Ўзбекистоннинг сув ресурслари ва сув манбалари. Суғориш тизимлари ҳақида тушунча - Экология - Презентации

Ўзбекистоннинг сув ресурслари ва сув манбалари. Суғориш тизимлари ҳақида тушунча

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

870 KB

Ўзбекистоннинг сув ресурслари ва сув Ўзбекистоннинг сув ресурслари ва сув манбалари.манбалари. Суғориш тизимлари ҳақида Суғориш тизимлари ҳақида тушунчатушунча  Режа Режа  1. Ўзбекистоннинг сув ресурслари 1. Ўзбекистоннинг сув ресурслари  2. Ўзбекистоннинг сув манбалари2. Ўзбекистоннинг сув манбалари  3. Суғориш тармоқларининг таркибий 3. Суғориш тармоқларининг таркибий қисмлариқисмлари  4 Суғориш тармоқларида сув ўлчаш 4 Суғориш тармоқларида сув ўлчаш ишлариишлари

СУГОРИШ ТАРМОКЛАРИ СУГОРИШ ТАРМОКЛАРИ КУРИЛИШИ ТАРИХИКУРИЛИШИ ТАРИХИ  1938–1942 йилларда халқ ҳашари йўли билан 1938–1942 йилларда халқ ҳашари йўли билан сув хўжалик объектларининг қурилиши авж сув хўжалик объектларининг қурилиши авж олди. Дастлаб Лангар (9 км), Лағон (32 км), олди. Дастлаб Лангар (9 км), Лағон (32 км), Равот (18 км), Зандона (19 км), Бўзсу, Қипчоқ, Равот (18 км), Зандона (19 км), Бўзсу, Қипчоқ, Майёп (25 км) каби каналлар жуда қисқа Майёп (25 км) каби каналлар жуда қисқа муддатларда қурилиб, ишга туширилди.муддатларда қурилиб, ишга туширилди.  1939 йил Фарғона водийсида энг йирик 1939 йил Фарғона водийсида энг йирик гидротехника иншоотларидан бири – Катта гидротехника иншоотларидан бири – Катта Фарғона канали (270 км) халқ ҳашари йўли Фарғона канали (270 км) халқ ҳашари йўли билан 45 кунда қуриб битказилди. Қурилишда билан 45 кунда қуриб битказилди. Қурилишда 160 мингдан зиёд меҳнаткашлар иштирок 160 мингдан зиёд меҳнаткашлар иштирок этишиб, жами 17,8 млн. м3 ҳажмдаги тупроқ этишиб, жами 17,8 млн. м3 ҳажмдаги тупроқ ишлари бажаришди.ишлари бажаришди.

СУСУ ҒҒ ОРИШ ТАРИХИОРИШ ТАРИХИ  Ўрта асрлар ирригациясини ривожланишида Ўрта асрлар ирригациясини ривожланишида математика, геометрия фанлари, архитектура ва математика, геометрия фанлари, архитектура ва қурилиш техникаси ютуқлари катта роль ўйнади. қурилиш техникаси ютуқлари катта роль ўйнади. Мухаммад ибн Мусо Хоразмийнинг «Китаб ал-Мухаммад ибн Мусо Хоразмийнинг «Китаб ал- жабр вал муқобала», Абу-Абдуллох Хоразмийнинг жабр вал муқобала», Абу-Абдуллох Хоразмийнинг «Мафатиҳ ал-Улум» китобларида ирригация ва «Мафатиҳ ал-Улум» китобларида ирригация ва ирригация техникаси хақида сўз юритилади. ирригация техникаси хақида сўз юритилади. IXIX –– XIIXII асрларда акведуклар, сув айирғич-кўприклар, сув асрларда акведуклар, сув айирғич-кўприклар, сув омборлари қурила бошланди. омборлари қурила бошланди.  Шарқнинг улуғ алломаси Шарқнинг улуғ алломаси Ахмад ал-ФарғонийАхмад ал-Фарғоний (милоднинг (милоднинг 798–865 й.й.798–865 й.й. ) Ал-Фустат () Ал-Фустат ( хх озирги озирги ҚоҚо хх ира) шаира) ша хх ри ри хх удудида Нил дарёсидаги Равзо удудида Нил дарёсидаги Равзо оролида дарёдаги сув саторолида дарёдаги сув сат хх ини ўлчовчи миқёсни ини ўлчовчи миқёсни барпо қилган. барпо қилган. Ушбу гидротехник иншоот Ушбу гидротехник иншоот хозиргача сақланиб қолган.хозиргача сақланиб қолган.

