Insoniyat tarixida tarbiya va ta’limning rivojlanish bosqichlari - Философия - Презентации

Insoniyat tarixida tarbiya va ta’limning rivojlanish bosqichlari

Загружено в:

13.07.2024

Скачано:

0

Размер:

770.126953125 KB

INSONIYAT TARIXIDA TARBIYA VA TA’LIMNING RIVOJLANISH BOSQICHLARI REJA : • Insoniyat tarixi va rivojlanish bosqichlari • Feodal jamiyat haqida • Tarbiya ijtimoiy hodisa • Zamonaviy talim modellari

Insoniyat tarixining asosiy bosqichlari iqtisodiy faoliyatning o'zgaruvchan shakllari, moddiy madaniyatni rivojlantirish printsipi bilan ajralib turadigan keng tan olingan yondashuv. Bunday g'oyalarni frantsuz faylasufi J. Koldors (1743-1794) va amerika etnografiyasi bildirgan. L. Morgan (1818-1881), ular tarixni yovuzlik (yig'ish, ovchilik davri), vahshiylik (qishloq xo'jaligining, chorvachilikning ustunligi) va o'rtoqlashdi. Sivilizatsiyalar ushbu davrlashtirish mehnat vositalari tabiatidagi o'zgarishlarga asoslangan edi. Bu arxeologiyada insoniyat hayotining dastlabki bosqichlarini , tosh, bronza va temir asrlariga bo'linganini o'rganishda tan olingan. Jahon tsivilizatsiyasining rivojlanish nazariyasi tarafdorlari unda uchta asosiy bosqichni ko'rib chiqadilar , ular oraliq , o'tish bosqichlariga bo'linadi.

Birinchi bosqich Miloddan avvalgi VIII ming yillikda boshlangan, bu yig'ish va ov qilishdan o'tish bilan bog'liq edi qishloq xo'jaligiga , chorvachilik va hunarmandchilik mahsulotlari . Ikkinchi bosqich XVII asr o'rtalarida boshlangan ishlab chiqarishning shakllanishi, mehnatni taqsimlash tizimi vujudga kelganligi bilan ajralib turdi , bu esa uni yanada samaraliroq qildi, mashinalarni ishlab chiqarish va sanoatning rivojlanish bosqichiga o'tish uchun sharoit yaratildi. Uchinchi bosqich yigirmanchi asrning ikkinchi yarmida boshlanib, yangi turdagi jamiyat paydo bo'lishi bilan bog'liq edi (ko'pincha bu ma'lumot deb ataladi), intellektual mehnatning tabiati kompyuterlarning kiritilishi bilan sifat jihatidan o'zgarganda, bilimlarni ishlab chiqarish sanoati paydo bo'ldi.14 18 32 2B 25

Tarixni idrok etish tarafdorlari mahalliy tsivilizatsiyalarning o'zgarishi nuqtai nazaridan (qadimgi, yunon-Vizantiya, islomiy, nasroniy o'rta asrlardagi Evropa va boshqalar) tarixiy davrlarni bir necha asrlardan ming yilliklarga qadar o'zgarib turadigan mavjudligi davomiyligi bo'yicha o'lchaydilar, deb ta'kidladi A. Toynbi. Jahon tarixida noyob xususiyatlarga ega bo'lgan 13 ta mustaqil sivilizatsiya o'rnini bosdi (qolganlarini ularning shoxlari deb bildi). Marksistik, shakllantiruvchi, nazariya insoniyat tarixining beshta asosiy davrlarini ajratib ko'rsatdi. Ushbu davrlarning har biri avvalgisiga qaraganda ancha progressiv deb hisoblangan. Ibtidoiy jamoa tuzumi davri ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanish darajasi juda past bo'lganligi bilan ajralib turar edi, bunda xususiy mulk hali mavjud bo'lmagan, odamlar tabiatga to'liq bog'liq bo'lgan va faqat birgalikdagi, jamoaviy mehnat va iste'mol sharoitida yashashlari mumkin edi. Quldorlik shakllanishiga o'tish vositalari yaxshilanishi, ortiqcha mahsulot ishlab chiqarish imkoniyatining paydo bo'lishi va uni yakka o'zi tasarruf etish, xususiy mulkning paydo bo'lishi bilan bog'liq. Bundan tashqari, egasi - qul egasi nafaqat er va mehnat vositalariga, balki "gapirish vositasi" deb hisoblangan ishchilarning qullariga ham egalik qilgan.

