logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. География
  4. O’zbekiston qo’riqxonalari 2

O’zbekiston qo’riqxonalari 2

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2516.7548828125 KB
Скачать
O’zbekiston qo’riqxonalari Reja: 1.Alohida muhofaza qilinadigan hududlar haqida tushuncha. 2.O’zbekiston Redpublikasidagi alohida muhofaza qilinadigan hududlar. 3.Qo’riqxonalar va ularning tiplari. 4.Mamlakatimizdagi qo’riqlanadigan hududlar va ularda muhofaza qilinadigan turlar. 01 06 1A 130C090C1404 20 24 0F  Аlоhidа muhоfаzа qilinаdigаn hududlаr to’g’risidа tushunchа. O’zbеkistоn Rеspublikаsidа аlоhidа muhоfаzа qilinаdigаn hududlаrning umumiy mаydоni 1355,6 ming gа. Ulаrgа qo’riqхоnаlаr, tаbiаt vа milliy bоg’lаr, tаbiаt buyurtmаlаri, tаbiаt yodgоrliklаri kirаdi. Хоrijiy mаmlаkаtlаrdа uning yagоnа bоshqа ko’rinishlаri hаm mаvjud.  Dаvlаt qo’riqхоnаlаri hukumаt qаrоrigа аsоsаn tаshkil etilаdi. Qo’riqхоnа hududidаgi bаrchа nаrsаlаr vа mаydоnlаr хo’jаlik fаоliyatidаn chiqаrilаdi vа dаvlаt tоmоnidаn mоliyalаshtirilаdi.Alohida muhofaza qilinadigan hududlar 12 13  Respublika hududida bir qator global ahamiyatga ega bo’lgan o’simlik va hayvonot turlari mavjuddir, ularga qor qoploni, sayg’oq, buhoro bug’usi, burama shoxli echki (morhor), cho`l pustelgаsi va boshqalar kiradi. Muhofaza etiladigan tabiy hududlar tizimi 9 davlat qoriqxonasi, 9 zakaznik, 2 milliy tabiat bog’i va 2 davlat yodgorliklaridan iborat. Qo’riqxonalar o’z navbatida mamlakatdagi biologik xilma- xillikni saqlashning eng muhum vositasi hisoblanadi. Hozirda qishlooq xo’jaligini rivojlanishi va tabiiy resurslardan oqilona foydalanmaslik natijasida kelib chiqadigan va tabiiy yashash joylarini tanazzulga uchrashi havfining ortishi muhofaza etiladigan tabiiy hududlar milliy tizimiga biologik xilma-xillikni samarali muhofaza qilish kafolatini bermaydi. 01 01 0A 10 06 1B 02 0F 25 11 1A 0C 0E 22 10 0C 0C 03  Rеspublikаdа 9 tа qo’riqхоnа mаvjud, ulаrning umumiy mаydоni – 209607,3 gа.  Milliy tаbiаt bоg’lаri mа’lum mаqsаdlаr uchun fоydаlаnishgа yo’nаltirilgаn bo’lishi mumkin. Hududni muhоfаzа qilish vа fоydаlаnish o’zigа хоs rеjimgа аsоslаnаdi. Milliy tаbiаt bоg’lаri biохilmа-хillikni sаqlаsh vа tаbiаtdаn fоydаlаnishning оqilоnаligi vа nаzоrаtliligigа tаyanаdi. Rеspublikаdа 3 tа milliy tаbiаt bоg’i mаvjud.  Tаbiаt buyurtmаlаri rеspublikа vа mаhаlliy tоifаlаrgа bo’linаdi. Dаvlаt tаbiаt buyurtmаlаri хo’jаlik yuritishdаn to’liq аjrаtilmаydi, birоq hududdаgi хo’jаlik yurituvchi sub’еktlаr o’rnаtilgаn tаrtibni sаqlаshlаri lоzim. Buyurtmаlаr dоimiy bo’lmаsligi mumkin. Ulаr аlоhidа hаyvоn vа o’simlik turlаrini muhоfаzа qilish uchun tаshkil etilаdi. Rеspublikаdа mаvjud 11tа buyurtmаning umumiy mаydоni – 1716200 gа. Ulаrning tаshkil etilish muddаti chеksiz, mа’lum muddаtli – 5 vа undаn ko’p yoki 5 yildаn kаm muddаtli bo’lishi mumkin. 01 0129 10 01 25 10 0F 11 25 23 14 0F 01 38 17 1D 280316 2A 182813 1D 0A 17 1D 15 0F 2A Nurota tog'- yong'oqzor davlat qo'riqxonasi Qashqadaryo viloyatida, Hisor tog’ tizmalari g’arbida (Yakkabog’ va Shahrisabz tumanlari togli hududlarida) joylashgan davlat qo’riqxonasi. Qizilsuv (1975) va Miroqi (1976) qo’riqxonalari negizida tashkil qilingan (1983). Maydoni 80986,1 ga, shundan 12203 ga o’rmonzorlar, 2745 ga o’tloqzor, 17mga suv havzalaridan iborat. Tabiiy landshaft majmualari va Hisor tog’ tizmasi ekotizmlarini saklash maqsadlarida tashkil etilgan .  