XXXX аср бошларида Амударёнинг қуйи оқимида 69 мингдан аср бошларида Амударёнинг қуйи оқимида 69 мингдан зиёд чиғир қўлланилди, битта чиғир 2–3 га ерни суғориш зиёд чиғир қўлланилди, битта чиғир 2–3 га ерни суғориш имконини берди имконини берди  1212 1 2 Чиғир: 1 – сизот сувини кўтариб берувчи ва 2 – дарёдан сувни кўтариб берувчи чархпалак.

Маиший хизмат Энергетика Саноат Баликчилик Қишлоқ хўжалиги92% 5.5% 0.2% 1.5% 0.8%Иқтисодиёт сИқтисодиёт с оо ҳҳ аларалар ии бўйича бўйича сув ишлатилишисув ишлатилиши

Ўзбекистон худудида шаклланадиган сув ресурслари, км 3 5,14 6,39 11,53 Ўзбекистон худудида истеъмол қилинадиган сув ресурслари, км 3 38,91 17,28 56,19 Амударё ҳавзаси Сирдарё ҳавзаси Орол денгизи ҳавзаси бўйича жами

Суғориладиган ерлар Суғориладиган ерлар салмосалмо ғғ ии  Республикамизда етиштирилаётган Республикамизда етиштирилаётган қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг асосий қисми – 97 фоизи асосий қисми – 97 фоизи суғориладиган ерлардан олинмоқда. суғориладиган ерлардан олинмоқда. Бундай ерларда экинлар Бундай ерларда экинлар ҳосилдорлиги лалми ерлардагига ҳосилдорлиги лалми ерлардагига қараганда бир неча (ҳатто 10 ва қараганда бир неча (ҳатто 10 ва ундан ортиқ) марта юқоридирундан ортиқ) марта юқоридир ::

МамлакатларМамлакатлар Манбалар (дарёлар)Манбалар (дарёлар) Syrdarya Syrdarya AmudaryAmudary a a kmkm 33 % % Kazakhstan Kazakhstan 2.52.5 22 — — 2.516 2.516 2.2 2.2 Kyrgyzstan Kyrgyzstan 27.54 27.54 1.65 1.65 29.19 29.19 25.2 25.2 Tajikistan Tajikistan 1.00 1.00 58.73 58.73 59.759.7 44 51.5 51.5 Turkmenistan Turkmenistan — — 1.40 1.40 1.405 1.405 1.2 1.2 Uzbekistan Uzbekistan 5.56 5.56 6.79 6.79 12.35 12.35 10.6 10.6 Afghanistan and Iran Afghanistan and Iran — — 10.81 10.81 10.814 10.814 9.3 9.3 Total Aral Sea basin Total Aral Sea basin 36.62 36.62 79.39 79.39 116.0116.0 100 100 Orol dengizi havz а si mamlakatlari suv resurslari, km 3 / йил ) 2B 0F 38 0B 17 3D 28 3E

Use of water resources in agriculture at the Aral Sea Basin countriesTurkme nista n 21% Ka za khsta n 13% Kyrgyzsta n 8% Ta jikista n 10% Uzbe kista n 48%

АХОЛИ СОНИГААХОЛИ СОНИГА  Аҳоли сонининг ўсиш суръатларини Аҳоли сонининг ўсиш суръатларини суғориладиган ерларни кенгайтириш суғориладиган ерларни кенгайтириш суръатларидан ортиб кетиши суръатларидан ортиб кетиши натижасида жон бошига тўғри келадиган натижасида жон бошига тўғри келадиган суғориладиган ҳайдалма ер майдони суғориладиган ҳайдалма ер майдони йилдан-йилга камайиб, 0,35 гектардан йилдан-йилга камайиб, 0,35 гектардан 0,16–0,17 гектарга тушиб қолди. Бу 0,16–0,17 гектарга тушиб қолди. Бу кўрсаткич Россияда – 0,67, Қозоғистонда кўрсаткич Россияда – 0,67, Қозоғистонда – 1,54, Қирғизстонда – 0,21 ва Украинада – 1,54, Қирғизстонда – 0,21 ва Украинада – 0,59 гектарни ташкил этади.– 0,59 гектарни ташкил этади.

