Соглом турмуш тарзи асослари ва унинг хаёт фаолият хафсизлигини таъминлашдаги урни - БЖД - Рефераты

Соглом турмуш тарзи асослари ва унинг хаёт фаолият хафсизлигини таъминлашдаги урни

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

82 KB

Соғлом турмуш тарзи асослари ва унинг ҳаёт фаолият хафсизлигини таминлашдаги ў рни Режа : 1. Соғлом турмуш тарзи. 2. Турмуш тарзининг касаллик профилактикаси билан алоқаси. 3. Ҳаракат фаоллигини инсон соғлиги ва фаолиятига таъсири. 4. Зарарли одатларни инсон организми ва фаолиятига таъсири.

1. Соғлом турмуш тарзи Соғлом турмуш тарзи - бу аввало қариликкача бўлган узоқ йилларгача ҳар бир кишини соғлигини мустаҳкамловчи ва таъминловчи турмуш тарзининг кечишидир. Инсонни соғлом турмуш тарзини кечиришини бош кўрсаткичи - бу аввало унинг физик ривожланиш ҳолати ва унга боғлиқ ўзини умумий ҳис этиши, кайфияти, шахсий ҳаётидаги, ўқ ишидаги, ишидаги муваффақиятлари ёки муваффақиятсизликларидир. Соғлом турмуш тарзини кечириш инсонни ҳолатидаги қуйидаги нормаларни ўз ичига олади: 1) Доимий ва онгли равишда ўз соғлиги ҳақида қайғуриш; 2) Соғлик ҳақида қайғуриш о қ илона, мушо ҳ адали ташкил этилиши организмга зарар етказмаслиги, орти қ ча чарчашга олиб келмаслиги зарур (масалан, чиниқишда ёки даволовчи очиқиш ва шунга ўхшашда); 3) Инсоният тарихи шуни кўрсатадики, ял қ овлик ва соғлик бир-бирига мутл оқа мос бўлмаган нарса ҳисобланади; Ҳар бир инсон ҳар куни ўз соғлиги ҳолатига эътибор кўрсатишга ўзини мажбурлаши зарур; 4) Соғликка гиподинамия (кам ҳаракатли турмуш тарзи), алкогол, наркотик моддаларга ружу қўйиш, сигарет чекиш, нотўғри овқатланиш (ортиқча овқатланиш аччик, шўр ёки ёғли таомларни тез-тез истеъмол қилиш ва бошқалар) каби омиллар зарар келтиради, дам олишни билмаслик (узлуксиз, узоқ вақтли ва танаффуссиз дам) соғлик учун зарарлидир. Шу билан бирга ҳар нарсага хавфсираш, қўрқиш, доимий норозилик кайфияти, ҳоҳишлар ўртасидаги қарама-қаршилик, доимий нолиш, қаноатланмаслик ҳисси, ўз заҳрини сочишлик кайфияти, ёмонлик қилиш кайфияти, ҳасад ва шу кабилар соғлик учун ўта зарарлидир. Соғлом турмуш тарзини кечиришга сезиларли таъсир этадиган, соғликни зарур даража таъминлайдиган қуйидаги омиллар ёрдам беради: 1) Меҳнатсеварлик билан бирга яхшиланишга ишонч; 2) Ҳажвия ва ҳазилларга мойиллик; 3) Ҳар бир ҳолатга тез мослаша олиш;