Feodallar jamiyati ishchilarning yer egalari - feodallarga qisman shaxsiy qaramligi bilan tavsiflanadi. Dehqonlar mehnatga layoqatli aholining asosiy qismini tashkil etadigan, mehnat qurollari shaxsiy mulki bo'lgan, ishlab chiqarilgan mahsulotning bir qismini tasarruf etish huquqiga ega. Bu ularning qullarda bo'lmagan mehnat unumdorligini oshirishga bo'lgan qiziqishini aniqladi. Marksizm kapitalistik deb belgilagan shakllanish doirasida ishchi shaxsan erkindir. Biroq, hech qanday tirikchiliksiz u mehnat qobiliyatini sotishga majbur. tadbirkor , ishlab chiqarilgan ortiqcha mahsulotning to'lanmagan qismiga to'g'ri keladigan ishlab chiqarish vositalarining egasi. Keyingi, kommunistik shakllanish xususiy mulkni yo'qotib, inson chinakam erkinlikni qo'lga kiritadigan, faqat o'zi uchun va umuman jamiyat ehtiyojlari uchun ishlaydigan, o'zi hayotining ustoziga aylanadigan jamiyat sifatida ko'rildi. Marksistik nazariyada har bir tarixiy kengaytirilgan davrda tegishli shakllanishlarning shakllanishi, gullab-yashnashi va pasayish davri ajratilgan. Tsivilizatsiya yondoshuvi tsivilizatsiyalar rivojlanishidagi bir xil bosqichlarni ta'kidladi. Eralar va ularning tashkil topgan davrlari o'rtasidagi chegaralar, qoida tariqasida, xalqlar hayotiga katta ta'sir ko'rsatgan yirik, yirik tarixiy voqealar bilan belgilanadi.

Tarbiya - ijtimoiy xodisa. U kishilik jamiyati paydo bulgan davrdan beri mavjud. Inson yer yuzidagi eng mukammal zot bo‘lishi uchun avvalo tarbiyalanishi zarur. Abu Lays Samarqandiy «Bo‘stonul-orifin» asarida tarbiya va tarbiyalashning ma’nosini ta’riflab: «Ey o‘g‘il, farzandlaringni tarbiyalashdan oldin o‘zingni tarbiyala, tarbiya ko‘rgan oilada baodob, yaxshi fazilatli, bilimli odam voyaga yetadi», - degan edi. Ibn Sino i jodiyotida ham bu g‘oya aloxida o‘rin tutadi. «Kimga qanday pandu nasixat qilsang , unga avvalo o‘zing amal qil», - deydi alloma. Sharq mutafakkirlari barkamol insonni yetishtirish uchun tarbiya naqadar zarurligini, uning mohiyati va mazmunini asoslab berganlar. Maxmud Qoshg‘ariyning «Devonu lug‘otit turk», Yusuf Xos Hojibning « Qutadg‘u bilig», Axmad Yugnakiyning «Hibatul- xaqoyiq», Abu Rayxon Beruniyning hikmatlari, Ibn Sinoning «Tadbir-al- manozil», Alisher Navoiyning «Maxbubul- qulub», Husayn Voiz Koshifiyning «Axloqi muhsiniy» va boshqa asarlarida farzand ota- onaning baxti, uning to‘g‘ri tarbiyalanishi esa hammaning baxti, degan umumiy xulosa chiqariladi. Beruniy inson kamolotida 3 narsa muxim rol o‘ynaydi deydi. 1.Irsiyat.2.Muhit.3.Tarbiya. Beruniyning ilmiy bilimlarni egallash yo‘llari, usullari xakid agi fikrlari xozirgi davr uchun h am dolzarbdir. o‘kuvchiga bilim berishda u: - o‘q uvchini zeriktirmaslik; bilim berishda bir xil narsani yoki bir xil fanni o‘rgatavermaslik; - uzviylik, izchillik; - yangi mavzularni qiziqarli , asosan, ko‘rgazmali bayon etish va xokazoga e’tibor berish kerakligini uqtiradi. Olim fan sohasidagi yodgorliklarni, ilmiy bilimlarga oid qoldirilgan barcha boyliklarni qunt bilan o‘rganishga da’vat etadi. Ilm toliblariga qalbni yomon ilatlardan, qotib qolgan urf - odatlardan, hirsdan, behuda raqobatdan, ochko‘zlikdan, shon-shuhratdan saklanishi zarurligini uqtiradi. Yuqoridagilardan ko‘rinib turibdiki, Beruniyning komil insonni shakllantirishga o id bu fikrlari o‘z zamonasi uchun emas, xozirgi davr ta’lim- tarbiyasini takomillashtirishda ham katta ahamiyatga egadir.