РР еспубликамизда сув еспубликамизда сув хўжалик мажмуаси хўжалик мажмуаси  умумий сув сарфи 2500 м3/сек. бўлган 75 та йирик умумий сув сарфи 2500 м3/сек. бўлган 75 та йирик канал, умумий ҳажми 17,8 км3 (фойдали ҳажми канал, умумий ҳажми 17,8 км3 (фойдали ҳажми 14,6 км3) бўлган 52 та сув омборлари, 32,4 минг 14,6 км3) бўлган 52 та сув омборлари, 32,4 минг км хўжаликлараро каналлар (шундан 9,4 минг км. км хўжаликлараро каналлар (шундан 9,4 минг км. га бетон тўшама ётқизилган), 176,4 минг км га бетон тўшама ётқизилган), 176,4 минг км хўжалик (шу жумладан 133,6 минг км тупроқ хўжалик (шу жумладан 133,6 минг км тупроқ ўзанли, 37 минг км бетон тўшамали, 25 минг км ўзанли, 37 минг км бетон тўшамали, 25 минг км бетон новли, 3,7 минг км ёпиқ қувурли) суғориш бетон новли, 3,7 минг км ёпиқ қувурли) суғориш тармоқлари, 31 минг км хўжаликлараро ва 106,3 тармоқлари, 31 минг км хўжаликлараро ва 106,3 минг км (67,1 минг км очиқ ва 39,2 минг км ёпиқ) минг км (67,1 минг км очиқ ва 39,2 минг км ёпиқ) хўжалик коллектор-зовур тармоқлари ишлатилиб хўжалик коллектор-зовур тармоқлари ишлатилиб келинмоқда. келинмоқда. 3 мингта суғориш қудуқлари, 4800 3 мингта суғориш қудуқлари, 4800 дан ортиқ вертикал зовур қудуқлари, 24,6 дан ортиқ вертикал зовур қудуқлари, 24,6 мингдан ортиқ кузатув қудуқлари фаолият мингдан ортиқ кузатув қудуқлари фаолият кўрсатмоқда. Экин майдонларининг 2,3 млн. кўрсатмоқда. Экин майдонларининг 2,3 млн. гектари (53 фоизи) насос станциялари ёрдамида гектари (53 фоизи) насос станциялари ёрдамида суғорилади.суғорилади.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2003 йил 24- Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2003 йил 24- мартдаги «Қишлоқ хўжалигида ислоҳотларни мартдаги «Қишлоқ хўжалигида ислоҳотларни чуқурлаштиришнинг энг муҳим йўналишлари чуқурлаштиришнинг энг муҳим йўналишлари тўғрисида»ги Фармони асосидатўғрисида»ги Фармони асосида  Вазирлар Маҳкамасининг 2003 йил 21- июлдаги «Сув Вазирлар Маҳкамасининг 2003 йил 21- июлдаги «Сув хўжалигини бошқаришни ташкил этишни хўжалигини бошқаришни ташкил этишни такомиллаштириш тўғрисида»ги 320- сонли қарорига такомиллаштириш тўғрисида»ги 320- сонли қарорига асосан ирригация тизимларини бошқариш маъмурий-асосан ирригация тизимларини бошқариш маъмурий- ҳудудий принципдан ҳавза принципига алмаштирилди. ҳудудий принципдан ҳавза принципига алмаштирилди. Ҳудудий насос станциялари, энергетика ва алоқа Ҳудудий насос станциялари, энергетика ва алоқа бошқармалари, гидрогеологик-мелиоратив бошқармалари, гидрогеологик-мелиоратив экспедициялар ҳавза бошқармалари тасарруфига экспедициялар ҳавза бошқармалари тасарруфига ўтказилди. Ушбу тадбир сув манбаи ва истеъмолчилар ўтказилди. Ушбу тадбир сув манбаи ва истеъмолчилар ўртасидаги ортиқча бўғинларга барҳам берди: 237 та ўртасидаги ортиқча бўғинларга барҳам берди: 237 та сув хўжалиги ташкилотлари ва хизматлари негизида 73 сув хўжалиги ташкилотлари ва хизматлари негизида 73 та ҳавза бошқармалари, 10 та ирригация тизимлари та ҳавза бошқармалари, 10 та ирригация тизимлари ҳавза бошқармалари, 1 та бирлашган диспетчерлик ҳавза бошқармалари, 1 та бирлашган диспетчерлик марказига эга бўлган Фарғона водийси магистрал марказига эга бўлган Фарғона водийси магистрал каналлари тизими бошқармаси, 3 та магистрал тизим каналлари тизими бошқармаси, 3 та магистрал тизим бошқармаси, 7 та магистрал канал бошқармаси ва 52 та бошқармаси, 7 та магистрал канал бошқармаси ва 52 та ирригация тизимлари бошқармалари ташкил этилди. ирригация тизимлари бошқармалари ташкил этилди.

