Embrion qavatlaridan organlarning hosil bo'lishi - Зоология - Рефераты

Embrion qavatlaridan organlarning hosil bo'lishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

89.5 KB

Embrion qavatlaridan organlarning hosil bo'lishi Reja: 1.Ektodermadan hosil bo'ladigan organlar. 2.Entodermadan hosil bo 'ladigan organlar. 3.Mezodermadan hosil bo'liadigan organlar. 4.Embrion hujayralarida yadro va sitoplazmaning o'zaro aloqalari. 5.Embrion hujayralarining o'zaro aloqalari.

Embrion qavatlaridan organlarning paydo bo'lishi organogenez deyiladi. Organogenez shaklning o'zgarishi, to'qimaning biokimyoviy va fiziologik jarayonlarining paydo bo'lishi kabi hodisalarni o'z ichiga oladi. Ayni paytda fanda hamma hayvonlar organlarining paydo bo'lishi haqida to'liq ma'lumotlar yo'q. Shuning uchun asosan umurtqali hayvonlar oiganogeneziga ko'proq e"tibor beriladi. Chunki umurtqasiz hayvonlaiga qaraganda umurtqali hayvonlar organogenezi ko'proq o'rganilgan. Tibbiyot va veterinariya fanlari uchun ham bunday ma'lumotlar juda muhimdir. Embrion varaqlaridan organlar hosil bo'lishi zigota, blastula, gastrulyasiya, embrion varaqlari, to'qimalar va organlar bosqichlaridan iborat. Embrionning ma'lum qavatidan malum organlar paydo bo'ladi. Ammo ba'zi organlar (tuxumdon, ichaklar, quloq, burun va boshqalar) hosil bo'lishida embrionning hamma qavatlari ishtirok etadi. Shuning uchun organlarning embrion qavatlarining qaysi biridan kelib chiqishini belgilash sharthdir. Ektodermadan hosil boiadlgan organlar Embrionning ektoderma qavatidan bezlar, tuklar, teri va boshqa epiteliy to'qimasining hosilalari, nerv va sezgi organlari hosil bo'ladi. Neyrulyasiya. Umurtqali hayvonlar embrion taraqqiyotida gastrulyasiyadan keyin neyrulyasiya, ya'ni o'q organlar - nerv nayi (bu bosqichning norm" shundan olingan), xorda va mezodermal somit paydo bo'lishi bosqichi sodir bo'ladi. Bu bosqichdagi embrion neyrula deb ataladi. Nerv sistemasini hosil qiluvchi hujayralar yirik bo'Ub, ular xorda va somitni ustidan yopib turadi. Nerv plastinkasining chetidan 2 ta nerv yoki medulyar valik boshlanib, ular nerv sistemasini hosil qiladi. Bu valiklar dastlab embrionning oldingi qismida, keyin o'rta va orqa qismida hosil bo'ladi. Ular birikib, nerv yoki medulyar nayni hosil qiladi. Bu naydan orqa miya taraqqiy etadi. Uning oldingi qismi kengayib, bosh miya hosil bo'ladi. Medulyar nay epidermisdan to'liq ajraladi. Epideimisning chetlari nerv nayining ustki qismi bilan birikadi. Shunday qilib, nerv nayi orqa va bosh miyaga aylanadi.

Nerv nayi oldingi qismining turh joylarining notekis o'sishi tufayli har xil kattalikdagi kengaygan joylar paydo bo'ladi (83-rasm). Ayniqsa, 3 ta: oldingi, o'rta va orqa miya pufagi hosil bo'ladi. Oldingi miya pufagi keyinchalik katta miyaga yoki oxirgi miyaga va oraliq miyaga aylanadi. O'rta miya pufagidan o'ladi, orqa miya pufagidan miyacha, miya ko'prigi va uzunchoq miya hosil bo'ladi. Oraliq miyaning pastki qismidan gipofiz, devoridan esagipotalamus va epifiz bezlari paydo bo'ladi. Nerv sistemasining murakkabligiga qarab har xil hayvonlarda markaziy nerv sistemasining o'ziga xos anatomik, gistologik xususiyatlari paydo bo'lgan. Qon aylanish sistemasi 81-rasm. Umurtqali hayvonlar embrion varaqlaridan organlarning hosil bo'lish bosqichlari (M.Zusman, 1977 bo'yicha). o'rta miya hosil b