4) Яхшиликни узоқ вақт эсдан чиқармаслик ва ёмон нарсаларни тез унутиш қобилияти; 5) Енгил (ёқимли) чарчашга тоза ҳавода доимий жисмоний меҳнат билан шуғулланиш; 6) Хурсандчилик-соғликнинг энг яхши дўсти, ҳар сонияда, ҳар соатда, кун давомида яхши кайфиятда бўлишни ўрганиш лозим; 7) Ҳаёт ва унинг хурсандчиликларини мазмуни ҳақидаги инсоннинг ақлий тафаккури, мақсад сари интилиш билан ишонч бирлиги ҳар бир кишини бош таянчи эканлигини англаш. Инсон унда битта соғлик мавжудлигини, касаллик эса саноқсиз, жуда кўп эканлигини ҳар доим эсда сақлаши ва шу сабабли кўп сонли касалликлар билан курашгандан кўра соғликни асраш, авайлаш осонлигини унутмаслиги керак. Бундан шундай хулоса чиқариш керакки, соғлом турмуш тарзини йўлга қўйиш, кўпгина касалликлардан бутунлай қутулишга ёки уларга қарши муваффақиятли курашишга ёрдам беради. Бошқа хулоса шундайки, соғлом турмуш тарзига риоя қилмаслик одатда инсон организмини ҳар хил касалликларга нисбатан қаршилигини кучсизланишига, кўп ҳолларда эса иммунитетни (организмни ҳимоя функцияси) кучсизланишига олиб келади. Соғлом турмуш тарзи жамиятнинг ҳар бир аъзосини икки йўналиш бўйича ҳаракатини йўлга қўйишида амалга ошади. Ўз соғлигини яхшилаш ва шакллантириш бўйича ишни гигиеник қоидаларга риоя қилишдан бошлаш, чиниқиш, жисмоний маданият билан шуғулланиш, йўқотилган энергия ва овқатланишни доимий мувозанатига эришиш ва шу кабилар; Соғликни емирилишига кўмаклашувчи зарарли одат омиллари таъсиридан қутилиш. Бу зарарли одатларга чекиш, спиртли ичимликларни истеъмол қилиш, норкотик ва токсик моддалар қабул қилишлар киради. Соғлом турмуш тарзининг муҳим элементларидан бири шахсий гигиена ҳисобланади. «Шахсий гигиена» нинг ўзи кенг тушунча бўлиб, у соғликни асрашга қаратилган кўп сонли гигиеник қоидаларни, нормаларни талаб этади

ва улар меҳнатсеварлик, узоқ йиллик фаоллик, юқумли ва юқумсиз касалликларни олдини олиш бўйича ишлар ҳисобланади. Шахсий гигиена ўз ичига қуйидагиларни олади: 1) Терини парваришлаш; 2) Тишларни парваришлаш, соғликни парваришлаш; 3) Уст кийим, бош ва оёқ кийимлари гигиенаси. Шахсий гигиена ўз навбатида ижтимоий, қолаверса бутун жамият гигиенаси учун катта аҳамиятга эга. Оммавий ахборот воситаларида сўнгги йилларда шахсий гигиенага катта эътибор берилмокда. Бозор иқтисодиёти ислоҳотлари мамлакатимизда соғлом турмуш тарзига риоя қилиш алоҳида аҳамият касб этади, чунки кўпгина касалликлардан даволаниш жуда қиммат туради. Соғлом турмуш тарзини олиб бориш нафақат жисмоний соғликни асрашга эътибор қаратишни балки, физик соғликка таъсир этадиган руҳий- ҳиссий соғлик ҳақида ҳам доимий қайғуришни талаб этади. Руҳий касалликларни (айниқса сурункали руҳий касалликларни) ҳар хил жисмоний касалликларга олиб келиши ҳаммага маълум. 3.2.Турмуш тарзининг касаллик профилактикаси билан алоқаси Бутунжаҳон соғликни сақлаш ташкилотининг аниқлаши бўйича инсон соғлигининг умуммий ҳолати унинг физик, руҳий ва ижтимой ҳолати даражаси билан белгиланади. Кўп сонли тадқиқотлар натижаси мамлакат аҳолисининг соғлиги ҳар бир инсонинг ўзига 50%, инсон ирсиятига 20%, атроф-муҳит таъсирига 20% ва соғликни сақлаш бўйича ишларга 10% боғлиқ эканлигини кўрсатади. Демак талаб даражасида соғликни сақлаш кўп жиҳатдан ҳар бир инсоннинг ўзига, характерига ва турмуш тарзига боғлиқ экан. Кўп асрлик тажриба турмуш тарзи касаллик келишини секинлаштиришини ёки тезлаштиришини кўрсатади. Шу билан бирга маълум табиий ҳолатда инсоннинг биологик соатлари фаолияти ҳам ўз манзилига етиши ҳам шубҳасиз. Бунда н ташқари инсон соғлиги заҳираси биринчи навбатта шу

