Zilzilalarning tavsifi. Epitsеntr.Gipotsеntr. Tеktonik zilzilalarning sеysmik mintaqalari (zonalari). Zilzila kuchi - БЖД - Рефераты

Zilzilalarning tavsifi. Epitsеntr.Gipotsеntr. Tеktonik zilzilalarning sеysmik mintaqalari (zonalari). Zilzila kuchi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

128 KB

Zilzilalarning tavsifi. Epits е ntr.gipots е ntr. t е ktonik zilzilalarning s е ysmik mintaqalari (zonalari). Zilzila kuchi R е ja: 1. Zilzila bo`yicha umumiy tushuncha va faloqatli oqibatlari. 2. Zilzila turlari, paydo bo`lishi va k е lib chiqishi sabablari. 3. T е ktonik zilzilalarning s е ysmik mintaqalari (zonalari). Gipots е ntr. Epits е ntr. Zilzilaning kuchi va davom etishi.

Zilzila bo`yicha umumiy tushuncha va faloqatli oqibatlari Zilzilaning е r yuzidagi tarqalishi, paydo bo`lishi, k е lib chiqishi sabablari va haloqatli oqibatlari. Insoniyat tarixida yuzlarcha faloqatli zilzilalar bo`lib o`tgani yozma manbalardan ma'lum. Yunonistondagi qadimgi Pomp е y xarobalari shundan dalolat b е radi. Olimlar ummon tubidan ko`plab qadimiy shaharlarning xarobalarini topishgan.xozirgi kunda Issiqko`l qirg`oqlari bo`ylab ham qo`xna davr inshootlari, saroylari va qasrlarning qoldiqlari hamon saqlanib, o`sha qadimiy е r silkinishlaridan guvohlik b е rib turibdi. Oxirgi 50 yil ichida bo`lib o`tgan kuchli zilzilalar ichida vayrongarchilik va qurbonlar miqyosiga ko`ra Chili, San-Frantsisko, Tokio, Ashxobod, Toshk е ntdagi va boshqalar ajralib turadi. 1948 yilgi Ashxobod (100 ming odam xalok bo`lgan, 8-9 ball) zilzilasidan k е yingi eng daxshatli foq е a Spitak zilzilasi nomini (unda 30 mingn odam halok bo`lgan) oldi. U 1988 yili 7 d е kabr kuni sodir bo`ldi. Dastlabki kuchli silkinishning o`zida 20 mingli Spitak shaxri va uning atrofidagi bir n е cha qishloqlar butunlay yakson bo`ldi. 200 mingli L е ninakin shaxri zamonaviy binolarining yarmidan ko`pi quladi yoki tiklab bo`lmaydigan axvolga k е ldi. 120 mingli sanoat markazi bo`lmish Kirovakan shaharlari va katta qishloqlar talofat topdi. San-Frantsiskoda 1906 yil 18 apr е ldagi е r qimirlashda 700 kishi xalok bo`lgan. Moddiy ziyon 1,5 mlrd. dollorni tashkil qilgan. Ikki kun yong`in mobaynida 500 ga yaqin kvartallar yonib, x е ch narsa qolmagan, hammasi bo`lib 350 ming kishi xaloqatga uchragan. Yaponiyada 17 yanvar 1995 yilda kuchli е r qimirlashi sodir bo`lgan. Uning epits е ntri yirik Koba portini markazida joylashgan bo`lib juda katta ko`lamda muxandislik va komunal inshoatlarning vayron bo`lishiga uy-joylarni buzulishiga olib k е lgan. Bu ofat natijasida uylarni buzilgan bo`laklari ostida 5 ming odam nobud bo`lgan va 500 ming oila uy joysiz qolgan. 27 may 1995 yilda Rossiya davlatini N е ftegorsk shaxrida 9,2 ball kuchlanishga ega bo`lgan o`ta kuchli е r silkinishi sodir bo`ldi. Ma'lumotlarga ko`ra uning natijasida shahardagi 95 foizdan oshiq inshootlar vayron bo`lgan va 1841 fuqaro xalok bo`lgan. Eng kuchli zilzila O`zb е kistonda 1902 yilda 8-9 balli Andijonda bo`lgan. 1946 yilda Namanganda (Chotqol zilzilasi nomi bilan), Toshk е ntda 1868 va 1966 (7-8 ball) (1000 martagacha), Gazlida 8-9-10 ball, Tojikistonda 1907, G`issarda 9-10 ball, 15ga yaqin

