Koinot va yer tuzilishi - Экология - Презентации

Koinot va yer tuzilishi

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

427 KB

Koinot va yer tuzilishiKoinot va yer tuzilishi www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Bizning Yer Koinotning bir zarrasi, Quyosh tizimidagi sayyoradir. Koinot juda murakkab tuzilishga ega.uning asosiy qismi yulduzlarning fazoviy tizimidan iboratdir. Hozirgi vaqtda Yerda turib zamonaviy astronomik asboblar orkali (teleskop va fotografiya; astrograf, fotoelektrik fotomer, radiolakatsiya, spektral analiz va boshqalar) Quyoshdan Yergacha bulgan masofaga (150000000km) nisbatan 3 ming milliard martauzoklikdagi koinotning ma’lum kismini kura olamiz. Koinotning «kuringuvchi» qismi asosan vodoroddan (80%) va geliydan (18%), qolgani qisman boshqa elementlardan tuzilgan. Koinotning asosiy massasi (98%) yulduzlarda tuplangan bŏlib,ular ionlashgan issiq gaz-plazmadan iboratdir. Kupchilik yulduzlar yuldoshli (planeta) tizimdan iborat bŏlib, biroq, yuldoshlarning massasi Koinot materiyasiumumiy massasining faqatgina 0,1% ni tashkil etadi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Yulduzlar oraligidagi muhit siyraklashgan gaz va mayda changlardan iborat bqlib,ular ayrim joylarda gigant «bulutlar»ni gaz va changli tumanliklarni vujudga keltirgan. Yulduzlararo bushliqda hamma yunalish buyicha zaryadlangan zarralar- kosmik nurlar harakat qiladi. Koinotdagi kosmik ob’ektlar doimo harakatda bŏlib,ular gravitatsion, magnit va elektrik kuchlar (maydon) orqali boglanganlar. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Yulduzlar-huddi Quyosh kabi, kizigan gazlardan iborat sharsimon osmon jismidir. Oddiy kuz bilan 3500ga yaqin yulduzni, zamonaviy teleskoplar orqali esa yulduzlarning chegaralanmagan sonini kurish mumkin. Hozir astronomlarga yulduzlarning 88 turkumi ma’lum.ularni yulduzlarning ŏziga hos joylashishiga qarab, yulduz kartalaridan foydalangan holda belgilaydilar. Yulduzlarning nomlari qadimdan saqlanib kelinmoqda. Masalan, Sunbulla, Aravakash, Savr yoki grek afsonalari bilan boglik bulgan:- Andromeda, Persey, Pegas va h.s. Hozirgi vaktda astronomlar birnecha mln. yulduzlarning turish vaziyatlarini va ravshanliklarini aniqlaganlar vaular buyicha kataloglar tuzganlar. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Yulduzlar Yermizdan juda katta olis masofada turadilar. Agarda Quyoshdan Yergacha bŏlgan oralik masofani yoruglik 8 minutu 20 sekundda bosib ŏtsa,u holda Yerga yakin bulgan Tsentavr turkumidagi Proksima yulduzidan yoruglik Yerga 4 yilu 3 oyda etib keladi. Boshka yulduzlardan esa yanada kechrok ya’ni yuz million va hatto bir necha milliard yildan sung yoruglik Yerimizga etib kelar ekan. Kuyoshning «chekkasi»da 15 yoruglik yili radiusida fakat 43 ta yulduz borligi aniklangan. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Quyosh sistemasi (tizimi) juda katta yulduzlar tizimini tashkil etgan Galaktikaga (Bizning Galaktika) kiradi. Tungi ochik havoda Galaktikamizdagi yulduzlarning juda katta tuplamini kuramiz.uni «Samon yuli» deb nomlanadi. «Samon yulida»gi yulduzlar-bizning (juda yassi) Galaktikamizning asosiy kismidir. «Samon yuli» - osmonda bizga kurinib turgan yulduzlarning ravshan halkasidir. Hozirgi davrgacha 21- yulduz kattaligigacha bulgan har bir kattalikdagi yulduzlarning soni hisoblab chikilgan. Bular 2h109 yulduzni tashkil etadi. Albatta, bu bizning yulduzlar sistemamizdagi – Galaktikadagi yulduzlarning hammasi emas. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Yer Koinotning bir zarrachasi bŏlib,unda sodir buladigan va bŏlgan butun hodisa va jarayonlar, tabiiy qonun va qonuniyatlaruning olam bilan bogliqligining oqibatidir. Yer Koinot bilan quyidagicha boglangan:- Yer koinotning bir qismi bŏlib, ŏziga hos kuchlar ta’siridau bilan ŏzviy boglangan vauning ta’siridadir.-ayniqsa, Oy va Quyoshning ta’siri tufayli Yer shari davriy ravishda shakllanib turadi:, - Yer Quyosh nur energiyasini oladi va bu energiya turli holatda va kattalikdaurning turli qismida ŏziga hos taqsimlanadi:-, - Yer massasi meteoritlar hisobiga ortadi va ayni vaqtda Yer atmosferasining tashqi baland qatlamlaridan sayyoralar orasidagi bo’shliqqa (fazoga) doimiy ravishda er materiyasi gaz zarralariuchib ŏtadi. Yerga kosmik nurlar ham keladi va h.o. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Albatta bunday boglanishlar erning holatiga vaunda ketadigan hodisa va jarayonlarga ozmi-kŏp ta’sir etadi. Shu bilan birgalikda Yerning hususiyatlari ham (qadimdan koinot ta’siri tufayli sodir bŏlgan va hozirgi kunda hamuning ta’siri davom etayotgan bir vaqtda) kŏpgina tabiat hodisa va jarayonlarining vujudga kelishida va taqsimlanishida asosiy ahamiyatga ega bŏladi. Shuninguchun ham Yerga hos bŏlgan hususiyat va hossalarni bilish zarur. Yer tabiatiga oid ma’lumotlar juda qadimdan boshlab yigilib kelinmoqda. Jumladan, qadimda erni tekis yassi yuza deb bilganlar. Qadimgi greklar Yerni disksimon deb bilishgan vauning atrofini katta daryo-Okeanurab turadi deb uylashgan. Shuningdek, arablar, hindlar, hitoyliklar va boshqalar ham yer shaklini turlicha talqin qilishgan. Yerni sharsomon shaklda deb bilgunlaricha juda kŏp vaqtutgan va kŏplab kuzatish ishlari olib borilgan. Kim birinchi bŏlib Yerni shar shaklida deb ataganligi va aniq isbotlab berganligi fanga noma’lum www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

