Ўзаро алоқадорлик ва ривожланиш конунлари - Философия - Презентации

Ўзаро алоқадорлик ва ривожланиш конунлари

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

762.5 KB

1Ўзаро алоқадорлик ва ривожланиш қонунлари www.arxiv.uz

2 Қарама-қаршилик ва зиддият Диалектиканинг асосий тушунчалари Нарса Ҳаракат Айният ва тафовут Инкорни-инкор. шарт-шароитасос иккинчи даражалиасосий Алоқа www.arxiv.uz

3 Системаларнинг ўзига хос х усусиятлари Диалектиканинг асосий тушунчалариЯккалик, хусусийлик ва умумийлик Айримлик Бутун ва қисм механик ноорганикорганик Хусусийлик Яхлитлик Система, структура, элемент семиотика Кибернетика www.arxiv.uz

4 Диалектиканинг асосий тушунчалари Моҳият ва ҳодиса Сабаб ва оқибат Сабаб ва оқибат диалектикаси Баҳона ва шарт Сифат, миқдор, меъёр Синергетика сабабият ҳақида Зарурият ва тасодиф Зарурият ва тасодиф диалектикаси Имконият ва воқелик реал ва формал Имкониятнинг турлари абстракт ва муайян www.arxiv.uz

5Қонун реал оламнинг зарурий, умумий, нисбатан муҳим, барқарор, такрорланувчи алоқаларини ифодалайди, бунда мавжуд шарт-шароитлар асосида тараққиётнинг характери, йўналиши натижасида аниқланади Қонун 1. Ҳодисаларнинг объектив мавжуд, зарурий, муҳим, такрорланувчи алоқалари. 2. Қонунлар мажмуи амал қилувчи зарурий жараён. 1. Қонун – энг умумий шакл; 2. Қонун – зарурий алоқалар ифодаси; 3. Қонун – муҳим алоқалар ифодаси; 4. Қонун – ҳодисага нисбатан соддароқ, лекин жараёнларнинг ички моҳиятини кўпроқ очиб беради; 5. Қонун – барқарор, доимий алоқаларни ифодалайди; 6. Табиат ва жамият қонунлари объектив характерга эга. Қонун қоидаларнинг бир томони сифатида намоён бўлади, қонуният эса, қонун амал қилишининг натижасининг мажмуи сифатида намоён бўлади. Қонуният Қонунинг характерли хусусиятлари Қонун, қонуният, билиш (қонуннинг умумий тавсифи) Фарқли жиҳатлар www.arxiv.uz

6Қ арама-қаршиликлар бирлиги ва кураши қонунининг мазмуни шундаки, барча борлиқ қарама-қарши асослардан иборат, улар эса ягонадир, ўз табиатига кўра бир бирига қарама-қарши ва доимий курашда (масалан: кун ва тун, иссиқ ва совуқ ва х.к.). Қ арама-қаршиликлар бирлиги ва кураши қонуни – барча борлиқнинг ҳаракатланиши ва ривожланишининг ички манбаи. Гегелнинг қарама- қаршиликлар бирлиги вап кураши қонунига алоҳида ёндашув и Ҳар бир жисм, ходиса иккита асосий сифатга эга – айн ий лик ва фарқлар Айн ий лик – маъноси жисм (ходиса, ғоя) ўз ўзига тенг, яъни шу жисм айнан шу жисм. Айни дамда, жисмнинг ўзига айнан жисмда жисмдан ташқарига чиқишга, уни бузишга интилувчи нимадир мавжуд. Қарама-қаршилик, ягона айн ий лик ва фарқ ўртасидаги кураш жисмнинг ўзгаришга олиб келади (ўз ўзини ўзгартириш) – ҳаракат. Масалан: ўзига айнан жамият мавжуд, аммо унда шу жамият тор келувчи кучлар мавжуд; уларнинг кураши жамият сифатининг ўзгаришига, унинг янгиланишига олиб келади. К урашнинг турли кўринишлари И ккала томонга фойда келтирувчи кураш (мисол учун, мусобақа, унда ҳар бир томон бошқаси га етиб олади ва ривожланишнинг янги сифат босқичига ўтади); Бир томон доимий равишда иккинчи томон устидан ғалаба қозонувчи кураш, аммо ютқазган тараф сақланиб қолади ва ютган тараф учун «жунбушга келтир у вчи» бўлиб қолаверади, шунинг натижасида, ютган тараф янги сифат босқичига ўтади. Алоқанинг бошқа турлари Кўмаклашиш (иккала томон ҳам курашсиз бир бирига ёрдам кўрсатади); Якдиллик, ҳамкорлик (томонлар бевосита бир-бирига кўмаклашмайдилар, аммо умумий манфаатларга эга ва бир йўналишда ҳаракат қиладилар); Нейтралитет (томонлар ҳар хил манфаатларга эга, бир-бирига кўмаклашмайди, аммо бир-бири билан курашмайди ҳам); Мутуализм – тўлиқ боғлиқлик (бирон бир ишни бажаришда томонлар фақат бирга ҳаракат қилмоқлиги лозим ва бир биридан мустақил ҳаракат қила олмайдилар.Қ арама-қаршиликлар бирлиги ва кураши қонуни www.arxiv.uz