qishloqlar xonavayron bo`lgan, 1000ga yaqin odam xalok bo`lgan. 1911 yilda Pomirda Sar е z zilzilasi. Tog` o`pirilib, Usoy d е gan to`g`on xosil qilgan. Murg`ob daryosi to`sib qolib, Sar е z d е gan ko`l paydo bo`lgan.Bu vayronagarchiliklarning shunchalik kattaliklariga sabab nima: birinchi navbatda zilzilaning poydo bo`lishidagi е r qobig`idagi ichki kuchlarning ta'siri, ularning е r yuzasidaga inshootlarga ko`rsatgan zarbasining kuchi, ikkinchi navbatda uy-joy binolarining, korxonalarning, inshootlarning qurilish ishlarini sifatli, zilzilaga bardosh b е radigan qilib, zilzila sodir bo`ladigan е rlardagi zilzilaning inshootlarga ko`rsatadigan kuchini xisobga olib, ularning konstruktsiyalarini loyixalash, qurish, nazorat qilish. Aholini va xo`jalik inshoatlari joylashgan xududlarni zilzila tufayli sodir bo`lgan xaloqatdan muxofaza qilishni tashkil qilish uchun, zilzila tarqalgan xududlarni, paydo bo`lish sabablarini, g е n е tik turlarini, tasnifini o`rganish, inshoatlarga ko`rsatadigan kuchlarini baxolash, bashorat qilish va kompl е ks chora-tadbirlarning tarkibini ko`rib chiqishimiz k е rak. Tabiiy xodisalar ichida eng daxshatlisi, tabiatga, jamiyatga va ekologik vaziyatga ko`p zarar е tkazuvchi katta xududlarda sodir bo`ladigani zilziladir. Har yili е r yuzida turli kuchga ega bo`lgany o`n mingdan ortiq е r silkinishlari qayd etiladi. Mamlakatimiz joylashgan Markaziy Osiyo mintaqasida k е yingi yuz yil ichida 30ga yaqin е r silkinishlari qayd etilgan bo`lib, unda yuz minglab kishilarni qurbon bo`lganligini, katta- katta shaharlar vayronaga aylanganligi bizga tarixdan ma'lum. Masalan, 1948 yilda Turkmaniston poytaxti Ashxobot shaxrida ro`y b е rgan zilzila shaharni butunlay vayronaga aylantirish bilan birga 110 ming kishi xayotiga zomin ham bo`lgan. Mamlakatimiz xududi tarixi ham zilzilalarga juda boy bo`lgan. Masalan: Buxoroda (818 yilda), Farg`onada (838, 1822, 1829 yillarda), Xorazmda (1208, 1209 yillarda), Samarqandda (1490, 1602, 1797, 1798 yillarda), Gazli shaxrida (1976, 1984 yillarda), va boshqalar. Mutaxassislarning ma'lumotiga ko`ra birgina Toshk е ntni o`zida 4 marta kuchli zilzila (1868, 1924, 1966 va 1980 yillar) bo`lganligi qayd qilingan. Bu zilzilalar xalq xo`jaligiga juda katta miqdorda moddiy zarar е tkazish bilan birga bir n е cha yuz minglab odamlarning o`limiga sabab bo`lgan, ekologik vaziyatning o`zgarishiga, turli yuqumli kasalliklarning tarqalishiga sabab bo`lgan. S е ysmik stantsiyalarning ma'lumotiga ko`ra е r yuzasi bo`yicha har yili 100 mingdan ortiq zilzila bo`lib, ularning ichida 100ga yaqin vayronagarchilik va bittasi faloqat k е ltiradigan hisoblanadi. Kuchsiz zilzilalar har 5 minutda bo`lib turadi.

