Tuproq strukturasi, suv xossalari, tuproqning havo xossasi va havo rejimi - Биотехнология - Презентации

Tuproq strukturasi, suv xossalari, tuproqning havo xossasi va havo rejimi

Загружено в:

20.01.2023

Скачано:

0

Размер:

304.4228515625 KB

Tuproq strukturasi, suv xossalari, tuproqning havo xossasi va havo rejimi REJA: 1. Tuproq strukturasi, ahamiyati 2. Tuproqning suv xossalari 3. Tuproqning havo xossasi va havo rejimi

1. Tuproq strukturasi, ahamiyati Struktura - tuproq unumdorligi va ekinlar hosildorligini belgilovchi muhim agronomik xossadir. Tuproq paydo bo’lish jarayonlari natijasida tuproqdagi turli mexanik elementlar bir-biri bilan (asosan gumus va kalsiy ta’sirida) birikib har xil donador bo’lakchalar (uvoqchalar) hosil qiladi va unga struktura agregatlari yoki bo’lakchalari deyiladi. Tuproqning alohida agregatlar (bo’lakchalar) ga ajralib (bo’linib) ketish qobiliyatiga struktura holati , turli o’lcham, shakl va sifat tarkibli struktura agregatlarining yig’indisiga uning strukturasi deb ataladi. Qum va qumloq tuproqlarda mexanik elementlar, odatda agregatlarga birikmagan alohida zarrachalardan tashkil topgan. Qumoq va soz tuproqlar esa strukturali va strukturasiz yoki kam strukturali holatda bo’ladi.

Tuproqning qator xossalari fizikaviy fizik-mexanik suv-havo issiqlik oziqa rejimi mikrobiologik jarayonlar Tuproq strukturasi 0D 07220D

Turli tabiiy sharoitlarda hosil bo’ladigan tuproqlarning struktura agregatlari nafaqat katta-kichikligi, balki shakli bilan ham farq qiladi. Agronomik nuqtai nazardan P.V.Vershinin bo’yicha, tuproq strukturasi o’lchami (katta-kichikligi) ga ko’ra quyidagi gruppalarga: 1) >10 mm, kesakli struktura; 2) 10-0,25 mm gacha makrostruktura; 3) 0,25- 0,01 mm gacha dag’al mikrostruktura; 4) 0,01 mm dan kichik nozik mikrostrukturaga bo’linadi. Odatda tuproq strukturasi: 0,25-10 mm gacha bo’lgan m a k r o s t r u k t u r a va 0,25 mm dan kichik agregatlardan iborat m i k r o s t r u k t u r a g a ajratiladi. Tadqiqotlardan ma’lumki, qumoq va soz mexanik tarkibli tuproqlarda optimal holidagi strukturaning bo’lishi uchun 0,25 mm dan katta agregatlar miqdori 70-80 foiz (jumladan, suvga chidamli agregatlar 40- 60 foizni) tashkil etishi muhim ahamiyatga ega. Yirik makrostrukturalar tuproqdagi eng qulay suv-havo xossalarini yuzaga keltiradi. Makrostruktura bilan bir qatorda tuproq unumdorligida, ayniqsa 0,25 dan 0,05 mm gacha o’lchamli mikrostrukturalarning roli ham katta. Mikrostrukturalar O’rta Osiyoning bo’z tuproqlari sharoitida ekinlardan yuqori hosil olishni ta’minlaydi.

