Seleksiyaning genetik asoslari - Биотехнология - Презентации

Seleksiyaning genetik asoslari

Загружено в:

30.03.2024

Скачано:

0

Размер:

1219.78515625 KB

Seleksiyaning genetik asosla ri Genetika kurs ishi

Reja: Kirish. Asosiy qism: Seleksiya fan sifatida Hozirgi zamon seleksiyasining muammolari Nav, zot, shtamm tushunchalari Yirik seleksioner olimlar va ularning seleksiya sohasidagi ishlari Tanlash uchun o’zgaruvchanlik manbalari Seleksiyada poliploidiyadan foydalanish Irsiy o’zgaruvchanlikning gomologik qatorlar qonuni Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar

Seleksiya (lot. selectio — tanlash, saralash) — yuqori mahsuldor oʻsimliklar navlari va duragaylarini, hayvonlar zotlarini va mikroorganizmlar shtammlarini yaratish nazariyasi va amaliyoti. Seleksiyaning ilmiynazariy bazasi genetika hisoblanadi. Oʻsimliklar S.si botanika, sitologiya, embriologiya, gistologiya, fiziologiya, fitopatologiya, entomologiya, ekologiya, biokimyo, oʻsimlikshunoslik va qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini qayta ishlash texnologiyasi bilan chambarchas bogʻliq. Ibtidoiy S. koʻrinishlari (beixtiyor tanlash) dehqonchilik paydo boʻlgan davrlardan boshlangan. Bunday S. astasekin muayyan maqsadli yoʻnalishlarda olib borilgan.

Yovvoyi va qishloq xujaligi makkajo'xori o'simligini solishtirish.

Oʻzbekistonda ilmiy S.ning boshlanishi 20-asr boshlariga toʻgʻri keladi. Rossiya imperiyasi sanoatining paxta xom ashyosiga boʻlgan katta ehtiyojlari taʼsirida dastlab gʻoʻza S.si bilan shugʻullanadigan muassasalar tashkil etildi. 1898-yilda ish boshlagan Turkiston qishloq xoʻjaligi tajriba st-yasida (hozirgi Shreder nomidagi Bogʻdorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy tadqiqot instituti) R. R. Shreder qishloq xoʻjaligi sohasida koʻp qirrali ilmiy faoliyat bilan birga gʻoʻza, gʻalla, sholi S. ishlariga asos soldi. 1899-yilda Andijon tajriba dalasi. 1900-yilda Mirzachoʻl tajriba dalasi, 1913-yilda Namangan sh. yaqinidagi Paxtalikoʻlda gʻoʻza boʻyicha maxsus Fargʻona seleksiya st-yasi tashkil etildi. M.M. Bushuyev, G. S. Zaysev, Ye. L. Navrotskiy kabi olimlar gʻoʻza, gʻalla ekinlari, qoramolchilik boʻyicha S. ishlarini faol olib borishdi va gʻoʻzaning yangi mahalliy 169 (Dehqon), 182 (Oq joʻra), Amerikadan keltirilgan Rusel navidan "Navrotskiy", Triumf navidan "Navrotskiy zafari" navlari, Bushuyev koramol zoti yaratildi.

MAS navlari Markerlarga asoslangan seleksiya laboratoriyasi 2012 yilda tashkil etilgan bo‘lib, o‘tgan qisqa vaqt ichida ilk bor g‘o‘zada markerlarga asoslangan seleksiya (MAS) texnologiyasi (“genom seleksiyasi”, “DNK-markerlar texnologiyasi”)ni qo‘llab tola sifati va hosildorligi yuqori bo‘lgan ertapishar Ravnaq-1, Ravnaq-2, Baraka, Sahovat va Tafakkur g‘o‘za navlari yaratildi. Ravnaq-1 va Ravnaq-2 navlariga mualliflik patenti olindi.

Seleksiya jarayonining mahsuli - yangi o‘simlik navlari, hayvon zotlari va mikroorganizmlar shtammlaridir. Uiami quyidagicha ta’riflash mumkin. Nav, zot va shtammlar inson tomonidan yaratilgan, chiqib kelishi, asosiy morfologik, biologik va inson uchun ahamiyatli irsiy belgilari bilan o‘zaro o'xshash organizmlar yig‘indisi, ya’ni populatsiyasidan iborat. Nav, zot va shtamm ichidagi hamma organizmlar o‘zaro o‘xshash, irsiy mustahkamlangan xususiyatlarga-mahsuldorlik, fiziologik va morfologik belgi-xususiyatlaming ma’lum majmuasi hamda tashqi muhit omillari ta’siriga bo‘lgan bir xil tipdagi reaksiyaga ega. Masalan, leggom zotli tovuqlar kam vaznli, lekin sertuxumdir, ulami oziqlantirish va boqish sharoitlari yaxshilansa, ularning vazni G‘zgarmasdan, sertuxumliligi ko‘payadi. Langshan zotli tovuqlar esa katta vaznli, lekin sertuxumliligi past bo‘ladi. Ularni oziqlantirish hajmi ko‘paytirilsa, ularning vazni ko‘payadi. Lekin sertuxumliligi deyarlik o‘zgarmaydi. Har bir zot o‘ziga xos ekstererga (tashqi ko‘rinish) va tuzilish, kasalliklarga chidamlilik va boshqa xususiyatlarga ega bo‘ladi

Duragaylarga misollar.

