Qozg’aluvchi to’qimalar tarixi (Galvani va Matiuchchi tarjibalari) - Биология - Презентации

Qozg’aluvchi to’qimalar tarixi (Galvani va Matiuchchi tarjibalari)

Загружено в:

08.02.2023

Скачано:

0

Размер:

1665.1728515625 KB

Qozg’aluvchi to’qimalar tarixi(Galvani va Matiuchchi tarjibalari) • Reja: 1. Qo’zg’aluvchi to’qimalar tarixi 2. Qozg’aluvchi to’qima 3. Galvani va Matiuchchi tarjibalari

• Ta‘sirlovchilar yuzaga chiqara oladigan javob reaksiyalari ichida qo‘zg‘aluvchanlik ajralib tyradi. Hujayra qo‘zg‘alishi deganda, aksari uning ta‘sirottga tez va ixtisoslashgan ravishda javob berishi tushuniladi. Qo‘zg‘alish hujayraning harakatga kelishi yoki elektr impuls ishlab chiqarishi yoki shira ajratishidan iborat bo`lishi mumkin. Bu ixtisoslas hgan javob rreaksiyalarni muskul, nerv va bez to‘ qimalri hosil qila oladi. Shuning uchun ularni qo‘zg‘aluvchan to‘qimalar deb atashgan. Qo‘zg‘luvchanlik sezuvchi nerv tolalari oxirlariga va ixtisoslashgan retseptor (sezuvchi) hujayralarga ham xos.

• Qo‘zg‘alishni paydo qiladigan mexanik, kimyoviy, tovush, yor ug‘lik va boshqa omillar ta‘sirlovchilar b o`lishi mumkin. Muayyan qo‘zg‘aluvc han hujayraga nisbatan adekvat va noadekvat ta‘sirlovchilar tafovut qilinadi

• Qo‘zg‘aluvchan hujayrafaqat ade kvat ta‘sirlovchini qabul qilishga moslashgan bo`lob, uning juda os miqdoriga ham qo‘zg‘alish bilan javob beradi. Yorug‘lik nuri fotoretsrpt orlaruchun, tovush eshituv retse ptorlari uchun, hidli moddalar h id bilish retseptorlari uchun ade kvat ta‘sirlovchilardir. Boshqa ta‘sirlo vchilar aytib o‘tilgan hujayralar uchun noadekvat (yot) hisoblanadi.

• Qo‘zg‘alish vaqtida hujayralarda bir qator fizikaviy- kimyoviy jarayonlar sodir bo`ladi, ularning tuzilmalarida ma‘lum o‘zgarishlar ro‘y beradi. Bulardan elektr hodisalar ayniqsa muhim ahamiyatga ega. ―Hayvon elektri‖ haqidagi ta‘limotning shakllanishi L.Ga lvani, K.Matteuchi, E.Dyubua Reymon va boshqa bir qator olimlar nomi bilan bog‘liq. Umuman XVIII asrning ikkinchi yarmida elektr hodisalarni o‘rganish boshlandi. Shu davrda elektr tokini hosil qilish yo`llari topildi. Elektrniing tirik to‘qom alarga ta‘sirini o‘rganishda baqaning orqa oyog‘idan tayyorlangan preparat qulay bo`ldi. Elektr manbaniing bu preparatga ta‘sir qilish i muskulni qisqartiradi.

• Italiyalik olim L.Galvani atmosfera elektrinin g ta‘sirini o‘rganishga kirishganida shu prep eratdan foydalangan. U baqaning umurtqa pog‘onasiga birlashgan oyoq preperatni ta yyorlab,umurtqalar orasidan mis ilmoq o‘tkazib, ayvonning temir panjarasiga osib qo‘ygan. Havo ochiq bo`lganda ham atmosfera elektri bo r bo`lsa, u muskulga ta‘sir qilib, qisqartir di deb o‘ylagan.

• Har gal oyoq uchi temir panjaraga tekkand a, muskul qisqargan. Galvani bu hodisani q uyidagicha tushuntirgan. Baqaning orqa mi yasida hosil bo`lgan ―hayvon elektri o‘tkazgich mis ilmoq va temir panjara orqali o yoq muskullariga yetib kelgan va ularning qisqarishiga sabab bo`lgan. Demak, tirik o rganizmda ham elektr hosil bo`ladi, degan hulosaga kelgan. Galvanining tajribasi olim larda katta qiziqish uyg‘otdi. Uni ko‘p olimlar takrorlab, baqaning orqa miyasini j yoqning muskullariga ikki xil metall (masalan, mis va temir) yordamida ulansa, muskullar qisqarishini ta‘kidlashdi.