Strukturaning shakli Plitasimon PrizmasimonKubsimon

Tuproq strukturasi o’lchami (katta-kichikligi) ga ko’ra quyidagi gruppalarga bo’linadi: >10 mm, kesakli struktura 10-0,25 mm gacha makrostruktura 0,01 mm dan kichik nozik mikrostruktura0,25-0,01 mm gacha dag’al mikrostruktura

Strukturaning agronomik ahamiyati. Ilgari aytilganidek, agronomik nuqtai nazardan tuproqning haydalma qatlamida 10 dan 0,25 mm gacha bo’lgan makroagregatlarning ahamiyati katta. Makroagregatlarga ajralib turadigan tuproqlarga strukturali , 0,25 mm dan kichik mikroagregatlar ko’p bo’lgan tuproqlarga s trukturasiz tuproqlar deyiladi. Kesakli struktura ham strukturasiz tuproqlar jumlasiga kiradi. Strukturali tuproqlar strukturasiz tuproqlarga nisbatan o’zining g’ovak qovushmasi, kam zichligi va yuqori g’ovakligi hamda kovakliklarning sifat ko’rsatkichlari bilan farqlanadi. Strukturasiz tuproqlarda nozik ingichka kapillyarlar ko’p bo’lib, strukturali tuproqlarning makroagregatlari orasida va ular ichida yirik bo’shliqlar serob. Struktura holatiga ko’ra tuproqlarning suv o’tkazuvchanligi keskin farq qiladi. Suv ko’taruvchanligining tezligi va balandligi strukturasiz tuproqlarda yuqori bo’lganidan, nam tez bug’lanib ketadi. Strukturali tuproqlarda esa aksincha nam uzoq saqlanadi. Tuproq strukturasi havo almashinuvida ham muhim rol o’ynaydi. Mikroagregatlar (<0,25) da (hatto ular quruq xolida ham) havo almashinuvi yomon bo’ladi. Makrostrukturalarda esa, yuqori namlikda ham havo almashinuvi yaxshi bo’lib turadi. Strukturasiz tuproqlarda nam yetarli bo’lganda ham, o’simliklarning ildizi va aerob mikroorganizmlar erkin kislorod yetishmasligidan qiynaladi.

Strukturali tuproq

Strukturasiz tuproqlar zich qatqaloq qatlami

Strukturaning buzilish sabablari Strukturaning biologik yo’l bilan buzilishi Strukturaning fizik- kimyoviy buzilishiStrukturaning mexanik ravishda buzilishi

Strukturani saqlab qolish tadbirlari Ekinlardan yuqori hosil olishni ta’minlashda organik, mineral o’g’itlardan muntazam va samarali foydalanish Yer o’z vaqtida, yetilgan holatda ya’ni agregatlari bir-biriga yopishib, kesaklar hosil qilmaydigan paytda haydalishiTuproqlarning xossalari va o’ziga xos xususiyatlariga qarab yerga ishlov berishning samarali sistemalaridan foydalanish

Tuproq va uning holati >0,25 mm li agregatlar miqdori, % Tuproq va uning holati >0,25 mm li agregatlar miqdori, % Oddiy qora tuproq: qo’riq yer eski ekinzor Shimoliy qora tuproq: eski ekinzor ikki yillik o’tlar To’q tusli kashtan: qo’riq yer qora shudgor 88,7 57,6 44,6 63,6 29,3 28,0 Sug’oriladigan bo’z tuproq eski paxtazor uch yillik bedapoya Bo’z tuproq mintaqasidagi o’tloq tuproq; yangi ochilgan qo’riq yer eski paxtazor uch yillik bedapoya 7,0 35,0 61,0 22,0 48,0Tuproq strukturasiga o’tlarning ta’siri. (M.Boxodirov, A.Rasulovdan)