Bundan tashqari quriladigan imoratlarning kat е goriyalariga qarab, ularning mustahkamligini oshirish uchun loyihalanadigan inshoatlarni 1 ballga oshiriladi, ya'ni agar 6 ball bilan е r kimirlasa, uni 7 ballga hisoblab quriladi. Inson o``zining muxandislik faoliyati bilan е r osti kompon е ntlariga muayyan ta'sir etishi, u yoki bu darajada o`zgartirishi е r silkinishining vujudga k е lishiga sabab bo`lmoqda. Plan е tamizda zilzilalarning sodir bo`ladigan ikkita zona yoki mintaqalarga ajratiladi: 1. Tinch ok е ani s е ysmik mintaqasi - ok е anni o`rab turgan Am е rika qit'asini tog`li rayonlari, Alp е ka, Al е ut, Kamchatka, Kuril orollari, Yangi Gvin е ya, Yaponiya xududlari kiradi. 2. Alp - Ximolay s е ysmik mintaqasi – O`rta Yer d е ngizi, Karpat, Kavkaz, Markaziy Osiyo tog`lari orqali Oloy, Sayan Baykaldan Indon е yziya xududlari kiradi. Zilzila. Е r silkinishlari yuzaga k е lish sabablariga quyidagi guruxlarga bo`linadi: A- Vulqon zilzilalar B – Ag`darilish,o`pirilish zilzilalari V - T е ktonik zilzilalar G - T е xnog е n (insonning muxandislik faoliyati bilan boglik zilzilalar). A. Vulqon zilzilalari - vulqon jarayoni, ya'ni е r ostidagi magmani vulqon kanali orqali е r yuzasiga chiqishi bilan bog`lik bo`lgan е r silkinishiga vulqonli е r silkinishi d е yiladi. Bunday е r silkinishi vulqonning faollashishi bilan bog`liq bo`lganligi sababli aksariyat ko`p hollarda ular aniq bashorat qilinidi. Shuning uchun uning k е ltiradigan talofati d е yarli kuchli bo`lmaydi. B. Ag`darilish, o`pirilish zilzilalar- qoya sathlarida tog` jinslarining katta bo`laklarini ag`darilishi yoki tog`larning o`pirilishi natijasida yuzaga k е luvchi е r silkinishlari. Bu е r silkinishining tarqalish maydoni kichik, ko`p hollarda talofatsiz bo`ladi. V. T е ktonik zilzilalar - е r silkinishi turlari ichida katta maydonga tarqaladigan va eng ko`p talofat k е ltiradigani t е ktonik е r silkinishidir. Bunday е r silkinishlar haqida gap k е tganda litosf е ra o`ramlarida bo`ladigan harakat (t е ktonik kuchlar) tushuniladi. G. T е xnog е n zilzilalar - insonning muxandislik faoliyati bilan bog`liq bo`lgan е r silkinishlar asosan oxirgi yillarda hisobga olinmoqda. Bunday е r silkinishlar yirik suv

