O’simliklar fiziologiyasi tasnifi - Ботаника - Презентации

O’simliklar fiziologiyasi tasnifi

Загружено в:

27.02.2025

Скачано:

0

Размер:

1517.0595703125 KB

O’SIMLIKLAR FIZIOLOGIYASI Tasnifi

O’simliklar fiziologiyasi o’simliklar tanasida sodir bo’ladigan hayotiy jarayonlar, murakkab qonuniyatlar va hodisalar zanjirini o’rganuvchi fandir. Fotosintez, nafas olish, suv rejimi va tiriklik asosini tashkil etuvchi boshqa hayotiy kechinmalarni o’rganish,tahlil qilish va ularni odam uchun foydali tomonga o’zgartirish, ya’ni yuqori va sifatli hosil olishga qaratish mazkur fanning asosiy vazifasi hisoblanadi

K.A.Timiryazev o’simliklar fiziologiyasining maqsadi o’simlik tanasidagi hayotiy hodisalarni o’rganish va tushunish hamda shu yo’l bilan o’simlik organizmi kishi xohishiga qarab o’zgarishi, undagi hodisalarni to’xtata olish yoki aksincha ro’y berishga majbur qilish, xullas o’simlikni kishi ixtiyoriga bo’ysundirishdan iborat deb yozgan edi

O’simliklar fiziologiyasida asosiy ish usuli tajribadir. Fiziolog o’simlik hayoti haqida yetarli darajada aniq va to’la tasavvur olish, unga xos bo’lgan qarama-qarshiliklarni ochish, ularni o’simlik tanasining umumiy rivojlanishida qanday ahamiyatga ega ekanligini aniqlash maqsadida laboratoriya va dala usullaridan foydalanadi. O’simliklarning o’sish va rivojlanish qonuniyatlarini tabiiy sharoitda o’rganishda kompleks kuzatishlar olib borish katta ahamiyatga ega.Chunki o’simlik hayotini tabiiy omillar ta’sirisiz tasavvur etib bo’lmaydi. K.A.Timiryazev aytganidek, fiziolog eksperimental yoki nazariy tushunchaga ega bo’lish uchun hayotiy hodisalarning tahlili bilangina qanoatlana olmaydi, u organizm tarixini ham o’rganishi kerak.

S.P.Kostichev (1872-1931) "Agar yashil barg bir necha yilga ishlashni to’xtatsa,yer yuzidagi barcha jonzot, jumladan insoniyat ham nobud bo’ladi" degan edi.

O’simliklar fiziologiyasi XVII-XVIII asrlarda va XIX asrning boshlarida mustaqil fan sifatida shakllandi. Dastlabki fiziologik savol o‘simlik o'sishi uchun oziq moddalarni qayerdan oladi degan edi. 1600- yillarning boshlarida belgiyalik shifokor Van Gelmont manba faqat suv bo'lishi kerak degan qarorga keldi. Italiyalik olim M.Malpigi (1675),ingliz R.Guk (1665) o’simliklarning mikroskopik tuzilishi haqidagi ta’limotni yaratdilar.

1700-yillarning oxiridan boshlab va 1800-yillarning o'rtalariga qadar Yuliy Saks va boshqalar kimyoviy tahlillardan foydalangan holda, tuproq tarkibidagi azot, kaliy, fosfat, oltingugurt va boshqa elementlarning miqdoriy jihatdan kichik tarkibiy qismlari o'simliklarning o'sishida muhim ahamiyatga ega ekanligini aniqlashdi.

1727 yilda ingiz botanigi S.Geyls o’zining "O’simliklar statikasi " asarida bir qancha fiziologik tajribalarning natijalarini yakunlab, o’simliklarda ikki xil oqimning mavjudligini, ya’ni suv va ozuqa moddalarning pastdan yuqoriga va yuqoridan pastga qarab oqishini tasdiqladi. O’simliklarda suvni harakatga keltiruvchi kuch ildiz bosimi va transpirasiya ekanligini isbotladi.

Ingliz D.Pristli (1771), gollandiyalik Ya.Ingenxauz (1779), Shvetsariyalik olimlar J.Senebye (1782) va T.Sossyur (1804) bir-birlarining ishlarini to’ldirish natijasida o’simliklarda fotosintez jarayonining mavjudligini ochdilar. Ya’ni yorug’likda yashil o’simliklar karbonat angidritni o’zlashtirib uglerodli birikmalarni to’plash xususiyatiga ega ekanligi aniqlandi.

O’simliklar fiziologiyasi tarixida 1800 yil burilish yili hisoblanadi. Chunki, shu yili J.Senebyening 5 tomlik "O’simliklar fiziologiyasi" kitobi chop etildi va u o’simliklar fiziologiyasining mustaqil fan sifatida tug’ilishi va kelajakdagi rivojlanishiga asos soldi. J.Senebye "O’simliklar fiziologiyasi terminini taklif etish bilan chegaralanib qolmasdan, bu fanning asosiy vazifalarini, predmeti va usullarini aniqlab berdi.