Қишлоқ хўжалигида ислоҳотларни амалга Қишлоқ хўжалигида ислоҳотларни амалга оширишдаги ҳуқуқий ва меъёрий ҳужжатлароширишдаги ҳуқуқий ва меъёрий ҳужжатлар  Ўзбекистон РеспубликасиЎзбекистон Республикаси Ер кодекси ( Ер кодекси ( 1998й1998й .) .)  Ўзбекистон Республикаси Ўзбекистон Республикаси ““ Фермер хўжалигиФермер хўжалиги тўғрисидатўғрисида ”ги”ги ҚҚ онуни онуни (( 1998й1998й .) .)  Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2003 йил 24 мартдаги “Қишлоқ Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2003 йил 24 мартдаги “Қишлоқ хўжалигида ислоҳотларни чуқурлаштиришнинг энг муҳим йўналишлари хўжалигида ислоҳотларни чуқурлаштиришнинг энг муҳим йўналишлари тўғрисида”ги ПФ-3226-сонли Фармонитўғрисида”ги ПФ-3226-сонли Фармони  Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2003 йил 4 сентябрдаги Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2003 йил 4 сентябрдаги “Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида шартномавий муносабатларни “Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида шартномавий муносабатларни такомиллаштириш ва мажбуриятлар бажарилиши учун томонларнинг такомиллаштириш ва мажбуриятлар бажарилиши учун томонларнинг жавобгарлигини ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 383-сонли қарори жавобгарлигини ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 383-сонли қарори  Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2003 йил 25 октябрдаги “2004-2006 Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2003 йил 25 октябрдаги “2004-2006 йилларда фермер хўжаликларини ривожлантириш Концепцияси тўғрисида”ги йилларда фермер хўжаликларини ривожлантириш Концепцияси тўғрисида”ги ПФ-3342-сонли ФармониПФ-3342-сонли Фармони  Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2003 йил 30 октябрдаги Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2003 йил 30 октябрдаги “2004-2006 йилларда фермер хўжаликларини ривожлантириш Концепциясини “2004-2006 йилларда фермер хўжаликларини ривожлантириш Концепциясини амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 476-сонли қарори ва Фермер амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 476-сонли қарори ва Фермер хўжаликларини юритиш учун ер участкаларини беришда танлов ғолибларини хўжаликларини юритиш учун ер участкаларини беришда танлов ғолибларини аниқлаш тартиби тўғрисидаги Низом аниқлаш тартиби тўғрисидаги Низом  Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2006йил 11 январдаги “Мева-Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2006йил 11 январдаги “Мева- сабзовотчилик ва узумчилик сохасини ислоҳ қилиш бўйича ташкилий чора-сабзовотчилик ва узумчилик сохасини ислоҳ қилиш бўйича ташкилий чора- тадбирлар тўғрисида”ги ПҚ-255-сонли қароритадбирлар тўғрисида”ги ПҚ-255-сонли қарори 4

