Qarshi vohasiga introduksiya qilingan murakkabguldoshlar oilasi vakillarining bioekologik xususiyatlari - Биология - Презентации

Qarshi vohasiga introduksiya qilingan murakkabguldoshlar oilasi vakillarining bioekologik xususiyatlari

Загружено в:

24.08.2022

Скачано:

0

Размер:

3590 KB

QARSHI DAVLAT UNIVERSITETI B IOLOGIYA KAFEDRASI Mavzu : QARSHI VOHASIGA INTRODUKSIYA QILINGAN MURAKKABGULDOSHLAR OILASI VAKILLARINING BIOEKOLOGIK XUSUSIYATLARI

Ishning dolzarbligi Yer sharida mavjud o‘simlik turi 250 000 tani tashkil etadi va uning 20 000 ga yaqini Murakkabguldoshlar oilasiga mansubdir (2). Ularning ko‘pchiligi o‘ta manzarali gullar hisoblanadi. Evolyutsiya nuqtai nazaridan yosh hisoblangan (3) bu oilaning vakillari tashqi muhitning salbiy omillariga nisbatan ancha bardoshli hisoblanadi (4). Oilaning o‘ndan ortiq manzarali vakillari Qarshi vohasi sharoitiga introduksiya qilingan bo‘lsada bioekologik xususiyatlari yetarlicha o‘rganilmaganligi sababli , ulardan ko‘kalamzorlashtirishda deyarli foydalanilmaydi. Qarshi vohasi sharoitida ularning bioekologik xususiyatlarini o‘rganish ko‘kalamzorlashtirishda foydalaniladigan manzarali gullar assortimentini oshirishga va bu gullarni O‘zbekistonning boshqa hududlariga tarqalishiga xizmat qiladi. Shu jihatdan mazkur tadqiqot ishining mavzusi dolzarpb bo‘lib hisoblanadi.01 08 01020304 0212070908 04 04 0E0810 04 1D13 0A07172307 17072307 12 1C070309 0A07172307 1A0810 0E0F0318 2A 0D 11 0B 0E0F0318 0A07172307 27 1A0810 090E10

Ishning maqsadi Qarshi vohasi sharoitida Murakkabguldoshlar oilasiga mansub manzarali gullar bioekologiyasini o‘rganish07 0E 28 1B0D 0E 180D1010 0E0F

Ishning vazifalari - Qarshi vohasi madaniy florasida mavjud Murakkabguldoshlar oilasiga mansub turlar tarkibini o‘rganish; - ularning manzaralilik sifatlarini baholash asosida tadqiqot obektlarini ajratib olish; - tadqiqot obektlari urug‘larining biomorfologiyasini o‘rganish; - ayrim turlarning o‘sishi va rivojlanishini o‘rganish; - gullash biologiyasini o‘rganish; - fenologik kuzatuvlar olib borish; - abiotik omillarga munosabatini o‘rganish.01 08 04 2D 04 28 0A07 0A07 2D04 0D 1C 07 2D04 12 1C 2D04 07 0308 2D04 18 2D04 2B 2D04 07 0E

Ishning yangili g i Ilk bor Qarshi vohasiga introduksiya qilingan Murakkabguldoshlar oilasi vakillarining turlar tarkibi , vohaning sovuq qishi va issiq - quruq yozi sharoitida o‘sishi va rivojlanishi o‘rganildi 01 04 0E 06 05 04 06 1F 1525 201C 28 07 201A 1F 29 2725 1A2B1D 1A2B1B 07

Ishning ob’yekti Gаzапiа × hybrida hort Rudbeckia bicolor Tagetes patula L. Zinnia elegans L.Gaillardia pulchella L .Bellis perennis L. Dahlia×cultorum

Tadqiqot dasturi Biomorfolo - gik xususiyatlari Ekologik xususiyatlari ва agrotexnikasi Urug‘lar bio morfo log iyasi O‘sishi va rivojlanishi Fenologik kuzatuv Urug‘larning biomorfologiyasi , unuvchanligi Maysalarning o‘sishi , gullash biologiyasi Abiotik omillarga munosabati Fenospektr tuzilmasi Yorug‘likka munosabati Havo haroratiga munosabati Namlikka munosabati Agrotexnikasi ni a dabiyotlardan o‘rganish va amaliyotda qo‘llash

