Texnologik uskuna qurilmalarning umumiy xavfsizlik talablari - БЖД - Рефераты

Texnologik uskuna qurilmalarning umumiy xavfsizlik talablari

Загружено в:

14.01.2024

Скачано:

0

Размер:

51.5 KB

Texnologik uskuna qurilmalarning umumiy xavfsizlik talablari Reja: 1. „Xavfsizlik qoidalari” faniga kirish 2. ‘’Xavfsizlik qoidalari’’ huquqiy asoslari 3. „Xavfsizlik qoidalari” ni ta`minlashning ergonomika va psixologik asoslari.

Tayanch so ’zlar: xavf, sabab, faoliyat, inson, jamiyat, Xavfsizlik qoidalari, xavfsizlik, tavakkalchilik, xavf, klassifikatsiya, Hozirgi kunda dunyo hamjamiyati oldida turgan muhim masalalardan biri turli miqyosda inson xavfsizligi, xususan uning bir elementi bo ‘lmish HFXni ta’minlashdir. „Xavfsizlik qoidalari” ni turli yo‘nalishdagi olimlar o‘z qarashlari va mutaxassisliklari doirasida turlicha taxlil qilmoqdalar. Jumladan, g‘arb tadqiqotchilari davlat ekologik xavfsizligi (Gleick,1994), qishloq xo‘jalik xavfsizligi (Holst,1989), yerlardan foydalanish va ekologik xavfsizlik (Homer- Dixon et al.,1993), tabiatni muhofaza qilish xavfsizligi (Mische,1998), suv xavfsizligi (Rosegrant and Ringler,1997), resurslar xavfsizligi (Soffer,2000) va shu kabi yo‘nalishlarda ilmiy izlanishlar olib borganlar. Rus olimlari ekologik xavfsizlik va ekologik salomatlik (Mamin, 2003), tabiatni muhofaza qilish va ekologik xavfsizlik (Danilov-Danilyan,1997), inson hayot faoliyati xavfsizligi (Krivoshein va b., 2000), avtotransportda xavfsizlik (Mishin,1997), xavfsizlikni boshqarish mexanizmi va modellari (Burkov, G Rakianskiy va b., 2001), shaxarlarda xavfsizlik (Gorbatovskiy, G.Rыbalskiy, 1996) va shu kabi yo‘nalishlarda ilmiy tadqiqotlar olib borganlar. Adabiyotlarda xavf, tavakkalchilik (risk), xavfsizlik so ‘zlari inson faoliyatining turli jabhalari uchun qo‘llaniladi. Masalan, xavf - ichki yoki tashqi omillar ta’sirida ob’ekt yoki sub’ektning dinamikasi, rivojlanish jarayoni va xususiyatlariga zarar yetkazuvchi faoliyat yoki xolat (Reymers, 1990; YAblokov,1994; Sergunin,2003). Tavakkalchilik - oldindan rejalashtiril-magan, bugun yoki ertaga to‘satdan sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan xavf (Kates, 1971; Algin, 1989; Head , 1991; Medeu, 2002; Eldon, Bradley 2004). Xavf yoki tavakkalchilikni rejalashtirilgan tarzda oldini olish yoki rejalashtirilmagan xolda esa tartibga tushirish mumkin. Bu orqali xavfsizlik ta ’minlanadi. Insonlarning esa noqulay muhitga moslashishi -adaptatsiya (O‘zbekiston Milliy ensiklopediyasi.- T.: “O‘zME nashriyoti” 1 jild. 2000; Reymers, 1990; Charles, 1978) deb ataladi va bu holatda ham xavfsizlik ta’minlanishi mumkin. Xavfsizlik, - L.YU.Xotunsevning (2002) fikricha, - alohida