2. Tuproqning suv xossalari Tuproq suvi va uning ahamiyati. Ko’p fazali va dispers sistema hisoblangan tuproq tarkibida doim ma’lum miqdorda suv singdirilib, ushlanib turilgan bo’ladi. Quruq tuproq (105 o C da quritilgan) massasiga nisbatan prosent hisobida saqlanadigan suv, tuproq namligini belgilaydi. Tuproq namligi uning hajmiga nisbatan foiz hisobida yoki gektariga kubometr va mm bilan ham ifodalanishi mumkin. Tuproqdagi nam atmosfera yog’inlari, sizot suvlari, atmosferadagi suv bug’larining kondensasiyasi (quyuqlashuvi) hamda sug’orish suvlari hisobidan to’planadi. Sug’orilmaydigan sharoitda esa tuproq namining asosiy manbai - atmosfera yog’inlaridir. Tuproqdagi suv nihoyatda muhim va xilma-xil ahamiyatga ega bo’lib, tuproq unumdorligi va o’simliklar hosildorligini belgilovchi eng muhim, zarur omillardan biridir. O’simliklarning o’sib rivojlanishi, mikroorganizmlar faoliyati, tuproqda kechadigan barcha kimyoviy, fizik-kimyoviy jarayonlar hamda insonlarning ekinlar hosildorligi va tuproq unumdorligini oshirishga qaratilgan ishlab chiqarish faoliyati, tuproqdagi suvning miqdori va sifati bilan belgilanadi. Quruq yerda urug’ unmaydi, tuproqda suv yetarli bo’lmasa, o’simliklar yomon rivojlanadi va kam hosil beradi.

Tuproq suvining kategori- yalari, shakllari Kimyoviy birikkan suv; fizik birikkan suv: a) fizik mustaxkam birikkan (gigroskopik) suv; b) fizik bo’sh birikkan (parda) suv; Kapillyar suv; Gravitasion suv; Sizot suvi; Bug’simon suv; Qattiq suv

Kimyoviy birikkan suv . Tuproqdagi turli kimyoviy birikmalar (minerallar) tarkibida gidroksil gruppa [Fe(OH) 3 , Al(OH) 3 ] shaklida (konstitusion suv) yoki yaxlit molekulyar (CaSO 4 ·2H 2 O, Na 2 SO 4 ·10H 2 O) holida (kristalizasiya suvi) saqlangan bo’ladi. Birinchisi tuproqni 400-800 0 C qizdirganda, ikkinchisi esa 100-200 0 C da ajralib chiqadi. Kimyoviy birikkan suv tuproq tarkibining muhim ko’rsatkichi bo’lib, ammo bu suv o’simliklar uchun o’zlashtirilmaydigan holatdadir

Fizik birikkan (sorbilangan, yutilgan) suv Sorbsiya kuchlari ya’ni tuproq qattiq qismi bilan suv molekulalarining bevosita o’zaro ta’siri natijasida tuproq zarrachalarining yuzasida ushlanib turiladigan suv xisoblanadi. Fizik birikkan (sorbilangan) suvning ikki shakli: fizik mustaxkam birikkan ( gigroskopik ) va fizik bo’sh birikkan ( parda ) suvlari ajratiladi. Gigroskopik suv – tuproq zarrachalari yuzasida adsorbilangan (singdirilgan) suv hisoblanadi. Gigroskopik namning miqdori tuproq massasiga nisbatan soz tuproqlarda 5-6% , qum va qumloq tuproqlarda esa uning miqdori 1 – 2% dan oshmaydi. Fizik bo’sh birikkan (parda) suv. Maksimal gigroskopik namga ega bo’lgan tuproq, sernam sharoitda suyuq holdagi suvning bir qismini o’ziga singdirib oladi va zarrachalar yuzasida yupqa suv pardasi hosil qiladi. Bu qo’shimcha singdirilgan nam parda suv yoki bo’sh birikkan suv deyiladi. Parda shaklidagi suv odatda maksimal gigroskopik nam qatlamining usti (yuzasi) da joylashadi. Suv pardasining qalinligi bir necha o’n suv molekulasigacha yetadi va maksimal gigroksopiklikdan 2-4 marta yuqori bo’lishi mumkin.