инсоннинг ўзига боғлиқ ва иккинчидан аниқ бир инсоният жамиятининг (мамлакатнинг давлатнинг) ривожланиш даражасига ҳам боғлиқ. Тез-тез қайтариладиган, оғир ва узоқ вақт давом этадиган касалликлар инсонни биологик соати юришини тезлатишга олиб келади. Инкор қилиб бўлмайдиган тиббий статистика шуни кўрсатадики, 30 ёшда ҳам ёш бўлмаслиги, соғлом одам эса ўзининг 50-60 ёшида ҳам ёшдай бўлиши мумкин. Кўп касалликлар жумладан руҳий тушкунлик таъсири остида юзага келадиган касалликлар таъсирида инсонларнинг эрта қ ариши ёки вафот этиши маълум. Бундай салбий ҳолатлар тасодиф эмас, ўз соғлиги ҳолатини билмаслик, унга эътиборсизлик ва оддий элементар эҳтиётсизлик ҳам сабаб бўлиши мумкин. Инсон кўп ҳолда касалликни эҳтиётсизлик, баъзан энг оддий билимларни етишмаслиги, ҳамда ўз соғлигига мутлоқа эътиборсиз муносабати оқибатида орттиради. Шифокор тадқиқотчиларнинг қайд қилишича инсонлардаги кўпчилик касалликлар виждонга, покликка, ғ урурга қарши ҳаракатлар, оддий номардлик, ёлғондан иборат турмуш, адолатсиз ишларда фаол иштирок этиш билан тўғридан-тўғри алоқадордир. Қадимги шифокорларнинг қайд этишига касаллик кўпинча кам ҳаракатли, ғазабдор, ҳ асадгуй, тушкун инсонларда ҳосил бўлади. Худди шундай тадқиқотларнинг гувоҳлик беришича ҳар хил турдаги касалликларга ўзига катта жавобгарликларни олишга мойил, фаол одамлар, бурчга юқори масулият сезгисига эга бўлган , кўп ва юқори юкламада ишловчи кишилар, ўзига нисбатан талабчан, атрофдагиларни унга берган баҳоларини (айниқса салбий) оғриқли қабул қилувчи ва маълум ҳолда камситилган сезгига эга бўлган инсонлар чалинар экан. Соғлом турмуш тарзи ва унга амал қилиш соғликни, узоқ яшашни кафолати эканлиги инкор этиб бўлмайдиган фактдир. Турмуш тарзи инсоннинг ҳаёти давомида қайд этилган бир неча одатлар жамламасидир. Ҳар бир индивидни турмуш тарзи оила ва умумий халқнинг анъаналари асосида яратилган. Кавказ, Ҳ имолай, Япония аёл ва эркакларнинг узоқ умр к ў риши билан ажралиб туриши ҳам кутилмаган ҳолат эмас. Узоқ умр к ў рган инсонлар ҳаётини ўрганиш узоқ умр кўришнинг асосий

сабаблари жисмоний ва ақлий юкламаларни нормада бўлиши, талаб даражасида дам олиш, чиниқиш ва зарарли одатлардан (спиртли ичимликлар, наркотик моддалар ва бош қ .) ўзни тийиш эканлигини кўрсатди. Тиббиёт ходимларининг олиб борган кўп йиллик тадқиқотлари натижасида ҳар куни узум виносини истеъмол қилувчи 10 кишидан 5 тасида узлуксиз сариқ касаллиги, иккитасида жигар циррози аниқланган. Шу билан биргаликда тадқиқот олиб борилган кишилардан зарарли одатга эга бўлмаганларида организмни яшартирувчи табиий воситалар чиниқиш ва даврий (ҳеч бўлмаганда бир кунга) очиқишлиги маълум бўлган. Бундай ташқари узоқ умр к ў рувчи инсонларда олиб борилган тадқиқотлар кунлик истеъмол қилинадиган овқатлар таркибида шўртак сут, пишло қ вегетириан овқатлар (таркибида генетик аппаратни қ ариш жараёнини секинлаштирувчи А, С, Е, Р витаминлар мавжуд бўлган мева ва сабзавотлар, к ў кат) истеъмол қилиш ҳам фойдали эканлигини кўрсатди. Узоқ умр кў рувчи инсонларнинг кунлик истеъмолида ў тли (мята, душица, тархун ва бошқа) ч о йларни мавжудлиги ҳам қизиқарли ҳ олдир. Тиббий статистика чекувчиларни онкологик касалликларига кўпроқ чалинишини кўрсат а ди. Тадқиқот натижасида кунига бир ярим пачка сигарет чекадиган кишилар бир йил давомида 300 марта рентген кўкрак қафаси текшир у вдан ўтган киши олган ионловчи радиацияга тенг бўлган нурни олар экан. Сигаретнинг тутунида маълум босқичда ўпка ракига олиб келувчи полоний-210, стронций-90, радий-226, қўрғошин-210 ва калий-40 радиоактив моддаларнинг мавжудлиги аниқланган. 3.3. Ҳаракат фаоллигини инсон соғлиги ва фаолиятига таъсири Замонавий дунёда маиший техникани ривожланиши, ҳар хил корхоналарда ишлаб чиқариш жараёнларини автоматлаштирилиши, механизациялаштирилиши, комп ь ютерлаштирилиши, жамоат ва шахсий транспортидан кенг фойдаланиш кўпчилик одамлар да кам ҳаракатли турмуш тарзини ошишига сабаб бўлиб, инсоннинг ҳаракатланиш фаоллиги ни

