Urug'lanish yoki otalanish

Urug'lanish yoki otalanish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

82 KB

Urug ' lanish yoki otalanish Reja: 1. U rug ' lanish . 2. Jinsiy hiijayraiarning o ' zaro ta ' siri . 3. Sun ' iy urugiatish . 4. Jinsni aniqlash.

Yuksak darajada tuzilgan barcha hayvon va o ' simliklar jinsiy yo ' l bilan ko ' payadi . Jinsiy ko ' payishda tuxum va urug ' hujayralar ishtirok etadi . Bu esa o ' z navbatida urug ' lanish yoki otalanishdan boshlanadi . Urug ' lanishdan oldin urchish jarayoni sodir bo ' ladi . Urchish ikkita jinsning , ya ' ni erkak va urg ' ochi individlarning o ' zaro qo ' shilishi hisoblanadi . Ikki xil jinsiy hujayralarning - spermatozoid va tuxum hujayralarning o ' zaro qo ' shilishi urug ' lanish yoki otalanish deb ataladi . Ba ' zan urchishdan urug ' lanishgacha ancha vaqt o ' tishi mumkin . Masalan , ko ' rshapalaklarda urchish kuzda sodir bo ' ladi . Spermatozoidlar urg ' ochi individning tuxum yo ' llarida saqlanib , bahorda qulay sharoit kelishi bilan urug ' lanish sodir bo ' ladi . L . Almatov qishda g ' orlardan urchigan bir necha ko ' rshapalaklarni olib kelgan . Issiq va qulay sharoitda saqlanganda ularda qishda ham urug ' lanish sodir bo ' lganligini kuzatgan . Urug ' lanish natijasida zigota hosil bo ' ladi . Zigota grekcha zigotos - qo ' shilgan degan ma ' noni bildiradi . Zigota ham bitta hujayradan iborat , ammo u somatik va jinsiy hujayralardan sifat jihatdan farq qihb , unda ota - ona belgilari bo ' ladi . Erkak individlar spermatozoid ishlab chiqarishi , ya ' ni spermatozoid va u bilan birgalikda suyuqlik ishlab chiqarish jarayoni eyyakulyasiya deyiladi . Bu hodisa ham juda murakkab jarayon hisoblanadi . Jinsiy hujayralar yetilgandan keyin otalanish jarayoni sodir bo ' lmasa , ular tezda halok bo ' ladi . Shuning uchun urug ' lanish mumkin qadar tezroq sodir bo ' lishi kerak . Urug ' lanish qaerda sodir bo ' lishiga qarab ikki xilda bo ' ladi : 1. Tashqi urug ' lanish . Bunda jinsiy hujayralar tashqi muhitda - suvda , tuproq oralarida va boshqa joylarda o ' zaro qo ' shiladi , ya ' ni urg ' ochi ( samka ) tuxum qo ' yadi , . erkak ( sames ) esa uni urug ' lantiradi . Bu hodisa erkak va urg ' ochi individlar o ' zaro yaqin masofaga kelganda sodir bo ' ladi , ya ' ni ular jinsiy hujayrani suvga yoki boshqa joyga chiqarishini bir - biriga hid yoki boshqa kimyoviy moddalar orqali xabar beradi . Bu jarayonga xulq - atvorlar ham ta ' sir ctadi . Bunday urug ' lanish suvda yashaydigan hayvonlarda , baliqlarda , ainlibiyalarda uchraydi . 2. Ichki urug ' lanish . Bunda jinsiy hujayralar ona orgardzmining jinsiy oifj , anlarida o ' zaro qo ' shiladi . Erkak jinsiy hujayralarini tashqariga qo ' yishi