Qo’riqxonada o’simliklarning 870 (O’zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan dorivor o’simliklarning tukli karrak, egri tikan karrak, Butkov as-tragali, oq parpi, Oshanin piyozi, anzur piyoz kabi 35 dan ortiq). Nurota tizmasida 78 oilaga tegishli tomirli o’simliklarning 814 turi mavjud. Ayni paytda, Nurota tizmasidagi o’simliklarning 29 turi O’zbekiston Respublikasi Qizil kitobiga kiritilgan, ulardan 3 turini lolalar, 5 turini astragal va boshqa o`simlik turlari tashkil etadi. FLORA VA FAUNA 0C 1E1F 1E  Bu hududda mahalliy aholining asrlar davomida band bo’lgan bog'dorchilik faoliyatidan dalolat beruvchi, ko’plab buta va daraxtlarni, ayniqsa, boy sun'iy mevali o’rmonlarni ko`rish mumkin. Bu noyob landshaft turlaridan sanagan sun'iy o’rmonlar yong'oq va boshqa daraxtlardan tashkil topgan. O’rmonlarning bir qismini yong`oq, olma, qora va oq tut, o’rik, olcha, uzum, nok kabi mevali daraxtlar tashkil etsa, boshqa qismi terak, tol, qayrag'och kabi daraxtlarda tuzilgan. Tog` yon bag`rlaridagi buta va o`rmonzorlar asosan achchiq bodom va shu kabi daraxtlardan tashkil topgan. Bubdan tashqari bu yaerda Markaziy Osiyo mintaqasi juda kam uchraydigan daraxt-Shrqiy biota ham bor. Bir-ming yoshli biyotaning aylanasi 8,5 metr bo`lib, Mojrum qishlog`ida joylashgan. 01 39 1D 1E 0A 17 0D 2A0A 1E 17 1D 1D 17 10190B 2A0A 13  Nurota davlat qo`riqxonasi o`ziga xos boy va rang-barang fauna olami bilan ham ajralib turadi. U yerda sut emizuvchilarning 34 turi mavjud. Bu yerda keng tarqalgan va boshqa hududlarda kam uchraydiganturlardan biri bu Severtsov qo`ylari sanaladi. Shu bilan birga bu yerda noyob hayvonot olaming boshqa turlarini ham kuzatish mumkun. Yirtqichlarning tulki, bo`ri, to`ng`iz, shoqol va boshqa turlari asosan tog`ning baland qismlarida ko`plab uchraydi. Tog`ning pastki tomonida esa, bo`rsiq, cho`l mushugi, suvsar kabi hayvonlarini ko`rish mumkun. Tog` etaklarida va o`rmonzorlarda yovoyi cho`chqalar yashaydi, qo`riqxonaling tabiiy muhiti ularning yashashi uchun qulay shart sharoit yaratadi. 01 3F1016 1D 0B04 02 2A 0B100D 1019 3C 1D 0A 1E 17 1D 1D 38 1D 0B04 02 19 17 13  Severtsov qo`ylari Nurota davlat qo`riqxonasidagi noyob va o`ta qiziqarli bo`lgan sut emizuvchilardan sanaladi. Ayni paytda bu yerda saqlanayotgan qo`ylarning soni 1700-1800-tani tashkil etadi. Bu noyob tog` qoyi turi qo`iqxona tashqarisida deyarli uchramaydi.  Baliq turlarida faqat bitta O’zbekiston bo’ylab keng tarqalgan-Marinka turi mavjud. Tog` tepasida dengiz sathidan 1100-metr balandlikda joylashgan Fozilmon ko`lida yashil qora qurbaqalarni va ko’l qurbaqalarini Qo`riqxonada sudraluvchilarning 21 tur qayd etilgan. Ular orasidan bir nechtasi O’zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan. Kaltakesak va noyob ilonlarning ko`p turlari shular jumlasidandir. Sudralib yuruvchilarning bir qismi cho`llarda, qolgan qismi tog` yon bag’rlarida yashaydi.  uchratsih mumkin. 01 3C02 140A 18 130A 140A 1019 01 39 17 18 42 1310 17 1B 140A 3C10 130C 01 1019  Nurota davlat qo’riqxonasi ko`p sonli qushlarning migratsion yo’nalishlaridan biri sanaladi. Kuzda va bahorda qo’riqxona hududida qushlarning turli xillarini uchratish mumkin. Bu yerda qayd etilagan qushlarning 196 turidan 103 turi qo`iqxonani o`z makonlariga aylantirganlar. Qo’riqxonada uchraydigan qushlar orasidan 9 turi O’zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan. Bu yerda qora laylak, qora kalxat, Griffon-yirtqich qushi, Oltin burgut, Ilon burgut kabi qush turlarini uchratish mumkin. Qushlar 01 3F 180A 2A 23 1310 0F 1310 130A 04 10 1B 39 4416 4609 10 0C0C0C 23  Chotqol biosfera qo’riqxonasi  — Toshkent viloyatining Parkent tumani tog’li hududida, Chatqol tog’ tizmalarining janubi-g’arbida joylashgan. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1990 y. 21 iyundagi qarori bilan Chatqol qo’riqxonasi (1947) negizida UgomChatqol davlat pgabiat milliy bog’i tashkil etilishi munosabati bilan uning jan. qismida alohida qo’riqlanadigan hudud tarzida ajratilgan Chotqol biosfera qo’riqxonasi  01 24 0D0A 47480E38 230C 170A 170C 03 01 25 0C 13 2E 0F 0F 13 13 1704 0C 2413 0D0A  Toshkent viloyati tabiatini muhofaza qilish boshqarmasiga qaraydi. G’arbiy Tyanshanning ulkan va noyob o’simliklari, hayvonot va qushlarini o’rganish, saqlab qolish va ko’paytirish maqsadlarida ish olib boradi. Umumiy mayd. 9900 ga.Qo’riqxona hududi sharqda deyarli Namangan viloyati, jan.g’arbda Ohangaron tumani tog’li hududlariga yaqin boradi. Relyefi har xil balandliklar (1100 —4000 m), qoyali cho’qqilar va tik qiyaliklar bilan tavsiflanadi. 1000 —1500 m balandlikda lyossimon tuproqlar, undan yuqorida tog’-o’rmon va o’tloqi tuproqlarning turli shakllari rivojlangan. Iqlimi kontinental, yanvar oyining o’rtacha harorati —7°, iyul oyiniki 23—25°, yillik yog’in miqdori 700—800 mm.  01 38 1D0A 23040E 0A 0C18 0B100D100D 03041407 2A04130C140E 0F 06 10140D04140E 17 0A 2A0C09090C1E0E  G’arbiy Tyanshan uchun noyob bo’lgan o’simliklarning 33 turi, hayvonlarning 3 turi, qushlarning 4 turi Xalqaro va O’zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan. Qo’riqxona o’simlik qogshami tiklanib, hayvon va qushlar soni ko’paymoqda. Qo’riqxona Maydontol uchastkasining baland tog’ qoyalarida tog’ echkisi va kiyiklar tasviri tushirilgan petrogliflar (Teraklisoy petrogliflari) topilgan (1965). Flora va fauna olami 02 44 1D0A 0B 1310 1B 1E0C 130A 1310 21 10 130A 1E0C 1F02 1F02 Asosiy daraxtlari tol, terak, qora archa, savorarcha,yong’oq,pista qayin, zirk,chetan,do’lana,yovvoyiolma, tog’olcha va b. Hayvonot dunyosida 30 dan ortiq sut emizuvchilar turi, shu jumladan, tog’ qoploni, qo’ng’ir ayiq, tog’ echkisi, yelik, tulki, bo’rsiq, qobon (yovvoyi cho’chqa) va b., qushlarning 140 dan ortiq turi — bedana, qirg’iy, qora laylak, kaklik, qumri va b. (qushlardan qora laylak, qirg’iy uya qurib bola ochadi), umurtqasizlarning 19 turi uchraydi.  Mazkur qo‘riqxonada o‘simliklarning 1132 ta turi uchraydi va ularning bir qanchasi o‘zining noyobligi tufayli “Qizil kitob”ga kiritilgan. Hayvonlarning esa 1000 dan ortiq turi qo‘riqxonada saqlanadi. Qo'riqxonaning hayvonot dunyosi boy va turli-tumandir. Bu yerda ayiq, taka, bo'rsiq,tulki, to'ng'iz, sug'ur, jayron, kaklik, burgut, ilonlar uchraydi. Bundan tashqari qorako'zli kaltakesak, toshb~qa, Maydontolning ba'zi joylarida Sibir tog' echkilari mavjud. Sudralib yuruvchi hayvonlaming 9, qushlaming 93, sutemizuvchilaming 23 turi mavjud. 0E 08 1804 12 0D 17 13 480E 13 06 17 51 13 0E 21 2A 1D 17 0F04 1810  Baday-To'qay qo'riqxonasi 1971 yilda tashkil topgan. O'sha yili 26-aprelida bu hududdagi to'qay o'rmonlar hamda hayvonot olamini saqlash maqsadida Hukumat tomonidan farmon qabul qilingan edi. Boshida Toldiq- to'qay degan o'rmonli hudud ham bu davlat qo'riqxonasiga kiritilgan edi. Biroq Beruniy tumani kotibi bu hudud 225 iqtisodiy tabiat resursini tashkil etishini hisoblab byerishi tufayli qo'riqxona tarkibiga kiritilmadi. Baday- To'qay qo'riqxonasining maydoni 6462 ga Qo'riqxona Qoraqalpog'iston Respublikasining Beruniy tumanida Amudaryoning o'ng soxilining quyi qismidajoylashgan. Qoraqo1pog'iston iqlimi keskin -kontinental. U o'zining quruq va issiq yozi, sovuq qishi va nam  miqdordagi yog'ini bilan haraktyerlanadi.Baday-to’qay davlat qo’riqxonasi 01 39040D042A 17 17 1804 11 17 130A 17 16 17 38 21 3902 180A 21 2E 14040F 01 0F0C13 Flora (o'simlik): 1. Buzellolasi; 2. So'g'd lolasi;Baliqlar: 1. Orol shipi (XTSI);2.Amudaryokattakuraksimon balig'i (XTSI); 3. Kichik kuraksimon Amudaryo balig'i; 4.Orol oq kO'zi; 5.Orol usaehi. 