logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Основы религиоведения
  4. Diniy udumlar va ularni vujudga kelishi, sabablari va mohiyati

Diniy udumlar va ularni vujudga kelishi, sabablari va mohiyati

Загружено в:

08.11.2024

Скачано:

0

Размер:

2143.4775390625 KB
Скачать
Diniy udumlar va ularni vujudga kelishi, sabablari va mohiyati. Reja: • 1. Eng qadimgi diniy udumlarning vujudga kelishi. • 2. Uchta din, bitta xudo? Yahudiylik, Xristianlik va Islom • 3. O`zbekiston hududida mavjud bo`lgan diniy urf odatlar va uning sarqitlari. • 4. xulosa • Mehnat faoliyati, tevarak olam haqidagi to’plangan bilimlar asta- sekin insonning fikrlash qobiliyati va tafakkurini o’zgartirib yubordi. Odamlar o’zlariga tushunarsiz bo’lgan hodisalar haqida o’ylay boshladi: kun bilan tun , yil fasllarining almashinuvi , vulqonlar otilishi, yer qimirlashi va boshqa tabiat hodisalari odam fikrini o’ziga tortgan. Ana shu hodisalarni tushuntirib berish qo’lidan kelmagan inson momoaqaldiroq ,yashin, shamol, yomg’ir kabi tabiat kuchlariga sig’ina boshladi.Animizm, Totemizm, Fetishizm va dinlarning odamlar orasida tarqalishi Bora-bora eng qadimgi odamlarda inson vafot etgandan keyin yashahsni davom ettiradigan o’zga bir olamga ketadi deganaqidaga ishonch paydo bo’ldi.Odamni o’rab turgan muhitda jonlar va ruhlarning mavjudligiga e’tiqod fanda animizm nomini olgan . Yil fasllarining almashinuvi , momaqaldiroq bo’ronni qadimgi odamlar ruh mujassamlashgan tabiat kuchlari harakati deb tushuntirganlar.  Eng qadimgi odamlar u yoki bu buyumlar omad keltirishiga yohud balo-qazoni bartaraf etishiga ham e’tiqod qilganlar,bu e’tiqod fetishism nomini olgan so’nggi paleolitga oid bo’lgan qoya rasmlarining topilishi eng qadimgi odamlarda diniy e’tiqodlat bo’lgani to’g’risidagiisbotlardan biridir. Qoyatosh rasmlaridan eng qadimiylari Ispaniyadagi Altamir va Boshqirdistondagi Kapova g’orlaridan topilgan.Diniy e’tiqodlar kurtaklari va va marhumlar ko’milgan eng qadimgi qabrlar o’rta paleolit davrida vujudga kelgan. Totemizm - «uning urug`i» so`zidаn) - ibtidоiy diniy e`tiqоdlаrning ilk shаkllаridаn biri. U kishilаrning mа`lum guruhi bilan hаyvоn vа o`simliklаrning muаyyan turlаri (bа`zаn tаbiаt hоdisаlаri, jоnsiz nаrsаlаr) o`rtаsidа g`аyritаbiiy аlоqа, qоn- qаrindоshlik bоr dеgаn e`tiqоdgа аsоslаnаdi. Hаyvоnlаr, o`simliklаr, jоnsiz prеdmеtlаr tоtеm hisоblаngаn. Tоtеmlаr (ko`pinchа hаyvоnlаr) оv qilinmаgаn, o`ldirilmаgаn, go`shti yеyilmаgаn, ulаr go`yo kishilаrning qudrаtli himоyachisi hisоblаngаn. Qаbilа, urug` hаr bir а`zоsining hаyoti vа fаrоvоnligi tоtеmgа bоg`liq dеb qаrаlgаn. Ulаr o`z tоtеmini qаrindоshi, аkаsi, оtаsi, do`sti dеb hisоblаgаn. Hаr bir qаbilа, urug` o`z tоtеmining nоmi bilan аtаlgаn. Tоtеmistik e`tiqоd vа mаrоsimlаr muаyyan ko`rinishdа ko`p xаlqlаrdа, аyniqsа, Аvstrаliyadаgi qаbilаlаrdа sаqlаnib qоlgаn. FITESHIZM (portugalcha fetico, fransuzcha fetiche - sehrli narsa, tumor) - g`аyritаbiiy xususiyatlarga ega deb hisoblanadigan jonsiz narsalar - fetishlarga sig`inish. Sig`inish obyektlari, yani fetishlar - tosh, tayoq, ko`zmunchoq, tumor va har qanday buyum bo`lishi mumkin. Fiteshizm dinining qadimgi unsurlaridan