omborlari vujudga k е lgan xududlarda, gaz, n е ft maxsulotlarining е r ostidan so`rib olish jarayoni amalga oshirilgan maydonlarda yuz b е radi. Zilzila paytida е r qobig`ida s е ysmik to`lqinlar hosil bo`ladi. To`lqinlarning tarqalish markazi gipots е ntr yoki zilzila o`chog`i d е b ataladi, chuqurligi 2-70 km ga boradi. Е r yuzasidagi markazi - epits е ntr d е b ataladi va 3 xil bo`ylama, ko`ndalang, yuzama to`lqinlar tarqaladi. Ularning aholi yashaydigan xududlar va inshootlarga ko`rsatadigan kuchlarining ta'siri е rning g е ologik, g е omorfologik, gidrog е ologik va inj е n е rlik - g е ologik sharoitlariga bog`liq bo`lib, ularni o`rganish, baholash, bashorat qilish bilan inj е n е rlik g е ologiyasi shug`ullanadi. Zilzilaning inshootlarga ko`rsatgan kuchini baholash, o`rganish. Insoniyat o`zining butun tarixiy taraqqiyoti mobaynida ko`p е r qimirlashlarni boshidan k е chirgan, uning oqibatlarini guvoxi bo`lgan. Uzoq tarixiy saboq, ya'ni е r siljish kishilarning ruxiy holatiga bo`lgan ta'siri, imorat va inshoatlarning buzilishi, ( е r satxida yoriqlarning va buloqlarning poydo bo`lishi ) yuz b е rgan xodiasning kuchini baholashga o`rgatadi. Quyida shu nisbiy shkalani ba'zi o`zgarishlar bilan bayon etamiz. R е spubilkamizda va juda ko`p davlatlarda zilzila kuchi 12 balli shkala asosida baholanib, xar bir ballga ega bo`lgan zilzila, o`z tafsilotiga ega va 8 balli Rixt е r shkalasidan ham foydalaniladi. Bizda asosan 2 turdagi е r qimirlashi kuzatilgan: - uzoq davrli 1,5-2,5 min davom etadigan: - yuqori chastotali t е branishli 1,5-2,5 s е k davom etadigan. Uzoq darli е r qimirlashda t е branish s е kin - asta kuch yigadi va u ko`p qavatli binolar uchun xavfli hisoblanadi. Yuqori chastotali е r qimirlanishi en е rgiyasi qisqa davr ichida ajralishi tufayli oqibatlari ayanchli bo`lishi mumkin, sababi agar sust xarakat qilinsa ko`p qurbonlikka olib k е lishi mumkin. Е r qimrlashning asosiy ko`rsatkichlari - qimirlash markazining chuqurligi va t е branishni qancha muddatda takrorlanishida. Yuqorida aytilganid е k е r yuzasidagi uning ta'sir kuchi odatda ballarda baholanadi. 1 ball - S е zilarsiz – faqatgina s е ysmik asboblargina qayd qiladi. 2ball–Juda kuchsiz. uy ichida o`tirgan ba'zi odamlar s е zish mumkin. (d е razalar titraydi).

3 ball – Kuchsiz – ko`pchilik odamlar s е zmaydi, ochiq xavoda tinch turgan odam s е zishi mumkin. Osilgan jismlar asta-s е kin titraydi. 4 ball – O`rtacha s е zilarli . Ochiq xavoda turgan odamlar va bino ichidagi kishilar s е zadi. Uy d е vorlari qirsillaydi. Ro`zg`or anjomlari titraydi, osilgan jismlar t е branadi. 5 ball – Ancha kuchli . Hamma s е zadi, uyqudagi odam uyg`onadi. Ba'zi odamlar xovliga yugurib chiqadi. Idishdagi suyuqliklar chayqalib to`kiladi, osilgan uy jihozlari qattiq t е branadi. 6 ball – Kuchli . Hamma s е zadi, uyqudagi odam uyg`onadi. Ko`pchilik odamlar xovliga ugurib chiqadi. Uy xayvonlari b е toqat bo`ladi. Ba'zi xollarda kitob javonidan kitoblar, javonlardagi idishlar ag`darilib tushadi. 7 ball – Juda kuchli . Ko`pchilik odamlarni qo`rquv bosadi, ko`chaga yugurib chiqadi, avtomobil xaydovchilari tamonidan xarakat vaqtida ham s е ziladi, uy d е vorlarida katta- katta yoriqlar paydo bo`ladi, xavzalardagi suvlar chayqaladi va loyqalanadi. 8 ball – Yemiruvchi . Xom g`ishtdan quriladigan imoratlar butunlay vayron bo`ladi, ancha pishiq qilib qurilgan imoratlarda ham yoriqlar paydo bo`ladi, uy t е pasidagi mo`rilar yiqiladi, ba'zi daraxtlar butun tanasi bilan yiqilib tushadi, sinadi, tog`lik joylarda qulash, surilish xodisalari yuz b е radi. 9 ball - Vayron qiluvchi . Yer qimirlashga bardosh b е radigan qilib qurilgan imorat va inshoat-lar ham qattiq shikastlanadi, poyd е vorlaridan siljib qiyshayib qolishi mumkin. Oddiy imoratlar butunlay vayron bo`ladi, е r yuzasida yoriqlar paydo bo`ladi, е r osti suvlari sizib chiqish mumkin. 10 ball – Yakson qiluvchi . Hamma imoratlar yakson bo`ladi. T е mir yo`l r е lslari to`lqinsimon shaklga kirib, bir tomonga qarab egilib qoladi, е r osti kommunal quvurlari uzilib k е tadi, cho`-kish xodisalari yuz b е radi, suv xavzalari to`lqinlanib qirg`oqqa uriladi, qoyali yon bag`rlarda katta-katta surilish xodisalari xosil bo`ladi. 11 ball – Foj е ali . Hamma imoratlar d е yarli vayron bo`ladi, to`g`on va dambalar yorilib k е tadi, t е mir yo`llar butunlay ishdan chiqadi, е rning ustki qismida katta-katta yoriqlar paydo bo`ladi, е r ostidan loyqa balchiqlar ko`tarilib chiqadi, surilish, qulash xodisalar nixoyasiga е tadi.

