Орол денгизи - Экология - Презентации

Орол денгизи

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

6131 KB

Мундарижа 1  Кириш  Орол денгизи тўғрисида асосий фактлар ва ҳалокатининг асосий омиллари  Орол денгизи қуришининг сабаблари  Фалокат оқибатлари  Ҳудуд иқлимининг ўзгариши  Тупроқнинг ифлосланиши  Ҳудуд экологик тизимларига ва биологик хилма-хиллигига таъсири  Инсонларнинг саломатлигига таъсири  Иқтисодий оқибатлари  Орол денгизини сақлаб қолиш мумкинми ?  Якуний хулоса www.arxiv.uz

Орол денгизи тўғрисида асосий фактлар ва ҳалокатининг асосий омиллари 2  Денгизнинг географик жойлашиши.  Асосий дарёлар: Амударё ва Сирдарё.  Орол денгизи ҳавзасининг майдони 1.5 миллион квадрат километр , ва унинг аҳолиси 40 миллион кишидан ортиқроғни ташкил қилади.  Бу ерда олтита давлат ( Ў збекист о н, Туркм а нист о н, Т ожикистон , Қи р ғи зст о н ва Қозоғистон ҳамда Афғонистоннинг бир қисми) жойлашган.  Иқлими қуруқ, ёғингарчилик миқдори жуда кам. www.arxiv.uz

Орол денгизи тўғрисида асосий фактлар ва ҳалокатининг асосий омиллари Орол денгизининг Сунъий йўлдошдан олинган расми 3  Орол денгизининг суний йўлдошдан олинган расми (2002й.). Орол денгизнинг сув билан қопланган майдони иккига қисмга ажралган яъни шимолий (Кичик Орол ) ва жанубий (Катта Орол). Келажакда яна шарқий ва ғарбий ҳудудларга ажралиши мумкин. http://visibleearth.nasa.gov/data/ev193/ev19311_AralSea.A2002106.0650.1km.jpg www.arxiv.uz

Орол денгизи тўғрисида асосий фактлар ва ҳалокатининг асосий омиллари Орол денгизи хавзасининг харитаси 4 http:// www.grida.no/aral/maps/geog.htm  Марказий Осиё ҳаритаси . Орол денгизи ҳавзаси қизил чизиқ билан белгиланган.

Орол денгизи тўғрисида асосий фактлар ва ҳалокатининг асосий омиллари Денгиз худудининг қисқариш жараёни 5  Орол денгизининг 1960 йилдаги кўрсаткичлари  Акваториясининг юзаси : 6 7 000 km 2 ( Катталиги бўйича дунёдаги 4- чи кўл )  Сув сатҳининг баландлиги (Болтиқ денгизи сув сатҳига нисбатан): 53 м.  Ҳажми : 1040 km 3  Сувдаги туз миқдори : 10 г/л  Орол денгизининг 2005 йилдаги кўрсаткичлари  Катта Орол  Акваториясининг юзаси : 15 770 km 2  Сув сатҳининг баландлиги (Болтиқ денгизи сув сатҳига нисбатан): 30,7 м.  Ҳажми : 89.8 km 3  Сувдаги туз миқдори : 72 г/л  Кичик Орол  Акваториясининг юзаси : 2860 km 2  Сув сатҳининг баландлиги (Болтиқ денгизи сув сатҳига нисбатан): 41,0 м.  Ҳажми : 22.5 km 3  Сувдаги туз миқдори : 72 г/л Ressl, Rainer, 1999. Chronology of the desiccation of the Aral Sea [Internet]. German Aerospace Center, 22 February 1999 [cited 26 April 2003]. www.arxiv.uz

Орол денгизи тўғрисида асосий фактлар ва ҳалокатининг асосий омиллари Орол денгизи худудининг қисқариш жараёни  Орол денгизи худудининг 1960 йилга нисбатан қисқариш жараёни6 Ressl, Rainer, 1999. Chronology of the desiccation of the Aral Sea [Internet]. German Aerospace Center, 22 February 1999 [cited 26 April 2003]. Available from http://www.dfd.dlr.de/app/land/aralsee/chronology.html (copyright asked) Ressl, Рэйнер, 1999.

