Sog’lom turmush tarzi asoslari va uning hayot faoliyat xafsizligini taminlashdagi o’rni - БЖД - Рефераты

Sog’lom turmush tarzi asoslari va uning hayot faoliyat xafsizligini taminlashdagi o’rni

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

92.5 KB

Sog’lom turmush tarzi asoslari va uning hayot faoliyat xafsizligini taminlashdagi o’ rni Reja: 1.Sog’lom turmush tarzi. 2.Turmush tarzining kasallik profilaktikasi bilan aloqasi. 3.Harakat faolligini inson sog’ligi va faoliyatiga ta’siri. 4.Zararli odatlarni inson organizmi va faoliyatiga ta’siri.

1. Sog’lom turmush tarzi Sog’lom turmush tarzi - bu avvalo qarilikkacha bo’lgan uzoq yillargacha har bir kishini sog’lig’ini mustahkamlovchi va ta’minlovchi turmush tarzining kechishidir. Insonni sog’lom turmush tarzini kechirishini bosh ko’rsatkichi - bu avvalo uning fizik rivojlanish holati va unga bog’liq o’zini umumiy his etishi, kayfiyati, shaxsiy hayotidagi, o’q ishidagi, ishidagi muvaffaqiyatlari yoki muvaffaqiyatsizliklaridir. Sog’lom turmush tarzini kechirish insonni holatidagi quyidagi normalarni o’z ichiga oladi: 1) Doimiy va ongli ravishda o’z sog’ligi haqida qayg’urish; 2) Sog’lik haqida qayg’urish o q ilona, musho h adali tashkil etilishi organizmga zarar etkazmasligi, orti q cha charchashga olib kelmasligi zarur (masalan, chiniqishda yoki davolovchi ochiqish va shunga o’xshashda); 3) Insoniyat tarixi shuni ko’rsatadiki, yal q ovlik va sog’lik bir-biriga mutl oqa mos bo’lmagan narsa hisoblanadi; Har bir inson har kuni o’z sog’ligi holatiga e’tibor ko’rsatishga o’zini majburlashi zarur; 4) Sog’likka gipodinamiya (kam harakatli turmush tarzi), alkogol, narkotik moddalarga ruju qo’yish, sigaret chekish, noto’g’ri ovqatlanish (ortiqcha ovqatlanish achchik, sho’r yoki yog’li taomlarni tez-tez iste’mol qilish va boshqalar) kabi omillar zarar keltiradi, dam olishni bilmaslik (uzluksiz, uzoq vaqtli va tanaffussiz dam) sog’lik uchun zararlidir. Shu bilan birga har narsaga xavfsirash, qo’rqish, doimiy norozilik kayfiyati, hohishlar o’rtasidagi qarama- qarshilik, doimiy nolish, qanoatlanmaslik hissi, o’z zahrini sochishlik kayfiyati, yomonlik qilish kayfiyati, hasad va shu kabilar sog’lik uchun o’ta zararlidir. Sog’lom turmush tarzini kechirishga sezilarli ta’sir etadigan, sog’likni zarur daraja ta’minlaydigan quyidagi omillar yordam beradi: 1) Mehnatsevarlik bilan birga yaxshilanishga ishonch; 2) Hajviya va hazillarga moyillik; 3) Har bir holatga tez moslasha olish;

4) Yaxshilikni uzoq vaqt esdan chiqarmaslik va yomon narsalarni tez unutish qobiliyati; 5) Yyengil (yoqimli) charchashga toza havoda doimiy jismoniy mehnat bilan shug’ullanish; 6) Xursandchilik-sog’likning eng yaxshi do’sti, har soniyada, har soatda, kun davomida yaxshi kayfiyatda bo’lishni o’rganish lozim; 7) Hayot va uning xursandchiliklarini mazmuni haqidagi insonning aqliy tafakkuri, maqsad sari intilish bilan ishonch birligi har bir kishini bosh tayanchi ekanligini anglash. Inson unda bitta sog’lik mavjudligini, kasallik esa sanoqsiz, juda ko’p ekanligini har doim esda saqlashi va shu sababli ko’p sonli kasalliklar bilan kurashgandan ko’ra sog’likni asrash, avaylash osonligini unutmasligikerak. Bunday shunday xulosa chiqarishkerakki, sog’lom turmush tarzini yo’lga qo’yish, ko’pgina kasalliklardan butunlay qutulishga yoki ularga qarshi muvaffaqiyatli kurashishga yordam beradi. Boshqa xulosa shundayki, sog’lom turmush tarziga rioya qilmaslik odatda inson organizmini har xil kasalliklarga nisbatan qarshiligini kuchsizlanishiga, ko’p hollarda esa immunitetni (organizmni himoya funksiyasi) kuchsizlanishiga olib keladi. Sog’lom turmush tarzi jamiyatning har bir a’zosini ikki yo’nalish bo’yicha harakatini yo’lga qo’yishida amalga oshadi. O’z sog’ligini yaxshilash va shakllantirish bo’yicha ishni gigienik qoidalarga rioya qilishdan boshlash, chiniqish, jismoniy madaniyat bilan shug’ullanish, yo’qotilgan energiya va ovqatlanishni doimiy muvozanatiga yerishish va shu kabilar; Sog’likni yemirilishiga ko’maklashuvchi zararli odat omillari ta’siridan qutilish. Bu zararli odatlarga chekish, spirtli ichimliklarni iste’mol qilish, narkotik va toksik moddalar qabul qilishlar kiradi. Sog’lom turmush tarzining muhim elementlaridan biri shaxsiy gigiyena hisoblanadi. «Shaxsiy gigiyena» ning o’zi keng tushuncha bo’lib, u sog’liqni asrashga qaratilgan ko’p sonli gigiyenik qoidalarni, normalarni talab etadi va ular mehnatsevarlik, uzoq yillik faollik,