uuiiiikin . Urg ' ochilari esa uni o ' zining jinsiy teshiklariga kiritib oladi . Masalan , liasliarotlarning ba ' zilarida shu holatm " uchratish mumkin . Bu tashqi - ichki olalanish deb ataladi . Ba ' zilarida erkaklari spermani urg ' ochi jinsiy organlariga licvosita kiritib qo ' yadi . Masalan , sut emizuvchilarda shunday bo ' ladi . Bu kiliki otalanish deb ataladi . Ba ' zilarida ichki otalanish bo ' lsa ham , embrion tashqi muhitda rivojlanadi. Masalan, qushlarda, repteliyalarda shunday holat kuzatiladi. Zuluklarning urchish jarayoni boshqa hayvonlardan farq qiladi. Ular germafrodit bo'lib, urug'lanish ichki bo'ladi. Jag'li zuluklar kopulyativ organi orqali spermatozoidlarini urg'ochi jinsiy organlariga o'tkazadi. Baliq zulugida esa spermatozoidlanu spermatofora holida urg'ochi zuluk terisining ustiga qo'yadi. Spermatofora qo'yilgan joydagi teri yumshaydi va teri orqali spermatozoid tuxum yo'llariga o'tadi, Zuluklarda bunday urchishni A. O. Kovalevskiy aniqlagan va uhi teri orqali urchish deb atagan. Urug ' lanish jarayoni 3 ta ketma - ket bosqichdan iborat : 1) gametalarning yaqinlashishi ; 2) tuxum hujayraning faollashuvi ; 3) singamiY . Tuban organizmlarda erkaklik va urg'ochilik jinsiy hujayralar deyarli bir xil kattalikda bo'ladi va ular izogametalar deyiladi. Bu gametalar genetik va sitoplazma tuzilishi jihatdan bir xil bo'ladi. Bunday gametalar qo'shilishi urug'lanish cmas, balki kopulyasiya deyiladi. Kopulyasiya lotincha kopulyasio - qo'shilish degan ma'noni bildiradi. Jinsiy hiijayraiarning o'zaro ta'siri Tuxum hujayradan ajraladigan moddalar spermatozoidga ta'sir etishi va uni o'ziga jalb qilishi ancha oldindan ma'lum. F. R. Lilli (1912-1921) aniqlashicha, dengiz tipratikanining suvgatushgan tuxumi ("tuxumli suv") spermatozoidning harakatini tezlashtiradi. Bu modda erkak (sames)ning o'ziga ham ijobiy ta'sir ko'rsatadi. "Tuxumli suv" dengiz yulduzi, mollyuskalar, to'garak og'izlilar, baliqlar va amfibiyalarda ham aniqlangan. Tuxum hujayradagi urug'lanishga yordam beradigan moddani Lilli (1919) fertilizin deb atadi. Bu modda tuxumning ustida, po'stida bo'ladi va glikoprotein yoki mukopolisaxariddan tuzilgan bo'lib, ular ham har xil hayvonlarda har xil bo'ladi.