Nav qiymati uning hosildorligi, oziqa xususiyatlari, sanoatbop xomashyo sifati, o‘g‘itlanishga ta’sirchanligi va hokazo xususiyatlari bilan belgilanadi. Zot qiymati undan olingan mahsulotning sifati va miqdori bilan belgilanadi. Masalan, qoramol zotlari sut sog‘imi miqdori, sutdagi yog‘ va oqsil foizi, tirik vazni va boshqa xususiyatlar bilan xarakterlanadi. Mikroorganizmlar shtammlari ham u yoki bu vitaminlar, aminokislotalar mahsulotining ma’lum darajasiga, oziqa muhit tarkibiga, haroratga bo‘lgan aniq talablarga ega.

Tanlash uchun o'zgaruvchanlik manbalari Boshlang‘ich materialning o‘zgaruvchanligi o'simliklaming yangi navlari, hayvonlaming zotlari va mikroorganizmlaming shtammlarini yaratishning asosi hisoblanadi. Bunda kombinativ va mutatsion o‘zgamvchanliklar, shu jumladan, poliploidiya ham muhim ahamiyatga ega.

Seleksiyada poliploidiyadan foydalanish Madaniy o‘simliklar seleksiyasida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan poliploidiya metodi o‘simliklar seleksiyasi uchun o‘zgaruvchanlikning qimmatli manbayi hisoblanadi. Poliploidiya mohiyatini bilmagan ravishda mahalliy seleksiya bu hodisadan bug‘doy, g‘o‘za, kartoshka va boshqa ekinlami yaratishda o‘zgaruvchanlik manbayi sifatida keng foydalangan. Seleksiyada avtopoliploidiyadan foydalanish. Avtopoliploidiya hodisasining mohiyati ilgari qayd qilganimizdek, xromosomalar to‘plamlarining martaga ko‘payishi natijasida hujayralar va bundan kelib chiqqan holda butun o‘simlikning ko‘lami, vazni ortishidan iborat. Poliploid formalarni olishda kolxisindan foydalanish ancha samara beradi. Diploid sonli xromosomalarning ikki marta ko‘payishi natijasida tetraploid songa olib kelishi odatda hujayralar hajmining oshishiga va ulaming bo‘linishi sur’atlarining o‘zgarishiga olib keladi. Bu esa, o‘z navbatida, o‘simlikning o‘zi va uning organlarini, urug‘ og‘irligi va katta-kichikligi, ulaming kimyoviy tarkibini o‘zgarishga olib keladi. Masalan, tetraploid javdaming1000 ta donining og‘irIigi -56 gramm bo‘lsa, ushbu navning diploid formasida 29 grammni tashkil etadi Seleksiyada allopoliploidiyadan foydalanish. Akademik N. V. Sitsin sobiq ittifoqning Osiyo regioni, xususan, Sibiming sovuq iqlimiga bardosh beradigan sovuqqa chidamli g'alla navlarini yaratish ustida ishlagan. Buning uchun u bug‘doyning uzoq qarindoshi bug‘doyiqdan foydalanishga ahd qilgan

Hozirgi vaqtda g‘o‘za genofondini fundamental tadqiq qilish va uning takomillashgan sistematikasini yaratish sohasidagi ilmiy ishlar akademik A. A. Abdullayev va uning shogirdlari(S.M. Rizayeva, M. A. Axmedov, R. D. Dariyev, R. Sh. Shodmonov, X. S.Saydaliyev)tomonidan amalga oshirilmoqda. Uning rahbarligida qator mamlakatlarga uyushtirilgan ekspedisiyalar natijasida g‘o‘za genofondi kolleksiyasi boyitildi, sifati ko‘tarildi. Bu kolleksiyada yig‘ib o‘rganilgan g‘o‘za yowoyi turlari 50 ga yaqinlashib qoldi. Sunday kolleksiya dunyodabirinchi o‘rinni egallaydi. G‘o‘za o‘simligining yowoyi va madaniyturlarining kelib chiqishi, evolutsiyasi va sistematikasi sohasidagi fundamental ilmiy tadqiqot ishlari natijasida Gossypium L. turkumiga kiruvchi g‘o‘za turlarining morfobiologik, sitogenetik va genetik dalillarga asoslangan yangi sistematikasi asoslari yaratildi