Kapillyar suv Kapillyar suv tuproqdagi nozik-qilsimon g’ovakliklarda saqlangan suv bo’lib, kapillyar (menisk) kuchlar ta’sirida harakat qiladi. Kapillyar kuchlar zarrachalar orasidagi g’ovakliklarning o’lchami 10 mm bo’lganda yuzaga kelib, diametri 0,1 dan 0,001 mm gacha bo’lganda, ayniqsa yuqoridir. Tuproqdagi kapillyar sistema nihoyatda murakkab holatda bo’lib, ular bir- biriga bog’liq ko’plab yirik va nozik kapillyarlar yig’indisidan iborat. Shuning uchun tuproqning mexanik tarkibi, struktura holati va zichligiga ko’ra, kapillyar suvning ko’tarilishi va umuman uning harakati har xil. Tabiiy sharoitda o’tkazilgan kuzatishlardan ma’lumki, og’ir mexanik tarkibli tuproq qatlamlarida kapillyar suv 2 m dan 6 m gacha ko’tariladi, qumloq va qum tuproqlarda esa bu ko’tarilish 40-80 sm atrofida bo’ladi. Kapillyar suv o’zining manbai va kapillyar yo’llar orqali harakatlanish xususiyatiga ko’ra, asosan ikki xil: ko’tariluvchi kapillyar suv va muallaq kapillyar suvlarga bo’linadi.

Gravitatsion suv Tuproqning yirik kapillyar va nokapillyar yo’llari orqali o’z og’irlik kuchi bilan yuqoridan pastga yoki qiyalik joylarda suv o’tkazmaydigan qatlam orqali yon tomonga qarab erkin harakat qiluvchi suvga gravitasion suv deyiladi. Sho’rlanmagan tuproqlarda bu suvning osmotik bosimi 0,5 atm. dan kam bo’lganidan, o’simlikka yaxshi singib o’tadi. Ammo tez harakatlanishi va boshqa shakldagi suvga o’tishi sababli, gravitasion suv o’simliklarni bevosita suv bilan kam ta’minlaydi. Kapillyar va gravitasion shakldagi suvlar erkin holdagi suv kategoriyasi jumlasiga kiradi.

Bug’simon suv Bug’simon suv - suyuq va qattiq holdagi suv bilan egallanmagan yoki qisman egallangan g’ovakliklarda saqlanadi. Bug’simon nam, tuproqdagi barcha turdagi suvlarning bug’lanishidan hosil bo’ladi. Bug’simon suv tuproqda ikki yo’l bilan: diffuziya natijasida, ya’ni suv bug’larining tarangligi yuqori bo’lgan joydan, past joyga qarab harakat qiladi va havo oqimi bilan birga harakatlanadi. Kunduzi tuproq yuzasining harorati pastdagi qatlamga nisbatan yuqori bo’lganda, suv bug’lari yuqoridan pastga qarab, kechasi sovuganda aksincha pastdan yuqoriga harakat qiladi. Tuproqdagi bug’simon suv miqdori juda kam (0,001 foiz) bo’lsa-da, namning tuproqda teng tarqalishida katta rol o’ynaydi. Bundan tashqari, bug’simon suv o’simliklarning ildiz tukchalarini qurib qolishdan saqlaydi.

Qattiq suv (muz) Qattiq suv (muz). Harorat 0 0 dan past bo’lganda suyuq holdagi nam qattiq holatga o’tadi, ammo yirik g’ovakliklarda suv 0 0 ga yaqin, nozik yo’llarda esa ancha pastroq haroratda suv muzlaydi. Juda past haroratda mustahkam birikkan suv ham muzlaydi. Qattiq suvdan o’simlik foydalana olmaydi.

Sizot suvlari Sizot suvlari gravitasion suv suvto’sar qatlamgacha singib borib, barcha g’ovakliklarni nam bilan to’ldiradi. Natijada suvli qatlam hosil bo’ladi. Ana shu qatlamda to’plangan suvga grunt yoki sizot suvlari deyiladi. Qiyalik relyefi sharoitida sizot suvlari nishablik bo’ylab oqib borib, buloq yoki chashma holida yer yuzasiga chiqadi. Sizot suvlarining sathi doimiy bo’lmasdan yil va mavsum davomida o’zgarib turadi. Agar sizot suvlari vaqtincha bo’lsa-da, tuproq qatlamigacha ko’tarilib chiqsa, bunday suv tuproq-grunt suvi deyiladi. Sizot suvlari yaqin bo’lganda, o’simliklarning ildiz sistemalari qo’shimcha ravishda suv bilan ta’minlanadi yoki tuproq botqoqlanadi va sho’rlanadi. O’simliklarning ildizi tarqalgan qatlamning pastki chegarasidan boshlab hisoblaganda, sizot suvlarining yuza sathi qumloq tuproqlarda 0,5-1 m, yengil qumoq tuproqlarda 1-1,5 m va og’ir qumoqda 3-5 m chuqurlikda bo’lganda, o’simliklar undan foydalanishi mumkin