Қишлоқ хўжалигида ислоҳотларни амалга оширишдаги ҳуқуқий ва меъёрий ҳужжатлар (давоми) 5  Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 23 мартдаги “Шахсий ёрдамчи, деҳқон ва фермер хўжаликларида чорва молларини кўпайтиришни рағбатлантириш чора- тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-308-сонли қарори  Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2006 йил 17 апрелдаги “Ўзбекистон Республикасида 2006-2010 йилларда хизмат кўрсатиш ва сервис соҳасини ривожлантиришни жадаллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 325-сонли қарори  Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 21 ноябрдаги “2007 йилда қишлоқ хўжалиги корхоналарини фермер хўжаликларига айлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-514-сонли қарори  Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2007 йил 29 октябрдаги “Е рларнинг м е лиор а тив холатларини яхшилаш т изимини тубдан т акомиллаштириш чора тадбирлари ха қ ида ” ги ПФ- 3932 -сонли карори  Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2007 йил 31 октябрдаги “ Молия вазирлиги таса рр у фи да с у ғ ориладиган ерлар нинг м е лиор а тив холатларини яхшилаш б ў йича жамғарма фаолиятини ташкил э тиш т ўгрисида”ги П Қ -718 қ арори  Ўзбекистон Республикаси Президентининг 200 7 йил 5 ноябр даги “Ҳ осил дорлиги паст ерларда давлат э хтиё жи учун қишлок хўжалик махсулотлари етиштира ё тган фермер х ўжаликларини қў л л аб -қ ув в атлаш чора - та д бирлари т ў грисида ” ги П Қ -725 қ арори  Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2007 йил 21 декабрдаги “ Ў змелиомаш - лизинг ” д авлат лизинг к омпаниясини т ашкил э тиш тўгрисидаги 266-сонли қ арори .

Сувдан фойдаланиш ислоҳотиСувдан фойдаланиш ислоҳоти  Ирригация тизимларини бошқаришнинг маъмурий Ирригация тизимларини бошқаришнинг маъмурий ҳудудий принципидан ҳавза принципига ўтказилдиҳудудий принципидан ҳавза принципига ўтказилди  Республика бўйича 10 та ирригация тизимлари ҳавза Республика бўйича 10 та ирригация тизимлари ҳавза бошқармалари ва 1 та Фарғона водийси бўйича бошқармалари ва 1 та Фарғона водийси бўйича бирлаштирилган диспетчерлик Марказига эга бўлган бирлаштирилган диспетчерлик Марказига эга бўлган магистрал каналлари тизими бошқармаси ташкил этилдимагистрал каналлари тизими бошқармаси ташкил этилди  Фермер хўжаликларига хизмат кўрсатиш сифатини Фермер хўжаликларига хизмат кўрсатиш сифатини яхшилаш учун Сувдан фойдаланувчилар уюшмалари яхшилаш учун Сувдан фойдаланувчилар уюшмалари ташкил этиш йўлга қўйилди. ташкил этиш йўлга қўйилди. (СФУлар 2010 йилда Сув (СФУлар 2010 йилда Сув истеъмолчилари уюшмалариа айлантирилди)истеъмолчилари уюшмалариа айлантирилди)  Сув ресурсларидан мукаммал фойдаланишни таъминлаш Сув ресурсларидан мукаммал фойдаланишни таъминлаш учун соҳада бозор принципларига ўтиш белгиланди учун соҳада бозор принципларига ўтиш белгиланди (Республиканинг барча худудларида танлаб олинган (Республиканинг барча худудларида танлаб олинган иккитадан СИУларда бозор принципларини жорий этиш иккитадан СИУларда бозор принципларини жорий этиш бўйича эксперимент ўтазилмоқда) бўйича эксперимент ўтазилмоқда) 8