• Demak, tirik organizmda ham elektr hosil bo`ladi, degan hulosaga kelgan. Galvanining tajribasi olimlarda katta qiziqish uyg‘otdi. Uni ko‘p olimlar takrorlab, baqaning orqa miyasini j yoqning muskullariga ikki xil metall (masalan, mis va temir) yordamida ulansa, muskullar qisqarishini ta‘kidlashdi. Bular ichida Volta ham bor edi. U Galvani olgan natij ani takrorlagan bo`lsada,‖hayvon elektri‖ bor degan gapga qo‘shilmadi. Volta muskullar ni qisqartirgan tok manbai baqaning orqa miyasida emas, balki turli metallardan ibor at bo`lgan zanjir ekanliginni birmuncha tajribalar o‘tkazib isbotladi.

• Bunga javoban Galvani metallardan foydala nmay, yangi tajribalar o‘tkazdi. ―Hayvon ele ktri‖ borligini isbotlagan bo`lsa ham, olimla r ko‘proq Voltaga ishondilar. Galvanini siyosiy sababla r bilan ishdan haydashdi, tajribalar o‘tkazishdan mahrum bo`lgan Galvani ko‘p o‘t may vafot etdi. XIX asrning boshlarida boshqa bir italiyalik olim K.Matteuchi shu davrda kashf etilgan sezgir galvanometr yordamida hayvon elektr inin bevosita oichab, uning mavjudligini uzil- kesil isbotladi.

O`simliklarning tanasi har xil to`qimalardan tashkil topgan bo`ladi. Shakli jihatidan o`xshash bo`lgan bir yoki bir necha xil vazifani bajaradigan hujayralar guruhiga to`qima deyiladi. To`qimalar shakliga ko`ra 2 xil bo`ladi. Parenximatik va prozenximatik. Parenximatik hujayralardan tashkil topgan to`qimalar, parenximatik to`qimalar, prozenximatik hujayralardan tashkil topgan to`qimalar, prozenximatik to`qimalar deyiladi. To`qimalar kelib chiqishiga ko`ra 2 ta katta guruhga bo`linadi. 1. Embrional- hosil qiluvchi to`qimalar. 2. Doimiy to`qimalar.

Hosil qiluvchi to`qimalarni hujayrasini yadrosi yirik, tez- tez bo`linish xususiyatiga ega bo`ladi. Hosil qiluvchi to`qimadan vujudga kelgan hujayralar avval o`sadi, sungra ma`lum shaklga kirib, doimiy to`qimani hosil qiladi. Bu to`qima keyinchalik yashay beradi va kam o`zgaradi yoki nobud bo`ladi. Hosil qiluvchi to`qimani o`zi kelib chiqishiga ko`ra 2 xil bo`ladi. 1. Birlamchi hosil qiluvchi to`qima- prokambiy 2. Ikkilamchi hosil qiluvchi to`qima- kambiy

Prokambiy to`qimasi o`simlik organlarining o`sish nuqtalarida ildizning va poyaning uchida, ya`ni o`sish konusida bo`ladi. O`sish konusidagi hujayralarning bo`linishi hisobiga ildiz va poya bo`yiga o`sadi. Birlamchi hosil qiluvchi to`qima (meristema) o`sish konusining eng uchida joylashgan bitta dastlabki hujayraning ketma- ket bo`linishi natijasida rivojlanadi. Кeyinchalik bu hujayradan kelib chiqishga ko`ra birlamchi hisoblangan har xil to`qimalar ajraladi. Birlamchi meristemadan cho`ziq va ingichka hujayralar guruhi ham ajralib chiqa boshlaydi va ular o`sish konusidan birmuncha pastda joylashadi. Har tomonga qarab zo`r berib bo`linish xususiyatiga ega bo`lgan hujayraning bu guruhi prokambiy deb ataladi. Prokambiy hujayraning zo`r berib bo`linishi natijasida keyinchalik o`tkazuvchi va maxanik funksiyani bajaruvchi ikkita doimiy to`qima, birlamchi yog`ochlik, ya`ni ksilema va birlamchi lub, ya`ni floema hosil bo`ladi.

Prokambiy to`qimasi asosan bir pallali o`simliklarda uchraydi. Birlamchi yog`ochlik va birlamchi lubni hosil qilgandan keyin bir pallali o`simliklarda o`zi yo`q bo`lib kyetadi. Ikki pallali o`simliklarda esa yoshlik vaqtida bo`ladi. Birlamchi yog`ochlikni va birlamchi lubni hosil qilib o`zi yo`qola boradi. Yo`qolib borayotgan bir qism prokambiy hujayralarini qayta bo`linib ko`payishidan kambiy to`qimasi vujudga keladi. Кambiy to`qimasi hosil qilishda davom yetadi va chetga tomon ikkilamchi lub, markazga tomon ikkilamchi yog`ochlik qatlanaveradi. Natijada ikki pallali o`simliklarni o`q organlari o`sib, yo`g`onlashaveradi.