Tuproqning nam sig’imi - turli kuchlar ta’sirida ma’lum miqdordagi suvni singdirishi va ushlab turish qobiliyatidir. Maksimal adsorbilangan nam sig’imi (MANS) - tuproq zarrachalari yuzasida sorbilanish (yutish) kuchlari ta’sirida eng ko’p miqdorda ushlab turilishi mumkin bo’lgan suv miqdori hisoblanadi. Turlari Kapillyar nam sig’imi (KNS) - kapillyar kayma (bevosita suvli qatlam ustida joylashgan va kapillyar tiralgan suv bilan to’yingan tuproq qatlami) chegarasidagi tuproqda ushlanib turishi mumkin bo’lgan eng ko’p miqdordagi kapillyar-tiralgan suv hisoblanadi. Eng kam nam sig’imi (EKNS) - sizot suvlari chuqurda joylashgan sharoitda oshiqcha suv oqib ketgandan keyin, tuproqda ushlanib turishi mumkin bo’lgan kapillyar-muallaq namlikning eng ko’p miqdori hisoblanadi. Dala nam sig’imi (DNS), umumiy nam sig’imi (UNS) va chekli dala nam sig’imi (ChDNS) tushunchalari to’g’ri keladi. To’liq nam sig’imi (TNS). Havo siqilib (ushlanib) qolingan bo’shliqlar (odatda umumiy g’ovaklikning 5-8 foizini tashkil etadi) dan tashqari, tuproqning barcha g’ovakliklarida ushlanib qolinishi mumkin bo’lgan eng ko’p nam miqdoriga to’liq nam sig’imi deyiladi.

Tuproqning suv xossalari Tuproqning suv o’tkazuvchanligi. Tuproqning suvni qabul qilib olishi va o’zi orqali yuqoridan pastga qarab o’tkazish qobiliyatiga suv o’tkazuvchanlik xossasi deyiladi. Suv o’tkazuvchanlik asosan ikki bosqichdan: shimilish va filtrlanish (sizib o’tish) dan iborat bo’lib, dastlab suv shimilib tuproq to’yinadi, so’ngra suv tuproq qatlamining pastki qismiga ma’lum tezlikda sizib o’tadi. Tuproqning suv bilan to’liq to’yingan holati sharoitida og’irlik kuchi va bosim gradiyenti ta’sirida, suvning pastga qarab harakatlanishiga filtrasiya deyiladi. Tuproqning suv ko’tarish qobiliyati - kapillyar kuchlar ta’sirida tuproqning suvni pastdan yuqoriga qarab ko’tarish xossasidir. Tuproqdagi g’ovakliklarning o’lchami 8 mm atrofida bo’lganda kapillyar kuchlar yuzaga keladi. Lekin bu o’lcham 0,1-0,003 mm bo’lganda, kapillyar kuchlar yaxshi ifodalanadi. Undan kichik yo’llarda sekin harakatlanuvchi, birikkan suv bo’ladi. Shuning uchun qumli tuproqlardan qumoq mexanik tarkibli tuproqlarga tomon suvning ko’tarilish tezligi oshib boradi va soz tuproqlarda pasayadi. Suvning maksimal ko’tarilishi (sizot suv sathidan yuqorida) qumli tuproqlarda 0,5-0,7 m, qumoq tuproqlarda 2,5-3,0 m og’ir soz tuproqlarda 4-6 m ni tashkil etadi.

