Topografik kartalardan mashqlar bajarish - География - Презентации

Topografik kartalardan mashqlar bajarish

Загружено в:

10.02.2024

Скачано:

0

Размер:

2393.62890625 KB

Reja: 1. Masshtab va uning turlari 2. Karta nomenklaturasi 3. Geografi k kartaning nomenklaturasini aniqlash Topografik kartalardan mashqlar bajarish

 Yer yuzidagi joylarni qog’ozda tasvirlash uchun uni bir necha marotaba kichraytirish lozim bo’ladi. Mana shu kichraytirish darajasi masshtab deb aytiladi

 Masshtab-nemischa mass - uzunlik va shtab - temir taxtacha degan ma’noni bildiradi. Masshtab asosan uch xil bo’ladi va topografiya hamda kartografiyada quyidagi masshab turlari alohida ajratib ko’rsatiladi.:

 Sonli masshtab-asosan kasr son ko’rinishida beriladi kasr suratiga bir maxrajida esa tasvir necha marotaba kichraytirilgan ligini ko’rsauvchi raqam beriladi. Masalan 1:1000; 1:10000; 1:1000000 va hokazo

 Nomli masshtab-kartadagi chiziq uzunligi yer yuzasida qanchaga teng ekanligi so’z bilan ifodalanadi. Masalan: 1sm da 100 m; 1sm da 1000 m; 1sm da 10000 m va hokazo.

 Chiziqli masshtab- bu teng kesma qismlari santimetrlarga bo’lingan ikkita to’g’ri chiziqdan iborat. Kartada masofalarni aniq o’lchash maqsadida chiziqli masshtabning birinchi qismi kichik bo’laklarga bo’linadi. “0” raqamdan o’ng tomonga qarab yirik qismlarning qiymati yoziladi. Chiziqli masshtabning yirik kesma bo’laklari masshtab asosi deb aytiladi.

 1892 yil Bern shahrida bo’lib o’tgan xalqaro geografik kongressda nemis olimi Penk yer yuzasi quruqlik qismining kartasi bir xil masshtabda tuzilsin deb taklif kiritgan edi.

 1909 yili Parijda,1913 yili Londonda bo’lib o’tgan xalqaro geografik kongresslarda bunday kartalarni 1:1 000 000 masshtabda tuzish va ularning kattaligi to’g’risida qaror qabul qilindi.

 Qabul qilingan qaror bo’yicha kartalarni 1:1 000 000 masshtabli har bir varag’i trapetsiya shaklida bo’lib, kattaligi meridian (kenglik) bo’yicha 40 , parallel (uzunlik) bo’yicha 60 bo’lishi kerak. Bu kartalar xalqaro kartalar bo’lganligi uchun, nomenklaturasi ham xalqaro nomenklatura deb yuritiladi. Xalqaro 1:1 000 000 masshtabli kartalarning nomenklaturasi uchun ekvatordan qutblarga tomon har 40 dan parallelar o’tkazilib, bularni lotin alifbosining bosh harflari bilan belgilanadi va ular qatorlar deb yuritiladi

 Meridianlar oralig’i (ekvator bo’ylab) har 60 dan bo’linganda 60 ta bo’lak hosil bo’ladi, ular zonalar deb nomlanadi. Raqamlanish 1800 meridiandan boshlanib Grenvich meridianigacha 30 ta zona, undan (Grenvichdan) to 1800 meridiangacha yana 30 ta zona, hammasi bo’lib 60 ta zona hosil bo’ladi

 Million masshtabli kartada trapetsiya o’rnini bilish uchun uning qatorlar harfi va zonalar raqamini aytish kifoya. Masalan, Belgrad shahri joylashgan trapetsiyaning nomenklaturasi L-34 bo’lsa Yakutsk shahriniki esa R-52. Agar 1:1 000 000 masshtabdagi kartada istalgan shaharning joylashgan o’rnini aniqlamoqchi bo’lsak, shu shaharning geografik kartadan qaysi parallelar va meridianlar orasida joylashganligini bilish kifoyadir. Masalan, Qohira shahrini olaylik, u 300 va 320 parallelar orasida joylashgan, shundan 320 ni 4 ga bo’lamiz, 8 raqami hosil bo’ladi, bu raqam lotin alifbosining 8 soni – ya’ni N; yana 300 va 400 meridianlar orasida joylashgan, shundan 40:6=6,6 raqamiga yana 30 ni qo’shamiz. 30+6=36 zonani bildiradi (Grenvich meridianigacha 30 zona borligi uchun unga qo’shildi), ya’ni Qohira shahrining millionli masshtabdagi nomenklaturasi hosil bo’ladi N-36.

 Geografik kartalar nomenklaturasini talabalar puxta o’ zlashtirib olishlari uchun ularga xalqaro nomenklatura qatorlari va zonalari ifodalangan quyidagi jadvalni chuqur o’zlashtirib olishlari lozim bo’ladi

 Xalq xo’jaligining turli sohalarida 1:1 000 000 masshtabli kartalarning ishlatilishi talabga to’liq javob bermaydi, shuning uchun undan yirikroq masshtabli kartalarni ishlatilishiga to’g’ri keladi. Ularing nomenklaturasini aniqlashda 1:1000000 masshtabli kartalar nomenklaturasi asos bo’lib xizmat qiladi. 1:1000000 masshtabli kartalar varag’i meridianlar va parallelar bo’yicha teng ikkiga bo’linsa, 4 ta 1:500000 masshtabli karta hosil bo’ladi.Ular rus alifbosining 4ta bosh harflari, ya’ni A Б В Г harflari bilan belgilanadi.Bu kartalar kenglik bo’yicha 20 , uzunlik bo’yicha 30 ga teng (K-42-Г).

 1:1000000 masshtabli karta varag’ini meridianlar va parallelar bo’yicha teng uchga bo’lsak,9 ta 1: 300000 masshtabli karta varaqlari hosil bo’ladi va ular rim raqamlari bilan belgilanadi.Masalan (IV-K-42) 1:1000000 masshtabli karta varag’ini meridianlar va parallelar bo’yicha teng oltiga bo’lsak, 36 ta 1: 200000 masshtabli karta varag’i hosil bo’ladi bunday kartalarni nomenklaturasida oxirgi qismida rim raqamlari bilan belgilanadi. Masalan (K-42-X)

 Xulosa  Kartografiyada mantiqiy darajada bajariladigan mashq va masalalar turiga kartografik antipodni aniqlashga doir masalalar ham kiradi va bunday masalalar fan olimpiadalarida ham tez-tez uchrab turadi.

Похожие

Topografik kartalarning shartli belgilari

Topografik xaritalar va ularning shartli belgilari

Umumgeografik va mavzuli kartalar

Kartografik asboblar

Kartografik proeksiyalar