biri. Barcha ibtidoiy xalqlarda bo`lgan. RIGVEDA - Qadimgi Hindiston yozma adabiyotining qadimgi yodgorligi – Vedalarning bir qismi. Vedalar 4 ta qismdan: “Rigveda” (qasida, madhiya, duolar to`plami), “Samaveda” (qo`shiqlar to`plami), “Ayurveda” yoki “Yajurveda” (qurbonlik qilish yo`llari), “Atharvaveda” (sehrli duolar to`plami) yetib kelgan. Vedalar ichida eng qadimgisi bo`lmish Rigveda 10 kitob (mandala)dan iborat. Bunda tabiatdagi narsa va hodisalar ilohiy kuchlar sifatida gavdalantirilib, ular sharafiga qo`shiqlar, madhiyalar, to`qilgan, ularga qurbonliklar keltirilgan. KOHINLAR – qadimda diniy marosimlarni olib borgan, xudolar va odamlar o“rtasida vositachi hamda qurbonlik bag“ishlaydigan ruhoniylar Uchta g'arbiy monotheist dinning tarafdorlari Xudoga ishonadilarmi? Yahudiylar, xristianlar va musulmonlar har xil muqaddas kunlarida sajda qilsalar, xuddi shu ilohiylikka sajda qiladilarmi? Ba'zilari boshqalar aytishadi, boshqalar esa yo'q, deb aytishadi va ikkala tomon ham yaxshi dalillar bor. Asosiy farq, masalan, diniy urf-odatlarga yoki diniy printsiplarga asoslanadi. Siyosiy va ijtimoiy sabablarga asoslangan g'oyani birinchi navbatda urf- odatlarga qaratgan liberal mo'minlar, diniy e'tiqodlar va din tanqidchilari ilohiyotga qaratilgan.Ko'plab yahudiylar, nasroniylar va musulmonlar, ularning hammasi Xudoga ishonib, Xudoga ishonishlarini ta'kidlaydilar, ularning dalillari asosan umumiy diniy an'analar to'plamiga ega ekanligiga asoslanadi. Ularning barchasi yahudiy qabilalari orasida hozirgi Isroilning cho'llarida paydo bo'lgan monoteistik e'tiqodlardan kelib chiqqan monoteistik dinlarga ergashadilar. Ularning barchasi Ibrohimga ishonishlarini ta'kidlaydilar. Bu imonlilarning ishonganlari - Xudoning yagona ibodatxonasi ekstremal , yagona ilohiy xudo deb ishoniladi.Bu monoteistik dinlarning tafsilotlarida juda ko'p farqlar bo'lishiga qaramasdan, ularning birgalikdagi umumiyligi odatda yaxshi mazmunli va mazmunli narsadir. Ularning barchasi insoniyatni yaratgan, odamlarning ilohiy yo'l-yo'riq ko'rsatmalariga bo'ysunishini istagan va sodiq kishilar uchun maxsus, ishonchli rejaga ega bo'lgan yaratuvchi xudoga ibodat qiladilar. Shu bilan birga, ko'plab yahudiylar, xristianlar va musulmonlar hammaga ayonki, ularning hammasi Xudoga nisbatan bir xil tilda foydalanadilar va ularning barchasi umumiy madaniy an'analarga ega bo'lgan dinlarga ega bo'lsalar ham, bu ularning Hammasi Xudoga sajda qiladilar. Ularning aql-idrokiga ko'ra, qadimgi urf-odatlardagi umumiylik Xudo qanday qilib yaratilgan bo'lsa, shunga o'xshash narsalarni tarjima qilmagan. Musulmonlar butunlay itoatkor bo'lgan, antropomorfik bo'lmagan, va biz insonlarga itoatkorlikda bo'ysunishimiz kerak bo'lgan xudoga ishonishadi. Masihiylar bir qismi (va juda antropomorfik) uch kishi bo'lgan, va biz sevgini namoyon qilishimiz kerak bo'lgan, qisman transandant va qisman immanent bo'lgan xudoga ishonishadi. Yahudiylar kamroq transcendent, yanada immanent va yahudiy qabilalari uchun alohida o'rin egallagan, butun insoniyatdan ajratilgan xudoga ishonishadi. Din siyosati Hech kim shubhali taklif yoki e'tirozni tanqid qilmaydi, bularning hammasi javob