Nosiriddin Burhoniddin o’g’li Rabg’uziy - Литература - Презентации

Nosiriddin Burhoniddin o’g’li Rabg’uziy

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

259.849609375 KB

 Reja:  Rabg`uziyning hayoti va ijodi  “ Qissasi Rabg`uziy” haqida  “ Qissasi Odam Safiy”  “ Nuh Alayhissalom”  G`azal, Bayt va She`rlar  Xotimati Qissasi Al-Rabg`uziy NOSIRIDDIN BURHONIDDIN O’G’LI RABG’UZIY (XIII - XIV asrlar oralig‘i)

Rabg`uziyning hayoti va ijodi  Yirik adib va dinshunos. Xorazmning Raboti O'g'uz qishlog'ida tug'ilgan, u yerda qozilik qilgan. Mo'g'ul istilosi davrida yaratilgan birdan-bir yirik asar “Kisasul- Rabg'uziy” muallifi. Asar mo'g'ul hukmdori To'qbug'aning topshirig'i bilan hijriy 710 yilda (mil. 1310 yil) yozilgan

Adibning hayoti va ijodi haqida bizgacha juda kam ma`lumot yetib kelgan. U XIII asrning oxiri XIV asrning boshlarida Xorazmning Raboti o`g`uz degan joyida yashab ijod etgan. Bizga uning “Qissasi Rabg`uziy”dan boshqa asari ma`lum emas. Mazkur kitobda u o`zi haqida musulmonlarga xos kamtarinlik bilan “...bu kitobni tuzgan, toat yo`lida tizgan, ma`siyat yobonin kezgan, oz ozuqliq, ko`p yozuqliq Raboti o`g`uz qozisi Burhon o`g`li Nosiruddin...” deb yozadi. Ko`rinadiki, allomaning oti Nosiruddin bo`lib, otasi Burhoniddin Raboti o`g`uzning qozisi bo`lgan. Rabg`uziy taxallusi ham u yashagan joy bilan bog`liq. Yetuk ulamo va din oilasida tarbiyalangan Nosiruddinning o`z zamonasida taniqli tarixchi, yetuk shoir va iste`dodli tarjimon sifatida tan olinganligidan dalolat beruvchi bir talay yordamchi manbalar mavjud. Rabg`uziyning qissalari ma`nosini anglatuvchi “Qissasi Rabg`uziy” asari olam va odamning yaratilishi, insonning yo`ldan ozishi va komillik sari mashaqqatli va uzoq yo`l bosib borayotganligi haqida g`oyat mantiqli va qiziqarli tarzda hikoya qilinadi. Ushbu asar musulmon dinini qa`bul qilgan e`tiborli mo`g`ul beklaridan biri Nosiruddin To`qbug`aning iltimosiga ko`ra, hijriy 109 (milodiy 1309 – 1310) yilda yozilgan.0E 1E 1A0408 24 09 27 27 10 1D 06 11 10 0C 06 01 04 27 07 1A09 1D 33

“ Qisas ul-anbiyo”  Asosan payg`ambar hayotini hikoya qiluvchi bu asarning o`ziga xos yaratilish tarixi bor. Musulmon Sharqida bu mavzuda “Qisas ul-anbiyo” (payg`ambarlar qissasi) nomi bilan mashhur ko`plab asarla yaratilgan. Lekin, asarda yozilishicha, ularning “ba`zisi mustaqim (to`g`ri, haqiqiy) bor, ba`zisi nomustaqim. Bir onchasi (bir qanchasi) muqarrar (puxta, tugal) va bir onchasi mubattar (notugal) bor”. Shuning uchun ham bek To`qbo`g`a adibdan “o`qimoqg`a keraklik, ogranmakka yarog`liq” payg`ambarlar qissalaridan iborat asar yozib berishini so`ragan edi. Mazkur vazifani ulkan salohiyot, katta mahorat bilan uddalagan adibning asari ”Qissasi Rabg`uziy”, “Qisas ul-anbiyoi turkiy” nomi bilsn shuhrat topdi va yaratilgandan to bugungi kungacha sevilib o`qib kelinmoqda.

Payg`ambarlar haqidagi qissalar  Rabg`uziyning bu ijdo mahsuli mazkur mavzu an`anasidagi o`ziga xos bosqich bo`ldi. Birinchidan, adib o`zigacha yaratilgan payg`ambarlar haqidagi qissalarni puxta o`rgandi, ularning yutuqlarini umumlashtirdi, rivojlantirdi. Ikkinchidan, salaflari yo`l qo`ygan kamchiliklarni tuzatdi, xato va chalkashliklarga barham berdi.Ikkinchidan, salaflari yo`l qo`ygan kamchiliklarni tuzatdi, xato va chalkashliklarga barham berdi.Ikkinchidan, salaflari yo`l qo`ygan kamchiliklarni tuzatdi, xato va chalkashliklarga barham berdi. Uchinchidan, oldinlari nabiylar haqidagi qissala arab va fors tillarida yozilgan bo`lsa, Rabg`uziyning turkiy tilda bitilgan qissalari turkiy xalqlarning bebaho ma`naviy mulkiga aylandi.

“ Qissasi Rabg`uziy”  “ Qissai Rabg’uziy” asari 1310-yilda yaratilgan bo’lib, turkiy xalqlar orasida keng tarqalgan. U, asosan, payg’ambarlar haqidagi qissalardan iboratdir. Bu asar turkiy nasrning eng qadimiy namunalaridan birdir. Unda XIII asr oxiri – XIV asr boshlaridagi turkiy adabiyotning bir qator o’ziga xos xususiyatlari juda yorqin namoyon bo’lgan. Payg’ambarlar haqidagi qissalar Rabg’uziyning olam va odam haqidagi qarashlari badiiy jihatdan ifodalash uchun vosita bo’lgan. Ularda adib olamning yaratilishi, tabiat va jamiyat hodisalari, insoniy munosabatlar borasida badiiy timsollar vositasida fikr yuritadi.

Qur’on va “hadis”, “Qissai Yusuf ”  Qissalar asosini asosiy tarixiy-ilohiy voqealar tashkil etadi. Ular o’z ildizlari bilan Qur’on va “hadis”larga, insoniyatning yaratilishi va rivojlanish tarixiga, xalq og’zaki ijodiga borib taqaladi. Ammo bularning ko’pchiligi, birinchi navbatda, Rabg’uziy badiiy tafakkuri yordamida qayta idrok etiladi, badiiy talqinini topadi. Mavzu doirasiga ko’ra asardagi qissalar juda rang-barang. Olamdagi butun mavjudot egasi Allohni ulug’lash, payg’ambarlar hayotiga doir lavhalarni eslash, ota-ona va farzand munosabatlari, sevgi va sadoqat, vatan va vatanparvarlik, erk va adolat, do’stlik va hamjihatlik, urush va tinchlik kabi mavzular shular jumlasidandir. Bular asardagi yetmish ikki qissada o’z ifodasini topgan. Bu qissalarning hajmi turlicha. Masalan, “Qissai Yusuf ” salkam yuz sahifani tashkil qilsa, “Lut” haqidagi qissa bir necha sahifadangina iborat.

Похожие

Nosiriddin Rabg’uziy

Nosiriddin Tusiy

Burhoniddin Margʻinoniy

Nosiruddin Rabg’uziy hayoti va ijodi

G’azal haqida nazariy ma’lumot