shaxs, jamiyat va tabiat obektlarini kuchli darajadagi xavf-xatardan himoyalanganlik darajasi bo‘lib, uning asosiy mezoni kelajakda yoki hozirda sodir bo‘luvchi tabiiy yoki ijtimoiy xatardan kelib chiquvchi qo‘rquv hissidir. Bu tushunchaga K.YA.Kondratev (1993) va T.Aroshidzelar (1994), xavfsizlik keng ma ’noda xayot, salomatlik, insoniyatning asosiy huquqlari, xayotiy manfaatlarini ta’minlovchi manbalar, ijtimoiy tartibdagi resurslar bilan bog`lik xavflarga chidamlilik darajasidir, deb ta’rif beradilar. V.N.Burkov, A.V.SHepkinlarning (2003) fikricha xavfsizlik - zamonaviy, o ‘zaro tartibli fan yo ‘nalishi bo‘lib, insoniyat, jamiyat, davlatni hayotiy zarur manfaatlarini texnogen va tabiiy favqulodda xolatlardan himoyalanganlik darajasi. Xavfsizlik keng ma ’noli tushuncha bo‘lib, birinchidan, u nafaqat shaxs, to‘g‘rirog‘i inson (shaxs yuridik kategoriyaga tegishli), jamiyat yoki davlat, balki tabiat va uning komponentlari nuqtai nazaridan ham qaralishi kerak (Nigmatov, Matchanov, 2005). Chunki u nafaqat ekologik nuqtai nazardan nafaqat insonlarga, balki barcha tirik organizmlarning himoyalanganlik darajasidir. Vaholanki, xavfsizlik tushunchasi «bexatar yashash darajasi» ni ifoda etar ekan, u ma’lum bir ma’noda har qanday organizmlar, ya’ni tabiat biokomponentlarining ham bexatar yashashi nuqtai nazaridan qaralishi lozim. Negaki, biologik xilma-xillik inson xavfsizligining asosiy elementi va uni ta’minlash hozirgi kunda bevosita yoki bilvosita tarzda insoniyatga bog‘lik bo‘lib qoldi. Tabiat komponentlarining o ‘zaro aloqasi natijasida yuzaga keluvchi har qanday jarayon yoki xodisa tabiiy jarayon hisoblanib, tabiiy tanlanish bosqichida turadi. Ammo, undagi ayrim jarayonlar, masalan, chigirtkalarning son jihatdan ko‘payib ketishi va ularning o‘simlik dunyosi bilan bo‘ladigan munosabatlari, albatta, inson xavfsizligiga ta’sir etadi. Bu ilgari (insoniyatning tabiatga ta’siri kam yoki deyarli bo‘lmagan davrlarda) ham uchrab turgan tabiiy jarayon hisoblanib, ozuqa maydonini insoniyat tomonidan qisqarishi evaziga tezlashdi. Tabiatning esa insondan xavfliroq unsuri yo‘q. Ikkinchidan, xavfsizlik nafaqat texnogen yoki tabiiy favqulodda holatlar va jarayonlardan organizmlarning saqlanganlik darajasi, balki u ko ‘zga ko‘rinmas

hamda bilvosita ta’sir etuvchi hodisa va jarayonlar orqali sekin asta yuzaga kelishi ham mumkin. Masalan, issiqxona samarasi tufayli iqlimning asta-sekinlik bilan isib borishi va uning natijasida cho‘llanish jarayonining yuzaga kelishi. Oqibatda cho‘llangan erlarda o‘simlik va hayvonot dunyosining tur va son jihatdan kamayadi, ya’ni biologik xilma-xillik degradatsiyalanadi hamda insonlar uchun noqulay ekologik atrof tabiiy muxit shakllanadi. Albatta, bunday xavfsizlik ekologik xarakterdagi xavfsizlikka kiradi. Lekin u ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, madaniy-ma’rifiy va shu kabi xarakterlarga ega ham bo‘lishi mumkin. Xavfsizlik xarakteriga qarab ularni qo‘shimcha, to‘ldiruvchi va aniqlovchi so‘z yoki so‘z birikmalari bilan ishlatilishi maqsadga muvofiqdir. Uchinchidan, xavfsizlikni ta ’minlashda tavakkalchilikni e’tiborga olish, uning darajasini aniqlash va boshqarish ham muhim ahamiyat kasb etadi. CHunki, har bir inson faoliyati, u qanday yuqori texnologik va xavfsiz darajada amalga oshirilmasin, muayyan bir tavakkalchilik darajasiga egadir. Masalan, suv omborining qurilishi, zavod yoki fabrikalarning ishga tushirilishi, tabiatdagi anomal holatlar ham organizmlar va ularning muhitiga doimo taxlika solib turadi. Respublikamizda chuqur iqtisodiy o`zgarish bo`layotgan bir davrda, kadrlar tayyorlashning milliy dasturi kuchga kirishi, yuqoridagi fikrni amalga oshirishning dastlabki bosqichi bo`lib xizmat qiladi. Ko`p bosqichli ta'lim tizimiga binoan oliygohlarda tayyorlanadigan bakalavrlar uchun o`quv rejasiga «Xavfsizlik qoidalari» fanining kiritilishi bo`lg`usi mutaxassislarning bilimini chuqurlashtirilishiga yordam berishi so`zsizdir. Mehnat muhofazasi insonni ishlab chiqarishdagi ahvoli, u bilan bog ‘liq masalalarini o‘rganishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘yadi. Hozirgi vaqtda inson - tabiiy, texnik, iqtisodiy va boshqa har xil xavf-xatar dunyosida ishlaydi. Xavf – hayot faoliyati xavfsizligining asosiy tushunchalaridan biri bo‘lib, inson faoliyati davrida uning sog‘ligiga bevosita yoki bilvosita zarar keltiruvchi, ya’ni ko‘ngilsiz oqibatlarga olib keluvchi holat, jarayon, ob`yekt va vositalardir. Xavfni harakterlovchi belgilar soni tahlil maqsadiga bog‘lik holda ko‘payishi yoki