• Murakkabguldoshlar ( Asteraceae, Compositae ) oilasi vakillari quruqlikning barcha mintaqalarida keng tarqalgan bo‘lib, asosan tog‘li hududlar, dasht va cho‘llarda bir yillik, ko‘p yillik o‘tlar, chala buta, buta, qisman liana va kichik daraxt hayot shaklida o‘sadi. Ko‘pchilik ikkipallali o‘simliklardan farqli o‘laroq, murakkabguldoshlar oilasi vakillari zahira sifatida kraxmal emas inulin to‘playdi.

• O‘zbekiston sharoitiga introduksiya qilingan manzarali gullar orasida Murakkabguldoshlar oilasiga mansub bo‘lgan tur va navlar talaygina. Shunga qaramay ular ustida yetarlicha tadqiqotlar o‘tkazilmagan. Birgina S. Xudjaniyazova tomonidan ( 1964 ) Toshkent sharoitida rudbekiya va exinatsiya turkumi vakillarining biomorfologik xususiyatlari va gullash biologiyasi chuqur o‘rganilgan (5). Qolgan турlar esa dastlabki introduksion sinovdan o‘tkazilgan, xolos.

• Qarshi vohasining iqlim sharoitida Murakkabguldoshlar oilasiga mansub manzarali gullarning bioekologik xususiyatlari o‘rganilmagan. • Shundan kelib chiqib, Qarshi vohasiga introduksiya qilingan va shaharning markaziy ko‘chalari, hiyobonlari, aholi turar joylarini ko‘kalamzorlashtirishda Murakkabguldoshlar oilasining manzarali vakillaridan foydalanilishi xolatni marshrut metodidan foydalangan holda o‘rganib chiqildi. Natijada sanab chiqilgan 50 dan ortiq manzarli gullarning 19 tasi Murakkabguldoshlar oilasi xissasiga to‘g‘ri kelishi aniqlandi. Bu turlar 7 triba, 15 turkumga mansub bo‘lib, ularning 7 tasi Heliantheae tribasi vakillari hisoblanadi.

Murakkabguldoshlar oilasi vakillarining manzaralilik sifatlarini baholash natijalari Tur nomi Gulining rangi Gul diametri Gullash davomiyligi Bir vaqtda ochilib turgan gullar soni Bo ‘ yi Yoz yoki qish oylarida gulllash intensivligi Jami Aster amellus 8 2 8 16 4 4 42 Bellis perennis 16 2 20 8 20 16 82 Calendula officinalis 4 2 20 8 16 8 60 Callistephus chinensis 16 6 8 16 16 4 66 Jacobaea maritima 12 2 4 8 16 8 52 Cosmos bipinnatus 16 8 8 8 4 8 52 Dahlia×cultoru m 16 6 20 16 16 12 86 Dendranthema morifolia 12 8 16 8 8 8 60 Dendranthema indica 16 4 8 12 4 4 48

Gaillardia pulchella 16 8 20 16 16 16 92 Gazania×hybr ida hort. 16 6 20 12 20 12 86 Helianthus tuberosus 12 6 12 8 4 16 58 Helianthus annuus 12 8 12 4 4 12 52 Leucanthemu m maximum 12 6 12 8 8 8 54 Rudbeckia bicolor 16 8 20 16 16 12 88 Rudbeckia laciniata 12 6 16 16 4 12 68 Tagetes erecta 12 6 16 8 16 8 66 Tagetes patula 16 4 20 16 16 16 88 Zinnia elegans 16 6 20 12 20 1 6 8 8

• Ushbu turlarning manzaralilik sifatlarini baholash maqsadida biz tomonimizdan 100 ballik shkala ishlab chiqildi (2-jadval). Shkalani ishlab chiqishda V.N. Bilov (29) metodikasidan foydalandik. • Baholash natijalariga ko‘ra o‘rganilgan o‘simliklar 3 ta guruhga ajratildi:

1-guruhga 40 dan 60 ballgacha baholangan 9 ta tur ( Aster amellus, Calendula officinalis, Jacobaea maritima, Cosmos bipinnatus, Dendranthema morifolia, Dendranthema indica, Helianthus tuberosus, Helianthus annuus, Leucanthemum maximum ) kiritildi. Ular ko‘kalamzorlashtirish talablariga qisman jabov beradigan turlar bo‘lib hisoblanadi. 2-guruhga 60 dan 80 ballgacha baholangan 3 ta tur ( Callistephus chinensis, Rudbeckia laciniata, Tagetes erecta ) kiritildi. Ular ko‘kalamzorlashtirish talablariga javob beradigan turlar bo‘lib, bo‘yi uzun, qisqa muddat gullaydi 3-guruhga 80 balldan yuqori baholangan 7 ta tur ( Bellis perennis, Dahlia×cultorum, Gaillardia pulchella, Gazania×hybrida hort., Rudbeckia bicolor, Tagetes patula, Zinnia elegans ) kiritildi. Bular Qarshi vohasini ko‘kalamzorlashtirish учун истиқболли турлар бўлиб ҳисобланади. • Birinchi va ikkinchi guruhga kiritilgan turlardan aholi xonadonlarini, bog‘cha, kasalxona, maktablar hovlisi va boshqa hududlarni ko‘kalamzorlashtirishda foydalanish maqsadga muvofiq. Manzaralilik sifatlari yuqoriligi va uzoq muddat gullab turishi sababli uchinchi guruhga mansub turlar tadqiqot obyekti sifatida tanlandi

• Tadqiqot obyekti sifatida tanlangan turlarning ko‘kalamzorlashtirishda foydalanilish darajasi tahlili shuni ko‘rsatdiki, Qarshi vohasining markaziy ko‘chalari, hiyobonlari va zamonaviy binolari hududlarini ko‘kalamzorlashtirishda faqatgina B. perennis va T. patula dan foydalanib kelinadi.

Urug‘lar biomorfologiyasi • Murakkabguldoshlar oilasi vakillarining pistacha mevasi urug‘ deb ham atalib, chatnamaydigan, ko‘pincha po‘pak (kokil, toj) chali. Ayrim turkum vakillarining mevasi po‘paksiz (kungaboqar – Helianthus ). Po‘paklar asosan urug‘larni tarqalishiga xizmat qiladi. Mevaeti zichlashgan, etsiz bo‘lib urug‘dan osongina ajraladi.

Murakkabguldoshlar oilasi manzarali vakillari urug‘larining biomorfologik x ususiyatlari № Tur nomi Urug ‘ lar ning o ‘ lchami , mm Dala sharoit ida unish mudda ti, kun Labor atoriy a sharoi tida , kun Urug ‘ unish harorati ning optimu mi, о С Laboratoriya sharoitida urug ‘ larning unuvchanligi,% Unuvch anligini saqlash muddat, yil 1 yillik 2 yillik 3 yillik 1. Bellis perennis 0,8 -1, 0 10-25 6 - 20 16-20 78 67 48 4 2. Dahlia×cultorum 7-8 11-35 6-30 25-27 58 55 30 3 3 Gaillardia pulchella 4-5 6-2 5 4-13 16-20 62 48 0 2 4. Gаzапiа×hybrida hort. 5-6 8-20 6 -16 18-22 46 28 0 2 5. Rudbekia bicolor 3-4 8-24 6-16 16- 20 89 54 40 3 6. Tagetes patula 10-12 7-18 4 -18 20-2 5 86 63 56 4 7. Zinnia elegans 6-7 8 -16 5- 16 22-24 56 41 30 3

Turli yoshdagi urug‘larni unuvchanlik xususiyati Tur nomi Unuvchanlik ko ‘ rsatkichi, % terilgan vaqtda 2 oylik 4 oylik 6 oylik 1yillik Bellis perennis 0 40 52 71 87 Dahlia×cultorum 0 5 18 52 58 Gaillardia pulchella 12 43 50 55 58 Gаzапiа×hybrida hort. 11 29 36 48 74 Rudbekia bicolor 0 4 21 43 70 Tagetes patula 15 60 88 96 86 Zinnia elegans 0 2 10 59 77

