Davlat tilida ish yuritish. Hujjatlar - Делопроизводство на государственном языке - Презентации

Davlat tilida ish yuritish. Hujjatlar

Загружено в:

14.05.2024

Скачано:

0

Размер:

7187.806640625 KB

DAVLAT TILIDA ISH YURITISH. HUJJATLAR

REJA: 2. Tashkiliy hujjatlar, ularning leksik va stilistik xususiyatlari1. Rasmiy hujjat turlari 3. Farmoyish hujjatlari, ularning leksik va stilistik xususiyatlari

Har qanday hujjat muayyan axborotni u yoki bu tarzda ifodalash uchun xizmat qiladi, demak, har qanday hujjatdagi birlamchi va asosiy unsur — bu tildir. Bugungi kunda hujjatlarning sof o‘zbek tilidagi yagona andazalarini yaratish, ular bilan bog‘liq atamalarning bir xilligiga erishish borasida ish olib borilmoqda. Chunki mukammal va oqilona tashkil etilgan hujjatchilik har qanday idoradagi ish yuritishning asosi hisoblanadi. Hujjatlar mazmuniga ko‘ra ikki turli bo‘ladi : 1. Sodda hujjatlar – bir masalani o‘z ichiga oladigan hujjatlardir. Bularga ariza, e’lon, tilxat, kafolat xati va boshqalar kiradi. 2. Murakkab hujjatlar – bir necha masalani o‘z ichiga olgan hujjatdir. Bularga shartnomalar ma’lumotnoma, rejalashtirilgan hisobot hujjatlari va boshqalar kiradi.

 Ish yuritish huijatlari qo‘llanish doirasi, maqsad va vazifalariga ko‘ra to‘rt guruhga bo‘linadi: l. Tashkiliy hujjatlar (guvohnoma,yo‘riqnoma, nizom, shartnoma va boshqalar) 2. Farmoyish hujjatlari (buyruq, ko‘rsatma, farmoyish) 3. Ma’lumot-axborot hujjatlari (ariza, bayonnoma, dalolatnoma, ishonchnoma, tavsifnoma, tarjimayi hol, tilxat, tushuntirish xati, e’lon va boshqalar) 4. Xizmat yozishmalari (taklifnoma, telegramma, xatlar). Hujjatlar mazmun bayonining shakliga ko‘ra uch turli bo‘ladi : 1. Xususiy hujjatlar 2. Namunaviy hujjatlar 3. Qolipli hujjatlar.

1. TASHKILIY HUJJATLAR XUSUSIDA Tashkiliy hujjatlar mazmunan tashkilot va korxonalarning huquqiy maqomi, tarkibiy tarmoqlari va xodimlari, boshqarish jarayonining borishida jamoa ishtirokining qayd qilinishi, boshqa tashkilotlar bilan aloqalarning huquqiy tomonlari kabi masalalarni aks ettiradi. Nizomlar, yo‘riqnomalar, majlis bayonlari, shartnomalar ana shunday tashkiliy hujjatlar sirasiga kiradi.

Tashkiliy hujjatlarda boshqa tashkilotlar bilan aloqalarning huquqiy tomonlari kabi masalalar aks etadi Har qanday tashkilotning faoliyati hujjatlarning turli ko‘rinishlarida o‘z aksini topadi. Tashkiliy hujjatlar o‘zaro bog‘liq hujjatlar majmui bo‘lib, quyidagilarni qat’iy belgilab beradi:  tashkilot, muassasa yoki korxonaning strukturasi (tuzilishi ) va vazifalari;  ularning ish faoliyatini qanday tashkil qilish;  ularning rahbariyat hamda xodimlarining huquqlari, majburiyatlari va javobgarligi.

2. TASHKILIY HUJJATLAR, ULARNING LEKSIK VA STILISTIK XUSUSIYATLARI Tashkiliy hujjatlar turlari NIZOM USTAV SHARTNOMA TA’SIS SHARTNOMASI LAVOZIM YO‘RIQNOMASI SHTAT JADVALI XIZMAT GUVOHNOMASI MEHNAT TARTIBOTI QOIDALARIYO‘RIQNOMA XIZMAT SAFARI GUVOHNOMASI