kamayishi mumkin. Shu sababli, xavfni harakterlovchi belgilar standart tushuncha – «xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari» shaklida talqin qiladi. Xavfli va zararli omillar kelib chiqish sabablariga bog‘liq holda fizikaviy, kimyoviy, biologik va psixofiziologik ko‘rinishida bo‘ladi. Shunga bog‘liq holda xavf potensial ( yashirin) va real turlarga bo‘linadi. Potensial xavfni yuzaga, birinchi navbatda ishlab chiqarish sharoitiga bog‘iq bo‘lib, xavfni yuzaga keltiruvchi sabablar orqali baholanadi. Xavf tasirida yuzaga kelgan baxtsiz xodisalarning sabablari esa texnik- texnologik, sanitar-gigienik, tashkiliy va psixofiziologiya kabi turlarga bo‘linadi. Yuqorida ta ’kidlanganidek « Tavakkalchilik» – xavfni yuzaga kelish, amalga oshish chastotasidir, ya’ni xavfning sonli baholash mezonidir. Sonli baholash – faoliyat davrining ma’lum oralig‘ida sodir bo‘lgan ko‘ngilsiz oqibatlarni sodir bo‘lishi ehtimol qilingan xavfga, oqibatga nisbatidir. Tavakkalchilikni boshqarish Hayot faoliyati xavfsizligining asosiy vazifalaridan biri xavfsizlik darajasini mumkin qadar oshirishdan iboratdir. Ushbu vazifa quyidagi uch xil yo ‘nalishdagi tadbirlar orqali amalga oshirilishi mumkin: 1. Texnik tizimlar va obyektlarni takomillashtirish. 2. Yuqori malakali mutaxasislar va kadirlarni tayyorlash. 3. Favqulodda holatlarni bartaraf etish. Ehtimol qilingan xavf ma ’lum ketma-ketlik asosida o‘rganiladi va ushbu ketma- ketlik quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi: 1-Bosqich –Xavfni dastlabki tahlil qilish. a) Xavf manbalarini aniqlash; b) Tizimning ushbu xavfni keltirib chiqaruvchi qisimlarini aniqlash; v) Ta lilda ma’lum chegaralar o‘rnatish, ya’ni o‘rganil- maydigan xavflarni aniqlash. 2-Bosqich - Xavflarni sodir bo ‘lish ketma-ketligini aniqlash, «Xodisalar va xavflar daraxti»ni ko‘rish. 3-Bosqich. Oqibatni tahlil qilish. Yuqorida keltirilgan xavfni o ‘rganish ketma- ketligining 1 va 2 bosqichlari hodisa (oqibat) sodir bo‘lishidan, ya’ni faoliyat jarayoni boshlanishidan oldin amalga oshiriladi va xavfsizlikni ta’minlashga

xizmat qiladi. 3-bosqich esa faoliyat kelajakda xavfsizlikni ta’minlash bo‘yicha tadbirlar ishlab chiqish uchun foydalaniladi.

Adabiyotlar: 1. Yormatov G ‘. Y. va boshqalar. Hayot faoliyati xavfsizligi. O‘quv qo‘llanma. -T.: 2005. 2. Nigmatov I., Tojieyv M. X. "Favqulodda vaziyatlar va fuqaro muhofazasi" Darslik.-T.: Iqtisod-moliya. 2011. -260 b. 3. Tojiev M. X., Nigmatov I., Ilxomov M. X. «Favqulodda vaziyatlar va fuqaro muhofazasi» O‘quv qo‘llanma. –T.: “Iqtisod-moliya”, 2005. -195 b. 4. G ‘oyipov H.E. Hayot faoliyati xavfsizligi. –T.: “YAngi asr avlodi”, 2007 yil. – 264 b. 5. Qudratov A. va b. "Hayotiy faoliyat xavfsizligi". Ma ’ruza kursi. “Aloqachi” -T.: 2005. -355 b. 6. Raximova X., Agzamov A, Tursunov T. Mehnatni muhofaza qilish. O ‘quv qo‘llanma. T.: O‘zbekiston, 2003. 7. Makarov G.V. i dr. Oxrana truda v ximicheskoy promeshlennosti. M., Ximiya,1989. 8. Yormatov G ‘.Y. va boshqalar. Hayot faoliyati xavfsizligi. –T.: “Aloqachi”, 2009 yil. – 348b. 9. O ‘. Yo‘ldoshev va boshqalar. Mehnatni muxofaza qilish. -T.: Mehnat, 2005.

Похожие

Xavfsizlik texnikasi. Elektr xavfsizlik talablari. Quyosh nurlari ta`siridan himoyalanish

Bosim ostida ishlovchi idish, apparatlarni va gaz uskunalarini xavfsizlik talablari

Yuk ko’taruvchi, tashuvchi transport vositalarining turlari va ularga qo’yiladigan xavfsizlik talablari

To’qimachilik va yengil sanoat korxonalarida sexlar binolarini loyihalash va ishlatishda xavfsizlik talablari

Texnika xavfsizligi asoslari. Mehnat xavfsizligini taminlashning texnik vositalari