227Qushlar: 1. Kichik Baklan; 2. I1onxo'r qush;3. Balaban; 4. To'q jigarrang kabutar. Sutemizuvchilar: Buxoro kiyigi va ohu Qushlar: Kichik Baklan, musieha, mayna,qaldirg'och, I1onxo'r qush, Sapsan, Uzun dumli burgut, Qora kalhat, fazan (tustovuq), to'q jigarrang kabutar kabi noyob qush turlari. Sutemizuvehi hayvonlardan esa: qo'riqxonaning faxri Xongul yohud Buxoro bug'isi, to'ng'iz kabilar muhofaza qiIinadi. To'ng'izlar faqat to'qayda bo'ladi Flora va fauna olami 0E 42 06 3A 1E 46 3C10 39 3C04 3A 17 11 0F 0C0C0C 1E 0A11  Hisor qo'riqxonasi Surxondaryo, Qashqadaryo va Tojikiston Respublikasi bilan 24 km. uzunlikda chegaradosh. Hisor qo'riqxonasi hududi ko'p qavatli geologik tuzilishi bilan farqlanadi. Hisor qo'riqxonasining gidrografik zanjiri Surxondaryo bilan chegaradosh tog'liklardagi muzlik va qorliklarda boshlanuvchi Qashqadaryoning irmoqlaridan tashkil topgan. Oaryolarning alohida belgilari suv to'planish balandligining yuqorilishidir. Qizil daryo uchun bu balandlik 2702 m, Oqsuv uchun 2444 m, Tanhoz daryo uchun 2170 m. Yuqori joylashgan suv to'plagich1ari bilan farqlangan holda qo'riqxona daryolari oqimining kengroq kontsentratsiyasi va eng katta nisbiy suv keltiruvchanligi bilan harakterlanadi.«Hisor” davlat qo'riqxonasi 01 36 21 1D0C 130A 17 130A 3C10 17 1D0A 0C 04 1D04 10 1A 3B 11 0A 02 0B Florasi (o'simliklar dunyosi). Hisor qO'riqxonasi hududi Afg'on Turkiston geobotanik provintsiyasining g'arbiy Hisor okrugiga kiradi. I1dizli o'simliklarning 800-900 ta soni mavjud. Bu yerda O'rta Osiyo tog'liklariga xos bo'lgan nabototlardan murakkab gullilar,dukkaklilar,karamgullilar, ko'plab donli o'simliklar, soyabongullilar va labgullilarni uchratish mumkin. G'arbiy Hisorda daraxt va butasimon o'simIiklar kam bo'lib, bor yo'g'i 60 turi bor. Asosiy o'simlik turlarini mojevelnikdan tashqari Turkiston ~ASYER), Momiqli (A) va Semyonov (A semyonovi) zaranglari, Sug'diyona yasini, do'lana, Sivyers Olmasi, Sharq olchasi kabi o'simliklar asosiy qismni tashkil etadi. O'zbekiston Respublikasi Qizil 228 kitobiga(1998 yil) kiritilgan noyob turlardan karnida 32 xiii ushbu qo'riqxona hududida o'sadi. Flora va Fauna olami 0E 42 08 0A 0F0423 14 1E 10 0A 1710 250A 3C 0E 01 1710 Faunasi (hayvonot olami). O'rta Osiyo tog'lari Poliarktika oraliqlari mustaqil zoogeografik provintsiya-O'rta Osiyo tog'li provintsiyasini tashkil qiladi. Hududning hayvonot dunyosi yaxshi o'rganilmagan. Umurtqalilar faunasida ba'zi ma'lumotlarga ko'ra ular 268 tumi tashkil etadi. Qo'riqxonada baliqlaming 2 turi, bir xii joy suvida yashovchilar, 215 xii qushlar va 32 xii sutemizuvchilar bor. Mutaxassislar ma'lumotiga ko'ra, 3000 dan kam bo'lmagan turda hashoratlar bor. QO'riqxona 32 xildagi sutemizuvchilar hayvonot turining 30%dan ortig'ini tashkil etadi. Bu O'rta Osiyo tog'liklardagi turlaming 1,4 qismiga mos keladi. 7 xii turda qo'lqanotlilar; quyonsimonlar 2 tur,kemiruvchilaming II turi go'shtxo'rlarning 10 turi va, juft tuyoqlilaming 2 turi bor. Fauna elernentlariga e'tibor byeradigan bo'lsak, unda rnarkaziy Osiyo,Mo'g'ul, Evropa hamda Hind-Hirnolay tiplarini kuzatishimiz mumkin. 4 turdagi sutemizuvchilar O'zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan. Bular: Oq panja ayiq, Markaziy Osiyo suvsari, Qor Barsi vaTurkiston Silovsini. Qor Barsi barcha qo'riqxona hududlarida qo'riqlanadigan markaziy ob'ektga aylangan. 