7Қ арама- қ аршиликлар бирлиги ва курашиш қ онунининг мо ҳ ияти Қ арама- қ аршиликларнинг айнийлиги ( қ арама- қ аршиликларнинг бир-бирига ў тиши) Қ арама- қ арши лик лар бирлиги Қ арама- қ аршил мкл ар кураши. Тара ққ иётнинг асоси: тара ққ иётнинг ички манбаи , ў з- ў зидан ҳ аракат қ онунлар тузилиши (структураси ) қ онуннинг амал б илиш механизми Қ арама- қ аршиликлар Қ арама- қ арши лик лар кураши Му ҳ им фар қ ларЗ иддиятлар Фар қ лар Қ арама- қ аршиликлар бирлиги Ў заро бир - бирига ў тиш ва ў заро таъсирҚ исман мос келишНисбий мувозанат Тара ққ иёт пайдо б ў лиши, ҳ аракат ва қ арама- қ аршилик- ларни ҳ ал қ илувчи жараён Айнийлик Танафус, секинлик, сакрашФар қ Му ҳ им фар қ Қ арама- қ аршилик К онфлик т АйнийликҚ АРАМА- Қ АРШИЛИКЛАР БИРЛИГИ ВА КУРАШИ Қ ОНУНИ www.arxiv.uz

8Қ арама- қ аршиликлар бирлиги ва кураши қ онуни Ми қ дор ў згаришларининг сифат ў згаришларига ў тиш қ онуни Инкорни инкор қ онуни 1. Энг умумий қ онун. 2. Тара ққ иёт нима учун содир б ў лади , деган саволга жавоб беради. 3. Тара ққ иётнинг мактабини очиб беради. 4. Умуман , тара ққ иёт жараёнини тавсифлайди. 1. Энг умумий қ онун. 2. Тара ққ иёт қ андай содир б ў лади деган саволга жавоб беради. 3. Т ара ққ иётнинг механизмини очиб беради. 4. Умуман , тара ққ иёт жараёнини тавсифлайди. 1. Умумий қ онун. 2. Тара ққ иётнинг тенденцияси қ ана қ а , деган саволга жавоб беради. 3. Тара ққ иётнинг умумий тенденциясини очиб беради. 4. Умуман , тара ққ иёт жараёнини т авсифлайди.ТАРА ҚҚ ИЁТ ТАРА ҚҚ ИЁТ Қ ОНУНЛАРИНИНГ УМУМИЙ ТАСНИФИ www.arxiv.uz

9Пайдо б ў лишига к ў ра Тара ққ иётдаги ролига к ў раЗИДДИЯТЛАР Тизимдаги ў рнига к ў ра Зарурий Тасодифи й Ички Таш қ и Асосий Асосий б ў лмаган Тара ққ иёт - нинг ички саба б лари билан асосланади Тизимнинг таш қ и са- баблари билан асосланади Тизимнинг ички зид- диятлари билан асос- ланади Тизимнинг таш қ и сабаб- ларининг у учун бош қ а тиш қ и ти- зи м лар билан асосланади Мо ҳ ият билан асос- ланади. Тизим та- ра ққ иётини белгилайди Мо ҳ ият билан асослан- майди, тизим тара ққ и- ётига таъсир қ иладиЗИДДИЯТЛАР ТАСНИФИ www.arxiv.uz