• Shunday qilib, o‘rganilgan turlarni urug‘larining morfologiyasiga ko‘ra 3 ta guruhga bo‘lish mumkin: • 1-guruh – mayda va silliq urug‘li turlar. Bu guruhga Bellis perennis va Rudbekia bicolor ning urug‘lari kiradi. Bu turlarni umumiy jihatlari sovuqqa bardoshliligi, isiq va quruq havoga nisbatan bardoshsiz ekanligidir. • 2-guruh – tojli va shamol yordamida tarqalishga moslashgan urug‘li turlar. Bu guruhga Gaillardia pulchella va Gаzа n iа × hybrida hort.larning urug‘lari kirib, ular o‘rganilgan gullar orasida qurg‘oqchilikka eng bardoshli turlar bo‘lib hisoblanadi. • 3-guruh – yirik, uch qirrali yapaloq urug‘li turlar. Bu guruhga Dahlia×cultorum , Tagetes patula va Zinnia elegans larning urug‘lari kiradi. Bu turlarning umumiy jihatlari ko‘p. Uchala turning ham vatani Meskika bo‘lib, sovuqqa bardoshsiz. Qarshi vohasida yoz oylarida havoning qurib ketishi natijasida gullash intensivligi biroz pasayadi va avgustda gullash faollashadi.

O‘sishi va rivojlanishi • Murakkabguldoshlar oilasining manzarali vakillarining Qarshi vohasi sharoitida o‘sishi va rivojlanishini o‘rganish maqsadida geografik kelib chiqishi bir-biridan farq qiladigan turlar: Bellis perennis L. (Yevropa, O‘rtayer dengizi), Gaillardia pulchella L. (Shimoliy Amerikaning g‘arbiy chala cho‘llari) va Tagetes patula L. (Meksika janubi) tadqiqot obekti sifatida tanlandi. Ular optimal muddatlarda urug‘laridan ekildi. Ungan urug‘da shakllana boshlagan urug‘pallabarglar biomorfologiyasi laboratoriya sharoitida o‘rganildi. O‘simtalarning yer usti va yer osti organlarining rivojlanishi dala sharoitida har bir turdan 10 ekzemplyarini muntazam kuzatib borish va o‘lchash asosida o‘rganildi.

Tadqiqot obyektlarining bir vegetatsiya davrida hosil bo‘lgan va gullagan novdalari miqdori Tur nomi O‘simlik - nin g bo‘yi, sm Bir vegetatsiya davrida hosil bo‘lgan novdalar soni hosil bo‘lgan novdalar tartibi gullagan novdalar soni gullagan novdalar tartib shoxlari Bellis perennis 26,8±3,4 5,2±0,4 II 5 ,0 ±0,4 II Dahlia×cultorum 51,6±4,04 10 ,1±0,5 IV 6 ,8 ±0,8 III Gaillardia pulchella 54,5±4,8 7 ,4±0,4 III 5 ,2 ±0,8 II Gаzапiа×hybrida h ort. 29,1±2,8 6 ,0±0,2 III 5 ,2 ±0,4 II Rudbekia bicolor 65,8±6,4 6 ,2±0,6 III 5 ,8 ±0,3 II Tagetes patula 58,4±5,02 1 2 ,6±0,5 IV 9 ,6 ±1,04 III Zinnia elegans 44,6±5,04 8,1±0,2 IV 6,4 ±0,6 III