0E 42 0A 1F 2A 0F 1D 13 0F 0B04 0B04 1B 17 17 42 16 1E 21 18 13 04 Bu eng eski qO'riqxonalardan bo'lib, 1926 yilda tashkil etilgan, maydoni 4000 gektar. Zomin davlat tog'li Archa qo'riqxonasi Jizzax viloyatining Zomin hamda Baxmal rayonlari hududidagi Shimoliy tog' tizmalarida joylashgan. Qo'riqxona hududi dengiz sathidan 1760 3500 metr balandlikdagi aniq ajralib turuvchi Turkiston tizma tog'i, ya'ni baland va o'rtacha tekisliklami o'z ichiga oladi. Bu kabi ajoyib tog'lar bilan bir qatorda daryo vodiylar, turli go'zal manzarali daraxtlar ham mavjud. Qo'riqxonaning Janubiy qismi Turkiston tog' tizmalari bilan Shimoliy tomonlari esa o'rmonsimon ko'rinishdagi unumdor tuproqli hududlar bilan ajralib turadi. Qo'riqxonaga yaqin aholi punktlari quyidagilar: Sharq tomonidan Qizilmozor qishlog'i, Shimol tomonidan Kichik Qorashaqshaq qishlog'i qo'riqxona chegarasidan 4 km. uzoqlikda joylashgan. Zomin davlat tog‘-archa qo'riqxonasi 0E0E 39 0E0E 0F 580C12 0E0E 23 17 06 0E17 1E 0F 38 0A41 0E17 17 21 030A 2A 0D0A O'simliklardagi bir necha turdagi tog' lolasi, zirk, marmarak, daraxtlilardan ko'pgina archalar, qora tyerak, tog' oJcha, yovvoyi olma, nok, bodom, do'lana, yong'oq kabilar o'sadi. Bundan tashqari tol, turJi butalar, pista, anjir, na'matak, o'simliklardan tog'ga xos rovoch, tog' arpa, chayir, bug'doyiq, andiz, qirqqizloq, sariqchoy, tulkiquyruq, uchqat, zamburug', lishaynik, mox kabilami uchratish mumkin. Bir narsani ta'kidlash joizki, qo'riqxonadagi daraxt -buta o'simliklar katta ahamiyat kasb etadi. Qora tyerak va archa yog'ochini quriganda ishlatish lozim. Bu kabi daraxtlardan yoqilg'i sifatida foydalaniladi. Tog' yonbag'irlarida o'sadigan o't o'simliklar esa pichan sifatida chorva mollarga va otlarga byeriladi. Masalan, tog'-dasht o'simliklaridan qo'ziquloq, yovvoyi beda, bug'doyiq va shu kabi o'tlar o'sadi. Butalardan namatak, zirk, yovvoyi oJcha kabi butalarni uchratishimiz mumkin. O'simliklar dunyosi. Qo'riqxona hududdagi o'simliklar uch turga bo'linadi: Tog'-adir o'simliklari; O'rmon o'simliklari va baland tog'li o'simliklar. Tog'-adirlar dengiz sathidan 1300-2300 rn.balandlikda joylashgan. O'rmonli qisrnlari esa 2100 m balandlikdan boshlanib 2700m balandlikda tugaydi. Hozirgi kunda qo'riqxonada 70 oilaga rnansub 700 xii o'q i1dizli o'simliklar mavjud. Ulardan 280 turining 13 ta xili O'zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan. Dorivor o'simliklaming 20 xili hamda manzarali gullarning 15 xili mavjud. Flora va fauna olami 0E0E0E0E 1B41 1E 2A 0A 13 10 0A 0C18 2A 0A 1D 1D 0A 17 030A 1D 0C060D 1E 22 0C0C0C 1E  Hayvonot olami bu qo'riqxona hududida turlichadir. O'rmonli  hududlarida bo'ri, quyon, to'ng'iz, archazorlarda o'rmon sichqoni, tog'  sichqoni, tog' takasi, tog' kiyigi, qor bo'rsig'i, tog' qo'yi yohud arhar,  kemiruvchilardan sug'ur tarqalgan. Qushlardan esa qora laylak, burgut,  boltatumshuq, tog' sariq chumgug'i, chittak va tog' kakliklari uchraydi.  Bundan tashqari, turli hashoratJar, noyob turdagi kapalaklar ham mavjud  yuqorida aytib o'tilgandek bu qo'riqxona zonasining tuproq tizimi  turlicha. Hayvonot dunyosi. QO'riqxonadagi hayvonlar dunyosi o'rmon  tog'li zoogeografiyasiga oid hayvonlarning turlari bilan haraktyerlanadi.  Qo'riqxonada 1 tur baliqlar, 14 tur sudralib yuruvchilar, 102 tur qushlar,  30 tur sutemizuvehilar mavjud bo'lib, ulardan XTSI Qizil kitobiga: Qor  barsi, Sevyertsov qo'yi, Qora quzg'un kiritilgan. O'zbekiston Qizil  Kitobiga esa: Qor barsi, Tyan-Shan kulrang ayig'i, Turkiston silovsini,  Sevyertsov quyi, qora quzg'un, qora laylak, burgut, borodach, Oqtosh  sini, Kichik burgut, Loehin kabilar kiritilgan. 01 36042A 01 0B 01 180C 01 1E 01 1D 01 39 01 2A 01 17 01 17 01 210A41 01 2034 01 1D 01 430C 01 3C 01 180C  Qo'riqxonaning maydoni 2352 ga bo'lib, janubiy-sharqiy tomondan Samarqand viloyatining Jomboy va Bulung'ur rayonlari bilan va  Zarafshon daryosining qirg'og'i bilan chegaradosh, qo'riqxona ikki  maydon: yuqori va quyi may doni ami tashkil etadi. Chegara 8 km  balandlikda Cho'pon Ota eho'qqisidan boshlanib, Zarafshon daryosining  o'ng soxilidan o'tgan Birinchi May To'g'onining bosh qismida tugaydi.  