Орол денгизи тўғрисида асосий фактлар ва ҳалокатининг асосий омиллари Орол денгизи худудининг қисқариш жараёни 7 http://newswire.spaceimaging.com/pagelinks/aralsea.htm Сунъий йўлдош орқали олинган фотосуратлар 1989 ва 1999 йилларда денгизнинг шимолий худудлари қисқариш жараёнини кўрсатади.

Орол денгизи тўғрисида асосий фактлар ва ҳалокатининг асосий омиллари Орол денгизи худудининг қисқариш жараёни  Сунъий йўлдош орқали олинган фотосуратлар 1989 ва 1999 йилларда денгизнинг жанубий худудлари қисқариш жараёнини кўрсатади.8

 Орол денгизи сатхининг 12 ой ичида ўзгариши (2000-2001). Возрождение оролининг ўзгариши яъни оролнинг ярим орол шаклига келиши. Сариқ чизиқ билан кўрсатилган худуд Орол денгизининг 1960 йилдаги холати.9 http://earthobservatory.nasa.gov/Newsroom/NewImages/Images/modis_aral.jpg Орол денгизи тўғрисида асосий фактлар ва ҳалокатининг асосий омиллари Орол денгизи худудининг қисқариш жараёни

Орол денгизи қуришининг сабаблари 10  Орол денгизи қуришининг сабаблари  1960 йилгача Оролга тушган ва ундан буғланган ҳамда филтирация бўлган сув миқдорлари тенг бўлган. Оролга ҳар йили 57-60 км 3 сув тушган ва шунча сув йўқотилган.  Собиқ Иттифоқ 1960 йили Ўрта Осиёда қишлоқ хўжалик ирригация тармоқларини кенгайтириб, жаҳонда энг кўп пахта етиштирадиган ўлкага айлантиришни режалаштирди. • Натижа : Орол денгизи йўқ бўлишга маҳкум қилинди. • Иттифоқ режаси амалга оширилди, аммо жуда катта харажатлар ҳисобига. • Собиқ Иттифоқ дунёдаги энг катта пахта экспорт қиладиган давлат бўлди.  Ўрта Осиёда суғориладиган ерлар майдони 5 млн.га дан (1960й.) 8 млн. г ектарга етказилди (1980й.)  Ушбу ерларни суғориш учун дарёлардан сув олиш 40 км 3 дан 132 км 3 га етказилди. • Сувнинг асосий қисми ирригация мақсадларида ишлатилди. www.arxiv.uz

Орол денгизи тўғрисида асосий фактлар ва ҳалокатининг асосий омиллари Орол денгизи хавзасининг йиллик ё ғингарчилик миқдори харитаси 11 http://www.grida.no/aral/aralsea/english/climat/map4.htm

12  Марказий Осиёда сувдан ҳалқ хўжалиги тармоқларида фойдаланишни кўрсатувчи график.89% 2% 7% 2% Камунал хўж алигида Саноат ва эне рге тика Балиқчилик Қишлоқ хўж алигиОрол денгизи қуришининг сабаблари