Gullash biologiyasi • Gulli-manzarali o‘simliklarning gullashi mo‘l bo‘lsagina ko‘kalamzorlar uchun zarur manzarani bera oladi. Tadqiqot obektlarining Qarshi vohasi sharoitida gullash mo‘lligini o‘rganishda V. Pechenitsin ( 70 ) metodidan foydalanildi. Unga ko‘ra har 7-10 kunda ochilib turgan gullar soni sanab chiqildi va bu sonning o‘simlik tupining soniga nisbatan koeffitsiyenti chiqarildi, ya’ni, gullash mo‘lligi ko‘rsatkichi bir vaqtda ochilib turgan gullar sonining o‘simlik tupining soniga nisbatan koeffitsiyenti bilan ifodalandi. Masalan, 10 tup o‘simlikda 15 (har bir tupda 1 yoki 2) dona gul ochilib turgan bo‘lsa bunda gullash mo‘lligi koeffitsiyenti (GMK) 1,5 ga teng bo‘ladi ( 70 ). Tadqiqot maydonida har bir turdan 10 tupdan o‘simlik bor edi. • Tadqiqot obektlari mo‘l va davomli gullaydigan o‘simliklar bo‘lsa-da, ularning gullash intensivligi Qarshi vohasining iqlim sharoiti ta’sirida mavsum davomida turlicha bo‘lganligi kuzatildi.

• O‘rganilgan barcha turlarda birinchi bo‘lib asosiy novda ( Bellis perennis da asosiy to‘pbargdan hosil bo‘lgan gulpoya) ning uchidagi savatcha ochildi. Shundan so‘ng asosiy novdaning birinchi va ikkinchi tartib o‘qlaridagi savatchalar ochildi. Savatchalarning ochilish tartibi shu tarzda davom etdi. Shunday qilib, novdalaridagi savatchalarning ochilishi akro petal tipda borar ekan. • Savatcha doirasida gullarning ochilish tartibini T. patula misolida o‘rganildi. Dastlab savatchaning chekkalarida joylashgan bepusht tilsimon gullar ochila boshladi. Bu gullarning yozilishi uchun 2-3 kun kerak bo‘ldi. Uchinchi- to‘rtinchi kundan boshlab savatcha ichidagi naysimon gullar ochila boshladi. Har kuni ertalab 10 tadan 15 tagacha gul ochildi. Tilsimon gullarning ochilib turish davomiyligi naysimon gullarga nisbatan uzoqroq davom etar ekan. Bitta gulning ochilib turish davri mavsumga ko‘ra turlicha (10-35 kun) bo‘ldi. Shunday qilib T. patula ning gullari savatcha doirasida bazi petal tipda ochilar ekan.

Tadqiqot obyektlarining Qarshi vohasi sharoitida gullash xususiyatlari Turlar Savatchasining diametri, sm Eng birinchi ochilgan savatchaning ochilib turish muddati, kun Bir tup o‘simlikda bir vaqtda ochilib turgan gullar soni (maksimum) Bir tup o‘simlikda yil mobaynida ochilgan gullar soni Bellis perennis 3-4 6-10 6 21,2±1,2 Dahlia×cultorum 10-12 8-10 6 17,6±2,04 Gaillardia pulchella 8-10 8-14 28 41,4±5,2 Gаzапiа×hybrida hor t. 6-8 8-10 10 26,5±2,5 Rudbekia bicolor 12-14 8-10 18 38,5±3,8 Tagetes patula 4-6 10-14 35 59,5±8,4 Zinnia elegans 6-8 8-10 14 28,4±4,5

Fenologiyasi Tur Yil lar Vegetatsiya Gullash boshlanis hi tugashi boshlanis hi yoppasiga tugashi davomi yligi, kun Sovuqqa bardoshlilar Bellis perennis 2013-2014 2014-2015 14.09 13.09 5.06 - 30.12 28.12 27.02 20.02 5.06 - 155 Gaillardia pulchella 2013-2014 2014-2015 12.09 12.09 11.12. - 16.05 11.05 6.06 - 11.12 - 205 Rudbeckia h. var. pulcherima 2013-2014 2014-2015 16.09 15.09 21.11 - 21.05 20.05 8.06 - 21.11 - 180 Issiqsevar turlar (urug ’ lar issiqxonaga ekilgan) Dahlia×cultorum 2014 2015 16.02 14.02 8.11 - 12.05 10.05 24.05 - 8.11 - 176 Gаzапiа × hybrida h ort. 2014 2015 13.02 10.02 12.11 - 11.05 9.05 18.05 15.05 12.11 - 181 Tagetes patula 2014 2015 12.02 10.02 9.11 - 3.05 2.05 13.05 10.05 9.11 - 186 Zinnia elegans 2014 2015 13.02 11.02 6.11 - 5.05 4.05 15.05 12.05 6.11 - 182

