Tuproq unumdorligini baholashning tamoyillari

Tuproq unumdorligini baholashning tamoyillari

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

3810.0546875 KB

Tuproq unumdorligini baholashning tamoyillari www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

REJA: • Tuproq nima • Tuproqni sho’r bosishning asosiy sabablari • Tuproqni ekologik muhofaza qilish www.arxiv.uz

• Unumdorlik xususiyatlariga ega bo`lgan yer yuzasining ustki g`ovak qatlami tuproq deyiladi. Tuproq biosferadagi modda aylanma harakatida asosiy rol uynaydi. Tuproq tugaydigan va tiklanadigan resursga kiradi. Insoniyat tarixi davomida 2 millard 2 millard gektardan ortiq unumdor tuproqli yerlar yaroqsiz holga keltirilgan. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Har yili sayyoramizdagi qishloq xo`jaligi uchun yaroqli yerlar maydoni sho`r bosishi yemirilishi natijasida 5-7 million gektarga kamaymoqda. Sho`rlangan yerlardagi o`simliklarning o`sishi va rivojlanishi tuproqda erigan tuzlarning tarkibi va konsentrasiyasiga bog’liq. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Tuproqda namlik ko`p zonalarda sho`rlangan tuproqlar natriy xlor (NaCl) tuzlari, cho`l zonalarida esa Na, Mg, Ca sulfatlari va karbonatlari ko`proq uchraydi. Tuproq sho`r bosishi asosan qurg`oqchilik rayonlarida, yer osti sho`r suvlari yuzasiga yaqin joylashgan va dehqonchilik qoidalari buzilgan joylarda yuzaga keladi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Sho`r bosishi, zovur va kollektor suvlarning ko`tarilishi va ular tashlanadigan joylarda yer osti suvlari ko`tarilib suv bug`lanoshi natijasida suv betida oq tuz qatlami hosil bo`ladi. Tuproq sho`rligiga qarshi kurash va uning darajasini pasaytirishning eng yaxshi yo`li zovurlar, kollektorlar qazib yer osti sho`r suvlarining sathini pasaytirishdan iborat. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Eroziya. Turli xil eroziyalar natijasida shamol suv loyqa bosish tuproq yuzasidan har yili 1 gektar yerdan o’rtacha 30 – 50 tonna unumdor tuproq yuqolmoqda. Tuproqning shamol ta’siridagi eroziyasi iqlimi qurg`oq, o`simliklari kam, siyrak, qum va tuproqli rayonlarida ko`proq yuzaga keladi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Shamol eroziyasining tezlashishiga tuproq zarrachalarini buzilishi, maydalanishi, o`simliklarning payhon qilinishi, yerga namlikning kam tushishi yoki kam sug`orilishi sabab bo`ladi. www.arxiv.uz

• Relef. Tirik organizmlar misoli sifati tuproqning uning xususiyatlari shu yerning joylanishi baland yoki pastligi qiyaliklar kabi orfografik omillar ta`siriga bog`liq bo`ladi. Yerning baland pastligining o’zgarib turishiga qarab relefning tubandagi tiplari: makrorelef, mezorelef va mikrorelef. • Makrorelef iqlim va o`simliklar tiplarining mintaqalar bo`yicha taqsimlanishiga hamda vertikal zonalikning kelib chiqishiga olib keladi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Mezorelef – ekologik omillarning zonalar bo`yicha taqsimlanishiga olib keladi. • Mikrorelef – mikrorelefning kelib chiqishi o`simliklar hayvonlar yoki insonning hayot faoliyati bilan bog’liqdir. • Tuproqni ekologik muhofaza qilishning chora tadbirlari. Ma`lumki tuproq million million yillar davomida hosil bo`lgan iqlim omillari va tirik jonzotlar hamjihatligini mahsulidir. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Sayyoraning eng bebaho boyligi tuproq hisoblanadi. Turli xil tuproqlarni ekologik muhofaza qilishning chora tadbirlari quyidagilardan iborat. • Tuproq melioratseyasining ekologik chora tadbirlari: yerning yaxshi tekislash tog` yon bag`irlari, adir tepaliklaridagi yerlarni ko`ndalang haydash. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Sug`orish yo`llarini takomillashtirish yer osti suvlari sathini pasaytirish yo`li bilan tuproqni sho`rlash jarayonini yo`qotish, botqoqlarni quritish, qurg`oqchilik rayonlarda ixotazorlar – daraxt, butazorlar tashkil etish. Juyaklarni shamol yo`nalishiga parallel qilib olish tog` yon bag`irlarini zinapoyalik qilib o`zlashtirish. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Sanoat, turar joy, kanal qurilishlariga ho`jalikka yaroqsiz, noqulay yerlardan ajratish bilan unumdor va foydali yerlar maydonini saqlash. • Sanoat cho`llari – kon, qazilma chiqindilar tashlangan maydonllarni tiklash va foydali yerlar hisobiga kiritish. • Turli geologiya qidiruv ishlari va qurilishlariga tuproqning unumdor qatlamini saqlash, buzilgan yerlarni shu tashkilotlar hisobiga tiklash, biorekultivatsiya qilish tabiiy holatga keltirish. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Yer yuzida 6,6 mlrd gektar ishlovga yaroqli yerlar bor. Shulardan 310 mln gektari tropik zonada, 1, 53 mlrd gektar mo`tadil zonada qolgan maydolar boshqa zonalarga to`g`ri keladi. Shu har bir gektar yerdan chiqadigan hosil sayyoralaga 6,2 – 6,3 mlrd inson hayoti uchun zarurdir. www.arxiv.uz

• Tabiiy hosildorlik, juda uzoq vaqt davomida foydali minneral va organik elementlarning tuproq yuzasida to`plaishidan, undagi havo, namlik va haroratning ijobiy ta`siri natijasida o`simliklarning biologik massasining normal yuqoribo’lishin y yuza ri bu’lishidan yuzaga keladi vaundafoydali organik moddalar hosil qilish imkoniyatlari ham katta buladi, www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Suniy yo’l bilan hosildorlikni oshirishda yerga oziq moddar turli mineral va organik o`g`itlar beriladi, nordon tuproqlarga ohak berib, muhitning ekologik holati normalga keltiriladi, botqoq joylar quritiladi, quruq joylar sug`oriladi. www.arxiv.uz

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: • 1. Karimov I. A. «O`zbekiston XXI asr bo`saasida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» Toshkent. O`zbekiston, 1997. • 2. Baratov P. Tabiatni muhofaza qilish. T.Oqituvchi, 1991. • 3. Biologik xilma-xillikni saqlash milliy strategiya va harakat rejasi. T.1998. • 4. Tilovov T. Ekologiyaning dolzarb muammolari. Qarshi. Nasaf, 2003. • 5. To`xtayev A. Xamidov A. Ekologiya asoslari va tabiatni muxofaza qilish. T. O`qit. 1997. • 6. To`xtayev A. Ekologiya. T. O`qituvchi,1996. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Похожие

Tuproq resurslarini muhofaza qilish

Tuproq resurslarini muhofaza qilish 2

Ekologiya

Tuproqlarning zaharli moddalari va texnogen chiqindilar bilan ifloslanishi

Hayot va muhit ekologiyasi