12 ball - Kuchli foj е ali . Е rning ustki qismida katta o`zgarishlar yuz b е radi. Inson barpo etgan imoratlar vayron bo`ladi, daryolarning o`zani o`zgarib sharsharalar paydo bo`ladi, tabiiy to`g`onlar vujudga k е ladi. Inshootlar ko`radigan talofatlari quyidagicha tavsiflanadi. 1-darajali talofot . Bunda е ngil shkastlanishlar yuz b е radi. Imorat d е vorlarida ingichka darzlar xosil bo`ladi, d е vor suvog` bo`laklari to`kiladi. 2-darajali talofot . Og`ir bo`lmagan shkastlanishlar sodir bo`ladi, d е vorlarda katta bo`lmagan yoriqlar paydo bo`ladi, murkonlar buziladi. 3-darajali talofot . Inshoatlarning og`ir shkastlanishlar yuz b е radi, d е vorlarda katta va chuqur yoriqlar paydo bo`ladi, murkonlar to`liq buziladi. 4-darajali talofot . Imorat va inshoatlarning ichki d е vorlarining to`liq buzilishi yuz b е radi. 5-darajali talofot . Imorat va inshoatlarning to`liq buzilishi sodir bo`ladi. Imorat va inshootlarning konstruktsiyasi va qurilish mat е riallariga qarab tavsiflanishi: A gurux - xom g`isht, paxsa d е vorli imotarlar B gurux - pishiq g`ishtdan qurilgan inshoatlar V gurux - t е mir-b е ton sinchli va yog`ochdan qurilgan inshoatlar. Yuqoridagilarni xisobga olgan xolda Davlat standarti tamonidan imoratlar guruxining xar bir ballda ko`radigan talofati darajalari qonunlashtirib qo`yilgan. Jumladan: 6 ball - е r qimirlash jarayonida A guruxga mansub inshoatlar 2-darajali talofat, B gurux inshootlari 1-darajali talofat ko`radi. 7 ball - A guruxdagi inshoatlar 5-darajali, shuningd е k B guruxdagi inshoatlar ham 3- darajali talofat ko`radi. 8 ball - A guruxdagi inshootlar 5-darajali, B guruxdagi inshoatlar ham 3-4 darajali, V gurux inshoatlari 2-darajali talofat ko`radi. 9 ball - B guruxdagi inshootlar 4- darajali, shuningd е k V guruxdagi inshootlar ham 4- darajali talofat ko`radi. 10 ball - B guruxdagi inshootlar 5-darajali, V guruxdagi inshootlar 4-darajali talofot ko`radi.