Марказий Осиёдаги дарёларни тўйиниш Марказий Осиёдаги дарёларни тўйиниш тавсифига кўра қуйидаги гуруҳларга ажратиш тавсифига кўра қуйидаги гуруҳларга ажратиш мумкинмумкин  - - муз-қор эриши ҳисобига тўйинувчимуз-қор эриши ҳисобига тўйинувчи – Амударё, – Амударё, Зарафшон, Сўх, Исфайрам, Исфара, Зарафшон, Сўх, Исфайрам, Исфара, Қашқадарёнинг ирмоғи Оқсув, Оқбўра, Панж, Қашқадарёнинг ирмоғи Оқсув, Оқбўра, Панж, Вахш, Бартанг ва бошқалар;Вахш, Бартанг ва бошқалар;  - - қор-муз эриши ҳисобига тўйинувчиқор-муз эриши ҳисобига тўйинувчи – Норин, – Норин, Қорадарё, Сирдарё, Қуршоб, Чирчиқ, Қорадарё, Сирдарё, Қуршоб, Чирчиқ, Сурхондарё ва бошқалар;Сурхондарё ва бошқалар;  - - қор эриши ҳисобига тўйинувчиқор эриши ҳисобига тўйинувчи Оҳангарон, Оҳангарон, Қашқадарё, Подшоота, Ғовасой, Косонсой ва Қашқадарё, Подшоота, Ғовасой, Косонсой ва бошқалар;бошқалар;  - - қор эриши-ёмғир ҳисобига тўйинувчиқор эриши-ёмғир ҳисобига тўйинувчи – Ғузор, – Ғузор, Келес, Жиннидарё, Мурғоб, Тажанг ва Келес, Жиннидарё, Мурғоб, Тажанг ва бошқалар.бошқалар.

Кўллар.Кўллар.  Амударё ва Сирдарё ҳавзаларида Амударё ва Сирдарё ҳавзаларида (Орол денгизини ҳисобга (Орол денгизини ҳисобга олмаганда) умумий майдони 3705 олмаганда) умумий майдони 3705 кмкм 22 бўлган жами 5367 та кўл бўлган жами 5367 та кўл мавжуд. Орол денгизи, Иссиқкўл, мавжуд. Орол денгизи, Иссиқкўл, Судочье, Искандаркўл, Тузкон, Судочье, Искандаркўл, Тузкон, Денгизкўл, Айдаркўл каби кўллар Денгизкўл, Айдаркўл каби кўллар шулар жумласидандир.шулар жумласидандир.

Сойлар.Сойлар.  Сойлар Ўзбекистоннинг тоғ ва тоғ олди Сойлар Ўзбекистоннинг тоғ ва тоғ олди регионларида кенг тарқалган. Улар кўп ҳолларда регионларида кенг тарқалган. Улар кўп ҳолларда суғориш учун резерв ҳисобланади. Фақат суғориш учун резерв ҳисобланади. Фақат Фарғона водийсининг ўзидагина 6500 га яқин, Фарғона водийсининг ўзидагина 6500 га яқин, Зарафшон дарёсининг ўрта оқимида 120 дан Зарафшон дарёсининг ўрта оқимида 120 дан ортиқ йирик ва майда сойлар мавжуд. ортиқ йирик ва майда сойлар мавжуд. Қашқадарё, Сурхондарё, Чирчиқ ва бошқа Қашқадарё, Сурхондарё, Чирчиқ ва бошқа дарёлар ҳавзаларида ҳам кўплаб сойлар бор. Сой дарёлар ҳавзаларида ҳам кўплаб сойлар бор. Сой сувлари суғориш, яйловларга сув чиқаришда кенг сувлари суғориш, яйловларга сув чиқаришда кенг фойдаланилади. Сойларнинг сув йиғиш майдони фойдаланилади. Сойларнинг сув йиғиш майдони нисбатан кичик – 100 км2 гача, улар ёмғир, булоқ нисбатан кичик – 100 км2 гача, улар ёмғир, булоқ сувлари ва қор эриши ҳисобига шаклланади, сувлари ва қор эриши ҳисобига шаклланади, узунлиги бир неча километрдан бир неча ўн узунлиги бир неча километрдан бир неча ўн километргача етиб боради, мавсумий ва кўп километргача етиб боради, мавсумий ва кўп йиллик сув сарфи тез-тез ўзгарувчан ва 0,02 0,1 йиллик сув сарфи тез-тез ўзгарувчан ва 0,02 0,1 м3/сек. ни ташкил этади. м3/сек. ни ташкил этади.