Hosil qiluvchi to`qimalar o`simliklar hayotida muhim rol o`ynaydi, chunki ularning ishtirokisiz o`simliklar o`smaydi va yangi organlar hosil qilmaydi. Hosil qiluvchi to`qimalar o`simliklarda joylashgan o`rniga ko`ra 4 xil bo`ladi. 1). Tepa- apikal meristema 2). Interkalyar meristema 3).Yon meristema 4). Yara meristemalari Yillik xalqalar kambiy to`qimasining faoliyati tufayli, vujudga keladi. Alohida qoplovchi to`qima- po`kak hosil qiluvchi po`kak kambiy ham ikkilamchi hosil qiluvchi to`qimaga kiradi.

Doimiy to`qimalar bajaradigan vazifasiga ko`ra 5 xil bo`ladi Qoplovchi to`qimaning vazifasi o`simliklar tanasini eng tashqi tomondan qoplab turib, ularni tabiatning noqulay omillari ta`siridan asrash, hamda zararli mikroorganizmlarni ularning ichki qismlariga kirishdan saqlash. 1).Qoplovchi 2). Asosiy 3). Maxanik 4). O`tkazuvchi 5). Ajratuvchi to`qimalar

Qoplovchi to`qimalar kelib chiqishiga ko`ra 3 xil bo`ladi Birlamchi qoplovchi to`qima-epiderma Ikkilamchi qoplovchi to`qima- periderma Ko’chma qobiq Epiderma bir pallali o`simliklar hamda yosh novdalarida uchraydi. Periderma esa ikki pallali o`simliklarga xos bo`ladi.

Asosiy to`qimalarning vazifasi o`zida oziqa to`plash va o`simliklarni oziqlantirishdan iborat. Asosiy to`qimalar o`simliklarda joylashgan o`rniga va bajaradigan vazifasiga ko`ra qo’yidagicha bo`ladi: Xlorenxima, so`ruvchi, g`amlovchi, suv g`amlovchi va aerenxima. Mexanik to`qimaning vazifasi o`simliklarga mustahkamlik berishdan iborat. Mexanik to`qimalar kelib chiqishiga ko`ra 3 xil bo`ladi, a) kollenxima, b)sklerenxima, v)sklereid- toshsimon hujayralar. Кollenxima maxanik to`qimasi parenximali tirik hujayralardan tashkil topgan bo`lib, ikki pallali o`simliklarga xos bo`ladi. Sklerenxima maxanik to`qimasi esa prozenximali o`lik hujayralardan tashkil topgan bo`lib, bir pallali o`simliklarga xos bo`ladi. O`tkazuvchi to`qimaning vazifasi o`zidan suv va oziqani o`tkazishdan iborat. Ya`ni ildiz orqali shimib olgan suv va unda erigan mineral moddalarni barggacha (ko`tariluvchi oqim), bargda hosil bo`lgan fotosintez mahsulotalrini ildizgacha (tushuvchi oqim) o`tkazib boradi.

Adabiyotlar: 1. Burigin. V. A. Jongurazov. F. X. Botanika “O`qituvchi” T.: 1977. 2. Кursanov. V. A. Кamarniskiy N. A va bosh.- Botanika “O`qituvchi” 1977. I II tom. 3. Hamdamov I, Shukrullayev P va boshqalar- botanika asoslari “Mehnat” T.: 1990. 4. Soxabiddinov. S. “O`simliklar sistematikasi” I II bob. “O`qituvchi” T.: 1976. 5. Hamidov “O`simliklar geografiyasi” “O`qituvchi” T.: 1984. 6. Belolipov. I. V. Sheraliyev. A. Axadova. M. A. “O`rta Osiyo o`simliklari morfologiyasi” SOP, TIPO, T.: 1991. 7. Holdarov. X. Xojimatov. К. X.“O`zbekiston o`simliklari”, “O`qituvchi” T.: 1992.

• E’tiboringiz • Uchun • Rahmat

Похожие

Turli organ va to’qimalar radiosezgirligi

“To’qimalar, organlar va organizm” mavzusida 1 soatlik taqdimoti

Hujayrani o‘rganish tarixi va hujayra nazariyasi

Biologiya fanining rivojlanish tarixi

Sitologiya fanining qisqacha tarixi va boshqa fanlar bilan aloqasi