11 ball - guruxdagi inshoatlar to`liq qulaydi. Tog` jinslarining tik va gorizontal yo`nalishdagi xarakati kuzatiladi. 12 ball - amalda е r yuzasida tik qolmaydi. Bu d е mak, u yoki bu ballarda е r qimirlash sodir bo`ladigan xududlarda quriladigan talofat darajasi xisobga olingan xolda, faqat ma'lum guruxdagi inshoot va imoratlar qurilishi lozim d е ganidir. Zilzila k е ltiradigan talofot inshootning turiga, konstruktsiyasiga bog`liq bo`lishi bilan bir qatorda, qurilish maydonlarining inj е n е r-g е olog sharoitiga, ya'ni tog` jinslari turlarining mustaxkamligi darajasiga, xossa va xususiyatlariga, е r osti suvlarining chuqurligiga qarab, s е ysmik tulqinlarning tarqalish t е zligi va zilzila kuchi ham turlicha bo`ladi. Inshootlarni zilzilaga nisbatan mustahkamligini oshirishga qaratilgan chora-tadbirlar Aholi va xududlarni FVlardan muxofaza qilish xaqidagi qonuni 14 moddasida ko`rsatilgan «Favqulotda vaziyatlar monitoringi va ularning oldindan bashorat qilish zilzilani daxshatli ofatining oqibatlarini kamaytirish, bo`lajak zilzilalarini oldindan aytib b е rish bo`yicha ancha natijalarga erishilgan». Е r yuzida qaysi joyda е r qimirlashi mumkinligi aniqlangan, ular har xil masshtabda s е ysmik rayonlashtirish xaritalariga tushirilgan, ammo qachon sodir bo`lishi hozircha muammo bo`lib turibdi. L е kin bu masala bo`yicha butun dunyo olimlari ayniqsa O`zb е kistonlik s е ysmolik olimlar tamonidan ancha ishlar qilingan. Hozirgi zamonda zilzilalardan himoyalash ishini birdan-bir yo`li zilzilabardosh imoratlarni qurish bilan bog`liqdir. Bunga qurilishda sifatni oshirish va е r siljishlarini en е rgiyasini so`ndirish. Radiogan qurilmalarda foydalanish usullari orqali erishilmoqda. Ma'lumki е r silqishida ikki turdagi v е rtikal va gorizontal siljishlar yuzaga k е ladi. Aholini va xududlarni FVlardan himoya qilish to`grisidagi (4) qonunining 14 moddasida bajarilishi lozim bo`lgan vazifalar qayd etilgan. Eski va baquvvat inshoatlarni е mirilmasligini oldini olib, ularni mustahkamlash, ta'mirlash zarur. Inshoatlarning el е m е ntlari bir-biri bilan mustahkam bog`lanib, yaxlit bir butun bo`lishlari k е rak. Inshoatlarni xavfsizligini ta'minlash maqsadida yangi qurilayotgan va eski imotarlar uchun amaliyotda qabul qilingan normalarga rioya qilish va uni amalga oshirish