Сув омборлари.Сув омборлари.  Республикада ҳозирги кунда умумий Республикада ҳозирги кунда умумий ҳажми 17,8 км3 ва фойдали ҳажми 14,6 ҳажми 17,8 км3 ва фойдали ҳажми 14,6 млрд. м3 бўлган 52 та сув омборларидан млрд. м3 бўлган 52 та сув омборларидан фойдаланилмоқда. Улар ер усти фойдаланилмоқда. Улар ер усти сувларининг йиллик оқимини 20 фоизгача сувларининг йиллик оқимини 20 фоизгача бошқариш имконини бермоқда. Йирик сув бошқариш имконини бермоқда. Йирик сув омборлари жумласига қуйидагилар омборлари жумласига қуйидагилар киради: Туямўйин (умумий ҳажми 7,8 км3), киради: Туямўйин (умумий ҳажми 7,8 км3), Таллимаржон (1,5 км3), Чорвоқ (2,0 км3), Таллимаржон (1,5 км3), Чорвоқ (2,0 км3), Каттақўрғон (0,9 км3), Чорвоқ (2,0 км3), Каттақўрғон (0,9 км3), Чорвоқ (2,0 км3), Фарҳод (2,0 км3), Тўдакўл (1,2 км3), Фарҳод (2,0 км3), Тўдакўл (1,2 км3), Андижон (1,75 км3) ва бошқалар Андижон (1,75 км3) ва бошқалар

КОЛЛЕКТОР ЗОВУР КОЛЛЕКТОР ЗОВУР СУВЛАРИ СУВЛАРИ  Республикамизда Фарғона водийсидаги Республикамизда Фарғона водийсидаги шўрланган ерлардан энг кўп – йилига 13,2 15,4 шўрланган ерлардан энг кўп – йилига 13,2 15,4 млн. т, Мирзачўлнинг қадимдан суғориб млн. т, Мирзачўлнинг қадимдан суғориб келинаётган ерлари (4,9 5,3 млн. т) ва Тошкент келинаётган ерлари (4,9 5,3 млн. т) ва Тошкент воҳасидан (3,1 4,5 млн. т) нисбатан кам воҳасидан (3,1 4,5 млн. т) нисбатан кам миқдорда туз, Хоразм ва Тошҳовуз миқдорда туз, Хоразм ва Тошҳовуз (Туркманистон) воҳаларидан Сариқамиш кўлига (Туркманистон) воҳаларидан Сариқамиш кўлига 13,7 18,5 млн. т, Қорақалпоғистондан 5 млн. т, 13,7 18,5 млн. т, Қорақалпоғистондан 5 млн. т, Қашқадарёдан 1,3 млн. т туз коллектор-зовур Қашқадарёдан 1,3 млн. т туз коллектор-зовур сувлари билан олиб чиқиб кетилади. Сўнгги сувлари билан олиб чиқиб кетилади. Сўнгги вақтларда коллектор-зовур сувларини йиғгич вақтларда коллектор-зовур сувларини йиғгич омборларнинг умумий ҳажми сунъий сув омборларнинг умумий ҳажми сунъий сув омборлари ҳажмидан ортиб кетди.омборлари ҳажмидан ортиб кетди.