10Миқдорий ўзгаришлардан сифат ўзгаришларига ўтиш қонуни Алоҳида хусусиятлари Сифат – борлиққа айнан воқелик, жисмнинг аниқ алоқалари ва хоссасларининг мунтазам тизими. Миқдор – жисм ёки ходисанинг саналадиган хоссаси (сон, катталик, ҳажм, оғирлик ва х.к.). Меъёр – миқдор ва сифатнинг ягоналиги. Муайян миқдорий ўзгаришлардан кейин, албатта сифат ўзгаради. Сифат доимий равишда ўзгара олмайди. Сифатнинг ўзгариши меъёрнинг ўзгаришига олиб келадиган вақт да (яъни координаталарнинг шу тизимики илгари миқдорий ўзгаришлар таъсирида сифат ўзгаришлари содир бўлган) – жисмнинг ту б моҳияти ўзгаради. Шундай ҳолатлар «тугунлар» деб атал а ди, бошқа ҳолатга ўтишнинг ўзи эса фалсафада «сакраш» деб номланди. Масалан, сув қайнаганда унинг сифати тубдан ўзгаради – у пар ҳолатига ўтади (яъни, қайнаш жараёнида «координаталарнинг илгариги тизими» буз и лади – сув ва илгариги алоқа тизимлари). Бу ҳолатда 100 градусли ҳарорат тугун бўлиб ҳ исобланади, сувнинг парга ўтиши эса (сифатнинг бир меъёрини бошқасига ўтиши) – сакраш дир . Табиатда ҳар доим ҳам тугунли ҳолатни аниқлаб бўлмайди. Миқдорнинг янги сифатга ўтиши сезилмасдан содир бўлиши мумкин. Бунга қадимги Грек хикмати мисол бўла олади «Уюм»: «Нечанчи буғдой донасини қўшганда буғдойлар йиғиндиси уюмга айланади?» www.arxiv.uz

11Ми қ дор ў згаришларининг сифат ў згаришларига ў тиши қ онунининг мо ҳ ияти Қонун тузилиши Қ онуннинг амал қ илиш мезанизми Сифат-пред- метга айний б ў лган ани қ - лик-предметни тавсифлайдиган хоссалар йи- ғ индиси Сон предметга айний б ў лмаган ани қ лик предмет тара ққ иётининг узунлиги, кенглиги, хажми тавсифлайдиган хоссалар йи ғ индиси Сифат Сон Сон ў згаришлари: - янги сифат хоссасининг аста - секинлик билан т ў планиши ; - мавжуд сифат доирасидаги ҳ ар қ андай ў згариш Сифат ў згаришлари: - эски сифатдан янги сифатга ў тишМе ъ ёр (ани қ лик бирлиги) Сакраш ( ў згаришларнинг узилиши)Тара ққ иёт соннинг сифатга ў тиши билан эмас, балки эски сифатнинг янги сифатга ў тиши шаклида амалга ошади. Тара ққ иёт сон ў згаришларининг сифат ў згаришларига ў заро ў тишдир.МИ Қ ДОР Ў ЗГАРИШЛАРИНИНГ СИФАТ Ў ЗГАРИШЛАРИГА Ў ТИШИ Қ ОНУНИ www.arxiv.uz

12Сифат ва хосса муносабати Хосса – ҳар қандай ҳодисанинг бошқа предмет ва ҳодисага нисбатан у ёки бу даражадаги ички сифатий фарқли томонларининг намоён бўлишидир. Сифат ва хосса мутаносиблиги: 1. Сифат ва хосса бир-биридан фарқ қилувчи бир тартибли тушунча сифатида муносибдир. 2. Сифат ва сон орасидаги фарқлар нисбийдир. Сифат Хосса Умумий тасниф Қисман тасниф Сифат таснифи Сон таснифи Муҳим томонлари Номуҳим томонлари www.arxiv.uz

13Миқдор сифат жиҳатидан бир жинсли ҳодисаларнинг муайян объектив кўрсаткичи бўлиб, у мазкур ҳодисаларнинг катталигини, мавжудлик муддатини ва умуман ҳодиса ёки унинг айрим томонлари ривожланишининг фаоллик даражасини тавсифлайди. www.arxiv.uz