Qarshi vohasi sharoitida Murakkabguldoshlar oilasi vakillarining (ochiq yerda o‘stirilgan da ) fenospektri 1 – Bellis perennis; 2 – Dahlia×cultorum; 3 – Gaillardia pulchella; 4 – Gаzапiа×hybrida hort.; 5 – Rudbeckia bicolor ; 6 – Tagetes patula; 7 – Zinnia elegans

Xulosa 1. Qarshi vohasiga introduksiya qilingan va shaharning markaziy ko‘chalari, hiyobonlari, aholi turar joylarini ko‘kalamzorlashtirishda foydalaniladigan manzarali gullar assortimentini o‘rganish jarayonida sanab chiqilgan 50 dan ortiq manzarli gullarning 19 tasi Murakkabguldoshlar oilasi xissasiga to‘g‘ri kelishi aniqlandi. Bu turlar 7 ta triba, 15 ta turkumga mansub bo‘lib, ularning 7 tasi Heliantheae tribasi vakillari hisoblanadi. 2. Vohaning madaniy florasida mavjud oila vakillarining manzaralilik sifatlarini baholash natijalariga ko‘ra 3 guruhga bo‘lindi: I guruhga 40 dan 60 ballgacha baholangan 9 ta tur kiritildi. Ular ko‘kalamzorlashtirish talablariga qisman jabov beradigan turlar bo‘lib hisoblanadi. II guruhga 60 dan 80 ballgacha baholangan 3 ta tur kiritildi. Ular ko‘kalamzorlashtirish talablariga javob beradigan turlar bo‘lib, bo‘yi uzun, qisqa muddat gullaydi III guruhga 80 balldan yuqori baholangan 7 ta tur ( Bellis perennis, Dahlia×cultorum, Gaillardia pulchella, Gazania×hybrida hort., Rudbeckia bicolor, Tagetes patula, Zinnia elegans ) kiritildi. Bular Qarshi vohasini ko‘kalamzorlashtirish uchun istiqbolli turlar bo‘lib hisoblanadi.

davomi 3. O‘rganilgan turlarni urug‘larining morfologiyasiga ko‘ra 3 ta guruhga bo‘lish mumkin: I guruh – mayda va silliq urug‘li turlar. Bu guruhga B. perennis va R. bicolor ning urug‘lari kiradi. Bu turlarni umumiy jihatlari sovuqqa bardoshliligi, isiq va quruq havoga nisbatan bardoshsiz ekanligidir. II guruh – tojli va shamol yordamida tarqalishga moslashgan urug‘li turlar. Bu guruhga G. pulchella va G. × hybrida hort.larning urug‘lari kirib, ular o‘rganilgan gullar orasida qurg‘oqchilikka eng bardoshli turlar bo‘lib hisoblanadi. III guruh – yirik, uch qirrali yapaloq urug‘li turlar. Bu guruhga D.×cultorum , T . patula va Z. elegans larning urug‘lari kiradi. Bu turlarning umumiy jihatlari ko‘p. Uchala turning ham vatani Meskika bo‘lib, sovuqqa bardoshsiz. Qarshi vohasida yoz oylarida havoning qurib ketishi natijasida gullash intensivligi biroz pasayadi va avgustda gullash faollashadi. B. perennis, G. pulchella va R. bicolor urug‘larining unishi uchun optimal harorat 16-20 C bo‘lib, ularning urug‘larini kuzda ekish, nihollarini qishda ochiq joyda qoldirish mumkin. G. × hybrida hort, T . patula va Z. elegans lar urug‘ining unishi uchun optimal harorat 20 oS atrofida bo‘lib, ularni isitilmaydigan issiqxonada fevral oyida ekish mumkin. D.×cultorum urug‘lari uchun yuqori harorat – 25-27 С talab etiladi. Uning urug‘larini fevral oyida isitiladigan issiqxonaga ekish maqsadga muvofiq.