РЕГИОНДАГИ СУВ РЕГИОНДАГИ СУВ ХЎЖАЛИГИ МУАММОЛАРИХЎЖАЛИГИ МУАММОЛАРИ  Сўнгги 50 йил давомида куррамиз аҳолиси 2,2 марта Сўнгги 50 йил давомида куррамиз аҳолиси 2,2 марта ортиб, 6 млрд. га етди. Сувга бўлган эҳтиёж эса 2,6 ортиб, 6 млрд. га етди. Сувга бўлган эҳтиёж эса 2,6 марта кўпайди, унинг 80 фоизи (2504 км3) қишлоқ марта кўпайди, унинг 80 фоизи (2504 км3) қишлоқ хўжалиги мақсадларида ишлатилмоқда. Йоханнесбургда хўжалиги мақсадларида ишлатилмоқда. Йоханнесбургда ўтказилган сўнгги экологик саммитда Ер курраси ўтказилган сўнгги экологик саммитда Ер курраси аҳолисининг атиги 40 фоизигина қулай ичимлик суви аҳолисининг атиги 40 фоизигина қулай ичимлик суви билан таъминланганлиги кўрсатиб ўтилди. билан таъминланганлиги кўрсатиб ўтилди.  ХХ озирги кунда жаҳонда 2 млрд. аҳоли сув озирги кунда жаҳонда 2 млрд. аҳоли сув етишмовчилигидан азоб чекмоқда. АҚШ МРБ етишмовчилигидан азоб чекмоқда. АҚШ МРБ мутахассислари 2015 йилга бориб ичимлик суви мутахассислари 2015 йилга бориб ичимлик суви тақчиллиги куррамиз аҳолисининг ярмини қамраб тақчиллиги куррамиз аҳолисининг ярмини қамраб олишини, БМТ нинг Бош котиби эса 2025 йилга келиб 7,5 олишини, БМТ нинг Бош котиби эса 2025 йилга келиб 7,5 млрд. аҳолининг сув етишмаслигидан қийин аҳволга млрд. аҳолининг сув етишмаслигидан қийин аҳволга тушишини таъкидламоқдалар.тушишини таъкидламоқдалар.  2025 йилга келиб Марказий Осиёда а2025 йилга келиб Марказий Осиёда а ҳҳ оли сонини 65_70 оли сонини 65_70 миллионга етиши кутилмомиллионга етиши кутилмо ққ да. Бу эса сувга бда. Бу эса сувга б ўў лган лган ээ ҳҳ тиёжни янада ортишига олиб келади. тиёжни янада ортишига олиб келади.

СуғоришСуғориш  – – бу сувнинг оқим шаклини тупроқ намлиги бу сувнинг оқим шаклини тупроқ намлиги шаклига айлантириш технологик жараёни шаклига айлантириш технологик жараёни бўлиб, тупроқ табиий манбалар ҳисобига бўлиб, тупроқ табиий манбалар ҳисобига етарлича намиқмайдиган шароитларда етарлича намиқмайдиган шароитларда қишлоқ хўжалиги экинларидан юқори ва қишлоқ хўжалиги экинларидан юқори ва барқарор ҳосил олиш мақсадда барқарор ҳосил олиш мақсадда қўлланилади. Суғориш тупроқнинг сув, қўлланилади. Суғориш тупроқнинг сув, озиқ, ҳаво, иссиқлик, туз режимларини ва озиқ, ҳаво, иссиқлик, туз режимларини ва унда кечадиган микробиологик унда кечадиган микробиологик жараёнларни бошқаришга имкон беради. жараёнларни бошқаришга имкон беради. Қурғоқчил минтақаларда суғориш қишлоқ Қурғоқчил минтақаларда суғориш қишлоқ хўжалигини жадаллаштириш асоси бўлиб хўжалигини жадаллаштириш асоси бўлиб ҳисобланади.ҳисобланади.

агромелиоратив ва ташкилий-агромелиоратив ва ташкилий- хўжалик шароитлардан келиб хўжалик шароитлардан келиб чиққан ҳолда қуйидаги суғориш чиққан ҳолда қуйидаги суғориш турлари қўлланилади:турлари қўлланилади:  намиқтирувчи, намиқтирувчи,  намиқтирувчинамиқтирувчи -- шўршўр ювиш ювиш  махсус суғоришлар.махсус суғоришлар.

Похожие

Ер-сув ресурслари, улардан самарали фойдаланиш

Сув ресурсларидан самарали фойдаланиш ва мухофаза килиш

Табиий ресурслар ҳақида тушунча ва уларнинг синфланиши. Реал ва потенциал ресурслар

Cув ҳаёт манбаи

Дунё сувлари ва уни муҳофаза қилиш