Uyushma, ekosistema va biosferaning biofizik asoslari - Экология - Презентации

Uyushma, ekosistema va biosferaning biofizik asoslari

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

770.46875 KB

MAVZU: UYUSHMA, EKOSISTEMA VA BIOSFERANING BIOFIZIK ASOSLARI

Ushbu bitiruv malakaviy ishida yuqori tartibli biofizik sistemalar– uyushma, ekosistema va biosfera darajasida abiotik va biotik omillarni o’zaro ta’siri, undagi energiya va modda almashinuvlarni boshqarish mexanizmlari o’ganiladi va anliz qilinadi. MAVZUNING MAQSADI :

1. Uyushma ekologiyasi (sinekologiya) 2. Ekologik sistemalar 3. Biosfera 4. Biosfera tirik mavjudoti

Mavzuning dolzarbligi  Atrof muhitni muxofazasi va uni saqlash hozirgi kunda eng dolzarb masalalar bo’lib, kelgusida insoniyat sivilizatsiyasi taraqqiyotini belgilovchi asosiy omil hisoblanadi, Bu masalani yechishda uyushma, ekosistema va biosfera darajalarda boshqarish mexanizmlarini o’rganish juda katta ahamiyatga ega,

UYUSHMA BIOFIZIKASI  Har qanday biotsenoz abiotik muhitning ma`lum bir uchastkasini egallaydi. Biotop deganda yuqori yoki past darajali bir xil sharoitli va biror bir ko`rinishdagi organizmlar uyushmasi bilan egallangan fazo tushuniladi.  Biotsenotik organizmlar guruhi o`lchamlari har xil bo`lishi mumkin. Biotsenoz (uyushma) – nafaqat uni tashkil qiluvchi turlar yig’indisi, balki ularning o`zaro ta`sirlari yig’indisidir, uyushma ekologiyasi (sinekologiya) bu ham ekologiyadagi ilmiy yondashish bo`lib, biotsenozdagi munosabatlar kompleksini va hukmron o`zaro bog’liqliklarni o`rganadi. Sinekologiya asosan muhitdagi biotik omillarni o`rganish bilan mashg’ul bo`ladi.  Biotsenoz hududida fitotsenoz – turg’un o`simliklar uyushmasi, zootsenoz – o`zaro bog’liq hayvonlar turi majmuasi va mikrobiotsenoz – mikroorganizmlar uyushmasiga ajratiladi:  Biotsenoz = fitotsenoz + zootsenoz + mikrobiotsenoz.

 Ozuqa zanjiri konsepsiyasi tabiatda kimyoviy moddalar aylanishini tushunish imkoniyatini beradi. Shuni ham aytib o`tish lozimki, real tabiatdagi ozuqa zanjiri yuqorida keltirilgan misollarga nisbatan murakkab bo`lib, bir-biri bilan aralashib ketgan. Chunki ko`pgina o`txo`r hayvonlar faqat bir xil o`t bilan oziqlanmasdan turli xil o`t bilan oziqlanadi, xuddi shunday yirtqichlar ham. Bu xildagi ozuqa munosabatini tushuntiruvchi strukturalarga ozuqa tarmog’i deyiladi.

 Ekosistemalar o`rganilayotganda, asosan, biotop va biotsenozlar orasidagi muvofiq ravishda energiya oqimi va moddalarning aylanma harakatiga e`tibor beriladi.  Ekosistemalar yuqori tartibli biofizik sistemalar bo’lib biofizik ob’ekt hisoblanadi. Ekosistema biofizikasi ekosistemadagi abiotik va biotik omillarni o’zaro ta’sir, undagi energiya va modda almashinuvlarni boshqarish mexanizmlarini o’rganish va yozilishi demakdir. Bunday yondoshish ekosistemadagi turg’unlik, turlar xilma-xilligini xarakterlaydigan omillar, turlarni o’zaro ta’siri (xo’jayin-parazit, yirtqich-o’lja, konkurentsiya), ozuqa zanjiri, tashqi muhit bilan energiya almashinuvi migratsiya va emigratsiya jarayonlari, turlarning ekosistemadagi fazoviy joylanish strukturalari, turlarning nishalari va shularga o’xshash masalalarni o’rganishni taqqozo qiladi. EKOSISTEMA BIOFIZIKASI

 . Biosfera ilmiy nazariyasiga katta hissa qo`shgan olimlardan yana biri bu rus olimi V.I.Vernadskiydir (1926). U tirik organizmlarni geologik qayta tiklash rolini o`rganib chiqqan olimlardan biri hisoblanadi. Tirik organizmlar katta geologik quvvatga ega kuch bo`lib, biosferani yaratgan va hozirgi kunda uning ana shu holatini saqlab turibdi.  V.I.Vernadskiyning ta’kidlashicha biosfera ta`limotining «tamal toshi» - tirik mavjudot hisoblanadi. Biosferada tirik mavjudotning biogeokimyoviy xususiyati quyidagicha ta`riflanadi: yer yuzida doimiy ta`sir qilib turadigan tirik organizmlardek juda ham kuchli natijaviy kimyoviy kuch yo`q. BIOSFERANING BIOFIZIK ASOSLARI