13  Орол денгизи қуришининг аниқ сабаблари  Кўп сув талаб қиладиган техник экинларни жорий қилиш • Пахта – кўп сув талаб қилучи ўсимлик  Ҳосилдорлиги паст бўлган ерлардан фойдаланиш • Айрим ҳолларда қумлоқ тупроқли ва чўл зоналари пахта майдонларига айлантирилган  Самарасиз ирригация тизимлари • Ҳудуддаги деярли барча хайдаладиган ерлар суғорилиши зарурлиги. • Улкан каналлар тармоғи қурилган (дунёдаги энг катта Қорақум канали ҳам)  Бу тармоқлар яхши ҳолатда сақланиши таъминланмаган - 50 % дан кўпроқ сув суғориладиган майдонга етиб бормасдан йўқотилган. • Ирригация тизимида илғор тажрибалардан фойдаланмасликдаги хатоликлар  Пахтани суғоришда эски усул бўлган -эгатлардан фойдаланиш, янги замонавий технологиялар жорий қилинмаган. Орол денгизи қуришининг сабаблари www.arxiv.uz

14  Собиқ иттифоқдаги сув бошқаруви • Сувни тежаш учун хеч қандай қизиқиш йўқлиги • Олинган охирги маҳсулот учун эмас , балки фойдаланилган ресурслар ( сув , ўғитлар , суғориладиган янги ерлар ) миқдорига қараб пул тўланган. • Сув кам талаб қиладиган янги экин турлари тавсия қилинган, лекин ҳеч ким бунга эътибор бермаган.  Сувнинг беҳудага сарфланиши натижасида ҳудуднинг гоеграфияси ўзгарди.  Орол денгизига сув етиб бормасдан бошқа жойда тугаб қолган. • Ер ости сув сатҳининг ниҳоятда кўтарилиши • Ҳудудда янги батқоқликлар ва кўлларнинг пайдо бўлиши, ҳолбуки бу ерларда очиқ сув тармоқлари умуман йўқ бўлса ҳам. • Ушбу кўллардаги сув ифлосланган, чунки бу сувлар ўғитлар ва пестицидлар фойдаланилган ҳудудлардан ўтган. Орол денгизи қуришининг сабаблари www.arxiv.uz

15 Орол денгизининг жанубий қисми атрофида Амударёнинг қуйи қисмидаги каналлар тармоғи харитаси Ptichnikov, Andrei, and Sveta Kniazeva, 1996. ‘Aral Sea Geoinformation System’ . Орол денгизи қуришининг сабаблари

 Орол денгизи ҳавзасидаги суғориш каналининг типик ҳолати. Ушбу расмдан кўриш мумкинки, каналлар яхши ҳолатда сақланмаган. 16 http://ifa.loopback.org/aral98/Gallery/Seiten/093.Орол денгизи қуришининг сабаблари

 Сариқамиш кўли, Орол денгизи ҳавзасида беҳудага сарфланган сувларнинг коллеторлар орқали келиб тушиши натижасида ҳосил бўлган катта сув ҳавзасидир. Бу кўл чўл зонасида жойлашган бўлиб, энг яқин очиқ сув тармоқларидан юзлаб км узоқликда жойлашган. Демак ушбу кўл ер ости сувлари сатҳининг кўтарилиши ҳисобига пайдо бўлган .17 Орол денгизи қуришининг сабаблари

Орол денгизи халокатининг оқибатлари химикатлардан хаддан ташқари фойдаланиш 18  Химикатлардан ҳаддан ташқари кўп фойдаланиш – Пахтани ҳосилдорлиги паст бўлган ерларга экиб юқори ҳосил олиш учун меъёрдан кўп ўғитлар, гербицидлар, пестицидлар фойдаланишга мажбур бўлинган. – Химик ўғитлар : 1987 йили Ўзбекистонда ўртача бир гектарга 305кг ишлатилган. ( Чехия Республикасида бу кўрсаткич 2000 й. : 87 кг ) – Пестицидлар : Дунё бўйича энг юқори кўрсаткичда ишлатилган. Собиқ Иттифоқнинг ўртача кўрсаткичидан 30 баробар кўп ишлатилган. – Ҳамма химикатлар ишлатилган жойлардан атроф муҳитга ирригация тармоқлари орқали тарқалган. • Тупроқ, ер ости сувлари , Орол денгизи ( ва янги кўллар) , ва дарёлар ифлосланган. • Айрим химик моддалар ва бирикмалар(фенол, ДДТ) билан ифлосланиш рухсат этилган юқори даражадан бир неча бор кўпдир. www.arxiv.uz

