

Архей ва пастки протерозой

Тектоник ҳаракат хиллари

Neft va gazni qayta ishlash texnologik jarayonlari

Geologik qidiruv ishlarida Temir yo`l transporti va uning ahamiyati