Shunga ko'ra, fertilizin ham har xil tuxumda har xil bo'ladi. Uning molekulyar massasi 300.000 ga teng. Spermatozoid sitoplazmasi ustida antifertilizin moddasi uchraydi. A. Tayler (1958) fikricha, bu modda fertilizinga antigen-antitelo hisoblanadi va qulfga kalit to'g'ri kelgandek, bir tur hayvonlarda bir-biriga to'g'ri keladi, boshqa turlarning jinsiy hujayralariga to'g'ri kelmaydi. Shuning uchun ham tabiatda' har xil tur hayvorilaming jinsiy hujayralari o'zaro qo'shilavermaydi. Fertilizin ba'zi hayvonlarning tuxumida bo'lmaydi va ular bemalol urug'lanadi. Bu moddalarni M. Gartman (1940) gamonlar yoki gametalar gormoni deb atadi. Tuxum hujayra gormonini ginogamon, spermatozoid gormonini androgamon deb atadi. Tuxum hujayradagi ginogamon - 1 spermatozoidni faollashtiradi, ginogamon - 2 yoki fertilizin jinsiy hujayralarni o'zaro qo'shiltiradi. Spermatozoiddagi androgamon - 1 hujayraning harakatini sekinlashtiradi, androgamon - 2 tuxum po'stini eritadi. I.I.Sokolovskaya (1947) quyonlar kam (1000 ta) yoki ko'p (100.000 ta) spermatozoid ishlab chiqarsa, urg'lanish sodir bo'lmasligini kuzatgan. Umuman, urug'lanishda ishtirok etadigan moddalarni 3 guruhga bo'lish mumkin: 1. Gamonlar - spermatozoid harakatchariiigini oshiruvchi moddalar; ular har bir turda o'ziga xos bo'ladi. 2. Glikoproteinlar - jinsiy hujayralar aloqasini o'rnatuvchi moddalar. 3. Lizinlar - tuxum po'stini erituvchi moddalar. Spermatozoidning tuxum ichiga kirishi. Tuxum hujayraning ustki qismi po'st bilan qoplangan. Tuxum hujayraga spermatozoid qanday kiradi? Spermatozoid ko'pchilik tuxumlaming ichiga mikropile teshilcchasi orqali kiradi. Bu teshik orqali tuxum yetilishi davrida oziq moddalar kiradi. Ammo spermatozoid ana shu "to'siq" orqali ichkariga kirishi lozim. Elektron mikroskop orqali ko'pchilik hayvonlar spermatozoidida akrosoma reaksiyasi sodir bo'lishi aniqlangan. Bungacha spermatozoid boshi yordamida mexanik ravishda tuxumni teshib ichiga kiradi, deb hisoblanardi. Ammo bu hodisa mexanizmi ancha murakkabdir. Akrosomaning po'sti, xaltasi, apikal xaltasi

farqlanadi. Akrosoma hosil bo'lishida golji apparati muhim ahamiyatga ega. Spermatozoid tuxum bilan duch kelganda akrosoma po'sti yoriladi vaingichkaakrosomaipini otadi.Uning uzunligi dengiz tipratikanida 1 mkm, dengiz yulduzlarida 25, osyotr balig'ida 5-8 mkm. Tuxumning yaqinlashishi bilan akrosoma tuxum po'stini va uning yaqinligini sezadi. Bu sezuvchi apparat granulali qalin qavatdirAkrosomaipi tuxum po'sti vasariqlik qobig'i orqali ichkariga kiradi. Natijada urug'lanish konusi hosil bo'ladi. Spermatozoid boshi mikropile teshigigakirishi bilan akrosomaipi yo'qoladi. Spermatozoidning dumi uzulib, tashqarida qoladi. O'zi ichkariga kirib, tuxum hujayra bilan qo'shiladi. Qo'shilish oldidan tuxum ikki xil faollashadi: 1. ImpulsH faollashuv. Bunda spermatozoid bilan yaqinlashganda tuxum uni sczib faollashadi. 2. Kortikal faollashuv. Bunda tuxum po'stining spermatozoidni qabul qilishigacha va undan keyingi faollashuvi tushuniladi. Tuxumning mikropile teshigi oqsilli tiqin bilan yopilgan bo'ladi (42~rasm). Akrosomaning gialuronidaza fermenti uni eritib, spermatozoidga yo'l ochadi va spermatozoid tuxum ichiga kiradi, zigota hosil bo'ladi. Urug'lanish tufayli xromosomalarning diploid nabori tiklanadi, tuxum hujayrakeyingijarayonlar uchun faollashadi. Urag'lanishdan keyin jinsiy hujayralar yadrosining qo'shilishini birinchi marta 1875 yilda O. Gertvig aniqlagan. Sun ' iy urugiatish Urug ' lanishjarayonini eksperimental o ' rganish sun ' iy urug ' latish usullarini ishlab chiqishga ohb keldi . Urug ' lanishda jinsiy hujayralar tashqi muhitda yoki ona organizmida tabiiy ravishda qo ' shiladi . Urug ' latishda esa spermalar urg ' ochilik jinsiy yb ' llariga inson tomonidan yuboriladi . Demak , urug ' lanish bilan urug ' latishni bir - biridan farqlash kerak . Sun ' iy urug ' latish dastlab XVII asrda sovuqqonli hayvonlarda - baqa , qurbaqa , keyin esa issiqqonH hayvonlarda sinab ko ' rilgan . Bu usuldan ehorvachilikda keng foydalaniladi . Eng y & xshi zotli erkak hayvonlarning spermasi olinib , sun ' iy suyuqliklarda saqlanib , yuzlab , minglab