14Меъёр бу миқдор ва си - фатнинг шундай бир бирлигики, бунда муайян сифат фақат муайян миқдор билан боғлиқ. Сифат Хосса миқдор Сифат нарсаларга Хос ва уларнинг борлиғи билан айний бўлган ҳамда уларни муайян алоқалар тизимидаги бошқа нарсалардан фарқлаш имконини берадиган ўзига хос хусусиятни акс эттиради. предметнинг жиҳати бўлиб, унинг бошқа Предметлардан фарқи ёки улар билан ўхшашлигини белги- лайди ва улар билан ўзаро алоқада намоён бўлади. предмет муайян хоссасининг на- моён бўлиши, ин- тенсивлиги дара- жаси. У сифат жиҳатидан ўх- шаш хоссалар ёки бутуннинг қисмларини тақ- қослаш йўли би- лан аниқланади www.arxiv.uz

15Сакраш – бу бир сифатнинг бошқа сифатга айланиш вақти, шакли, усули, миқдор ўзгаришларининг узлуксизлиги, босқичма-босқичлигидаги узилиш. Сакрашлар: Ў згаришнинг давом - лилигига кўра (жадал, суст); ўзгаришнинг йўнали - шига кўра (прогрессив, регрессив, йўналишсиз) фарқ қилади. ўзгариш шаклига кўра (бир карра, кўп карра); ўзгаришнинг чуқурлик даражасига кўра (қисман, тўлиқ); www.arxiv.uz

16И нкорни инкор қонуни: янгилик доимо эскиликни инкор этади ва унинг ўрнини эгаллайди, аммо аста секин ў з и ҳам эскига айланади ва янада янги билан инкор этилади. Масалан, ижтимоий-иқтисодий жараён ларнинг ўрин алмашиши (тарихий жараёнга цивилизацион ёндашувда), уруғ э во люцияси (болалар қисман ота- оналаридир, аммо янги поғонада) ва х.к. Эски шаклларнинг янгилари томонидан инкор этилиши – муқаррар ривожланишнинг сабаб ва механизми Ривожланишнинг йўналганлик масаласига асосий нуқтаи назарлар Ривожланиш – фақат муқаррар жараён, қуйи шакллардан юксакларига ўтиш, яъни юксалиб борувчи ривожланишРивожланиш юқорига ва пастга қараб йўналиши мумкин. Амалиёт шуни кўрсатадики, мазкур нуқтаи назар ҳақиқ ат га энг яқиндир: ривожланиш юқорига ва пастга йўналиши мумкин, аммо умумий йўналиш юқоригадир. Масалан, тарихий жараён, юқорига ривожланиб боради, бироқ таназзуллар билан бирга – Рим империясининг гуллаб яшнаши унинг таназзулга у чраши билан ўрин алмаш а ди, кейин Европанинг юқорига интилувчи янги ривожланиши давом этаверди (Ренессанс, янги давр ва х.к.). Ривожланиш тўғри чизиқ бўйлаб ҳаракатланмайди, балки спирал кўринишига эга, спиралнинг ҳар янги айланаси эскисини такрорлайди, лекин, янги сифат босқичида. Ривожланиш тартибсиздир ва ҳеч қандай йўналишга эга эмас.Инкорни инкор қонуни www.arxiv.uz

17Диалектик инкор уч муҳим жиҳат билан тавсифланади: эскини вайрон қилиш, бузиш; янгини яратиш, тузиш. эскининг эле - ментларини сақ - лаш (ворисий - лик); www.arxiv.uz

18Инкорни-инкор қонуни Б у шундай бир қонунки, унга мувофиқ ривожланиш жараёни янгининг эскини диалектик инкор этишлари чексиз занжиридан иборат бўлади, бунда ривожланиш аввалги босқичларининг барча муҳим жиҳатлари янгида сақланади ва умуман бу жараён ҳужумкор, юксалиб борувчи йўналишга эга бўлади. www.arxiv.uz

19Хулоса . Диалектика қонунлари объектив дунёнинг энг муҳим алоқалари ва муносабатларини акс эттиради. Улар бирликда ва ўзаро алоқада амал қилиб, мураккаб серқирра жараён – объектив борлиқнинг ривожланишини тавсифлайди. Диалектика қонун - ларининг амал қилиш механизмини чуқур билиш ва улардан моҳирона фойдаланиш янглишиш ва хатолардан қутқаради, кишиларнинг амалий фаолиятига янада изчилроқ ва самара - лироқ тус беради . www.arxiv.uz

Похожие

Маънавиятнинг таркибий қисмлари, ўзаро муносабатлари ва ривожланиш хусусиятлари

Ривожланиш ва системалилик

Ҳаракат ва ривожланиш

Ҳаракат ва ривожланиш

Ҳаракат ва ривожланиш