Orqa miya va periferik nerv sistemasining rivojlanishi . Orqa miyaning rivojlanishi davrida uning devorining hujayralari ikki yo ' nalishda differensiasiyalashadi : biridan neyrogliya ( miya nerv hujayralarini oziqlantiruvchi ), ikkinchisidan nerv hujayralari hosil bo ' ladi . Neyrogliya nerv hujayralarining atrofida joylashadi . Neyroblastdan hosil bo ' ladigan hujayralarning tanasi orqa miyaning kulrang ( ichki ) moddasini , nerv tolalari esa uning oq ( tashqi ) moddasini hosil qiladi . Rivojlanayotgan bosh miya nervlarini 3 guruhga bo'lish mumkin: r 1. Sezuvchi nervlar, ulardan uch shoxli nervning hidlash, eshitish va ko'rish tarmoqlari hosil bo'ladi. 2. Harakatlantiruvchi nervlar, bularga ko'zni harakatlantiruvchi muskul nervi va taktil nervlari misol bo'ladi. 3. Axalash nervlar, bular bosh miyaning harakatlantiruvchi nerv tolalari va sezuvchi nervning tugunlaridan paydo bo'ladi.

Ko'zning rivojlanishi. Hayvonlar ko'zining rivojlanishi amfibiyalar misolida o'rganilgan. Embrion rivojlanishi davrida ko'z dastlab oraliq miya devorining qatlamlanishi tufayh ko'z pufagi sifatida paydo bo'ladi. V. I. Balinskiy (1958) fikricha, baqada ko'z pufagi oldingi miyaning 10- 50% ini tashkil etadi. Suyakli baliqlar, repteliyalar va qushlarning embrion rivojlanishi davrida ko'z hajmi amfibiyalar ko'ziga nisbatan yirikroq bo'ladi, sut emizuvchilarda esa unchalik katta bo'Imaydi. Ko'z pufagi rivojlanishi bilan bosh miyaga ko'z poyachasi birlashib turadi. Ko'z pufaginittg kattalushuvi bilan unda murakkab morfologik o'zgarishlar sodir bo'ladi. Uning tashqi yuzasi qayrilib, ikki qavatli ko'z bokalini hosil qiladi. Ichki qavati to'r qavatga, tashqisi pigmentli qavatga aylanadi. Ko'z olmasining bo'shlig'i shishasimon tana bilan to'lib, ko'zning orqa kamerasini hosil qiladi. Ammo shishasimon tanachaning hosil bo'lishida mezoderma hujayralari ham qatnashadi. Entodermadan hosil bo ' ladigan organlar Entodermadan ichak kanalining ichki epitehy qavati , jigar , ovqat hazm qilish organlarining bezlari , nafas olish organlari epitehysi , sariqlik xaltasining cpiteliysi kabi organlar hosil bo ' ladi . Tuban umurtqalilarda ovqat hazm qilish organlarining rivojlanishi. Ovqat » hazm qilish va nafas ohsh organlari hosil bo'lishida embrionning uchala ? qavati ham ishtirok etadi. Umurtqali hayvonlar ovqat hazm qiiish organlari hosil bo'lishi gastrulyasiya tiplariga bog'iiq holda, har xil yo'llar bilan sodir Ikki kuniik tovuq embrionida bosh miyaning rivojlanishi (B.Petten, 1944 bo'yicha). 1-oldingi miya; 2- o'rta miya; 3-ko'z xaltasi; 4-orqa miya.