urg ' ochi hayvonlar urug ' lantiriladi . Bu usulni ehorvachilikda qo ' llashni birinchi bo ' lib M . F . Ivanov ishlab chiqqan . Sun ' iy urug ' latish tufayh ko ' plab bola olish urg ' ochi hayvon fiziologik holatining yomonlashishiga , zotning buzilishiga olib keldi . Shuning uchun ham keyingi paytlarda bu usuldan foydalanish chegaralanmoqda . N . F . Chervinskiy ontogenez qonuniyatlarining chorvachilikdagi ahamiyatini aniqlagan . U taraqqiyotning normal va noto ' g ' ri rivojlanishini o ' iganishning ahamiyatini ko ' rsatib bergan edi . Chervinskiy embrionalizm va infantalizm ro ' y berishining sabablarini aniqlagan . Embrionalizm deb organizmning embrional taraqqiyoti davrida o ' zgarish sodir bo ' lishi , ya ' ni o ' sislining sekinlashuvi , ba ' zi organlarning ( qo ' l , oyoq ) yaxshi taraqqiy etmasligi tushnniladi . Infantalizmda embrion taraqqiyoti davrida o ' zgarishlar sodir bo ' lmaydi , ammo postembrional taraqqiyot davrida har xil o ' zgarishlar paydo bo ' ladi . Embrionalizm ona organizrnining homiladorlik paytidagi ovqatlanishiga bog ' liq . Chorvachilikda embrionning paydo bo ' lish vaqtini aniqlash , homilador hayvonlarga beriladigan ovqatning tarkibi va muddatiarini bilish muhim ahamiyatga ega . Kuchli ovqat gavda qismlarining yaxshi rivojlanishiga yordam bersa , yomon ovqat embrionning o ' sishini sekinlashtiradi . Ovqatning sifat va miqdorini yaxshilash uchun gormonlar , vitaminlar va boshqa biologik faol rnoddalardan foydalanish orqali embrion rivojlanishini samaraii boshqarish mumkin . Qo ' ylar ustida ohb borilgan tajribalar shuni ko ' rsatdiki , ularning homiladorhgi 90 kunga borganda ovqatining sifatini yaxshilash zarur . Agar embrion bittadan ko ' p bo ' isa , bu ishni oldinroq boshlash lozim . Embrion rivojlanishi uchun harorat muhim ahamiyatga ega . Baqasimon baMqlar rivojlanayotgan suvning harorati 7-26° S , oq baqa va belugada 7-17° S , cho ' rtan baliqda 6-21° S , ba ' zi amfibiyalarda 8,6-36° S bo ' lishi kerak . Sudrahb yuruvchilar tuxuniining rivojlanishi uchun 22-35° S harorat bo ' lishi kerak . Iguanalar tuxumi normal rivojlanishi uchun 30° S harorat zarur . Agar harorat 6-10° S gacha pasayib ketsa , embrion halok bo ' ladi . Toshbaqa