 Biosfera gidrosferaning barcha qismini, atmosfera va litosferaning bir qismini o`z ichiga oladi. Uning yuqori chegarasi dengiz sathidan 6 km balanlikda joylashgan bo`lib, quyi chegarasi esa 15 km qalinlikda yer po`stlog’iga kirgan (bunday chuqurlikda neftli suvlarda bakteriyalar mavjud) va 1 km okean chuqurligicha cho`zilgan. Yer diametriga (13000 km) nisbatan biosfera uning yuza qismining yupqa pardasi hisoblanadi. Ammo asosiy hayot manbai biosferaning yana ham tor qalinligidagi qismida to`plangan. Asosiy hayot qobig’i quruqlik, atmosfera va okeanning bir necha 10 metrlik qismini tashkil qiladi

 Biosferada hamma moddalar aylanma harakat qiladi, ya`ni ular organik moddalarni sintez qiladi va yemirilish jarayonlarida ko`p marotaba ishtirok etadi. U yoki bu darajada kimyoviy elementlarning qaryib barchasi moddalarning aylanma harakatida ishtirok etadi, ammo biosfera uchun muhim bo`lgan moddalar – suv, kislorod, uglerod, azot va fosforning aylanishidir.

SUVNING DAVRIY AYLANISHI

XULOSALAR  1. Ekosistema - biosferani har qanday bir bo’lagidagi komponentlarning (biotik va biotik bo’lmagan) uzaro ta’siri natijasida bir butunlikni namoyon bo’lishi.  2. Hamma tabiiy ekosistemalar uchun fundamental qonun hisoblangan Le Shatele-Braun prinsipi mavjud: tashqi kuch ta`sirida sistema turg’un holatidan chiqarilsa, bunday sistema turg’unligi tashqi ta`sir effekti kam bo`lgan tomonga qarab siljiydi.

 3. Biogen va abiogen sabablar asosida biosferada moddalarning davriy aylanishi biosferaning muhim funksional xarakteristikalaridan hisoblanadi. Bular ichida asosisi uglerod, suv, azot, kislarod va fosforning davriy aylanishlari.  4. Biosferadagi tirik mavjudotlarning faoliyati ma`lum ma`noda quyidagi funksiyalardan iborat bo`lishi mumkin (A.V.Lapo bo`yicha): energetik; gaz; oksidlanish-tiklanish; konsentratsiyalanish; destruktivlik; transport; muhit yaratuvchanlik; tarqaluvchanlik.

 5. Biosferada tirik mavjudotlarning mahsuloti har yili 232.5 mlrd t quruq organik moddani tashkil qiladi. Shu vaqt oralig’ida planetada 115x10 9 t quruq organik modda fotosintezlanadi va 123x10 9 t kislorod hosil bo`ladi. Buning uchun 170x10 9 t uglerod dioksidi va 68x10 9 t suv, 6x10 9 t azot, 2x10 9 t fosfor, shuningdek kaliy, kaltsiy, oltingugurd, temir sarflanadi.  6. Tirik materiyaning barcha kimyoviy elementlari biosferadagi davriy aylanishi ma`lum bir xarakterli yo`nalishga ega, ya`ni atrof-muhitdan organizmga o`tib, organizmdan yana atrof-muhitga qaytadi. Bunday jarayon u yoki bu darajadagi yopiq traektoriya bo`lib, biogeokimyoviy sikl deyiladi (yoki aylanma harakat).

 7. Tirik mavjudot biosferaning eng faol komponentlaridan hisoblanadi. U gigant geokimyoviy ishlarni bajarib, geologik vaqt masshtabida Yer qobig’ini o`zgartiradi.  8. Antropogen ta`sir hozirgi kunda biosferadagi jarayonlarga undagi biogeokimyoviy sikllarning borishini tezlashtirishi yoki sekinlashtirishi mumkin. Har ikkala holda ham tirik tabiatdagi jarayonlarni o`zgarishiga olib keladi, bu esa o`z navbatida har xil turg’unmasliklarga, o`z vaqtidan oldin ma`lum bir turning yo`qolib ketishi, biror bir populyatsiyaning soni haddan ziyod ko`payib ketishi (populyatsion portlash), ekosistemaning bir turdan boshqa turga o`tishi va hokazolar sabab bo`lishi mumkin.  9. Amaliy ekologiyaning asosiy vazifalaridan biri, misol qilib aytish mumkinki, atmosferadagi jarayonlarga antropogen ta`sirni kamaytirish yoki bunday ta`sirni differensiyatsiyalashdan iboratdir.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT !

Похожие

Sun’iy ekosistema

Ekosistema va ularning turlari

Biosferaning insonga ta'siri

Ekosistema to’g’risida ta’limot

Ekologik omillarning biofizik nuqtai nazardan o’rganish