. Biroq, tahminan 2500 yil dan oldinroq ayrim qadimgi Gretsiyali olimlar – Pifagor, Parmenidlar Erni shar shaklida deb tasdiqlashgan. Keyinchalik Oy tutilishini hisobga olgan holda Yerning marsimon shaklda ekanligini aniq Aristotel isbotlab bergan. (Bu fikrlar keyinchalik Horazmiy, Beruniy, Ibn Sino,ulugbeklarning ishlarida ham aniq-ravshan berilgan).urta asrning III-IY asrlari oraligida Koinot sirlarini, shu jumladan Yer haqidagi bilimlarni ŏrganishga din tarafdorlari yŏl qŏymadi va yer haqidagi fanlarning rivojlanishiga bu katta ta’sir bŏldi. Biroq yuqorida qayd etilgandek, shu asrlar davomidaurta Osiyolik allomalar juda kŏp ishlarni amalga oshirdilar vaularning tadqiqotlari keyinchalik evropaliklar tomonidan tabiatshunoslkka oid bŏlgan kŏpgina yirik va mashhur qonuniyatlarning ochilishiga sababchi bŏldi. Bu asrlar davomida Evropada fan inqirozga ketishi bilan garbda hozirgacha arablar deb atalganurta Osiyolik buyuk allomalar nafaqat Yerni sharsiomn shaklda deb bilishgan, balki Yer tŏgrisidagi bilimlarni ilmiy asosda rivojlantirganlar. Evropadausha asrlarda baribir erning holatini kuzatish va ayrim hodisa va jarayonlarniurganish davom etgan. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Yerning yassi yuza bŏlmay balki kabarik shaklga ega ekanligi tŏgrisida juda kŏp dalillar tuplana bordi. Jumladan-Kuyosh nurlari ertalab birdaniga yer yuzasini emas, balki bulutliklarni yoritishi, -ochiq tekis yuza buylab ketayotganda oldin baland narsalarni (daraht,uy, kutaruvchi kran chumichi va h.o.) ng kurinishi: - balandga chiqqan sari kurinma gorizont bilan turgan joy oraligida masofaning ortib borishligi;,-uzoq joylarga borganda yulduzlar osmonining ŏzgarishi;,- Quyosh, Oy va sayyoralarning bizga sharsimon bŏlib kurinishi;,-Oy botayotganda Yerning soyasi oy diskida yoysimon holida kurinishi;, Yer aylanasi buylabuyushtirilgan sayohatlar natijasi;, Kosmosni ŏzlatirishda olingan fotorasmlar va boshqalar Yerning shakli tŏgrisidagi fikrlarni ilmiy asosda kurib chiqishga davat etdi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Похожие

Yer sayyora. Yer yuzasining tuzilishi

Atmosfera va uning tuzilishi

Yer osti boyliklarini muhofaza qilish

Iqlim o’zgarishi va suv-yer resuslarining transchegraviy ekologik muommolari

Atmosferaning tarkibi, tuzilishi va ahamiyati, havo qobig’ining ifloslanish manbalari