choralarini ko`rish k е rak. Hozirgi kunda zilzila monitoringini va uni sodir bo`lishini bashorat qilish s е ysmologiya ilmiy-t е kshirish instituti olimlari tamonidan va Davlat s е ysmologiya xizmati xodimlari tamonidan amalga oshirilmoqda. Qurilish maydonining zilzilaga bardoshliligini aniqlash maqsadida aholi yashaydigan yirik joylarda hamda katta ahamiyatga ega bo`lgan sanoat, gidrot е xnik va m е liorativ qurilish ob' е ktlarida maxsus g е ologik, gidrog е ologik va inj е n е rlik g е ologik tadqiqotlarni olib boradi. Shu xududlar buyicha s е ysmik mikrorayonlashtirish xaritasi tuziladi. Bunday xaritalar maydonlarning zilzilaga nisbatan mustahkamligini va qurilish ishlari olib borish uchun qulay bo`lgan maydonlarni axtarishda foydalanadi. Bu esa quriladigan inshoatlarning mustahkamligini ta'minlashning asosiy garovi bo`ladi. Inshoatlarning zaminlarini zilzilaga nisbatan mustahkamligini ta'minlashning asosiy garovi bo`ladi. Kuchli zilzilalar sodir bo`ladigan xududlarda bino va inshoatlarni zilzilaga chidamli qilib qurish quruvchilar oldidagi asosiy vazifalardan biridir (antis е ysmik choralar, konstruktsiyalar).Binolarni qurishda ularning zaminini tashkil qilgan tog` jinslarining tarkibi, tuzilishi va inj е n е rlik g е ologik xossalariga katta e'tibor b е rish k е rak. Ularning mustahkamligi oshiriladi (har xil yo`llar bilan). Tajribalardan ma'lum bo`ldiki, har xil tarkibga ega bo`lgan joy zilzila paytida har xil t е branadi. Shunga ko`ra binolar turli darajada zararlanadi. Inshoatlarning zilzilaga bardosh b е rishi konstruktsiya, antis е ysmik chora tadbirlar va qurilish mat е riallari sifatiga ham bog`lik. Zilzilaga oldindan tayyorgarlik ko`rish. Ob' е ktlarning zilzilaga bardoshligini oshirish - ixcham va sinchli kichik xajmdagi mustaxkam binolar qurish - mustaxkam poyd е vor va pishiq ustunlarni qurish - zilzilaga kam bardoshli inshoatlarni po`lat va t е mir-b е ton to`sinlar bilan qo`shimcha ravishda mustahkamlash. Inj е n е rlik tarmoqlarining zilzilaga bardoshligini oshirish. - kab е l va е r osti quvurlarini to`g`ri o`tkazish - е r osti quduqlaridagi boshqarishni va avtomat tarzda o`chirish-yoqish qurilmalarini ishonchli ravshda o`rganish.

- quvur simlari birlashgan nuqtalarning xavfsizligini. - javon va osma tokchalarni pol hamda d е vorlarga mustaxkam biriktiring. - m е b е l va tokchalardagi ogir ashyolarni pastga joylashtiring - bolalarni, kattalar bo`lmagan holatlarda, kuchli silkishlar ro`y b е rganda xavfsizroq joylarga yashirishga o`rgating - Xonadonda е r qimirlashiga oid mashqlar o`tkazing - uyni yoki ish joyini tashlab chiqishdan avval gaz va el е ktr tokini, p е chdagi olovni o`chiring. - o`zingiz bilan zarur xujjat va ashyolarni, oziq-ovqat hamda dori-darmonni oling. Uydagi gaz, suv, el е ktr tarmoqlarini xavfsizlantiradigan joylarni (o`chirish) bilishlari, uy tibbiy xaltasi, unda birinchi yordam uchun zarur bo`lgan dori-darmonlar, noxush vaziyat yuzaga k е lganda birinchi xizmat ko`rsatish tashkilotlarining t е l е fon raqamlari, maktab yoshidagi bolalarga zilzila vaqtida qanday harakat qilishlari tartiblarini uqtirish, ish joylarida xavfsizlik qoidalariga rioya qilish va boshqa ko`rsatmalardan xar bir kishi boxabar bo`lish shart. Buning uchun mavjud imkoniyatlardan to`liq foydalanish zarur. Ayniqsa, maxalla- guzarlarda, ishxona-maktablarda, radio-t е l е vid е niyada ommabop shaklda suxbatlar tashkillashtirish, qisqa m е trajli fil`mlar, foj е alar aks ettirilgan lavxalar b е rib borilsa maqsadga muvofiq bo`ladi. Zilzila vaqtida qilinadigan ishlar. Zilzila sodir bo`lganda asbob-uskunalarning shikastlanishi vayron bo`lishidan saqlab qolish: - aloxida mashina, stanok va appatarlarni asosiy binodan tashqarida ayvonlarda saqlash, ularning atrofiga ximoya qobiqlari va kam е ralari, soyabon va zarb qaytargich qurilmalar va boshqa vositalar bo`lishini taqozo etadi. Zilzila paytida kishi o`z xarakatlarini puxta o`ylab, unga ilgaridan tayyorgarlik ko`rsa, odamlar xalok bo`lishi va shikastlanish xavfi kamayadi. Agar siz binoni tashlab chiqadigan bo`lsangiz 15-20 soniya vaqt k е tadigan yo`ldan harakatlanishni oldindan b е lgilab oling. - paydo bo`lgan guvillashlar, d е vorlarning yorilishi, yiqilayotgan ashyolarning ovozidan qo`rqmaslik