Орол денгизи халокатининг оқибатлари Ҳудудда иқлим ўзгариши, тупроқнинг ифлосланиши  Ҳудудда иқлим ўзгариши, тупроқнинг ифлосланиши.  Ўтмишда Орол денгизи ҳудудда микроклимат яратиб, ўзига хос катта кондиционер ролини бажариб кескин контенентал иқлимни юмшатиб турган.  Ҳозирда денгиз кичайиб қолганлиги туфайли бу функцияни бажара олмаяпти. • Тўлиқ контенентал иқлим –ҳозирда қоидага айланди.  Қишлар кўпроқ совуқ, ёзлар кўпроқ иссиқ ; энг юқори совуқ ва энг юқори иссиқ ҳароратлар фарқи 100 градус Цельсийни ташкил қилмоқда.  Ҳаво намлиги кескин қисқарди ва денгиз атрофида ёғингарчилик камайди.  Туз ва қумнинг тарқалиши. • Денгиз қуриши натижасида унинг тубидан шамол таъсирида кўтарилаётган туз ва қум (денгиз тубида қишлоқ хўжалигида фойдаланишдан тўпланган заҳарли моддалар билан бирга) катта масофаларга тарқалмоқда. Йилига 75-100 млн. тонна атрофида ушбу моддалар ҳавога кўтарилмоқда. • Денгиз атрофидаги ҳудудлар туз билан қопланган ва ифлосланган. • Чўлланиш жараёни давом этмоқда. • Йилига 90 кун давомида кучли шамол эсади.19

Орол денгизи халокатининг оқибатлари Ҳудудда иқлим ўзгариши, тупроқнинг ифлосланиши 20  Денгизнинг олдинги туби туз аралаш қумликка айланиб, шамол таъсирида узоқ масофаларга тарқалмоқда. www.arxiv.uz

Орол денгизи халокатининг оқибатлари Ҳудудда иқлим ўзгариши, тупроқнинг ифлосланиши  Денгиз қуриган тубидан туз ва қумнинг яқин ҳудудларга тарқалиш миқдори .21 Ptichnikov, Andrei, and Sveta Kniazeva, 1996. ‘Aral Sea Geoinformation System’. Туз ва чанг тарқалиш маркази Туз ва чанг тушиш жойи > 20 т / км 2Туз ва чанг тушиш жойи > 80 т / км 2Туз ва чанг тушиш жойи > 2 00 т / км 2Туз ва чанг тушиш жойи > 600 т / км 2

Орол денгизи халокатининг оқибатлари Ҳудудда иқлим ўзгариши, тупроқнинг ифлосланиши  Чапдаги расмда: Денгиз атрофидаги ернинг туз билан қопланиши. Ўнгдаги расмда : Денгизнинг олдинги тубида тўпланган туз .22 http://www.redcross.org/news/in/asia/020410aral.

Орол денгизи халокатининг оқибатлари Ҳудудда иқлим ўзгариши, тупроқнинг ифлосланиши 23 http://visibleearth.nasa.gov/data/ev227/ev22773_AralSea.A2002294.0855.  Сунъий йўлдош орқали олинган расмда жуда катта тўпланган туз майдонларини ( қизил эллипс билан кўрсатилган) , кўриш мумкин. Булар денгиздан юзлаб км узоқликда ер ости сувларининг юзага чиқиши ва шамол орқали кўчганлигидан дарак беради. Эътибор беринг денгизнинг олдинги тубида тўпланган туз стрелка билан кўрсатилган . www.arxiv.uz

