logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Философия
  4. Ўрта Осиё мутафаккирларининг инсон ҳақидаги таълимотлари

Ўрта Осиё мутафаккирларининг инсон ҳақидаги таълимотлари

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1640.34765625 KB
Скачать
O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI FARG`ONA DAVLAT UNIVERITTETI IJTIMOIY-IQTISODIY FAKULTET SOTSIOLOGIYA YO`NALISHI SHAXS VA JAMIYAT FANIDAN TAYYORLANGAN KO`RGAZMALI DASTUR O.Soliyev FARG`ONA – 2009 Мавзу: Ўрта Осиё мутафаккирларининг инсон ҳақидаги таълимотлари Режа: 1. Ўрта Осиё мутафаккирларининг (Абу Наср Форобий, Абу Райҳон Беруний, Абу Али ибн Сино) инсон ва жамият ҳақидаги қарашлари. 2. (Амир Темур, Заҳириддин Муҳаммад Бобур, Алишер Навоий) ижтимоий тараққиёт ва инсоний муносабатлар ҳақидаги фикрлари. IX-X асрлар Ўрта Осиёнинг тараққиётида муҳим давр бўлди. Араб халифалиги хукмронлиги тугатилди ва маҳаллий марказлашган давлатлар ташкил топди. Бу даврда Ўрта Осиё халқларнинг аждодлари томонидан дунё илм фани, маданияти ривожига дурдона бўлиб қўшилган илмий кашфиётлар кўринди. Абу Наср Форобий (870-950) ўз таълимоти асослари қадимий грек ва араб файласуфларнинг асарланга таянган холда яратган мутафаккир. У Аристотелнинг "Метафизика" асарига шархлар ёзган ва шу тариқа уни Европанинг кейинги авлодларига сақлаб қолган. Форобийнинг табиий-илмий, фалсафий ва ижтимоий карашлари, жаҳон фанининг ривожида муҳим рол ўйнади. Унинг қарашлари бой ва ранг-баранг бўлиб, моҳият эътибори билан ўз замонасида прогрессив ва илғор бўлган. Форобий ўсимликлар, ҳайвонот олами ва кишилар дунёси бир-биридан тубдан фарқ қилишини қайд этади . У ўзининг "Фалсафанинг асосий ғоялари тўғрисида" деган асарда инсоннмг муҳим фазилати - унинг сўзловчи мавжудот эканлигидир, дейди. Унинг фикрича, барча кишилар тана тузилиши бўйича бир хилдир, бирок улар характер нуктаи назаридан муздек сув кайнок сувдан, ок кўйлак кора кўйлакдан фарк килганидек, бир-биридан фарк килади, дейди. Форобий Аристотелнинг инсон ижтимоий хайвон, деган фикрга кўшилади. Форобийнинг инсон ва жамият ҳақидаги фикрлари унинг "Фозил одамлар шахри" асарида кенг баён қилиб берилган. Унинг фикрича, "Ақл ва нафс инсоннинг бошланғичидир... аммо бу бошланғичлар одамзоднинг шу табиий бошланғичлар (яъни моддий борлиқ) таъсири остида камол топиб, инсонга айланиши учун кифоя қилмайди, чунки инсоний камолотга эришуви учун сўзлаш, ишлаш (касб-ҳунар)га мухтождир”. "Форобийнинг фикрича, инсон доимо камолотга интилади. Лекин у курук интилиш билангина чекланиб колмасдан, балки ҳаётдаги жуда кўп нарсалардан фойдаланиш йўли билан ёки шу табиатда бўлган жуда кўп ишларни амалга ошириш билан кўлга киритилади. Форобийнинг фозил жамоа куриш ҳақидаги таълимотига адолат ғояси асос килиб олинган. Унда адолат жамиятдаги барча кишилар учун бахт-саодат эшикларини очиб берувчи, барча учун керақли ва фойдали бўлган буюк неъмат эканлиги таъкидланади Унинг юзага келиши учун муайян ижтимоий шарт- шароитлар, энг аввало, юксак аҳлоқий ва маънавий асослар устига курилган фозил жамоа бунёд этилмогғи лозим. Фозил жамоада одамлар факат саъй- ҳаракатлари, фазилати ишлари, хамжиҳатлик ва ўзаро хамкорлик билан бахтга эришадилар. Демак, адолат фозил ҳукмдор рахбарлигидаги фаолият натижасида юзага чикадиган эзгу ишлар натижасидир. Форобийнинг фикрича, хамма учун бахт-саодат эшикларини очиш имкониятини вужудга келтириш фозил жамоанинг ўз олдига кўйган юксак максадидир. Бу максадни амалга ошириш учун донолик ва ақл- фаросат билан иш олиб бориш лозим. Фозил жамоанинг бошка номукаммал жамиятлардан фарки шундаки, унинг фукаролари инсон ҳаётига боғлик бўлган фазилатли нарсаларга эришиш максадида бир-бирига кўмақлашадилар, жамият ҳаётида ўзаро ишонч, мехр-мухаббатни карор топишига олиб келувчи хатти-харакатларни амалга оширадилар. Форобий адолатнинг барча сохаларга таркалиши зарурлигини таъкидлайди. Унинг фикрича, "адолат - бу авваламбор барча жамоа аъзолари карамоғидаги ижтимоий неъматларнинг (тўғри) таксимотидир, ундан ташкари, кишилараро таксимланган неъматларни сақлаб колиш ҳамдир. Имом Мухаммад ибн Исмоил ал-Бухорий (809-870) жуда бой ва кимматли мерос колдирган. Улардан "Ал-Жомеъ ас- Сахийх" (Ишончли тўплам) ва "Ал-адаб Ал-муфрад" (Адаб дурдоналари) деган асарлари машхурбўлиб, бутун мусулмон оламига танилган. Мазкур асарларда унинг жамият ҳаётининг турли жабхалари, кишиларнинг ўзаро муносабатларидаги мураккаб масалаларга оид фикрлари тўпланган. Улар ислом динининг асосчиси Мухаммад алайхиссаломнинг ҳаётда учрайдиган мураккаб масалалар борасида айтган фикрлари, саъй-амалларига асосланиб тузилган кўплаб хадисларни хам ўз ичига олган. Шу манбаларга таянган холда биз мазкур алломанинг дунёкараши, ижтимоий фикрлари ҳақида сўз юритишимиз мумкин.АЖ-Бухорийнинг бутун ҳаёти мобайнида машаккатли меҳнати эвазига яратилган "Ал-Жоме ас- Сахийх" китоби Куръондан кейин иккинчи мукаддас китоб хисобланади. Тўрт жилддан ташкил топган бу китоб 7275 та сахийх (ишончли) хадисларни ўз ичига олган. Китоб "Хадис" номи билан ўзбек тилига таржима килинган.

Похожие

Инсон борлиғи
Инсон борлиғи
Диалектика тараққиёт ҳақидаги таълимот сифатида. Фалсафий қонунлар
Жамият ва инсон фалсафаси
Фалсафий антропология (Инсон фалсафаси)