davomi 4. T . patula , D.×cultorum va Z. elegans larning novdalari asosiy poyadan, qolgan turlarning novdalari esa yer osti organlardan hosil bo‘ladi. Yuqoridagi uchta turning novdalari IV tartibligacha o‘sadi va kuzning sovuq kunlarigacha III tartibli shoxlar gullashga ulguradi. Qolgan turlarda novdalar soni nisbatan kam bo‘lib, novdalar III tartibgacha o‘sadi. Shundan II tartiblilari gullashga ulguradi. Issiqsevar hisoblangan turlarning shoxlanishi sovuqqa bardoshlilarga nisbatan jadal boradi va ular mo‘lroq gullaydi. 5. O‘rganilgan turlar Qarshi vohasi sharoitida mo‘l gullaydi. T. patula eng mo‘l gullaydigan tur (GMK-34) hisoblanasa, D.×cultorum va G. × hybrida hort.lar bu ko‘rsatkichga ko‘ra oxirgi o‘rinlarda turadi. Tadqiqot obektlari mo‘l va davomli gullaydigan o‘simliklar bo‘lsa-da, ularning gullash intensivligi Qarshi vohasining iqlim sharoiti ta’sirida mavsum davomida turlicha bo‘lganligi kuzatildi. O‘rganilgan turlar ichidа D.×cultorum va R. bicolor ning savatchalari eng yirik bo‘lib diametri 10 sm dan oshadi. B. perennis ning savatchasi eng kichik – 3-4 sm. Qolgan turlarning savatchalari 4-10 sm oralig‘ida. Barcha turlarning savatchalari uzoq (6-14 kungacha) muddat ochilib turadi. R. bicolor va T . patula yil mobaynida eng ko‘p (38,5±3,8 va 59,5±8,4) savatcha hosil qiladigan tur hisoblanadi. T . patula va G. pulchella larning tupida bir vaqtning o‘zida ochilib turgan savatchalar soni tegishli tartibda 28-35 tani tashkil etadi. D.×cultorum ning savatchalari soni esa 17,6±2,04 ni tashkil qiladi.

davomi 6. O‘rganilgan turlar ichida B. perennis rivojlanishining mavsumi kuz-qish-bahorga, gullash mavsumi esa qish- bahorga to‘g‘ri kelar ekan. Qolgan oltita turning ikkitasi sovuqsevar va to‘rttasi issiqsevar bo‘lishiga qaramay ularning gullash mavsumi deyarli bir xil (yozgi-kuzgi) ekan. B. perennis vegetatsiyasining tugashi yozdagi issiq va quruq mavsumning, qolgan oltita tur uchun esa qishki sovuqning qachon kelishiga bog‘liq ekan. Turlar Qarshi vohasi sharoitida barcha fenofazalarni o‘taydi. 7. Tadqiqot obyektlarining barchasi yorug‘sevar, G. pulchella va G. × hybrida mezokserofit, qolgan turlar esa mezofitlar hisoblanadi. Me’yorida sug‘orilganida G. pulchella , T . patula , Z. elegans ning gullashiga iyul oyi va avgustning birinchi yarmida havoning quruq va issiq bo‘lishi sezilarli ta’sir ko‘rsatmaydi. D.×cultorum , G. × hybrida va R. bicolor ning gullashi esa bu omil ta’sirida qisqa vaqtga to‘htaydi va harorat +40oS dan pasayishi bilan yana me’yorida davom etadi.