Qo'riqxona pog'ona-pog'ona bo'lib turadigan tog' yon bag'irliklaridan  tashkil topgan.  Iqlimi.Qo'riqxonaning iqlimi kontinental-subtropikdir. Oy davomida eng sovuq kunlar yanvar oylari (-27°) hamda eng issiq kunlar iyul  oyida (+41°) bo'ladi. Zarafshon davlat qo'riqxonasi 01 21 3C 01 5704 01 0F 01 1D 0D 01 0A411415 01 21 01 17 01 46 02 01 0A2A 0C 2A 0D  O'simliklar dunyosi. Tuproq tuzilishidan ko'rinib turibdiki,  qo'riqxonada to'qay o'simliklari yaxshi rivoj\angan. To'qaylarning quyidagi shaklari mavjud. Daraxt (yog'och) to'qay. Ular Zarafshon daryosining yer osti suvnig S m. chuqurlikdajoylashgan yerlarida tarqalgan.  Butasimon to'qay. Ular ko'proq changalzor va cho'llarda tarqalgan.  O'tsimon to'qay. Ularning belgilari qurqulikka chidamli va i1dizlari yaxshi rivojlangan bo'ladi.  Qo'riqxona hududida o'simliklarning 300 turi mavjud. BoshoqliIarning 48 turi, soyabon gullilarning 40 tur, dukkaklilarning 23 tur,  karamgullilarning 20 tur, pushtigul1iklar 16 tur. Dorivor o'simliklarning  S9 turi mavjud. Hamda manzarali gullarning 20 ga yaqin turi mavjud Flora va fauna olami 01 1B 01 130A4116 1310 0D0416 170416 01 39 01 1B 2A 01 21 39 1A 01 1E 0A4118 01 3C32 1E Hayvonot dunyosi. QO'riqxona hududida 30 tur sutemizuvchilar,200 xii qush turlari, 8 tur sudralib yuruvchilar. Kanal va suvlarda 8turdagi baliqlar mavjud. O'zbekistonning to'qay o'rmonlari hududida eng chiroyli qushlar bor: ko’k chittak (Buxoro chittagi deb ham ataladi), zag'izg'on, qirg'iy, janubiy bulbul, chaynonasoya singari qushlar. Sutemizuvchilardan sharq slepushonkasi, malta yumronqoziq ,quyon va ondatralari uchratishi mumkin. Yirtqich hayvonlardan Shoqol, tulki, karsakni uchratish mumkin. Yana yo'l-yo'l mushuk ham uchraydi. Avvaltari O'zbekistonning to'qay o'rmonlarida Amudaryo, Sirdaryo va Zarafshon qirg'oqlariga yaqin joylarda Buxoro bug'usi bo'lgan. Biroq Qishloq xo'jaligining rivojlanishi, o'rmon yong'inlari, noqonuniy ov kabi omillar Buxoro bug'ularini qisqarishiga, ba'zi joylarda umuman yo'q bo'lib ketishiga sabab bo'ldi. Zarafshon qo'riqxonasida Buxoro bug'ulari qolmagan. Ular XTSI qizil kitobi hamda O'zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan. 0E 36 18 2A10 1B 13 04 18 0F 0F 10 08 3C 1D 0A 1D 1E 1D 1B 1979 yil 22 martda O'zbekiston Respublikasi hukumati 26-raqamli farmoni bilan Kitob davlat geolog qo'riqxonasini tashkil qildi. Maydoni 233 3938 gao Kitob qo'riqxonasi Zarafshon tog' tizmalarining Jindidaryo daryosining chap qirg'og'idan Qashqadaryoning Kitob rayonigacha bo'igan joylarda joylashgan. Qo'riqxona relefining balandligi dengiz sathidan 1300 m dan 2650 m gacha. Hududda Obi Safit, Xo'jaqo'rg'on, Zinzilbon, Novabak, Kushnova, Qizilolma, Kule, Jarshafi, Tushlik kabi vodiylar joylashgan. Hisor va Xazrat Sulton tog' tizmalarining quyi qismida eng chiroyli manzara Shirdog' joylashgan. Kitob davlat qo'riqxonasi 0E0E 06 1A 13 430C 580C 2104 03 1804 3C 210C 03 13 03 0C 2D Florasi. Nabotat Qo’riqxona hududida 800 turdagi o'q ildizi o'simliklar mavjud. O'rmon o'simliklaridan Zarafshon archalari o'sadi. Yaproqli o'simliklardan Turkiston zarangi, Buxoro bodomi, qatrong'och, irg'ay va boshqalami uchratish mumkin. Kichik o'rmonlarda esa grek yon-'og'i, tol va archalami uchratish mumkin. Hududda manzarali o'simiklaming 300 turdan ko'p xillari, yuzlab turdagi ozuqa o'simliklar, efir moyli o'simliklar, 6 turdagi namataklar, 280 turdagi meditsina va tibbiyotda ishlatiladigan dorivor o'simliklar, ulardan 22 turi O'zbekiston Respublikasi Qizil kitobiga kiritilgan. Ulardan: yunon ajoyibotlari, yovvoyi gladiolus, Fostyer va shtyembyerg Fishyer lolalari, piyozgul.O'zbekiston chinnigul (gvozdika), kavrak (fyerula) singarilar eng kamyob tur sanaladi. Flora va fauna olami 0E0E 42 0E0E 0A 0A 1D0A 43 10 17 0A 17 1B41121D 0E0E 01 04 0E0E 2A 1F0C 18 1E Bu yerlarda entomo -faunaning ob'ektlari, ya'ni 80 turdan ko'proq kapalaklami ko'rish mumkni. Ulaming 4 turi O'zbekiston Respubliasining Qizil kitobiga kiritilgan. 