yuqumli va yuqumsiz kasalliklarni oldini olish bo’yicha ishlar hisoblanadi. Shaxsiy gigiyena o’z ichiga quyidagilarni oladi: 1) Terini parvarishlash; 2) Tishlarni parvarishlash, sog’likni parvarishlash; 3) Ust kiyim, bosh va oyoq kiyimlari gigiyenasi. Shaxsiy gigiyena o’z navbatida ijtimoiy, qolaversa butun jamiyat gigiyenasi uchun katta ahamiyatga ega. Ommaviy axborot vositalarida so’nggi yillarda shaxsiy gigiyenaga katta e’tibor berilmoqda. Bozor iqtisodiyoti islohotlari mamlakatimizda sog’lom turmush tarziga rioya qilish alohida ahamiyat kasb etadi, chunki ko’pgina kasalliklardan davolanish juda qimmat turadi. Sog’lom turmush tarzini olib borish nafaqat jismoniy sog’likni asrashga e’tibor qaratishni balki, fizik sog’likka ta’sir etadigan ruhiy-hissiy sog’lik haqida ham doimiy qayg’urishni talab etadi. Ruhiy kasalliklarni (ayniqsa surunkali ruhiy kasalliklarni) har xil jismoniy kasalliklarga olib kelishi hammaga ma’lum. 2.Turmush tarzining kasallik profilaktikasi bilan aloqasi Butunjahon sog’likni saqlash tashkilotining aniqlashi bo’yicha inson sog’ligining umummiy holati uning fizik, ruhiy va ijtimoy holati darajasi bilan belgilanadi. Ko’p sonli tadqiqotlar natijasi mamlakat aholisining sog’ligi har bir insoning o’ziga 50%, inson irsiyatiga 20%, atrof-muhit ta’siriga 20% va sog’likni saqlash bo’yicha ishlarga 10% bog’liq ekanligini ko’rsatadi. Demak talab darajasida sog’likni saqlash ko’p jihatdan har bir insonning o’ziga, xarakteriga va turmush tarziga bog’liq ekan. Ko’p asrlik tajriba turmush tarzi kasallik kelishini sekinlashtirishini yoki tezlashtirishini ko’rsatadi. Shu bilan birga ma’lum tabiiy holatda insonning biologik soatlari faoliyati ham o’z manziliga yetishi ham shubhasiz. Bundan tashqari inson sog’ligi zahirasi birinchi navbatta shu insonning o’ziga bog’liq va ikkinchidan aniq bir insoniyat jamiyatining (mamlakatning davlatning) rivojlanish darajasiga ham bog’liq. Tez-tez qaytariladigan, og’ir va uzoq vaqt davom etadigan kasalliklar insonni biologik