beradi va bu ularning argumentlari va g'oyalariga murojaat qilmoqchi bo'lsak, uni bir vaqtning o'zida amalga oshirishimiz kerak, boshqasiga. Demak, biz ijtimoiy yoki siyosiy darajada, xuddi shu xudoga bir xil xudoga, amaliy va ilohiy darajada ishonishimiz mumkin, ammo biz bu masalada faqat tanlov yo'q. Buni esda tutsak, tushunish osonroq, bir ma'noda hammasi xuddi xudoga ishonishmaydi; ular bitta Xudoga ishonishlarini xohlashadi, lekin aslida ularning e'tiqodlarining mazmuni vahshiyona farq qiladi. Agar bitta Xudo mavjud bo'lsa, unda ularning aksariyati o'zlari ishlayotgan narsalarga erisha olmadilar. Ehtimol, argümanla haqida muhim fikrlarni qabul qilishga imkon beradigan, lekin bizni absurd xulosaga majburlamagan, o'rta zamin mavjud. Amaliy darajada, agar yahudiylar, xristianlar yoki musulmonlar xuddi xudolarga sajda qilinsa, demak, buni qabul qilish asossiz bo'lmaydi - hech bo'lmaganda yuzaki darajada. Bunday da'vo odatda ijtimoiy va siyosiy sabablarga ko'ra dinlararo muloqot va tushunishni kuchaytirishga qaratilgan. chunki bunday holat katta miqdordagi umumiy an'analarga asoslanadi, bu o'rinli bo'ladi. Biroq, ilohiyotshunoslik pozitsiyasi ancha zaifroq. Agar biz Xudo bilan har qanday muayyan masalalarni muhokama qilmoqchi bo'lsak, biz yahudiylardan, nasroniylardan va musulmonla BUXORO YAHUDIYLARNING DINIY MAROSIMLARI O‘rta Osiyoda. Ma’lumki, yahudiylar O‘rta Osiyoga qadim zamonlardan ko‘chib kelganlar. Ularning bu kelishlari haqida turli xil rivoyatlar mavjud. Ularning ichida umum e’tirof etilganlaridan biri shuki, yahudiylar bu mintaqaga Eron orqali kirib kelganlar. Bu xalqning O‘rta Osiyoga hijrati ko‘p asrlar mobaynida davom etdi. Taxminlarga ko‘ra, ular Assuriya quvg‘inlari paytida –er. av. VII-VI asrlarda Eronga ko‘chib kela boshlaganlar. Hatto e.r. av. VIII asrlarda ba’zi yahudiylar Isroilni tark etib, Misr, Eron kabi o‘lkalarda boshpana topganliklari haqida ham xabarlar bor. Fors davlati ma’lum muddat O‘rta Osiyoni o‘z hukmlari ostida tutib turgan va xuddi shu davrda yahudiylarning ko‘chib kelishi amalga oshgan. Bu fikrni mahalliy yahudiylarning fors lahjalaridan birida gaplashishlari ham quvvatlaydi. Son jihatdan ko‘paygan yahudiylarning barchalari bir mavzega jam bo‘lib yashashni xohlashardi. Biroq, Buxoroda ham, uning SHahrisabz, Kattaqo‘rg‘on, Karmana kabi viloyatlarida ham yahudiylarni musulmonlardan ajralgan holda alohida yashashga majbur edilar. 1843 yilning bahorida mahalliy yahudiylarga Samarqandning sharqiy qismidan 2,5 gektar joyni 10000 kumush tangaga sotish haqidagi shartnoma tuzildi. Bu shartnomani yahudilardan 32 kishi imzoladi, davlat uning haqiqiyligini to‘rt muhr bilan tasdiqladi. SHunday qilib, yahudiylar o‘zlarining birinchi mahallalariga ega bo‘ldilar. E'tiqod bilan bog'liq bo'lgan bir nechta yahudiy e'tiqodlari bor, ularni boshqa xalqlar uchun qabul qilish doim ham oson emas. 1. Monoteizm -bitta xudoga sajda qilishni cheklash deyarli noma'lum. Sababi oddiy: tabiiy hodisalar shu qadar bo'linganki, ular muqarrar ravishda turli xil xudolarga tegishli bo'ladi, keyin bu xudolarning har biri topshirilishi kerak yoki ularning nazorati ostidagi tabiiy kuchlar jamiyatga zarar etkazadi. 