23 oilaga oid bo'igan 51 turdagi o'rgimchaklar, Raksimonlaming 11 turini uchratish mumkin. Suv jonzotlaridan 3 turdagi baliqlar, 2 tur amfibiya (yer suv jonzotlari) 14 tur sudralib yuruvchilar. 128 turdagi qushlar hamda 21 turdagi sutemizuvchilar mavjud. Umumiy jonzotlarning 168 turi mavjud 234 bo'lib, shulardan 10 turi O'zbekiston Respubliksi Qizil kitobiga kiritilan. Masalan: Tyan-Shan qo'ng'ir ayig'i, qushlardan oqtoshsip, qora quzg'un, borodaeh, burgut, qora laylak kabilar eng qo'riqlanishi lozimm bo' Igan jonzotlardir. 0E 39 3E34 2E 1E0C17 17 10 1D 17 0B 2E 0E 1D 210C120C090E 13 13 02 Hozirgi kunda qo'riqxonaning umumiy maydoni 10.311 ga ni tashkil etib, shundan 5338 ga sm o'rmon bilan qoplangan.Qizilqum qo’riqxonasi ikki viloyatning bir qator rayonlarida joylashgan. Buxoro viloyatining Romiton rayoni 1467 ga hamda Xorazm viloyatining Hazorasp rayoni 8844 maydonni egallagan. Iqlimi. Qo'riqxona iqlimi quruq va keskin kontinental.Cho'l zonalari o'zining quruq havosi, keskin harorati,yog'ingarchilikning kamligi, yozda yuqori harorati qish haroratining uneha sovuqmasligi, ko'p bug'lanishi, kam bulutli bo'lishi hamda kuchli issiq shamol (garmsel) bo'lishi bilan farqlanadi. Qizilqum davlat qo'riqxonasi 0E0E0E 36 06 0A41 23 23 23 0215 1E 1E 2A 1E 0C18 Florasi. Qizilqum qo'riqxonasida 150 xii yuqori o'simliklar mavjud. O'simlikiar quyidagi bioIogik tipga bo'linadi: a) Daraxtli to'qaylar guruhi: to'rang'iIli to'qaylar, landshaftli jiydaliIar va to'qaylar. b) Butasimonlar guruhi: Taroq o'tIi to'qay landshafti, tol to'qaylari. v) Ko'p yillik o'simlikli to'qaylar: yantoqlar landshafti, ajriq, yerimrius, ehuehukmiya va boshqalar. Faunasi. Qo'riqxonadagi Buxoro bug'usi tabiiy ko'payadi. 2007 yiJ hisob-kitobiga ko'ra qo'riqxonada 110-130 ta gacha bo'igan turlar yashaydi. Qo'riqxonada ikki turli fazan (Amudaryo va Xiva Fazani), 1000 dan oshiq tur bo'lib, toshqin paytida fazan va boshqa hayvonlar eho'l tomonga yura boshlaydi. 2006 yilda qo'riqxonadagi hayvonlaming soni quyidagicha: Baliq. 27 tur; Amfibiya (yer-suv hayvoni)-2 tur; Sudralib yuruvhilar 29 tur; Sut emizuvehilar 35 tur qushlar 267 turi mavjud. Flora va fauna olami 0E 42 0E 0F 0E 043D 0E 03 0E 1D 0E 17 0E 23 0E 2A 0E 42 0E 2A 0E 2A 0E 06 0E 02 18 3C10 0F 0E 1E Surxon davlat qo'riqxonasi O'zSSR Vazirlar mahkamasining 445 qaroriga binoan 1986 yil 8 sentyabrda tashkil etilgan. Surxon davlat qo'riqxonasi Surxondaryo viloyatinin Sherobod tumanining shimoliy sharqida joylashgan. Bu qo'riqxona 2 maydondan Payg'ambarorol va kuchitangitovdan iborat. Payg'ambarorolning umumiy maydoni 3092 gektar, 1986 yil Kuchitangitov Payg'ambarorolga qo'shilib 24554 gektami tashkil etgan. Qo'riqxona maydoni Pomir- Oloy tog' tizmasida dengiz sathidan 150- 3150 m balandlikda joylashgan. Surxon davlat qo'riqxonasi Qo'riqxona hududida 7 xii maydon ajratilgan: 1. Archazorlar. Ushbu maydon ko'p archa poyasiga ega bo'igan o'rmonzorlar bilan tavsiflanadi. O'rmonzordagi daraxtlar ostida 222 o'suvchi tikanli bodom, namatak, tog' qizilchasi kabi o'simliklardan iborat, ular yakka-yakka yoki qalin bo'lib o'sadi. Tog' butalari, tikanli bodom, namatak, tog' qizilchasi va boshqalardan iborat. 