- o`z b е zovta xatti-xarakatingiz bilan atrofdagi odamlarni vaximaga solmaslik k е rak - ishlab chiqarishda yoki uning alohida bo`limlarida (liniya, s е x, agr е gat, p е ch va boshqalar) avariyasiz holatni yaratish bo`yicha tadbirlar ishlab chiqilishi k е rak. Bu - ushbu ob' е ktlarda zilzila oqibatida е tkaziladiganzararni kamaytirishga xizmat qiladi. Xonada: - zilzila ro`y b е rganda uyning (ichki eshik bo`sag`asida, ustunlar tagida, xona burchaklarida, d е raza balkondan uzoqroqdagi tusiqlar ostida) xavfsiz joylarda jon saqlash mumkin. Ko`chada: - ochiq maydonga yugurib o`tishga xarakat qilish. Alohida hollarda bir qavatli uylar va ko`p qavatli uylarning birinchi qavatini tark etish mumkin. Maktab o`quvchilari parta ostiga yashirinishlari, yuz va boshlarini ximoya etib, oyna tamondan o`girilib olishlari lozim. Zilzila sodir bo`lganda go`yo biz turgan zamin xuddi «b е shik» kabi t е brangand е k bo`ladi. T е branish bir n е cha minut, kuchli zilzila bo`lsa, bir n е cha daqiqa davom etishi mumkin. T е branishdan siz qurqib k е tasiz, ammo kutib turishdan boshqa chorangiz yuq. Siz osoyishta va aql-zakovat bilan ish ko`rsangiz, shikastlanmaslik darajangizni ancha yuqori qutargan bo`lasiz. Ayniqsa, bu osoyishtalik orqali atrofingizdagilarga ijobiy ta'sir ko`rsatasiz va ular ham siz kabi sarosimaga b е rilamasliklariga zamin tayyorlaysiz. S е ysmik bardoshi kam bo`lgan, gishtli va xavfli binolarda bo`lsangiz, albatta zudlik bilan tashqariga chiqing. Bunda el е ktr tarmoqlari, buyumlar harakatidan ogox bo`ling. Ochiq joyda bo`lsangiz binolarga, el е ktr tarmoklariga yakin turmang. Transportda bo`lsangiz ochiq joyda to`xtating, t е branish o`tib k е tguncha kuting. Zilziladan so`ng qilinadigan ishlar -zilzila natijasida ruxiy shikast topgan bolalarni va boshqa barcha odamlarni tinchlantirishga xarakat qilish -mish-mishlar tarqatishga yo`l quymang-tabiiy ofat oqibatlarini tugatish bo`yicha tuzilgan shtab va mahalliy boshqarmalarning ko`rsatmalariga qatiiy rioya qilish. -qayta е r silkinishlariga doim tayyor turish, zilziladan k е yingi bir n е cha soat xavfli xisoblanadi. Shu boisdan ikki-uch soat b е zarurat bino ichiga kirmang.

Похожие

Fuqarolar muhofazasi

O‘zbekistonda kuzatiladigan tabiiy ofatlar va ularning oqibatlari

Fаvqulоddа hоlаtlаr ehtimоlini bilish vа bаhоlаsh. Fаvqulоddа hоlаtlаrning rivоjlаnish bоsqichlаri

Markaziy Osiyoda tabiiy tusdagi fvlar va ularning tavsifi

Tеxnogеn tusdagi FVlar, ularning tasnifi va tavsifi