Tuproqning suv rejimi tiplari. Muzlaydigan tip . Yoz faslida yer yuza qatlami biroz eriydi, ammo uning pastki qismi deyarli erimaganligi sababli, suvni o’tkazmaydi. Natijada muzlagan suvto’sar qatlam ustida suv to’planadi hamda bug’lanish kam bo’lganidan, tuproqda o’ta namlik yuzaga keladi. Yuviladigan tip (NK>1) - atmosfera yog’inlarining o’rtacha miqdori bug’lanishga nisbatan ko’p bo’ladigan o’rmon-o’tloq zonasi va sernam subtropik viloyatlari tuprog’iga xos. Atmosfera yog’inlari bilan tuproq har yili sizot suvlarigacha namlanadi va qisman ana shu suvlarga qo’shiladi. Davriy yuviladigan tip (NK-1, ba’zan 1,2-0,8 gacha o’zgarib turadi). Tuproqning sizot suvlariga qadarli yuvilishi davriy bo’lib, faqat atmosfera yog’inlari miqdori bug’lanishga nisbatan ko’p bo’lgan yillardagina ro’y beradi.

Yuvilmaydigan tip (NK<1). Bunday tipdagi suv rejimida tuproq - grunt qatlamlari sizot suviga qadarli hyech qachon yuvilmaydi. Demak, yog’inlar hisobidagi namlik tuproqning yuqori qatlamlarida to’planib, sizot suviga qadar yetib bormaydi. Terlaydigan tip (NK<1). Chala cho’l va cho’l zonalarining sizot suvlari yaqin bo’lgan sharoitda terlaydigan suv rejimi yuzaga keladi. Kapillyarlar orqali ko’tarilayotgan suv fizik bug’lanib, tuproq go’yo terlagandek bo’lib turadi. Irrigatsion tip . Sug’orib dehqonchilik qilinadigan sharoitda tuproqning qo’shimcha ravishda namlanishi natijasida ro’y beradi. O’sish davrida tuproqning ko’plab marotaba namlanishi - bu tipdagi suv rejimining muhim xususiyatidir.

2. Tuproqning havo xossasi va havo rejimi Tuproqning nam bo’lmagan bo’shliqlarini egallab turuvchi turli gazlar va uchuvchi organik birikmalar aralashmasiga tuproq havosi deyiladi. Tuproq havosi yoki gaz fazasi tuproqning muhim tarkibiy qismi bo’lib, uning qattiq, suyuq va tirik organizmlardan iborat qismlari bilan bevosita bog’liq hamda o’simliklarning hayotiy omillaridan biridir. Tuproq havosining tarkibi. Fransuz olimi J.Bussengo va Levi tuproq havosi tarkibida: O 2 - 10,35 - 20,03, N 2 - 78,8 - 80,24, CO 2 -0,74 - 9,74 foiz oralig’ida bo’lishligini aniqladi. Tuproqdagi erkin havo atmosfera havosi bilan doim aloqada bo’lishiga qaramasdan o’zining qator xususiyatlari bilan xarakterlanadi. Atmosfera havosining tarkibi deyarli barqaror bo’lib, uning asosiy komponentlari uncha o’zgarmaydi. Atmosfera havosining tarkibi hajmiy foizda quyidagicha: azot (N 2 ) 78,08, kislorod (O 2 ) 20,95, argon (Ar) 0,93 va karbonat angidridi (CO 2 ) 0,03.

Adsorbirlangan tuproq havo si - tuproq qattiq qismi yuzasida yutilgan gazlardan iborat. Og’ir mexanik tarkibli va gumusga boy tuproqlarda gazlar adsorbsiyasi yuqori bo’ladi. Gazlar, molekulalarining tuzilishiga ko’ra tuproqda quyidagi tartibda adsorbirlanadi: N 2 < O 2 < CO 2 < NH 3 Erigan shakldagi tuproq havosi - tuproq suvida erigan gazlar hisoblanadi. Ammiak, vodorod sulfidi va karbonat angidridi suvda yaxshi eriydi. Kislorodning eruvchanligi uncha yuqori emas. Suvda erigan gazlar yuqori aktivlikka ega. Tuproq eritmasi CO 2 bilan to’yinganda karbonatlar, gips va boshqa mineral birikmalarning eruvchanligi oshadi. Erigan kislorod hisobiga tuproq eritmasining oksidlash xususiyati saqlanib turadi.