Орол денгизи халокатининг оқибатлари Ҳудудда иқлим ўзгариши, тупроқнинг ифлосланиши  Сунъий йўлдош орқали олинган расмда Орол денгиз устидан эсиб турган кучли шамол таъсирида ҳавога кўтарилган туз аралаш чангни кўриш мумкин (18 апрель 2003 йил). 24 http://earthobservatory.nasa.gov/NaturalHazards/natural_hazards_v2.php3?img_id=10188

Орол денгизи халокатининг оқибатлари Ҳудуд экотизимига ва биохилма-хиллигига таъсири.  Ҳудуд экотизимига ва биохилма-хиллигига таъсири. – Орол денгизи ҳудудида Собиқ иттифоқдаги биохилма-хилликнинг 50% дан камроғи мавжуд эди. – Денгизнинг қуриши ҳудуддаги экологик балансни драматик тарзда бузди. • Орол денгизидаги сувнинг минерализацияси кескин ошганлиги туфайли ундаги барча жонзотлар йўқ бўлди ( балиқларнинг 24 тури ) . • Амударё ва Сирдарёнинг делтасидаги дунёнинг ажойиб хилма-хил экотизимларидан бири бузилди. • Ҳайвонлар сони ва ўсимлик турлари худудда сезиларли даражада камайди25

26 Вазият турлари : ■ Катастроф а ■ Фалокат ■ Крити к ■ Мураккаб ■ Кўл ■ Суғориладиган ҳудудларМуйнак Орол денгизи  Орол денгизи ҳавзаси (ўнг томондаги расм) ва Амударё делтасидаги (чап тамондаги) экологик вазият харитаси Ptichnikov, Andrei, and Sveta Kniazeva, 1996. ‘Aral Sea Geoinformation System’. Орол денгизи халокатининг оқибатлари Ҳудуд экотизимига ва биохилма-хиллигига таъсири. www.arxiv.uz

Орол денгизи халокатининг оқибатлари Инсонларнинг саломатлигига таъсири  Инсонларнинг саломатлигига таъсири – Аҳоли саломатлиги 1960 дан бошлаб тез суратда ёмонлашди. • Касалликларнинг айрим турлари кўпайди (ан е мия, сил, юрак хасталиклари, буйрак тизими ва ҳ.к.), ёш болалар ўлими дунёдаги энг юқори кўрсаткич бўлди, юқумли касалликлар билан касалланиш кўпайди. – Вазиятнинг сабаби • Ичимлик сувиниг етишмаслиги – Кўп кишилар сувни суғориш каналларидан ичишади, ичимлик суви билан таъминланганлар ҳам хавфсиз эмас, чунки бу сувлар ҳам ифлосланган • Химиявий моддаларни қишлоқ хўжалигида юқори даражада фойдаланиш – Сув ва озиқ овқат махсулотлари ифлосланган, ҳавонинг шамол ёрдамида денгизннг қуриган тубидан ифлослантирувчи моддаларни учириб келиши натижасида ифлосланиши. 27 Walberg, Eric, 2001. An NGO Worth its Salt [Internet]. Peace Magazine, July-September 2001 [cited 28 April 2003]. Available from http://www.peacemagazine.org/0107/aral.htm; Hinrichsen, Don, 1995. ‘Requiem for the Dying Sea’. People & the Planet Magazine, vol. 4, no. 2: 3.