кама йтира ди. Кам ҳаракатли турмуш тарзи ҳаракат фаоллигини камайиши ёки гипокинезия ҳисобланади. Мактаб ёшидаги гипокинезия болани кундалик меҳнат ва дам олиш тартибини рационал ташкил этилмаганлиги, кунлик топшири қ ларни ортиқчалиги билан боғлиқ ва бунинг натижасида болани сайр қилишга кам вақти қолади. Гипокинезия талабалар муҳитига ҳам характерли ҳолатдир. Қатор ҳолларда гипокинезияни бир жойда ётишни талаб қиладиган касалликлар ҳам келтириб чиқаради. Бундай шароитда организмдаги барча мускулларда юклама камаяди. Техник тараққиёт бир томондан ҳаётни бир мунча енгиллаштирсада иккинчи томондан организмга етарлича зарар ҳам етказади. У мўшакларни оч қолишига шароит яратади, атроф-муҳитни зарарли таъсирига организм қаршилигини пасайишини тезлатади. Ёш ўтиши билан бу ҳолат чуқурлашиб боради ва инсон организмини емиради. Кўпгина давлатларнинг олимлари олиб борган тадқиқотлар натижасида ҳаракатланиш фаоллигининг етарли бўлмаслиги юрак-қон томирлари касаллигини пайдо бўлишида асосий омил бўлади. Кўпгина мамлакатларнинг олимлари томонидан олиб борилган тадқиқотлар кам ҳаракат қиладиган 40 ёшдан ошган одамларни гипертоник ва атеросклероз касалликларига чалиниши 2 баравар кўп бўлишини кўрсатади. Статистик маълумотлар шуни кўрсатадики, 80 % аҳоли жисмоний юклама етарли бўлмаган турмуш тарзини кечиради. Замонавий дунёда бу салбий ҳолатга қарши самарали курашиши воситаси исталган жисмоний машқ тури билан сист е матик шуғулланиш, тоза ҳавода ҳеч қандай махсус шароит талаб этмайдиган югуриш ва юриш ҳисобланади. Юришда инсоннинг 50 дан ортиқ мускулларини ишга тушиши тадқиқотлар орқали аниқланган. Шу билан бирга юриш билан доимий шуғулланиш юрак-қон томирлари, нафас олиш системасини маш қ қилдириб, уларга яхши таъсир этади, организмда мо д да алмашинувини яхшилайди, семиришни олдини олади. Бунда н ташқари юриш давомийлигини аста-секин ошириб бориш юракда қон айланишини яхшиланишига ёрдам беради. Юриш