tuxumining taraqqiyoti uchun harorat kechasi 18-20° S , kunduzi 27-30° S bo ' lishi kerak . Timsohlar tuxumining rivojlanishi uchun 32° S eng qulay bo ' lib , 26° S dan past va 38° S dan yuqori haroratda tuxumlar halokatga uchraydi . Qushlar embrioni haroratning keskin o ' zgaruvchanligiga chidamaydi . Lekin ba ' zi qushlar taraqqiyoti past va yuqori haroratda ham o ' taveradi . Jumladan , go ' ng qarg ' a 24-34° S , ukki 37,5-38,5° S da rivojlanadi . Imperator pingvini 60-70° S sovuqda tuxum qo ' yibjo ' ja ochadi . Qushlar rivojlanishining boshlanishida diapauza sodir bo ' ladi , ya ' ni blastodermik pufakcha davrida rivojlanish sekinlashadi . Bu jarayon muhim ahamiyatga ega bo ' lib , qushlar hamma tuxumini qo ' yib bo ' lgandan keyin uning ustiga O ' tiradi , ya ' ni bosadi . Yangi qo ' yilgan tuxum urug ' langan bo ' isa , u blastodermik pufakcha davrigacha rivojlangan bo ' ladi . Rivojlanish davom etishi uchun tashqariga qo ' yilgan tuxumga ona gavdasining issiqligi zarur . Shuning uchun tashqariga qo ' yilgan tuxumning ustiga qush o ' tirmaguncha rivojlanishnihoyatda sekinkshgan bo ' ladi . Bu jarayon diapauza deyiladi . Jinsni aniqlash Embrion jinsi jinsiy hujayralardagi gaploid naborli gonosoma ( jinsiy xromosoma ) larga bog ' liq . Partenogenetik , ginogenetik va androgenetik formalarda jins ota yoki ona gonosomalari bilan aniqlanadi . Agar geterogametali bo ' lsa , ikkita har xil gonosoma - XY , WZ orqali , agar gomogametali bo ' lsa , ikkita bir xil gonosoma - XX , ZZ orqali aniqlanadi . Agar erkaklik jinsi geterogametali bo ' lsa , urg ' ochi uchun XX , erkak uchun XY , agar urg ' ochi geterogametali bo ' lsa erkak uchun ZZ , urg ' ochi uchun ZW belgilaridan foydalaniladi .

Hayvonlarda jinsni aniqlash uchun xromosoma formuiasi ( K . G . Gazaryan , L . V . Belousov , 1983 bo ' yicha ) Misollar XX xy ErkaHik geterogametasi Ko'pchillik sut emizuvchilar, amfibiyalar, hasharotlar zw Urg'ochilik geterogametas i ZZ Qushlar, repteliyalar, ba'zi amfibiyalar, hasharotlar Genetik jihatdan xromosoma formuiasi bir xil bo'lsa ham, jinsni aniqlash mexanizmi har xil bo'lishi mumkin. Sut emizuvchilarda Y-xromosoma erkaklik jinsni belgilaydigan gengaega.Ammo ba'zi turlarida(Hemiptera) Y-xromosoma bo'lmaydi, erkak jins X-xromosoma bilan aniqlanadi. Ba'zi sut emizuvchilarda urg'ochilari-X^XpC,, erkaklari XJXJY, ba'zilarida XX, XYjY 2 xromosomalari uchraydi. Bunday hollarda jinsni aniqlashda adashmaslik lozim. Partenogenez, ginogenez va androgenezda jinsiy ko'payish faqat bitta jins xromosomalari ishtirokidasodir bo'ladiAgar xromosomalar diploid naborda bo'lmasa, zigota nobud bo'ladi. Ammo asalarining erkagi gaploid, urg'ochisi diploid xromosomanaborgaega.Partenogenez, ginogenez vaandrogenezda diploid naborli organizmlar jinsi quyidagichaaniqlanadi: Partenogenez (meyoz va ginogenez) Geterogametal i jins Erkakgametaiar x, diploid XXurg'ochi x, diploid XXurg'ochi Urg'ochi gametalar Ј~i ^ diploid ZZ erkak w, diploid WW letal Partenogenez (ameyoz) (xromosoma qisqarmaydi) Geterogametali jins:

Urg'ochi gametalar WZ, diploidsiz WZ urg'ochi Andre genez Geterogametali jins: Erkakgametaiar x, diploid XX urg'ochi Y, diploid YY letal Urg'ochi z, diploid ZZ erkak W, diploid WWletai

Похожие

Bo'linish yoki maydalanish

Umrtqalilar yoki bosh skeletlilar

Sut emizuvchilar yoki darrandalar

Suvda va quruqda yashovchilar yoki amfibiyalar

Sut emizuvchilar yoki darrandalar (mammalia) sinfi