28  Халокатнинг иқтисодий оқибатлари – 1960 йилгача худуд ахолиси яшаш таързи яхши бўлган, чегараланган суғорма дехқончилик ва балиқчилик саноати уйғунликда йўлга қўйилган. Денгиз ва бошқа сув ҳавзаларида сув миқдори барқарор бўлган. – Орол денгизининг қуриши вазиятни кескин ўзгартирди • Денгиздан балиқ тутиш ва уни қайта ишлаш саноатининг тўхташи – Сув сатхи пасайиши билан унинг минерализацияси ошди, балиқ тутиш қийинлашди ва 1982 йилга келиб бутунлай тўхтади. – Балиқчилик саноати Болтиқ денгизи ва Тинч океани балиқларини олиб келиб иш фаолиятини тўхтатмади, лекин Собиқ иттифоқ тугатилгандан кейин бу саноат умуман тўхтади. • Орол денгизи ва унинг атрофидаги туризм тўхтади. • Денгизнинг қуриши натижасида унинг ҳавзасидаги – Ерларнинг унумдорлиги пасайди. Бунга асосий сабаб суғориладиган ерларнинг шўрланганлиги, ер ости сувлари сатхининг кўтарилгани, хаддан ташқари химиявий моддаларнинг кўп ишлатилишидир. – Аҳоли саломатлигининг ёмонлашуви. – Орол денгизи қуриши натижасида фақат денгиз атрофи учун етказилган йиллик иқтисодий зарар 145 млн. АҚШ долларини ташкил қилган. Денгиз ҳавзасини ҳисоблаганда бу рақам янада кўпдир. Dukhovny, Victor A., not dated. Assessment of the social-economic damage under the influence of the Aral Sea level lowering for south Aral Coast [Internet]. Scientific Information Center of Interstate Coordination Water Commission, not dated [cited 29 April 2003]. Available from http://www.icwc-ral.uz/cont_en/partner/intas.htm Орол денгизи халокатининг оқибатлари Иқтисодий оқибатлари www.arxiv.uz

 Ушбу расм Орол фожиасини акс эттиради. Қачонлардир балиқ овлаш билан банд бўлган кема эндиликда денгизнинг қуриган тубида занглаб ётибди. 29 http://home01.wxs.nl/~wende104/pics/picsuzbekistan/uzbscan4.jpg (copyright granted), Орол денгизи халокатининг оқибатлари Иқтисодий оқибатлари

30 http://www.uzland.uz/aral/aral06.jpg Орол денгизи халокатининг оқибатлари Иқтисодий оқибатлари

31 http://www.uzland.uz/aral/aral25.jpg Орол денгизи халокатининг оқибатлари Иқтисодий оқибатлари www.arxiv.uz

32 http://www.uzland.uz/aral/aral28.jpgОрол денгизи халокатининг оқибатлари Иқтисодий оқибатлари www.arxiv.uz

Орол денгизини сақлаб қолиш мумкин ? Собиқ иттифоқ томонидан денгизни сақлаб қолиш режаси 33  Собиқ иттифоқ тамонидан денгизни сақлаб қолиш режаси – Энг бошида денгизнинг йўқ бўлиши фойдали деб тушинилди. – Денгиз ҳажми, сатхи ва акваториясининг камайиши натижасида келиб чиққан салбий оқибатлар кўрина бошлангандан кейин иттифоқ режалаштирувчилари вазиятни яхшилаш учун ақл бовар қилмайдиган лойиҳаларни таклиф қила бошладилар. • Помир тоғ топографиясини ядровий портлатиш орқали ўзгартириш • Обь ва Енисей сибир дарёларини Марказий Осиёга буриш – 2500 км узунликда Бош канални (Сибир канали деб номланган) қуриш. – Бу собиқ иттифоқ тарихидаги энг катта лойиҳа эди. – Ушбу лойиҳа 80 йиллар бошида амалга ошириш учун мақулланган. 1986 йили тўхтатилди. – Ушбу лойиҳанинг иқтисодий ва энг асосийси экологик оқибатлари тўлиқ ўрганилмаган. • Каспий денгизидан 500 км узунликдаги канал тортиш лойиҳаси. Каспий денгизининг сатҳи Орол денгизи сатхидан 71 м пастда жойлашган. Сувни шу баландликка кўтариш ва Орол денгизига етказиш жуда катта маблағ, энергетик ресурс талаб қиладики, бу лойиҳани амалга ошириш ҳам ақл бовар қилмайдиган ишларни талаб қилади. www.arxiv.uz