bo'ladi. Shutting uchun ovqat hazm qiiish organlari rivojlanishini dastlab to'la maydalanadigan tuban umurtqalilarda, keyin to'la bo'lmagan maydalanadigan yuksak umurtqalilarda ko'rib chiqamiz. Lansetnikning birlamchi ichagining ichki qismi ektodermadan, ustki qismi prezumptiv xorda va mezodermadan hosil bo'ladi. Jinsiy voyaga yetgan lansetnikda ovqat hazm qiiish organlari rivojlanishi xorda va mezoderma ektodermadan ajralishi bilan boshlanib, ichak bo'shlig'i faqat entodermal hujayralardan hosil bo'ladi. Minoga, miksina, ikki xil nafas oluvchi baliqlar, amfibiyalarda ham ovqat hazm qiiish organlari shu yo'l bilan hosil bo'ladi. Oldingi ichak ancha kengaygan, orqa ichak biroz ingichka bo'ladi. B. I. Balinskiy (1947) amfibiyalarda ichaklar rivojlanishini entoderma epiteliy hujayralarini markirovka qiiish usuli bilan o'rgandi. Ichaklarning oldingi qismidan og'iz, halqum, orqa ichakdan jigar divertikulumi, ya'ni amfibiyalarda jigar va oshqozon osti bezi, salamandralarda oshqozon va o'n ikki bormoqh ichak hosil bo'ladi. O'rta ichakning entodermal hujayralaridan o'n ikki bamioqli ichak epiteliysi, oshqozon osti bezining bir qismi va ichakning boshqa qismlari hosil bo'ladi. Ovqat hazm qiiish sistemasi evolyusion jihatdan qadimiy bo'lib, ontogenezda dastlab paydo bo'ladi. Qusfelar, sut emiznvcliilar va odam ovqat hazm qiiish organiariniiig rivojlanishi. Qushlarda meroblastik maydalanishdan keyin ovqat hazm qiiish organlari o'ziga xos yo'nalishda rivojlanadi. Ovqat hazm qiiish organlarining entodermal epiteliy hujayralari epiblast qismdan hosil bo'ladi. Gastrulyasiya jarayonida bu hujayralar epiblast ostiga migrasiyaqilib, tarkibigaentodermasariqMgini saqlovchi gipoblast tarkibiga o'tadi. jadval Embrion varaqlarining difFerensiasiyasi (V.G.Eliseev, 1983 bo'yicha)

birlamchi bo'shliq davrida paydo bo'ladi. Gastrulaning oxirida ektoderma va enlodcrma o ' rtasiga mezoderma kirmaydi va bunda ikki qavatli plastinka hosil bo ' ladi . Bu kloaka membranasi deyiladi . Bu membrana bilan ichakning oxirgi bir qismi qo ' shilib kloakani hosil qiladi . Mezoderaiaian hosil boiadigan organlar Mezodermadan skelet muskulllari, ichki organlar muskullari, qon tomirlari, suyaklar, tog'aylar, qon hosil qiluvchi a'zolar, jinsiy sistema to'qimalari, ichki organlarning bir qismi paydo bo'ladi Xorda va neiv nayiga yaqin joylashgan mezodenna hujayralari kattalashadi va differensiallashib, metamer joylashgan segmentlarga - somitlarga aylanadi. Somitlar hosil bo'lishi dastlab bosh tomonda, keyin dum tomonda sodir bo'ladi. 5 haftahk odam embrionida 43-44 juft somit hosil bo'ladi. Ba'zi hayvonlarda (jumladan, lansetnikda) somitni hosil qiladigan mezodernial hujayralarning o'rtasidaqalindevorlibo'shliq hosil bo'ladi. Somitlardagistologik o'zgarishlar sodir bo'lib, markazdan yon tomonlarga qarab joylashadi. Mezoderma somitlarining davomi tolali hujayradan iborat bo'lib, somitlarga bo'linmaydi. Bu chetki qismlar splanxnotom , chetki plastinka yoki lateral mezoderma plastinkasi deb ataladi . Uning ichida tana bo ' shlig ' i hosil bo ' ladi . Shunday qilib , chetki mezoderma hujayralari ikki qavatga : tashqi - parietal yoki somatoplevra , ichki - visseral yoki splanxnoplevraga bo ' linadi . Somatoplevra grekcha soma - tana , pleura - chet , chetki devor , splanxnoplevra - splanchnon - ichki degan ma ' noni bildiradi . Selom epiteliysi har ikkala qavatdan hosil bo ' ladi . Somitlarning hujayralari har xil organlar va organlar sistemasining hosil bo ' lishida qatnashadi . Somitning teri ektodermasiga yopishib turgan tashqi qismidan terming biriktiruvchi to ' qimasi hosil bo ' ladi va dermatom deb ataladi , o ' rta qismidan gavdaning ko ' ndalang - yo ' lli muskullari , ichki somitlardan esa sklerotom ( grekcha scleras - qattiq , skelet , tomos - bo ' lak ), ya ' ni tog ' ay va suyaklar hosil bo ' ladi . Splanxnotomning bir qismidan nefrotom hosil bo ' lib , undan ayiruv sistemasi rivojlanadi . Nefrotomlar somitlarni mezodermaning lateral qavati bilan bog ' laydi .