2.Tog' butalari maydoni. Ular tarkibiga tikanli bodom, kurchavka, namatak, tog' qizilchasi kiradi. Etarlicha balandlikda butazorlar qalin o'sib himoya va yashirinish uchun maydonlar hosil qiladi va bo'ri, tulki, bo'rsiq, to'ng'iz, quyon va boshqa hayvonlar uchun uya qurishga sharoit yaratadi. Yong'oqzorlar maydoni umumiy maydonning 20 % dan kam bo'lmagan hududni tashkil qiladi. Bu yerda Buxoro bodomi, oddiy yong'oq, olma, oJcha, do'lana va boshqalar o'sadi. Ushbu daraxtlarning bo'lishi ko'pdan ko'p hayvonlarning ozuqa bazasida ahamiyatini belgilaydi. 3. Cho'l maydoni. Bu hududga cho'l va o'tzorlar kiradi. 4. Kam uchraydigan yoki umuman o'smaydigan buta va daraxtlar kirishi mumkin. 5. Qoyalar. Bu maydonda yalang'och qoyalar yoki yirik o'pirilishlardan hosil bo'lgan toshlardan iborat daraxt va butalar bu maydonda o'smaydi yoki bitta yarimtasi uchrashi mumkin. O'tlar ma'lum joylardagina o'sadi. Ba'zi joylarda esa o'rtacha qalinlikda o't qoplamlari uchraydi. 6. Toshloqlar. Toshloqlar kichik jarlardan yalong'och toshli qoyalardan va soya tushgan toshlardan iborat. Daraxt va butalar bu yerda o'smaydi, o't qoplami esa 20%dan oshmaydi. 7. Foydalaniladigan yerlar: Qurilishlar, ko'chalar, uylar. 20 24 0D 2B 2A 0E0E0E 0A 23 10 39 10 2D 17 0E0E0E 130A 310416 1A 35 Flora va fauna olami 1E  O‘simliklarning 810 turi mavjud, ularning 29 turi O‘zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan. Tog‘ va tog‘ yon bag‘irlarida turkiston silovsini, morxo‘r, osiyo muf-loni, bo‘ri, tulki, quyon, bo‘rsiq, har xil zaharli ilonlar va qushlarning 130 ga yaqin turi uchraydi. Qo‘riqxonaning Payg‘ambarorol uchastkasi (Amudaryodagi kichik orol - uz. 8, eni5 km; 3044 ga) o‘rmonzor va to‘qayzordan iborat (1986 y. gacha etalon to‘qayzorlarning o‘simlik va xayvonot du-nyosini tabiiy holida saqlash maqsadida tashkil etilgan mustaqil qo‘riqxona bo‘lgan). 970 gektarini o‘rmonzor, qolgan qismini jiyda, terakjiyda, yulrun va terak aralash to‘qayzorlar tashkil etadi. Shuningdek, orolda chuchukmiya, yulg‘un va galofit o‘simliklar o‘sadi. To‘qayzorlarda buxoro xonguli, yovvoyi to‘ng‘iz, qamish mushugi, qushlardan qirg‘ovul, burgut, tasqara, qirg‘iy; hind jayrasi,sudraluvchilardan cho‘l agama-si, toshbaqalar, kaltakesaoar, ilonlar va b. ko‘p uchraydi. 12-13-a.larda orol muqaddas ziyoratgoh bo‘lgan. Rivoyatlar-ga ko‘ra, orolda musulmon arboblaridan biri dafn etilgan va uning qabri ustida Zulkifl masjidi bo‘lgan. Shu bois, mu-sulmonlar bu orolni muqaddas joy, ya'ni «Payg‘ambarorol» deb atashgan.  alar) turi mavjud  1. Karimov I.A. Bizning bosh maqsadimiz-jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modyernizatsiya va isloҳ etishdir (Xalq so’zi. 29 yanvar 2005 y.).  Karimov I. A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. T.: “O’zbekiston”, 1997.  O’zbekiston Respublikasi Qonunlari: «Tabiatni muhofaza qilish to’g’risida» (1992 y.), «Alohida muhofaza qilinadigan hududlar to’g’risida» (1993 y.), «Suv va suvdan foydalanish to’g’risida» (2002 y.), «Yer osti boyliklari to’g’risida» (2003 y.), «Atmosfyera havosini muhofaza qilish to’g’risida» (1996 y.), «O’simlik olami va undan foydalanish to’g’risida» (1996 y.), «Hayvonat olamini muhofaza qilish va ulardan foydalanish to’g’risida» (1997 y.), «Yer kodeksi» (1998 y.), «Shaharsozlik kodeksi» (2002 y.).  Abirqulov Q.N., Rafiqov A., Hojimatov A.N., Ekologiya. O’quv qo’llanma. T.: 2004.  Abirqulov Q.N., Abdulqosimov A., Xamdamov Sh. Ijtimoiy ekologiya, o’quv qo’llanma - T.: Yozuvchilar uyushmasi nashriyoti, 2004.Foydalanilgan adabiyotlar: 01 0102 18 18 01 04 11 01 2721 1F 3336 19 1F 33390518 1F 01 0C11 2224 01 0C11 14 E’tiboringiz uchun rahmat!!!

Похожие

O’zbekiston Respublikasi
Fransiya va O’zbekiston
O’zbekiston tuproqlariga umumgeografik tavsif
O’zbekiston tog` mintaqalari o’simliklari
Germaniya 2