Орол денгизини сақлаб қолиш мумкин ? Собиқ иттифоқ томонидан денгизни сақлаб қолиш режаси 34  Обь ва Енисей сибир дарёларини Марказий Осиёга буриш бўйича таклиф қилинган вариант Hollis, Gerald E., 1978. ‘The Falling Levels of the Caspian and Aral Seas’. Geographical Journal, vol. 144, no. 1: 76. (copyright asked)

Орол денгизини сақлаб қолиш мумкин ? Собиқ иттифоқ тарқагандан кейинги вазият 35  Собиқ иттифоқ тарқагандан кейинги вазият – Регионда янги 5 та мустақил давлат ташкил топди • Энди сув муаммоларини ушбу давлатлар Москвасиз ҳал қилиш керак бўлди. • Олдинги марказлашган сувни бошқариш тизимии 5 малакат мустақил сув бошқариш тизимлари билан алмаштирилди. Бу ишларни мувофиқлаштириш натижасида 5 давлат ўзаро келишиб олди: – Янги ташкилот- Давлатлараро сувдан фойдаланишни бошқаришни мувофиқлаштириш Комиссияси тузилди. – Ҳалқаро Оролни қутқариш фонди тузилди. Ушбу фонд лойиҳаларини амалга оширишни молиялаштириш учун 5 давлат ҳар йили ўз ялпи ички маҳсулоти нинг 1% миқдорида маблағ ажратилишига ваъда қилишди. – Ушбу ташкилот қарорлари давлатлар томонидан тўлиқ бажарилмасдан келинмоқда. www.arxiv.uz

Орол денгизини сақлаб қолиш мумкин ? Ҳалқаро ташкилотлар ёрдами 36  Ҳалқаро ташкилотлар ёрдами – Дунё банки, Осиё тараққиёт банки, БМТ нинг қатор ташкилотлари ( UNDP , UNEP , FAO, WHO ), Ривожланган давлатларнинг халқаро ташкилотлари ( USAID , JIKA ) ва айрим давлат хукуматлари иштирокида кўплаган лойиҳалар амалга оширилди. – Халқаро ташкилотлар иштирокида кўплаган учрашувлар, конференциялар, семинарлар ўтказилди. • Ушбу ишларга жуда катта маблағлар сарф қилинди. Лекин вазият сезиларли даражада ўзгармади, чунки муаммо жуда чигаллашган ва комлекс характерга эга. www.arxiv.uz

Орол денгизини сақлаб қолиш мумкин ? Келажакдаги ривожланиш сценарияси 37  Келажакдаги ривожланиш сценарияси – 1) Орол денгизини олдинги ҳолатига қайтариш • Ҳудуд учун энг яхши сценарий • Икки дарёнинг сувини фақат денгизга 10 йил мобайнида ташлаш зарур. Бу хом хаёл фикр. Региондаги аҳоли 10 йил ичида нима ейди ва нима иш қилади? • Фақат Сибир дарёларини Марказий Осиёга буриш орқали эришиш мумкин. Лекин бу вариант ҳам жуда катта маблағ, русурсларни ва энг асосийси давлатлар ўртасида сиёсий келишимни талаб қилади. – 2 ) Амударё дельтасини қайта тиклаш. • Амударёдан келаётган сувларни денгизга ташламасдан унинг дельтасида локаль сув ҳавзалари ташкил қилиб, у ерда балиқчилик ва чорвачиликни ривожлантириб аҳолини иш билан таъминлаш. Сувни денгизга юборган билан барибир буғланиб кетади ва ҳеч қандай самара бермайди. • Ўзбекистон Республикаси ГЭФ ёрдамида ва ўз маблағлари ҳисобига ушбу лойиҳаларни амалга оширмоқда. • Оролнинг қуриган тубидан шамол орқали туз аралаш чанг тўзонларни камайтириш учун у ерларга шўрга чидамли ўсилик турларини ўтқазиш зарур. Бу борада ҳам Ўзбекистонда 200 минг га дан ортиқ денгизнинг қуриган тубига саксовулзорлар экилди ва бу ишлар давом эттирилмоқда. www.arxiv.uz