Professor A. T. G‘ofurov g‘o‘za o'simligining madaniy turlari G.hirsutum L. va G.barbadense L. navlari duragaylarini genetik tahlil qilish sohasida hamda shogirdi S. Fayzullayev bilan g‘o‘za genetik kolleksiyasining turli variantlarda genetik nishonlangan izogen liniyalarida o‘simliklar evolutsiyasining genetik asoslarini tadqiq qilish sohasida noyob ilmiy tadqiqot ishlarini amalga oshirdi

Sholi biologiyasi, genetikasi va seleksiyasi bo‘yicha P. A. Pulina, S. Rixsiyeva, T. Boboniyozov, U. Abillayev, Т. E. Is’hoqovlar samarali xizmat qildilar. Makkajo‘xori biologiyasi, genetikasi va seleksiyasi sohasida I. Massino rahbarligidagi olimlar samarali xizmat qilmoqdalar. Keyingi yillarda M. F. Abzalov shogirdlari bilan soya o‘simligi biologiyasi va genetikasi bo‘yicha fundamental tadqiqotlami bajarib kelmoqda, soyaning genetik kolleksiyasi yaratila boshlandi, oqsil, yog‘, vitaminlarga boy bo‘lgan «Genetik» navi yaratildi. 0 ‘zbekistonlik olimlaming, ayniqsa, meva va tok o‘simliklari biologiyasi, genetika va seleksiyasi sohasida akademik M. Mirzayev, professorlar P. K. Soldatov, M. S. Juravel, A. A. Ribakov, S. S. Kalmikov va boshqalaming xizmati katta. 0 ‘zbekistonda limon-sitms o‘simligining yangi navlarini yaratishda Z. Faxrutdinovning xizmatlari tasannoga sazovor. Sabzavot, poliz ekinlari va kartoshka biologiyasi, genetikasi va seleksiyasi sohasida atoqli olimlar D. Abdukarimov, A. S. Shukina, М. I. Kulakova, A. S. Hakimovlar samarali xizmat qildilar. Bu o‘simliklaming yangi navlari yaratildi

Gomologik qatorlar qonuni, irsiy oʻzgaruvchanl ikning gomologik qatorlar qonuni — N.I. Vavilov tomonidan oʻsimliklarning turli sistematik guruhlaridagi irsiy oʻzgaruvchanlikni qiyosiy oʻrganish asosida ifodalab berilgan qonun (1920). G.q.q.ning asosiy mazmuni: genetik jihatdan yaqin boʻlgan turlar va turkumlar irsiy oʻzgaruvchanlikning bir xil oʻxshash qatorlariga ega boʻladi; ular umumiy tizimda genetik jihatdan qanchalik yaqin boʻlsa, ularning oʻzgaruvchanlik qatorlaridagi oʻxshashlik shu qadar toʻliqroq boʻladi. Umuman oʻsimliklarning har qaysi alohida oilasi oʻzgaruvchanlikning muayyan sikliga egaligi, yaʼni oilani tashkil etuvchi barcha turkum va turlarda oʻzgaruvchanlikning takrorlanishi bilan harakterlanadi.

Adabiyotlar 1.D. A. MUSAYEV, Sh. TURABEKOV, A. T. SAIDKARIM A. S. ALMATOV , A. K. RAHIMOV GENETIKA VA SELEKSIYA ASOSLARI О 'zbekiston Respublikasi Oliy va о ‘rta maxsus ta ’lim vazirlig 5420100 - Biologiya ta ’lim yo ‘nalishi bo ‘yicha ta ’lim oluvchi talabalar uchun darslik sifatida tavsiya etilgan TOSHKENT«VORIS-NASHRIYOT»2012 2.OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil 3.Simongulyan N. G., Shafrin A. N., Muhammadxonov S.R., Gʻoʻza genetikasi, seleksiyasi va urugʻchiligi, T., 1974; 4.Miraxmedov S, Mirjurayev M., Kachestvo volokna i seleksiya sortov xlopchatnika, T., 1986; 5.Yigitaliyev M., Muhammadxonov S, Dala ekinlari seleksiyasi va urugʻchiligi, T., 1981; 6.Seleksiya yutuklariga oid qonunlar va meʼyoriy hujjatlar toʻplami, T., 2001; Oʻzbekiston Respublikasi hududida ekish uchun tavsiya etilgan qishloqxoʻjaligi ekinlari taʼrifi, T., 2001.

THANK YOU……

Похожие

O'simliklar genetik muhandisligi

Genetik injeneriya va biotexnologiya

Biotexnologik usulda olingan mahsulotlarning genetik xavfsizligi

Genetikaning yangi yo’nalishi

Biotexnologik usulda olingan oziq-ovqat mahsulotlarini genetik xavfsizligi