Shartnoma Shartnomalar tashkilotlar o‘rtasida, tashkilot bilan fuqaro, shuningdek, fuqaro bilan fuqaro o‘rtasida tuzilishi mumkin. Har qanday shartnoma uning maqsadi va mazmunidan qat'i nazar qonunga muvofiq bo‘lishi kerak. Shartnomalar hajm jihatiga ko‘ra ancha katta hujjat bo‘lib, asosan, quyidagi qismlardan iborat: • 1.Shartnomaning nomi (mahsulot etkazib berish, uy-joy sotib olish va h.k.) • 2. Shartnoma tuzilgan sana. • 3. Shartnoma tuzilgan joy (shahar nomi). • 4. Shartnoma tuzayotgan tomonlaming aniq va to‘liq nomi, tomonlar vakillarining to'liq ismlari va vakoiatlari ko‘rsatiladi. • 5. Shartnoma matni. • 6. Tomonlaming huquqiy manzillari. • 7. Tomonlarning imzolari va muhrlari. Shartnoma matni ko'pincha rim raqamlari bilan belgilanadi. Boblar esa bandlarga bo‘linadi hamda ular arab raqamlari bilan ko'rsatiladi. Matnda tomonlar bajarish lozim bolgan shartlar va boshqa majburiyatlar aniq bayon qilinadi. Tomonlar shartnomaning barcha moddalari bo'yicha kelishib olganlaridan keyingina shartnoma tuzilgan hisoblanadi.

Guvohnoma Guvohnoma muayyan shaxsning xizmat va boshqa holat va vakolatlarini tasdiqlovchi hujjat hisoblanadi. U bajaradigan vazifasiga qarab bir necha turga bo‘linadi. 1. Muayyan shaxsning xizmat va boshqa holatlarini ko‘rsatadi. Masalan, har bir kishi ishga yoki o'qishga qabul qilinganida unga guvohnoma beriladi. Bu guvohnoma o‘z egasining aynan shu yerda ishlashi yoki o'qishini tasdiqlovchi hujjat bo‘lishi bilan birga, unga shu muassasaning turli bo‘linmalarida erkin kirib-chiqish huquqini beradi. 2. Muayyan shaxsning biron ishga (masalan, taftish o'tkazishga) oid vakolatini ko'rsatadi. Bunday guvohnomalar, odatda rahbar tomonidan beriladi. Guvohnomalarning bu turi yonda olib yurishga moslashtirilib, qattiq muqovali daftarcha shaklida tayyorlanadi. Ulaming zaruriy qismlari quyidagicha: 1) hujjat nomi («Guvohnoma»)- bu so'z muqova ustiga yoziladi; 2) guvohnoma beruvchi tashkilot nomi; 3) guvohnoma egasining ismi-sharifi (toMiq yoziladi); 4) lavozimi; 5) guvohnomaning amal qiiish muddati (odatda har bir yil muddat ko'rsatiladi, so‘ng uning cho‘zilgani haqida beigi(muhr) qo‘yiladi; 6) tashkilot rahbarining imzosi; 7) shaxsiy imzo ; 8) guvohnoma egasining surati; 9) tashkilot muhri (uning bir qismi surat ustiga bosilishi kerak); 3. Xizmat safari guvohnomasi xodimga safar vaqtida yuklatilgan xizmat vazifasini bajarishga vakolat beruvchi hujjat. Guvohnoma maxsus blankada rasmiylashtriladi va xodim qo‘liga topshiriladi. Uning zaruriy qismlari yuqorida keltiriIgan tarkibiy qismda bir oz farq qiladi. Xizmat safari guvohnomasi moliyaviy hujjat boMgani uchun u to'g'ri rasmiylashtirilishi kerak. Unda barcha imzo va muhrlaming bo'lishi alohida ahamiyatga ega. Bundan tashqari turli malaka oshirish muassasalarida ta'lim olgan shaxslarga tegishli guvohnoma hisoblanadi. Bunday guvohnomalarda amal qiiish muddati ko'rsatilmaydi. Guvohnomada berilgan sana va mansabdor shaxslar imzosigina bo'ladi.

Yo‘riqnoma Yo‘riqnoma - qonun yoki boshqa me’yoriy hujjatlami tanishtirish maqsadida chiqariladigan huquqiy hujjat.Yo‘riqnomaning asosiy zaruriy qismlari: • 1. Eng yuqorida tasdiqlash ustxati. • 2. Hujjatning sarlavhasi (yo‘riqnomaning nomi). • 3. Matnning kirish qismi, bo‘limlari, kichik bo‘limlari va h.k. • 4. Yo‘riqnoma tuzuvchining lavozimi, ismi, ota ismi va familiyasi, uning imzosi. • 5. Yo‘riqnoma tuzilgan vaqt sanasining va tartib raqami, shartli raqami indeksi