Tavsiyalar 1. O‘rganilgan turlarni urug‘laridan ko‘paytirish tavsiya etiladi. 2. Ertachiroq gullashi va kserotermik davrdan zararlanmay o‘tishi uchun issiqsevar turlarni fevral oyida issiqxona sharoitida yetishtirib, aprel oyining birinchi o‘n kunligida ochiq joyga ko‘chirish tavsiya qilinadi. 3. O‘rganilgan turlarni Qarshi vohasi sharoitida ( B. perennis bundan mustasno) kunning ikkinchi yarmida 2-3 soat mobaynida soya tushadigan joyga ekish orqali yoz oylarida manzaralilik effektni oshirish mumkin. 4. G. pulchell a va G. × hybrida hort.ni yoz oylarida haftasiga 1 marta, qolgan turlarni 2-3 marta sug‘orish tavsiya etiladi. 5. Yoz oylarida ochilib tugagan gullarni savatchaning ostidan 8- 9 sm qoldirib qirqib tashlash tavsiya etiladi.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT

Chet elda olib borilgan ilmiy-tadqiqotlar • V.M. Babkina tomonidan ( 1970 ) 26 oilaga mansub 78 turdagi manzarali gullarning Ukraina dashtlarining janubi-sharqiy hududida joylashgan Dnepropetrovsk koksokimyo zavodidan atmosferaga chiqayotgan tirik organizmlar uchun zaharli hisoblangan tutunga nisbatan chidamliligi o‘rganilgan. Bizning tadqiqotimiz obyekti hisoblangan Tagetes patula L., Gaillardia pulchella L.lar zaharli tutunga o‘ta bardoshli, Bellis perennis , Dahlia×cultorum , Rudbekia bicolor , Zinnia elegans kabilar o‘rtacha bardoshlilar guruhiga kiritilgan .

• V.G. Savva ( 1969 ) tomonidan Kishinev shahri sharoitida Murakkabguldoshlar oilasiga mansub bir yillik manzarali gullar: Gallistephus chinensis Nees., Zinnia elegans L., Tagetes patula L. larni bakterial oziqaga reaksiyasini o‘rganish maqsadida tajriba o‘tkazilgan. Tajriba natijasida bakteriyali oziqa uchala turning rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatganligi aniqlangan. Gallistephus chinensis Nees., va Tagetes patula L. ning o‘sishiga fosfobakterin, Zinnia elegans L. ning o‘sishiga silikatobakterin ijobiy ta’sir ko‘rsatgan. Polibakterin ta’siri ostida o‘stirilgan variantda o‘simlikning bo‘yi, shoxlar, g‘unchalar va gullar soni qolgan barcha variantlarga nisbatan mo‘l bo‘lganligi, shuningdek, nisbatan ko‘proq urug‘ hosil qilganligi kuzatilgan

Qarshi vohasi sharoitida Murakkabguldoshlar oilasi vakillarining manzaralilik xususiyatlarini baholash shkalasi Belgi va xususiyatlar Ballar Ahamiy ati bo ‘ yich a koeffits iyenti Maks imal baho, ballar da1 2 3 4 5 Gulining rangi zarg ‘ aldo q binafsharang oq, sariq 4 16 Gul diametri, sm 3-4 5-7 8-10 11 dan ortiq qizil, sariq- qizil, rang- barang 2 8 Gullash davomiyligi 2 oy 3 oy 4 oy 5 oy 6 oy va undan ortiq 4 20 Bir vaqtda ochilib turgan gullar soni 1-5 ta 6-10 ta 11-15 ta 16 ta va undan ko ‘ p 4 16 Bo ‘ yi, sm 100 dan ortiq 80-100 60-80 40-60 40 dan past 4 20 Yoz yoki qish oylarida gulllash intensivligi Yoz va qishda gullamay di Muntazam sug ‘ orilganda va suv purkab turilganda ham gullash intensivligi susayib ketadi Me ’ yorida sug ‘ orish va suv purkash yo ‘ li bilan gullash intensivligi saqlab turiladi Gullash sezilarsiz darajada susayadi Gullash intensivligi o ‘ zgarmaydi 4 20 Jami 100

Похожие

Bakteriyalarning tuzilishi, tiplari va qishloq xo’jaligidagi ahamiyati. Suv o’tlari va ularning klassifikatsiyasi

Mikroelementlarning funksional xususiyatlari

Immunitet immunitet turlari organizmning infeksiyaga qarshi ximoya mexanizmi

Suvning tuzilishi, xususiyatlari va biologik funksiyasi

Biotexnologiya obektlari E coli zamburug’larning umumiy xususiyatlari