Орол денгизини сақлаб қолиш мумкин ? Келажакдаги ривожланиш сценарияси 38  Келажакдаги ривожланиш сценарияси – 3 ) Кичик Оролни (шимолий) қайта тиклаш • Денгизнинг шимолий қисми Кичик Орол 1990 йиллар бошида Катта (жанубий) Оролдан ажралди. • Кичик Оролга сув Сирдарёдан келади. – Келаётган сувнинг миқдори кичик Оролни сақлаш учун етарлидир. • 1996 йили Қозоғистон давлати маблағ ажратиб Кичик ва Катта Ороллар оралиғига тўғон қурдилар. Вазият яхшиланди.Кичик Орол сув сатҳи анча кўтарилди. Сув сифати яхшиланди. 1998 йили тўғон ни сув ювиб кетдт ва сув Кичик Оролдан Катта Орлга оқиб кетди. • Ҳалқаро Банк Қозоғистон давлатига $ 64,5 млн. қарз берди. Ушбу маблағга мустаҳкам тўғон қурилиш лойиҳаси амалга оширилаяпти. Бу ерда катта умид борки, Кичик Оролга қайта тикланади. www.arxiv.uz

Орол денгизини сақлаб қолиш мумкин ? Келажакдаги ривожланиш сценарияси 39 http://visibleearth.nasa.gov/data/ev193/ev19315_AralSea.A2002138.0655.500m.jpg  Шимолий Кичик Оролнинг Сунъий йўлдошдан олинган расми. Бинафша рангли стрелка билан тўғоннинг қаерда қурилиши кераклиги кўрсатилган. www.arxiv.uz

Орол денгизини сақлаб қолиш мумкин ? Келажакдаги ривожланиш сценарияси  Ушбу график ва расм маҳаллий ташаббус билан (1996 йил) тўғон қурилишининг нақадар муваффақиятга эга бўлганлигини кўрсатади. Чапда : Шимолий Оролда 1996-1998 йилларда сув сатҳининг кўтарилиши кўрсатилган. Эътибор беринг 1998 йили тўғон ювиб кетилгандан кейин сув сатхининг кескин пасайишини (қизил стрелка билан тўғон қурилгандан кейин сув сатхининг ўсиши кўрсатилган. Ўнгда : 1998 йили хаводан олинган фотосурат. Орол денгизининг 2 қисми ўртасидаги фарқни ва тўғоннинг роли яққол кўринади.40 http://www-aviso.cls.fr/html/applications/niveau/aral_uk.html http://nailaokda.8m.com/north.html

Якуний хулосалар 41  Орол денгизи – бу инсоният фожиаси ҳамдир  Бу собиқ иттифоқ давридаги бошқаришдаги ва нооқилона режаларни амалга оширишдаги ишларнинг яққол намунасидир. Табиаттда ҳамма нарсалар, ҳодисалар, жараёнлар бир бири билан ўзаро боғлиқ занжирдир. Табиат ўз устидан хукмронлик қилишни асло кечирмайди. Табиат занжирининг бир бўғини узилса, қайта тиклаб бўлмайдиган оқибатларга олиб келишини ушбу презентациядан кўрдингиз. Табиат билан уйғунликда яшашимизни ҳеч қачон унутмаслигимиз керак. www.arxiv.uz

Похожие

Орол ва Орол бўйи экологик муаммолари

Ўрта Осиёнинг геоэкологик муаммолари

Ўзбекистон фаунасининг хилма-хиллик ҳолати ва қисқариш сабаблари

Ekologik muammolar 2

Атроф мухит ва унинг тозалигини саклаш муаммоси