Nizom Muassasa yoki uning tarkibiy bo‘linmalarining tuzlilshi, huquqi, vazlfalari,burchlari, ishni tashkil qilishlari tartibotini belgilaydigan huquqiy hujjat. Nizom ayrim mansabdor shaxslarga va turli tadbirlar ko‘rik, musobaqa, tanlov va boshqalarga nisbatan ham tuzilishi mumkin. Ko‘pincha nizom muassasalar ta’sis etilishi yoki tashkil topishi paytida tuziladi va yuqori tashkilotlar farmoyishi bilan tasdiqlanadi. Muassasalarning tarkibiy qismlari ularning rahbarlari tomonidan tuziladi va muassasa rahbari farmoyishi bilan yoki tasdiqlash ustxatini qo‘yish bilan kuchga kiradi. Muvaqqat komissiyalar, guruhlar va shu kabilarning huquqiy maqomlari ham nizom bilan belgilanadi. Nizomning asosiy zaruriy qismlari: • 1. Hujjat turining nomi. • 2. Vazifalari nizom bilan belgilanayotgan muassasa tarkibiy qismining nomi. • 3. Matnning mazmuni: muassasa tuzilishidan maqsad va asoslar; asosiy vazifalari; muassasa tuzilishi , huquqi, ishni tashqil qilish tartiboti. • 4. Muassasa rahbari imzosi. • 5. Sana v ajoyi. • 6. Tasdiqlash usthati yuqori qismida o‘ng burchakda joylashadi.

Ustav Muayyan munosabat doirasidagi faoliyat yoki biror davlat organi, muassasaning tuzilishini yo‘naltirib turadigan asosiy nizom va qoidalar majmuyi. Ustav biror organ yoki muassasa vazifalari va huquqiy holatini tavsiflaydigan me’yoriy ahamiyatga ega. Binobarin, ustav nizomga nisbatan keng tushunchadir. U ko‘proq ma’lum bir tarmoq, sohalar, yirik muassasalar bo‘yicha tuziladi. Qoida. Bu hujjat ichki mehnat tartiboti, ya‘ni unda ishni tashkil etish, xodimlar bilan ma’muriyat o'rtasidagi majburiyatlar, ta'tillar berish tartibi, ichki tartib (ish vaqti va undan foydalanish, yutuqlar uchun rag‘batlantirish va mehnat intizomi buzilgani uchun jazo berish kabi masalalami aks ettiradi). Qoidalar mehnat jamoasining umumiy yig‘ilishida muhokama etiladi va tasdiqlangandan keyin kuchga kiradi. Shunday qilib, har bir tashkilotdagi qoidalar soni va mazmuni uning ish tartibi va vazifalaridan kelib chiqaai. Masalan, studentlarning oliy o‘quv yurti binosida o‘zini tutish qoidalari, yotoqxonadan foydalanish qoidalari bunday muassasalarda joriy etilgan qoidalar sirasiga kiradi.

Bitim Muassasa va alohida xodim o‘rtasida mehnat shartnomasi - bitim tuziladi. Uning mazmuni va shartlari O‘zbekiston Respublikasi Mehnat Kodeksida belgilab berilgan. Muassasalar bilan ulaming hisobida turmaydigan shaxslar o‘rtasida ham ma’lum mehnat munosabatlari o‘rnatilishi mumkin. Ba’zi hollarda ma'lum cheklangan muddatda bajariladigan xizmatni muayyan muassasaning o‘zidan bajaradigan xizmatchi bo'lmay qoladi. Shunday hollarda chetda taklif qilingan mutaxassis bilan mehnat bitimi tuziladi.

Bitimning zaruriy qismlari: 1. Hujjat nomi. 2. Tuzilgan sana va joy. 3. Mehnat bitimi, tuzayotgan tomonlarning to‘la va aniq nomi, ishlovchining lavozimi, to‘liq ism-sharifi. 4. Bitim mazmuni. 5. Ishni bajarish muddati va bajaruvchiga to'lanadigan ish haqining umumiy miqdori. 6. Ish sifatiga qo‘yiladigan talablar va uni qabul qilib olsh tartibi. 7. Bajaruvchiga haq toMash muddati va tartibi. 8. Tomonlaming manzillari. 9. Tomonlaming imzolari. 10. Muassasa muhri.

