Ekosistema to’g’risida ta’limot - Экология - Презентации

Ekosistema to’g’risida ta’limot

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2254.935546875 KB

Ekosistema to’g’risida ta’limot 1. Ekosistema to’g’risida tushuncha. Ekosistemaning mahsuldorligi. A.Tenslining «ekosistema» va V.N.Sukachevning «Biogeotsenoz» tushunchalari to’g’risida. 2. Ekosistemaning iyerarxik qatorlari. 3. Ekosistemaning asosiy komponentlari. Tirik organizmlar ekosistemaning asosiy qismi: avtotroflar, geterotroflar, produtsentlar, konsumentlar, redutsentlar. Fizik muhit. Biomlar. 4. Oziq zanjiri va ekologik piramida to’g’risida tushuncha. 5. Tabiiy va sun’iy ekosistemalar. 6. Markaziy Osiyo mintaqasining ekosistemalari. 7. Inson ekologiyasi. Reja:

Biogeotsenoz Bir biri bilan va atrof muhit bilan o’zaro munosabatda bo’lgan organizmlarning populyatsiyalari ekologik sistemalar (ekosistemalar) yoki biogeotsenozlar deb ataladi. Boshqacha qilib aytganda biogeotsenoz – bir - biriga bog’liq biotik va abiotik tarkibiy qismlardan iborat kompleks joylashgan yer yuzasining bir qismidir. Biogeotsenoz tabiatdagi eng murakkab sistemalardan biri .Bitta umumiy arealda yashaydigan har xil turlarning populyatsiyalari ekologik jamoani tashkil etadi.

« Ekosistema » atamasi birinchi marta 1935 yilda ingliz ekologi A.Tensli tomonidan kiritilgan. Keyinchalik 1940 yilda akademik V.N.Sukachev ekosistema tushunchasini biogeotsenoz deb atashni taklif etdi. Biogeotsenoz tarkibiga odamdan tashqari hamma narsa kiradi. Biogeotsenoz taraqqiy etib va o’zgarib turadi. Bu o’zgarishlar kishilar, muhit va hattoki uzoq kosmosning ham ta’siri ostida ro’y beradi. Beogeotsenozni o’rganish qishloq xo’jaligi va ayniqsa, o’rmon xo’jaligini rivojlantirishda katta ahamiyatga ega.

Har bir biotsenozda yerning geologik tuzilishi, tuproq, iqlim sharoitlari, suv rejimi, o’sha joyda o’sib unadigan o’’simlik va hayvonlar bir-biriga monand va o’zaro bog’langan bo’ladi. Hayvonlar ham, o’simliklar ham nafas olgan vaqtlarida energiyaning ma’lum bir qismini yo’qotadilar. Nafas olish jarayonidan, ovqat hazm qilishdan hamda chiqindilardan qolgan energiya o’simlik va hayvonlarning o’sishi, ko’payishi va hayot faoliyatini ta’minlashga sarf bo’ladi. Geterotrof organizmlar tomonidan tayyorlangan (to’plangan) organik moddalar miqdori ikkilamchi mahsulot deb ataladi.

Agar ekosistema stabil (o’zgarmaydigan) bo’lsa, unda umumiy biomassaning hajmi ko’paymaydi. Ya’ni yilning boshida qancha bo’lsa, oxirida ham shunchaligicha qoladi. Bu holatda birlamchi mahsulotda bo’lgan hamma energiya har xil trofik darajadagi organizmlardan o’tadi va natijada uning toza mahsuldorligi nolga teng bo’ladi. Ko’pincha ekosistemalar o’zgarib turadi. Ekosistemaga tushuvchi energiya oqimlaridan foydalanib, inson uchun kerak bo’lgan energiya va ovqat manbaini ko’paytirishda foydalanish mumkin.

Ekosistemaning iyerarxik qatorlari Hozirgi zamon ekologiyasining mazmunini jamoa, popylyatsiya, organizm, organ, hujayra va genlar tashkil etib, bular hayotning asosiy shakllarini belgilaydi. Bu biologik shakllar iyerarxik tartibda yoki qatorda joylashib kichik va katta sistemalarni hosil qiladi. Iyerarxiya - Uebater lug’ati bo’yicha birin - ketin qator bo’lib joylashish ma’nosini bildiradi. Ana shunday har bir pog’ona yoki daraja tashqi muhit ta’siri natijasida o’ziga xos funksional sistemani hosil qiladi. Ekologiya fani asosan ana shunday sistemalardan: jamoa va ekosistemalarni o’rgatadi.

Fizik muhit. Biomlar. Biom - bu katta regional subkontinental biosistema bo’lib, u qandaydir bitta o’simliklar tipi bilan yoki landshaftning boshqa o’ziga xos xususiyati bilan xarakterlanadi. Masalan, mo’tadil iqlim sharoitidagi keng bargli o’rmonlar biomi yoki cho’l zonasidagi qumli o’simliklar biomi va hokazo. Namli tropik biomlari. Bu zonaning iqlimi yil bo’yi issiq va nam ko’p bo’lganligi sababli turli xil o’simliklar jamoasi va turlarning o’sishi uchun qulaydir. O’simliklari orasida ko’pchilikni lianalar (chirmashib, o’rmalab o’suvchi o’simliklar) tashkil etadi.