вақтида оёқ ҳаракати насос механизмига ўхшаб ишлайди ва нафақат оёқда балки, бутун органим з да қон айланишини яхшиланишига олиб келади. Фаолият даврида ҳаракатни етарли бўлмаслиги билан боғлиқ ҳолда мускулларни фаолиятини етарли бўлмаслиги организм ҳолатига бирдан таъсир этади. Гипокинезия ва гиподинамияларнинг хавфлилиги учун касалларга ҳам узоқ вақт кроватда ҳаракатсиз ётишга рухсат берилмайди. Ҳаракат фаоллигини етарли бўлмаслиги юрак-қон томир ва асаб системаларининг компенсатор қобилиятига биринчи ўринда салбий таъсир этади. Иш жойида кун б ў йи оёқда тик туриб ишловчиларда ҳаракат фаолсизлиги кузатилади. Станок олдида кун б ў йи бир ҳолатда ишлаш оёқда қон айланишини ёмонлаштиради ва бу вена қон томирини кенгайиши ва тери остидан к ў кариб қолиши билан амалга ошади. Доимий оёқда тик туриб ишлашда вақти соати келиб мушаклар қайишқоқлиги йўқотилиб, тўқималар ҳаракатланувчанлигини камайтиради. Туриб ишлашдан ўтириб ишлаш организмга анча енгиллик ту ғ диради. Бунда таянч майдони ошади, оё қ мускулларига статик юк тушмайди, юрак-қон томирлари системаси ишини енгиллаштиради. Аммо ўтириб ишлашда ҳаракат фаоллигининг камайганлиги боис маълум даражада организмда гипокинезия ва гиподинамия кузатилиши туфайли ўзининг салбий томонларига ҳам эгадир. Гиподинамия ва гипокинезияга қарши курашнинг энг яхши воситалари жисмоний маш қ ёки жисмоний тарбия билан комплекс шуғулланиш ҳисобланади. Зарарли одатларни инсон организмига ва фаолиятига таъсири Тиббиёт амалиётида спиртли ичимликларга, сигарет чекишга, н а ркотик ва токсик моддаларга ружу қўйиш зарарли одатларга киради. Спиртли ичимликка ружу қўйиш аста-секин мастлик ва сўнг алкогол ҳолат билан тугайди. Ҳозирги вақтда ичимлик ичиш, алкогол ҳолатга тушиш кам бўлсада ёшлар (ўқувчилар, талабалар) ўртасида ҳам учраб турганлиги сир эмас. Шу

сабабли бу салбий ҳолатга қарши к у рашиш, уни олдини олиш ҳар бир давлатнинг ҳар доим биринчи даражали вазифаларидан бўлиб келган ва шундай бўлиб қолади. Бу тадбирларга хукумат даражасида эътибор қаратилиши жуда муҳимдир. Чунки халқ соғлиги, ў сиб келаётган ёш авлодлар соғлигини сақлаб қолиш нуқтаи назаридан асосланади. Бундай салбий ҳолатларга нисбатан жиддий қарши кураш тадбирларини доимий олиб бормаслик аҳолининг маълум қатлами орасида наркотик, токсик каби моддаларга ружу қўйишга олиб келади. Бунинг натижасида наркотик моддаларни и стеъмол қилиш кенгаяди. Ёшлардаги бундай зарарли одатлар ирсият орқали ҳам ота-онадан, оила муҳитидан фарзандга ўтиши мумкинлиги тиббий экспертизаларда ҳам аниқланган. Россия мамлакатининг тиббий статистикаси сўнги йилларда мамлакатда 1) юрак-қон томирлари, онкологик каби оғир касалликларни; 2) ў лимни; 3) зарарли одатларга эга бўлган фуқаролар ўртасида жароҳатланишларни сезиларли даражада ошганлигини кўрсатади. Бунинг натижасида ўртача умр ёши пасайганлигини (айниқса эркакларда 58 ёшгача) кўрсатмоқда. Ушбу статистика ҳаётдан кўз юмган одамларнинг 50 фоизи зарарли одатлар билан шуғулланиб келган кишилар эканлигини тасдиқлайди. Алкогол ичимликларни инсон организмига таъсири қадим замонлардан жуда асосли ўрганилган. XIX асрдаё қ таниқли немис шоири Гёте ўзининг мақолаларини нг бирида: «Вино одамларнинг тан соғлигини ўлдиради, ақлий қобилиятини ўлдиради, оилавий иқтисодий шароитини ўлдиради ва булардан ҳам энг даҳшатлиси инсон қалбини ва уларнинг авлодини ўлдиради» деб ёзиб қ олдирган. XX асрнинг бошларида америкалик ёзувчи Д.Лондон қуйидагича ёзади. «Алкогол – бу инсонни ёшлигини кемирадиган, кучини йўқотадиган, энергиясини яксон қиладиган, одамни туғилишда ги энг ёрқин рангини ўлдирадиган, қадимдан инсониятни тирик ў лик ка