1838 yil Jozef Buell "Yangi chorvachilik" deb atalgan risolasini muhokama qila boshladi, unda goʻng qoʻyish, quritish, yaxshi ishlov berish, ekinlarni navbatma-navbat ekish, ildiz ekinlarini ekish kiradi. U "Faylasuflar o'simliklarning ozuqasi nimadan iborat bo'lishi haqida asrlar davomida taxmin qilishgan" deb tan oldi, lekin har bir fermer hayvon yoki o'simlik go'ngi "qishloq ekinlarining haqiqiy ozuqasi" ekanligini bilishini his qildi. Biroq, mineral, qazilma va tuproqli moddalar tuproqni melioratsiya qilishi va o'simliklarning sog'lom rivojlanishi uchun uning imkoniyatlarini oshirishi mumkin degan farazni ham ilgari surdi.Rossiyada o’simliklar fiziologiyasi XIX asrning ikkinchi yarmidan rivojlana boshladi. Unga Andrey Sergeyevich Faminsin (1835-1918) va K.A.Timiryazev (1848-1920) asos soldilar. A.S.Faminsin (1867) Peterburg universitetida mustaqil o’simliklar fiziologiyasi kafedrasini tashkil etdi va 1887 yilda o’simliklar fiziologiyasidan birinchi o’quv kitobini yozdi. Uning asosiy ilmiy izlanishlari fotosintez va o’simliklardagi modda almashinuv jarayonlarini aniqlashga qaratilgan edi. A.S.Faminsin tajribalar natijasida sun’iy yorug’likda ham karbonat angidrit o’zlashtirilib, kraxmal hosil bo’lishini ko’rsatdi.

O’simliklar ekologik fiziologiyasiga asos solgan olimlardan biri N.A.Maksimovdir (1880-1952). U o’zining shogirdlari (I.I.Tumanov, F.D.Skazkin, V.I.Razumov, B.S.Mashkov, L.I.Djaparidze, V.G.Aleksandrov, I.V.Krasovskaya va boshqalar) bilan birgalikda o’simliklarning qishning noqulay omillari ta’siriga sovuqqa, qurg’oqchilikka chidamlilik fiziologiyasi, o’sish va rivojlanish,sun’iy yorug’likda o’sish kabi jarayonlarning nazariy asoslarini ishlab chiqdi. XX asrning birinchi yarmidan o’simliklar fiziologiyasi yanada tezroq rivojlandi. Murakkab fiziologik jarayonlarning biokimyoviy mexanizmlari o’rganila boshlandi. Jumladan fotosintez (M.S.Svet, 190Z;R.Xill, 19Z7; M.Kalvin, 1948-1956; R.Emerson, 1943-1957; D.I.Arnon, 1954; M.D.Xetch va K.R.Slek 1966 va boshqalar) va o’simliklarning nafas olishi (V.I.Palladin, 1912;S.P.Kostichev, 1912-1927; G.A.Krebs,19Z7; G.Kalkar va V.A.Beliser, 19Z7- 19Z9; L.Kornberg, 1957; P.Mitchel, 1961-1966 va boshqalar) o’rganildi

O’zbekistonda o’simliklar fiziologiyasi mustaqil fan sifatida 1920 yil O’rta Osiyo davlat universitetining tashkil etilishidan keyin (Toshkentda) rivojlana boshladi. Universitetda o’simliklar fiziologiyasi va biokimyosi kafedrasi tashkil etildi Keyinchalik Samarqand davlat universiteti tashkil etilgandan so’ng o’simliklar fiziologisi va mikrobiologiya kafedrasi ochildi. Bu kafedralar hozir ham mavjud. Ular o’simliklar fiziologiyasi fanining rivojlanishiga katta hissa qo’shdilar. O’zbekiston sharoitida fitofiziologlar (A.V.Blagoveshyenskiy, N.D. Leonov, V.A.Novikov, V.Shardakov, N.A.Todorov, M.X.Ibragimov, N.N.Nazirov S.S.Abayeva, M.A.Belousov, X.X.Yenileyev, A.Imomaliyev va boshqalar) birinchi navbatda g’o’za va boshqa o’simliklarning hayotiy jarayonlarini keng o’rganib, nazariy va amaliy xulosalar qildilar.

E'tiboringiz uchun raxmat!

Похожие

Botanika va o’simliklar fiziologiyasi fanining predmeti va vazifalari. O’simlik hujayrasining tuzilishi

Qirqbo’g’imtoifa o’simliklar

Zaharli o’simliklar

Yuksak o’simliklar sistematikasi

O’simlik hujayrasining fiziologiyasi