Tuproqning havo xossalari. Tuproqning havo o’tkazuvchanligi . Tuproqning o’z qatlamlari orqali havoni o’tkazish qobiliyatiga uning havo o’tkazuvchanlik xossasi deyiladi. Havo o’tkazuvchanlik muayyan vaqtda 1 sm qalinlikdagi tuproqning 1 sm 2 ko’ndalang kesimi yuzasi maydonidan, ma’lum bosimda, mm xisobida o’tadigan havo miqdori bilan o’lchanadi. Havo o’tkazuvchanlik qanchalik to’lik ifodalangan bo’lsa, gaz almashinuvi ham shuncha yaxshi bo’ladi, hamda tuproq havosida CO 2 kamayib, O 2 ko’payadi. Tuproqning havo sig’imi - hajmiy foiz bilan ifodalanadigan va tuproqning barcha g’ovakliklarida ushlanib turiladigan havo miqdorini xarakterlaydi. Havo miqdori tuproqdagi namlik va g’ovakliklar miqdoriga bog’liq. Bo’shliqlar qanchalik ko’p va namlik oz bo’lsa, tuproqdagi havo ham shuncha ko’p bo’ladi. Quruq tuproqlarda havo sig’imi yuqori bo’lib, deyarli umumiy g’ovakligiga barobardir. Mineral tuproqlarda havo miqdori 20-25, torfli tuproqlarda esa 30-40 foiz bo’lganda gaz almashinuvi uchun mo’tadil sharoit yaratiladi.

Tuproqning nafas olish intensivligi - havo rejimining muhim ko’rsatkichi hisoblanadi. Tuproqning bu ko’rsatkichi keng oraliqda o’zgarib, 1 m 2 da 0,5 dan 10 kg gacha va undan oshiq bo’ladi hamda u tuproqning xossalariga, gidrotermik sharoitlariga, o’simliklar qoplamiga bog’liq. Tuproq havosining tarkibiga qarab tuproqning aerasiya sharoitlarini baholash usuli keng ishlatiladi. Agar CO 2 konsentrasiyasi 2-3 dan ko’p, O 2 -19-18 foizdan kam bo’lsa, ko’pchilik ekinlarning hosildorligi kamayadi. Ekinlarning aerasiya sharoitlariga bo’lgan talabchanligiga qarab, ularni quyidagi qatorga joylashtirish mumkin. Kartoshka > makkajo’xori > g’alla ekinlari > ko’p yillik o’tlar. Shuning uchun tuproq havosi tarkibining dinamikasini bilish zarur. CO 2 va O 2 ning sutkalik dinamikasi haroratning o’zgarishiga qarab tuproqning 30-50 sm chuqurligiga qadar yetib boradi. Shu davrda tuproq havosining tarkibi 10- 15 foiz o’zgarishi mumkin. O 2 va CO 2 ning yillik dinamikasida kislorodning maksimal miqdori va karbonat angidridning minimal miqdori yoz davriga to’g’ri keladi. CO 2 esa aksincha ko’payadi. Gaz almashinuvi qiyin bo’lgan tuproqlarda, CO 2 ning maksimal konsentrasiyasi va O 2 ning minimal miqdori, tuproqning yuqori va o’rta qatlamlari uchun xarakterli.

Похожие

Mikroorganizmlarning tuproqdagi ekologik ahamiyati

Qishloq xo’jalik biotexnologiyasi 2

Oqsillarni strukturasi va xususiyatlarini in silico sharoitida o’rganish

Suv o’tlari biotexnologiyasi

Vitaminlar olinishi, fizik va kimyoviy xossalari