айлантиришга , ундан жирканч нусха ясашга киришган такаббурликнинг туғилишидир». Шу сабабли бу жирканч иллат билан қарши курашиш ҳар бир таълим муассасасида, оилада маънавий ишларни юксак даражада йўлга қў йиш орқали амалга оширилиши мақсадга мувофиқ. Алкогол ичимликлар асосан (С 2 Н 5 ОН этил спиртдаги) этанолнинг наркотик таъсири учун истеъмол қилинади. Унинг кичик дозаси кайфиятни кўтариш орқали организмда ў й ғ о қ лик бахш этади, кўпроғи ўзини назорат қилишни кучсизлантиради ва бўшашишга олиб келади. Инсон алкогол ичимлик истеъмол қилганда унинг катта қисми қонга ошқозон орқали, кичик қисми эса қизил унгач орқали сўрилади. Алкогол ичимликнинг қонга сўрилиш тезлиги бу ичимликнинг концентрациясига боғлиқ б ў лади. Овқат алкоголни қонга с ў рилишини секинлаштириб, унинг қондаги миқдорини 2 баравар камайтиради. Кучли чарчаш, мия жароҳати, руҳий касаллик, заҳарланиш, инфекциялар алкоголга организ м қаршилигини пасайтиради, ифлос ҳаво, юқори ҳарорат ва уни бирдан ўзгариши маст бўлиш вақтини тезлаштиради. Қонга с ў рилган алкогол асосан жигарда ва кам даражада қонда қ айта ишланади. Фақат 6 дан 10 % гача алкогол ўзгармаган кўринишда буйраклар, тери безлари ва ў пка орқали ажралади. Алкоголни танада оксидланиш тезлиги 1 кг о ғ ирликка соатига 100 г ни ташкил этади. Бундай тезликда организм томонидан (етарли газак билан) истеъмол қ илинган 1 шиша алкоголни қ айта ишлаш учун тахминан бир кун талаб этилади. Ҳар қандай таркибдаги алкогол спиртли ичимликлар дори бўлаолмайди, бактерия ва вирусларни ў лдира олмайди. Спиртли ичимликлар билан ўзини даволаш яхши оқиб а тларга олиб келмайди. Алкогол ичимлик ҳужайраларни янгилаш учун зарур моддаларни қонга ўтишига т ў сқинлик қилади. Врачлар алкогол ичимликни марказий асаб системасига таъсир қилувчи з аҳар деб ҳисоблашади. Бу таъсир натижасида бош мия қатламида тормозлаш жараёни кучсизланади ва инсонда ўз характерини назорат қилиш бирдан ёмонлаша ди.

Алкоголга ружу қўйган инсонларда уни истеъмол қилмайдиган одамларга нисбатан юрак-қон томирлар касаллигига чалиниш 2 баравар, овқат ҳазм қилиш органи касаллигига 18 баравар, нафас олиш органлари касаллиги 4 баравар бўлиши маълум. Алкоголни эркакларнинг жинсий органларига салбий таъсири этиши, ҳатто унинг функциясини бутунлай тўхташига ҳам сабаб бўлиши аниқланган. Тиббиёт статистикаси кўрсатадики , алкогол инсон организми иммунитети ситемаси фаоллигини пасайтиради, бунинг натижасида алкогол одамлар кўпинча оғир касалланади, кўпчилик касалликлари сурункали формага айланади.

Ф ойдаланилган адабиётлар 1.Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси . Тошкент, ,,Ўзбекистон", 1992 й. 2. Баркамол авлод - Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Тошкент « Шарқ", 1998 й. 3 .Ўзбекистон Республикасини Меҳнат кодекси Тошкент, 1996 й. 4.Ўзбекистон Республикасининг “Меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисида”ги Қонуни Тошкент, 1993 й. 5.В.С.Алексеев, Е.О.Муродова, И.С.Давыдова. Безопасность жизнедеятельности «Проспект» Москва-2006 г. 6.О. Қ удратов, Т. Ғ аниев. Ҳаётий фаолият и хавфсизлиги. Тошкент. «Меҳнат»-2004. 7. Ҳ .Э. Ғ оипов. Меҳнат муҳофазаси. Тошкент. «Меҳнат»-2000. 8. Ғ .Е.Ёрматов. Ҳаёт фаолият и хавфсизлиги (Маъруза матнлари тўплами), Тошкент-2003 9. Безопасность жизнедеятельности. Под общей редакцией доктора техн. наук, профессора С.В.Белова. Москва, «Высшая школа» 2003.

Похожие

Ишлаб чикаришда хаёт фаолият хавфсизлигининг хукукий ва ташкилий асослари

Хаёт фаолият хавфсизлиги курсининг мазмуни, максади ва вазифалари

Хаёт фаолияти хавфсизлигининг назарий асослари

Фаолият хавфсизлигининг эргономик асослари

Хаётий фаолият хавфсизлигининг назарий асослари