1. FARMOYISH HUJJATLARI, ULARNING LEKSIK VA STILISTIK XUSUSIYATLARI • Farmoyish – boshliq, uning o‘rinbosarlari tomonidan amaliy masalalar yuzasidan qabul qilinadigan hujjat. Odatda, farmoyishlarda harakat muddati cheklangan bo‘lib, biror-bir bo‘lim, ayrim mansabdor shaxslar va fuqarolarga taalluqli bo‘ladi. Farmoyish matni, xuddi buyruqdagi kabi zaruriy qismlardan tarkib topadi, faqat uning asos qismida “BUYURAMAN” so‘zi o‘rniga “ТALAB QILAMAN”, “ТAVSIYA QILAMAN”, “RUХSAТ BERAMAN” kabi iboralar ishlatiladi. Ko‘rsatma – idoralarda axborot-metodik tusdagi masalalar, shuningdek buyruqlar, yo‘riqnomalar va boshqa hujjatlarning ijrosi bilan bog‘liq tashkiliy masalalar yuzasidan chiqariladigan huquqiy hujjat. Ko‘rsatmalarga birinchi rahbar, ularning o‘rinbosarlari imzo chekish huquqiga ega. Ko‘rsatma muassasaning xos ish qog‘oziga bosiladi. U ham buyruq kabi odatda, sarlavha bilan yoziladi, asos (kirish) va farmoyish qismlaridan tarkib topadi.

Farmoyish hujjat turlari • Qaror • Farmon • Farmoyish • Hukm • Ajrim • Buyruq

Farmoyish hujjatlari boshqaruv tizimi bo‘yicha o‘z ichiga quyidagilarni oladi : boshqaruvchi organdan boshqariladigan organga; tashkilot rahbaridan tarkibiy tuzilmalarga.xodimlarga yo‘llanadigan qarorlar;

FARMON • Prezident tomonidan chiqariladi. • Lavozimga tayinlash, lavozimdan ozod qilish, medallar bilan mukofatlash, faxriy unvon berish kabi vazifalarni amalga oshiradi.

FARMOYISH • Boshqaruvga doir huquqiy hujjat ; konstitutsiyaviy huquqda davlat boshligʻi va ijro etuvchi hokimiyat organlari tomonidan vakolatlari doirasida chiqariladi. Ijro etuvchi hokimiyat organining tez h al qilinishi kerak boʻlgan va boshqa joriy masalalarga oid qarori Farmoyish shaklida chiqariladi. • Muassasa rahbarining yakka o‘zi tomonidan chiqariladigan huquqiy hujjatlar ham Farmoyish hisoblanadi. Farmoyish mansabdor shaxslarning muayyan aniq doirasiga moʻljallanib, uning amal qilish va bajarilish muddati belgilangan boʻladi.

HUKM • Sud jarayonida sudlanuvchini aybdor yoki aybdor emasligini tasdiqlovchi qaror hisoblanadi.

Ajrim Er-xotinning tiriklik chogʻida nikohning buzilishi. Ajralish er-xotindan birining yoki har ikkisining bergan arizasiga ko‘ra amalga oshiriladi. Agar er-xotin alohida yashasa, daʼvo javobgar er yoki xotin turgan joydagi sudda qoʻzgʻatiladi, turar joyi nomaʼlum boʻlsa, ariza javobgar oxirgi yashab turgan joydagi sudga topshiriladi. Ajralish ishlari ochiq sud majlisida koʻriladi. Ajralish toʻgʻrisidagi ish er-xotinning arizasiga muvofiq, zarur hollarda, sudning ajrimiga asosan, yopiq sud majlisida koʻrilishi ham mumkin. Sud ishning koʻrilishini keyinga qoldirib, er-xotinga yarashish uchun 6 oyga muhlat tayinlashga haqli. Sud er- xotinni yarashtirish maqsadida, zarur hollarda, ajrim nusxalarini ular yashaydigan joydagi xotin-qizlar qoʻmitalariga, oʻzini oʻzi boshqarish organi, mahalla oqsoqollari kengashiga, ular huzuridagi yarashtirish komissiyalariga muhokama qilish va yarashtirish uchun yuborishi mumkin. Aniq holatlarni hisobga olgan holda sud, er-xotinning yoki ulardan birining arizasiga koʻra, ularning yarashishi uchun berilgan muhlatni oʻzgartirishga va bu muhlat oʻtgunga qadar ishni koʻrishga haqli. Sud ajralishning haqiqiy sabablarini aniqlab, oʻzining butun faoliyatini oilani saqlab qolishga va uni mustahkamlashga, onalik va bolalik manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan chora-tadbirlarni koʻrishi lozim.