Ichaklarning silliq muskuli mezodermaning visseral qavatidan , qon tomirlari muskuli visseral va parietal qavatdan , yurak muskuli visseral qavatdan , skelet muskullari miotomdan hosil bo ' ladi . O ' q skeletning rivojlanisht . Bunda eng muhimi xordaning paydo bo ' lishidir . Undan keyin tog ' ay tuzilmalari rivojlanadi va u to ' garak og ' izlilar hamda tog ' ayli baliqlar uchun doimiydir . Ko ' pchilik umurtqalilar rivojlanishining keying ! bosqichlarida tog ' ay suyak bilan almashinadi . O ' q skelet sklerotomdan rivojlanadi . Sklerotom somitlari mezenxima hujayralaridan paydo bo ' ladi . Sklerotom mezenximasi rivojianayotgan orqa miyaning atrofini o ' rab olib , umurtqa prog ' onasini hosil qiladi . Tog ' ayli qovurg ' alar umurtqalar bilan bog ' liq bo ' lmagan holda rivojlanib , ko ' krak qafasini hosil qiladi . Bosh suyaMarining hosil bo ' lishi murakkab bo ' lib , xordaning yuqori qismidan paydo bo ' ladi . Dastlab bosh miyani o ' rab turadigan biriktiruvchi to ' qima hamda eshitish , ko ' rish va hid bilish oiganlari rivojlanadi. Bosh suyaklari dastlab tog'aydan iborat bo'lib, keyin u suyakka aylanadi. Umurtqalilar embrionining dastlabki bosqichlarida boshning tog'aylari bir necha bo'laklardan, ya'ni trabekuldan, paraxordal tog'ay va eshitish, kp'rish, hid bilish organlari atrofidagi tog'ay kapsula bo'laklaridan iborat bo'ladi. Trabekul ganglioz plastinkadan, tog'ay kapsulalar mezenximadan paydo bo'ladi. Yurakning rivojlanishi. Qon, yurak va limfa sistemasi mezodermadan kelib chiqqan. Yurakning rivojlanishi amfibiyalarda yaxshiroq o'rganilgan. Ayiruv organlari rivojlanishi. Bulutlar va kovakichlilarda ayiruv organlari yo'q. Ularning hujayralari keraksiz mahsulotlardan hujayraning qisqarishi tufayli ozod bo'ladi. Jinsiy organlar sistemasining rivojlanishi. Umurtqalilarda erkaklik va urg'ochilik jinsiy organlari mezoderma hujayralaridan hosil bo'ladi. Dastlab birlamchi buyrakning ustida, ichaklarning yaqinida jinsiy valik hosil bo'ladi. Valiklar hujayralar to'plami ko'rinishida bo'lib, bir necha qavatdan iborat. Gonadalar rivojlanib, mezoderma hujayralari yupqalashadi. Embrion hujayralarida yadro va sitoplazmaniag o ' zaro aloqalari