Oziq zanjiri va ekologik piramida to’g’risida tushuncha Oziq zanjiri – o’simliklar to’plagan energiyani bir turning ikkinchisini yeyishi orqali bir necha organizmlar qatoridan o’tkazishdir. Avtotrof o’simliklar O’simlikho’r hayvonlar Yirtqich hayvonlar Saprofitlar organik qoldiqlarni parchalovchilar Oziq zanjiri turlar orasidagi trofik bog’lanishdir (yunoncha “ trofe " – oziqlanish ). Ekologik sistemada har xil oziq darajalari trofik darajalar deb ataladi. Oziq zanjirining birinchi zvenosi avtotrof o’simliklar (produtsentlar) hisoblanadi. Fotosintez jarayonida ular quyosh energiyasini kimyoviy bog’lar energiyasiga aylantiradi.

Tabiiy va sun’iy ekosistemalar Ekosistemalar tabiiy va sun’iy bo’ladi Tabiiy ekosistemalarga o’rmonlar, o’tloqlar, tundra mintaqasi, dasht, cho’l, tog’ mintaqalari, ko’l, dengiz va okean suvlari ekosistemalari misol bo’la oladi. Sun’iy ekosistemalar inson faoliyati natijasida paydo bo’ladi. Ularga agrosistemalar, shahar ekosistemalari va kosmik ekosistemalar kiradi. Sun’iy ekosistemalardan eng muhimi agrosistema hisoblanadi. Ular inson tomonidan yaratiladigan biogeotsenozlardir

Markaziy Osiyo regionning ekosistemalari Bu regionning fizik-geogrfik sharoiti va landshafti ham juda xilma - xildir. Shimoliy G’arbiy hududlar tipik cho’l va chala cho’llardan iborat bo’lib, yozi quruq issiq, qishi juda sovuq, yog’ingarchilikning juda kam bo’lishi bilan ta’riflanadi. Biologik mahsuldorlikning cheklovchi omili bu mintaqada namlikning yetishmasligi hisoblanadi. Yog’ingarchilikning yillik miqdori 200 mm dan oshmaydi, u ham bo’lsa, asosan qish va bahor fasllarida bo’ladi. Bu esa nafaqat o’simlik turlarining soniga va yanada o’simliklar hayotiy shakllariga ham o’z ta’sirini ko’rsatadi. Cho’l zonasining pastqam joylarida yer osti suvlarining tarkibida tuzning miqdori juda ortiq bo’lganligi uchun sho’rlangan yerlar ancha muncha uchraydi. Ana shunday sho’rlangan yerlarda qora saksovul, cherkez, chog’an, keyruk, danasho’r, xaridondon, baliq ko’zi va shular kabi muhim yem-xashak va yaylov o’simliklari o’sadi.

Inson ekologiyasi Inson ekologiyasi fani antropoekologik sistemalarning kelib chiqishi, yashashi va rivojlanishi qonuniyatlarini o’rgatadi. Antropoekologik sistemalar – muhit bilan dinamik muvozanatda bo’lgan va shu munosabat orqali o’z ehtiyojlarini qondiradigan odamlar jamoasidir. Insonning ekologik omil sifatida o’ziga xosligi yana uning faoliyatining faol, ijodiy xarakterda ekanligidir. Inson o’z atrofida sun’iy muhit yarata olishi bilan ham boshqa ekologik omillardan ajralib turadi. Tabiiy va sun’iy muhit omillari insonga doimo ta’sir ko’rsatadi. Sayyoraning turli joylarida har xil tabiiy omillarning ta’siri ostida insoniyat rivojlanish tarixi davomida Yer shari aholisining ekologik ixtisoslashuvi natijasida odamlarning adaptiv (moslashgan) tiplari kelib chiqqan.

Adabiyotlar ro’yxati 1. Karimov I.A. «O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari». T.: “O’zbekiston” 1997 2. To’xtayev A. «Ekologiya» T. 1998 3. Shodimetov Y. «Ijtimoiy ekologiyaga kirish». T. O’qituvchi. 1994 4. Otaboyev SH va boshqalar. «Inson va biosfera» T. 1995 5. Rafiqov A.A. “Tabiatning ekologik muvozanati”. T. 1990 6. Xolmuminov J. «Ekologiya va qonun». T. 2000 7. Negmatov A.N «Ekologiya va hayot» T. «O’zbekiston» 2002

Похожие

Sun’iy ekosistema

Ekosistema va ularning turlari

Uyushma, ekosistema va biosferaning biofizik asoslari

Ekotizm (Ekosistema) lar tushunchasi va tropik daraja

Ekologiya nazoratining tizimi