BUYRUQ Buyruq doimiy ravishda shaxsan rahbar tomonidan tayyorlanadi, ko‘rsatma va farmoyishlar esa rahbar muovinlari tomonidan bеriladi. Muayyan muassasa yoki boshqa tur tashkilot oldida turgan asosiy va kundalik vazifalarni hal qilish maqsadida qoʻllaniladi. Buyruqning asosiy matni asoslovchi (kirish) va farmoyish qismlaridan tarkib topadi. . Buyruqning farmoyish qismi yangi satrdan, bosh harflar bilan yoziladigan “BUYURAMAN” so‘zi bilan boshlanadi. Buyruqda ishning bajarilish Asoslovchi (kirish) qismida buyruqdan maqsad, shart-sharoitlar, sabablar koʻrsatiladi, asos qilib olinayotgan buyruq havola qilinadi (nomi, raqami, sanasi yoziladi). Baʼzi buyruqni asoslashga hojat boʻlmasligi mumkin, bunday hollarda ular toʻgʻridan toʻgʻri farmoyish qismi bilan ham berilaveradi; Qurolli Kuchlarda boshliqning oʻz qoʻl ostidagilarga yozma yoki ogʻzaki ravishda bergan farmoyishi - bu farmoyish boʻysunuvchilar uchun qonun hisoblanadi.

Buyruq Buyruq - muayyan muassasa oldida turgan asosiy va kundalik vazifalarni hal qilish maqsadida qo‘llanadigan hujjat bo‘lib, muassasa rahbari yoki uning vazifasini bajaruvchi muovin tomonidan imzolanadi Shaxsiy tarkibga oid buyruqlar Asosiy faoliyatga oid buyruqlar

Buyruqdan ko‘chirma Muassasalarda odatda, xodimga yoki boshqa huquqiy shaxsga muayyan buyruqdan ko‘chirma berishga to‘g‘ri keladi. Zaruriy qismlari: • 1. Muassasa nomi. • 2. Hujjat nomi ( Buyruqdan ko‘chirma). • 3. Sanasi. • 4. Raqami (№). • 5. Joyi. 6. Sarlavhasi. • 7. Matni (asoslovchi qismi, «BUYURAMAN» so‘zi, farmoyish qismidan kerakli bandi). • 8. Imzo chekkan shaxs. • 9. Tasdiqlash familiyasi (yoniga «imzo» degan so‘z yoziladi) belgisi...

• • Topshiriq. Berilgan so‘z va iboralarning ma’nosini bilib oling • mablag‘, majburiyat, ma’muriyat, moddiy javobgarlik, nizom, yo‘riqnoma, indeks • • Topshiriq. Quyidagi so‘zlar va jumlalar ishtirokida gaplar tuzing: • topshirilsin, tasdiqlansin, bajarilsin, bo‘shatilsin, tayinlansin; eshitildi, qaror qilindi, ko‘rib chiqildi, ko‘rsatib o‘tildi • • Topshiriq. Quyidagi nutqiy qoliplar ishtirokida gaplar tuzing. • qabul qilishingizni so‘rayman, ozod etishingizni so‘rayman, ruxsat berishingizni so‘rayman, buyruqqa asosan, betobligim tufayli • Topshiriq. Oliy ta’lim muassasasi Nizomining tuzilishini yozing. •

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR Asosiy adabiyotlar: 1. Abduraxmonova M., Fattoxova D., Xalmuxamedova U., Inogamova N., Egamberdiyeva N. O‘zbek tili (o‘quv qo‘llanma). – Toshkent: “Mumtoz so‘z”, 2018. 2. Muhiddinova X., Salisheva Z., Po‘latova X. O‘zbek tili (oliy ta’lim muassasalari rus guruhlari uchun darslik). – Toshkent: O‘qituvchi, 2012. – 288 b. Qo‘shimcha adabiyotlar: 3. Rahmatullayev Sh., Hojiyev A. O‘zbek tilining imlo lug‘ati. – Toshkent: “O‘qituvchi”, 2019. 4. Mengliyev B., Xoliyorov O‘, Qodirova X. “Zamonaviy ona tili” (mavzulashtirilgan lug‘at). Toshkent: “Sharq”, 2011.

Похожие

Davlat tilida ish yuritish

Davlat tilida ish yuritish 2

“Davlat tilida ish yuritish” fanining maqsad va vazifalari. Imlo va savodxonlik masalalari. Og‘zaki va yozma nutq, uning xususiyatlari

Tashkiliy hujjatlar turlari

Fuqarolik protsessual hujjatlari va ularning til xususiyatlari