Yangi organizmlar qanday vujudga keladi? Asrlar osha olimlar irsiy belgilarning nasldan-naslga o'tishining sabablarini bilishga qiziqib kelganlar. Bu kabi savollar embrion varaqlari aniqlangandan keyin olimlarni yanada ko'proq qiziqtira boshladi. Ba'zi olimlarning fikricha, irsiy belgilarning nasldan-naslga o'tishida qon oqimi ishtirok etadi va asosiy vazifani qon plazmasi bajaradi. Ikkiachi guruh olimlar o'simlik va hayvon hujayralarining sitoplazmasini to'rsimon, tolasimion va ko'piksimon tuzilgan deb tasawur qiladilar. Ular protoplazma granulalar va donachalardan tuzilganligini ko'rganlar. XIX asrda protoplazmaning bu elementlarini mikrosomalar deb ataganlar. Spenser irsiy belgilarning nasldan- naslga o'tishining paydo bo'lishini molekulalarning fizik-kimyoviy xossalariga bog'lagan. Embrion hujayralarinlng o'zaro aloqalari Tabiatda bir hujayrali organizmlar mustaqil hayot kechiradilar. Ammo hujayralar organizm safiga kirganda ulaming tiklanishi va hayoti hujaymlarning o'zaro ta'siriga bog'liq bo'ladi. Hujayralarning o'zaro ta'siri organizmni har qandaynoqulaysharoitlardan, shikastlanishdan, kasalliklardan saqlanishiga yordam beradi. Organizm qariganda ayrim organlarning boshqarilishi buziladi va bu hodisa o'limga olib keladi. Embrional rivojlanishning boshlang'ich davrlarida organizm hujayralarining o'zaro aloqalari ayrim organlarning tiklanishiga olib keladi. Bu holat ba'zi tajribalarda ham isbotlangan. Jumladan, amfibiyalar embrioni rivojlamshining boshlang'ich davrlarida ajratib olingan hujayralar fiziologik eritmalarga solinganda ulaming ustida yolg'on oyoqlar hosil bo'lib, boshqa hujayralarga yopishishga intiladi. Fibroblastlar cho'ziq, urchuqsimon blastomerlar bo'lib, ular biriktiruvchi to'qimada va mezenximada uchraydi. Bu blastomerlarni ajratib olganda ularning ustida yupqa sitoplazma qavati hosil bo'ladi va bu qavat undullangan membrana deyiladi. Bu membrana boshqa fibroblastlar bilan aloqada bo'lganda ular yopishib harakatchanligirii yo'qotadi. Nerv gangliyalarini hosil qiladigan nerv hujayralari esa bir-biridan uzoqlashadi. Agar bunday hujayralarni ajratib olib, fiziologik

eritmaga yoki dengiz suviga solinganda ular harakatlanmaydi. Lekin ularning yoniga boshqa nerv hujayralari joylashtirilsa, ikkala hujayra ham qarama-qarshi tomonga siljiy boshlaydi. Hujayralarning o'zaro munosabati quyidagi yo'llar bilan amalga oshadi: 1. To ' qnashib tormozlanish , ya ' ni birikish uchun zarur bo ' lgan fibril harakati yuzag ' a keladi . 2. Hujayralar elektr impulslar chiqarib , bir - biri bilan aloqa o ' rnatadi . 3. Bir hujayradan ikkinchi hujayraga molekula yoki ionlarni o ' tkazish yo ' li bilan aloqa qiladi . 4. Qon orqali ma ' lum organdagi hujayralarning o ' zaro munosabati paydo bo ' ladi .

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Tokin B.P. Ob sha ya embriologiY. M., «V i sshaya shkola», 1987. 2.Gazaryan K.G., Belousov L.V. Biologiya individualnogo razvitiya jivotnix. M., «Visshaya shkola», 1988. 3.Salixbayev I.K. Individual taraqqiyot biologiyasi. Toshkent, ToshdU, 1988. 4.Salixbayev I.K. Rivojlanish biologiyasi. Toshkent, ToshdU, 1992. 5.Novikov N.I., Svyatenko YE.S. Rukovodstvo k laboratornim zanyatiyam po gistologii i embriologii. M., 1984. 6.Yarigin V.N. i dr. Biologiya v 2-x knigax. M., «Visshaya shkola», 1999.

Похожие

Organizm rivojlanishi va muhit

O'sish

Ontogenez va evolyusiya biogenetik qonun

Implantasiya va embrionning provizor organlar

Ko`p hujayralilar