2. Eksklyuzivlik. Har bir qadimgi xalqda o'z xudolari panteoni bo'lgan. 3. Ma'naviyat. Qadimgi dinlar xudolarni jismoniy narsalar yoki hodisalar bilan uzviy bog'lashgan. Masalan, bular: quyosh, oy, dengiz, unumdorlik, o'lim xudolari. Ko'pincha xudolarga insoniy shakl beriladi. Xudo jismoniy timsolga, shaklga yoki o'xshashlikka ega emasligini da'vo qiladigan yagona qadimiy din -bu iudaizm. 4. Axloqiy. Qadimgi dunyo xudolari o'zlarining haddan tashqari insoniy istaklarini erkaklar bilan va bir-biriga zid ravishda ko'rsatadigan mayda zolimlar sifatida tasvirlangan. Mutlaq axloqiy barkamollikning hech qanday sharti bu xudolarga taalluqli emas. Faqatgina yahudiy xudosi ushbu tavsifga javob berad Qadimgi madaniyatlarda bu yahudiylarning e'tiqodlari bema'ni bo'lib tuyulgan. Ular butun insoniyatning umumiy tajribasi va e'tiqodlariga zid edi. Shuning uchun yahudiylar ko'pincha chet elda hisoblanar edilar.Qadimgi iudaizmning bitta yakuniy xususiyatini ta'kidlash kerak. Qadimgi davr mobaynida yahudiylar diniy e'tiqod va marosimlarning boshqa shakllari bilan tajriba o'tkazishgan. QADIMGI MADANIYATLARDA BU YAHUDIYLARNING E'TIQODLARI BEMA'NI BO'LIB TUYULGAN. ULAR BUTUN INSONIYATNING UMUMIY TAJRIBASI VA E'TIQODLARIGA ZID EDI. SHUNING UCHUN YAHUDIYLAR KO'PINCHA CHET ELDA HISOBLANAR EDILAR.QADIMGI IUDAIZMNING BITTA YAKUNIY XUSUSIYATINI TA'KIDLASH KERAK. QADIMGI DAVR MOBAYNIDA YAHUDIYLAR DINIY E'TIQOD VA MAROSIMLARNING BOSHQA SHAKLLARI BILAN TAJRIBA O'TKAZISHGAN. PAYG'AMBARLAR YAHUDIYLARNING BUTLARGA SIG'INISHLARI HAQIDA GUVOHLIK BERISHADI.BOBIL ASIRLIGIDA, YAHUDIYLARNING KO'P QISMI NIKOHGA KIRISHGAN VA O'Z E'TIQODLARINI BOBIL DAVRIGA MOSLASHTIRISHGAN. YAQIN SHARQDA YUNON MADANIYATI HUKMRONLIK QILGANDA, KO'PLAB YAHUDIYLAR ELITAGA AYLANDILAR. O'tgan asrning 70-yillari oxirida o'zbek yozuvchisi Uchqun Nazarov o'zbek jamiyati, o'zbek xalqining kundalik hayoti, uning mentaliteti, odob-axloqi to'g'risida uni dunyoga mashhur qilgan romanini yozdi. Tarjimon Ingeborg Baldauf tomonidan roman nemis tiliga mahorat bilan tarjima qilingan. "Chayon yili" nemis tiliga "axloqiy rasm", ba'zan "Chayon yili" deb tarjima qilingan. Ushbu roman nafaqat kundalik hayotni, balki o'zbek xalqining tarixini ham tasvirlab berganligi sababli, biz nemis tilidagi tarjimasini asl nusxasi bilan taqqoslab, tahlil qilishga harakat qildik. O'zbekiston xalqlari madaniyati va urf-odatlarining paydo bo'lishi miloddan avvalgi 2-asr oxirlaridan boshlangan Buyuk Ipak yo'li bilan chambarchas bog'liqdir. "Ipak yo'li" atamasi nemis olimi Ferdinand Frayherr fon Rixtofen tomonidan 1877 yilda o'zining "Xitoy" nomli klassik asarida kiritilgan va olimlar orasida o'rnatilgan. Bu mutlaqo oqlanadi, chunki boshqa bir nemis olimi Albert Herrmann ta'kidlaganidek, aynan ipak eng muhim tovar bo'lib, miloddan avvalgi 2- asr oxirida G'arb va Sharqda ikki xil dunyoni bir-biriga ma'lum qildi.

Похожие

Islomning vujudga kelishi va tarqalish
Qabristonlarning turlari. Ularni O’rganish tamoyillari va Dafn marosimlari
Diniy ramzlarning zamonaviy talqinlari
Ezgu fikr, Ezgu soʻz, Ezgu amal tushunchasining mazmun mohiyati
Markaziy Osiyoda provaslavlik dinining yoyilishi