Globallashuv sharoitida ta’lim shaxsni har tomonlama voyaga yetkazish , unda komillik va malakali mutaxassisga xos sifatlarni shakllantirishda muhim o‘rin tutadi. Bugungi tezkor davr ta’lim oluvchilar, shu jumladan o‘quvchilarni ham qisqa muddatda va asosli ma’lumotlar bilan qurollantirish, ular tomonidan turli fan asoslarini puxta o‘zlashtirilishi uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishni taqozo etmoqda. Zamonaviy sharoitda ta’lim jaraѐnining barcha imkoniyatlariga ko‘ra shaxsni rivojlantirish , ijtimoiylashtirish va unda mustaqil, tanqidiy, ijodiy fikrlash qobiliyatlarini tarbiyalashga yo‘naltirilishi talab qilinmoqda. Zamonaviy ta’lim turlari orasida muhim o‘rin tutib tobora ommalashib boraѐtgan ta’lim – modul ta’limi ѐki modulli o‘qitish sanaladi. Mohiyatiga ko‘ra modul modul ta’limi hamda uni tashkil etishda qo‘llaniladigan texnologiyalarining asosini tashkil etadi. Didaktik imkoniyatiga ko‘ra o‘zlashtirilishi zarur bo‘lgan manba, o‘quv materialini mantiqan tugallangan bo‘laklarga ajratib o‘rganish imkoniyatiga ega. Boshqacha aytganda modul modulta’limining asosiy vositasi , tugallangan axborot bloki sifatida talqin etiladi. Ta’limning modul tizimi haqida birinchi marta Tokio shahrida 1972 yilda tashkil etilgan YUNESKOning Butunjahon Konferensiyasida so‘z yuritilgan. Ta’limning bu turi ta’lim jarayonini ilmiy va metodik jihatdan tartibli, izchil, uzluksiz va maqsadga muvofiq tashkil etilishini ta’minlashga xizmat qiladi. Zamonaviy sharoitda shuningdek, hamkorlik ta’limi, uni tashkil etish o‘ziga xos ahamiyat kasb etmoqda. Bu turdagi ta’limning g‘oyalari o‘tgan asrning 80-yillarida J.J.Russo, K.D.Ushinskiy, V.A.Suxomlinskiy, A.S.Makarenko va b. novator-pedagoglarning qarashlari asosida shakllangan. Hamkorlik ta’limi talabalarda intellektual , ma’naviy-axloqiy, jismoniy qobiliyat, qiziqish, motivlarni rivojlantirish asosida dunyoqarashni hosil qilish maqsadini ilgari suradi.

Zamonaviy sharoitda axborot-kommunikatsion texnologiyalarning tezkor rivojlanishi ta’lim jaraѐnida ularning imkoniyatlaridan foydalanish uchun qulay sharoitni vujudga keltirdi. Ayni vaqtda yetakchi xorijiy mamlakatlar masofadan o‘qitish borasida boy tajriba to‘plangan. O‘zbekiston sharoitida mustaqillik yillarida ta’limning bu turini qo‘llashga jiddiy e’tibor qaratilmoqda. Ta’lim oluvchilar an’anaviy texnologiyalarga nisbatan axborot va kommunikatsion texnologiyalar (AKT) yordamida bilimlarni 40-60 foizgacha tez va qisqa muddatda o‘zlashtiradi. Shu bois zamonaviy sharoitda masofadan o‘qitish butun dunyo miqyosida jadal rivojlanmoqda. Zamonaviy telekommunikatsiya vositalari va elektron nashrlar an’anaviy o‘qitish shakllarining kamchiliklarini bartaraf etishga imkon beradi va bunda ularning barcha afzalliklarini o‘zida saqlab qoladi. Bu turdagi ta’lim o‘quv axborotlari almashuvini ta’minlovchi vositalar (yer sun’iy yo‘ldoshi, televideniye , radio, kompyuter, pochta aloqasi va b.)ga tayangan holda ixtisoslashtirilgan axborot muhitida masofadan turib, ta’lim oluvchilarning keng qatlami hamda xorijiy davlatlarga taqdim etiladigan ta’lim xizmati majmui sanaladi. Masofadan o‘qitishning axborot-ta’lim muhiti ma’lumotlarni uzatish vositalari , axborot resurslari, o‘zaro muloqot bayonlari, foydalanuvchilarning ta’lim olishga bo‘lgan ehtiyojlarini qondirishga yo‘naltirilgan apparat- dasturiy , tashkiliy-uslubiy ta’minot va boshqalarning tizimiy-tashkiliy majmuidan iborat.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR • Falsafa asoslari. Nazarov Q. tahriri ostida. –T.: Sharq, 2005 • Muhammadjonova L., Jadid mutafakkirlarining axloqiy qarashlari. – T.: O'zMU. 2007. • Abdulla Sher. Axloqshunoslik. Darslik. –T.: O'zbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti, 2011. • Qurbonova L. Inson falsafasi. –Andijon: ADU, 2009 • http://www.filosofia.ru .

Похожие

Fanning paydo bo'lishi va rivojlanish bosqichlari

Falsafaning rivojlanish bosqichlari (uyg'onish davri falsafasi)16-17 asrlar

Makon va vaqt harakat va rivojlanish

Borliq (ontologiya) va rivojlanish falsafasi

Mantiq fanining predmeti va rivojlanishining asosiy bosqichlari