logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Философия
  4. Temperaturani o’lchash

Temperaturani o’lchash

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

995.4951171875 KB
Скачать
Temperaturani o’lchash 1 . Umumiy ma’lumotlar 2. Kengayish termometrlari 3. Mexanikaviy termometrlar 4. Bosimli termometrlar 5. Qarshilikli termoo‘zgartirgichlar 6. Termoelektr o‘zgartirgichlar 7. Nurlanish pirometrlari Reja: Temperatura shkalasini tuzish uchun ba’zi toza moddalarning temperaturaga bog’liq ma’lum xususiyatlardan foydalaniladi: qaynash qotish teperaturalari. Bu temperaturalarga ixtiyoriy sonlar beriladi (t(- t((). Teperaturani t(- t(( bo’lgan intervalni qandaydir (n) songa bo’lib, 1\n teng bo’lakchalar hosil qilinadi. Bu bo’lakchalar gradus deyiladi. t(- t(( interval asosiy temperatura shkalasi deyiladi. Xalqaro SI sitemasida temperatura birligi sifatida Kelvin qabul qilingan. Uning asosiy reper nuqtasi: suvning o’lchangan nuqtasi 273,16 K olingan. Xalqaro amaliy temperaturaning shkalasi asosiga “Termodinamik temperatura shkalasi” qo’yilgan bo’lib, uni 1848 yili Kelvin taklif qilgan. Bu shkala aniq va bir tekis, chunki u termodinamika tenglamalari asosida yaratilgan. Bu shkala bilan bir qatorda xalqaro amaliy yuz graduslik shkala ham ishlatilishga ruxsat etilgan (1948 yilda Selsiy shkalasi deyilgan). Uning o’lchov birligi Xalqaro amaliy gradus (S (). Asosiy intervali 0,01 S ( (suvning ulchlangan nuqtasidan) –100 (S (suvning qaynash nuqtasi) gacha. Kelvin va Selsiy graduslarida (t(C) ifodalangan temperaturalar orasidagi munosabatlar: Т=(t+273.15)K; t=(T-273.15)  С Kengayish termometrlari Bunda jismning temperaturadan kengayishi yoki torayishidan foydalaniladi. Suyuqlik va mexanikaviy termometrlar shu prinsipda ishlaydi . Keng tarqalganlaridan : simobli, etil spirtli, toluol va hokazo. Simobning o’rtacha temperaturadan kengayish koeffitsiyenti 0,1810-3 1/grad. Uning o’lchash chegaralari – 30+500 (C Yuqori chegarasi shishaning yumshalishi bilan chegaralangan. Simobli termometr: simobli terma ballon kapillyar trubka va shkala. Ichki bosimni (1,96 MPa bosimli azot bilan) oshirib, simobli termometrning yuqori chegarasini ko’tarish mumkin (lekin 500 0S dan ortiq bo’lmaydi). Ular mo’rt inersiyali yaxshi ko’rinmaydi, natija registratsiya qilinmaydi va masofaga uzatilmaydi. Organik to’ldiruvchilik shisha termometr past temperaturalarni o’lchay oladi (-200…..+60(C) Mexanikaviy termometrlar Ularga dilatometrik va bimetall termometrlar kiradi. Ishlash prinsipi: ikki xil qattiq jismning har xil temperaturaviy kengayishiga asoslangan. Asosiy elementi trubka. U issiqdan kengayish kaeffitsiyent baland materialdan mis, latun, alyumindan qilingan bir tomoni yopiq. Sterjen esa trubaga kiritilgan bo’lib, tubiga qadalib turadi. (prujina yordamida). Sterjen chinni, kvars, invar qotishmasidan qilinadi. Temperatura o’zgarganda trubkaning uzunligi o’zgarib sterjen harakatga keltiradi va sterjenni siljitadi. TUDE pribori –60 dan + 1000 (C gacha temperaturani o’lchab, rostlashi mumkin (kontaklari bor bimetall termometrlar).32 2C 29 0D 1A 28 0C 270C Bosimli termometrlar Ular temperatura ta’sirida suyuqlik yoki gazning bosimli o’zgarishiga asoslanib ishlaydi, 600(C gacha o’lchay oladi. O’zi yozadigan, ko’rsatiladigan turlari bor. Suyuqlikli gazli kondensatsiyali turlari mavjud. Suyuqlili –simob, ksilol bilan. Gazlisi – azot bilan, kondensatlisi – freon 22, xlorometil, etilbenzol bilan to‘ldirilgan. Bosimli termometrlarining kamchiliklari: 1) Havo temperaturasi kapillyar va prujinaga ta’sir qilib, xatolik tug’diradi. 2) Gidrostatik xatolik terma-ballon bilan manometr oralig’idan balandlikdan paydo bo’lgan. Uni yo’qotish oson: termometr joylashib bo’lgandan so’ng strelkasi korrektor yordamida temperaturaga rostlab qo’yiladi. 3) Barometrik xatoligi bor: atmosfera bosimning o’zgarishi ta’sirida paydo bo’ladi. Uni kamaytirish uchun ichki bosimni baland qilinadi (20-105 Pa). Qarshilikli termoo’zgartirgichlar Ular temperaturani –200(C dan + 650 (C gacha o’lchash uchun ishlatiladi. Ular sodda ancha aniq, katta o’lchash masofasiga ega. Eng yaxshi material: platina. Uning qarshiligini temperaturadan o’zgarishi koeffitsiyenti (QTK) 3,94 *10 –3 (1/grad). Solishtirma qarshiligi 0,0099 .-40 (C …+650(C gacha platina qarshiligi Termoqarshiliklarni o’zaro almashtira olish uchun ular 0(C da bir xil R0 ga teng bo’lishi kerak. Vibro chidamli inersiyali va inersiyasiz, germetik, bittalik, ko’plik va boshqa termoqarshiliklar bo’ladi. Termoelektr o’zgartirgichlar Ularning ishi shunga asoslangan: har xil metalldan tuzilgan yopiq zanjirning ikki ulamidan temperaturalar farqi ta’sirida biri ikkinchisiga nisbatan tok hosil bo’ladi. Ma’lum darajadagi diffuziyadan keyin ulanish joylarda elektron maydon hosil bo‘ladi va elektronlar diffuziyasiga qarshilik qiladi. Elektronlarning qarama-qarshi harakati tenglashadi. Harakatdagi dinamik muvozanat paydo bo‘ladi. Bu holatda simlarning erkin uchlari qandaydir potensiallar farqiga ega bo‘ladi. Termoelektr hodisasi zanjiri bir xil metalldan bo‘lgan simlarning uchlari har xil temperaturaga ega bo‘lganda ham hosil bo‘ladi. Bunda issiq uchlardan sovuq uchlarga elektronlar harakat qiladilar. Nurlanish pirometrlari Parametrik usullar qizigan jismlarning +50(C …+5000(C oralig’idagi temperaturasini o’lchaydi. Ishlash prinsipi qizigan jismlar o’zidan chiqarayotgan energiyani o’lchashga asoslangan. Bu usullar obyekt issiqlik nurlanish parametrlarini uning issiqlik maydonini buzmasdan o’lchashga imkon beradi. Issiqlik nurlanishi moxiyatan qattiq, suyuq, gazsimon moddalar atom va molekulalarining issiqlik ta’siridan uyg’onib (qo’zg’olib), elektromagnit nurlanishidir. 40000S dan yuqori temperaturalarda nurlanish dissotsiatsiya va ionizatsiya jarayonlaridan paydo bo’ladi.Tabiiy kirish kattaligiga qarab, to’la (radiatsion) nurlanish pirometrlari, qisman (ravshanlik, yorug’lik) nurlanish pirometrlari va spektral nisbatlar pirometrlari (rang pirometrlari) mavjud. Adabiyotlar: 1. Spektor Y.G. «Elektricheskiye izmereniya fizicheskix velichin» M: Energoatomizdat 1987g 2. «Osnovi metrologii i elektricheskiye izmereniya», B. Y. Avdeyev, YE.M.Dushin –L.: Energoatomizdat, 1987 g - 480 s. 3. «Elektricheskiye izmereniya», pod.red. Shmakova YE. G., M.: Visshaya shkola, 1972. 4. «Elektricheskiye izmereniya», pod.red. Malinovskogo, M.: Energoatomizdat, 1985 g. 5. «Elektricheskiye izmereniya elektricheskix i neelektricheskix velichin» M.A. Gavrilyuk, YE.L. Polishuk, S. S. Obozovskiy i dr. Pod.red. YE.S. Polishuka, Kiyev.: Visshaya shkola, 1984 g.

Похожие

O‘rta asrlar, Yangi va eng yangi davr falsafasi
Falsafada metod va metodologiya tushunchalari. Ijtimoiy prognozlashtirish
Bilish nazariyasi asosiy muammolari va yo‘nalishlari
Философия Авиценны
Qadimgi sharq va antik dunyo falsafasi