soati yurishini tezlatishga olib keladi. Inkor qilib bo’lmaydigan tibbiy statistika shuni ko’rsatadiki, 30 yoshda ham yosh bo’lmasligi, sog’lom odam esa o’zining 50-60 yoshida ham yoshday bo’lishi mumkin. Ko’p kasalliklar jumladan ruhiy tushkunlik ta’siri ostida yuzaga keladigan kasalliklar ta’sirida insonlarning erta q arishi yoki vafot etishi ma’lum. Bunday salbiy holatlar tasodif emas, o’z sog’ligi holatini bilmaslik, unga e’tiborsizlik va oddiy elementar ehtiyotsizlik ham sabab bo’lishi mumkin. Inson ko’p holda kasallikni ehtiyotsizlik, ba’zan eng oddiy bilimlarni etishmasligi, hamda o’z sog’ligiga mutloqa e’tiborsiz munosabati oqibatida orttiradi. Shifokor tadqiqotchilarning qayd qilishicha insonlardagi ko’pchilik kasalliklar vijdonga, poklikka, g’ ururga qarshi harakatlar, oddiy nomardlik, yolg’ondan iborat turmush, adolatsiz ishlarda faol ishtirok etish bilan to’g’ridan-to’g’ri aloqadordir. Qadimgi shifokorlarning qayd etishiga kasallik ko’pincha kam harakatli, g’azabdor, h asadguy, tushkun insonlarda hosil bo’ladi. Xuddi shunday tadqiqotlarning guvohlik berishicha har xil turdagi kasalliklarga o’ziga katta javobgarliklarni olishga moyil, faol odamlar, burchga yuqori masuliyat sezgisiga ega bo’lgan , ko’p va yuqori yuklamada ishlovchi kishilar, o’ziga nisbatan talabchan, atrofdagilarni unga byyergan baholarini (ayniqsa salbiy) og’riqli qabul qiluvchi va ma’lum holda kamsitilgan sezgiga ega bo’lgan insonlar chalinar ekan. Sog’lom turmush tarzi va unga amal qilish sog’likni, uzoq yashashni kafolati ekanligi inkor etib bo’lmaydigan faktdir. Turmush tarzi insonning hayoti davomida qayd etilgan bir necha odatlar jamlamasidir. Har bir individni turmush tarzi oila va umumiy xalqning an’analari asosida yaratilgan. Kavkaz, H imolay, YAponiya ayol va erkaklarning uzoq umr k o’ rishi bilan ajralib turishi ham kutilmagan holat emas. Uzoq umr k o’ rgan insonlar hayotini o’rganish uzoq umr ko’rishning asosiy sabablari jismoniy va aqliy yuklamalarni normada bo’lishi, talab darajasida dam olish, chiniqish va zararli odatlardan (spirtli ichimliklar, narkotik moddalar va boshk.) o’zni tiyish ekanligini ko’rsatdi. Tibbiyot xodimlarining olib borgan ko’p yillik tadqiqotlari natijasida har kuni uzum vinosini iste’mol qiluvchi 10 kishidan 5 tasida uzluksiz sariq kasalligi, ikkitasida jigar sirrozi aniqlangan. Shu bilan

birgalikda tadqiqot olib borilgan kishilardan zararli odatga ega bo’lmaganlarida organizmni yashartiruvchi tabiiy vositalar chiniqish va davriy (hech bo’lmaganda bir kunga) ochiqishligi ma’lum bo’lgan. Bunday tashqari uzoq umr k o’ ruvchi insonlarda olib borilgan tadqiqotlar kunlik iste’mol qilinadigan ovqatlar tarkibida sho’rtak sut, pishlo q vegetirian ovqatlar (tarkibida genetik apparatni q arish jarayonini sekinlashtiruvchi A, S, E, R vitaminlar mavjud bo’lgan meva va sabzavotlar, k o’ kat) iste’mol qilish ham foydali ekanligini ko’rsatdi. Uzoq umr ko’ ruvchi insonlarning kunlik iste’molida o’ tli (myata, dushisa, tarxun va boshqa) chaylarni mavjudligi ham qiziqarli h oldir. Tibbiy statistika chekuvchilarni onkologik kasalliklariga ko’proq chalinishini ko’rsat a di. Tadqiqot natijasida kuniga bir yarim pachka sigaret chekadigan kishilar bir yil davomida 300 marta rentgen ko’krak qafasi tekshir u vdan o’tgan kishi olgan ionlovchi radiasiyaga teng bo’lgan nurni olar ekan. Sigaretning tutunida ma’lum bosqichda o’pka rakiga olib keluvchi poloniy-210, stronsiy-90, radiy-226, qo’rg’oshin-210 va kaliy-40 radioaktiv moddalarning mavjudligi aniqlangan. 3. Harakat faolligini inson sog’ligi va faoliyatiga ta’siri Zamonaviy dunyoda maishiy texnikani rivojlanishi, har xil korxonalarda ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirilishi, mexanizasiyalashtirilishi, kompyutyerlashtirilishi, jamoat va shaxsiy transportidan keng foydalanish ko’pchilik odamlar da kam harakatli turmush tarzini oshishiga sabab bo’lib, insonning harakatlanish faolligi ni kama ytira di. Kam harakatli turmush tarzi harakat faolligini kamayishi yoki gipokineziya hisoblanadi. Maktab yoshidagi gipokineziya bolani kundalik mehnat va dam olish tartibini ratsional tashkil yetilmaganligi, kunlik topshiriklarni ortiqchaligi bilan bog’liq va buning natijasida bolani sayr qilishga kam vaqti qoladi. Gipokineziya talabalar muhitiga ham xaraktyerli holatdir. Qator hollarda gipokineziyani bir joyda yotishni talab qiladigan kasalliklar ham keltirib chiqaradi. Bunday sharoitda organizmdagi barcha muskullarda yuklama kamayadi. Texnik taraqqiyot bir tomondan hayotni bir

muncha yyengillashtirsada ikkinchi tomondan organizmga yetarlicha zarar ham etkazadi. U mo’shaklarni och qolishiga sharoit yaratadi, atrof-muhitni zararli ta’siriga organizm qarshiligini pasayishini tezlatadi. Yosh o’tishi bilan bu holat chuqurlashib boradi va inson organizmini emiradi. Ko’pgina davlatlarning olimlari olib borgan tadqiqotlar natijasida harakatlanish faolligining etarli bo’lmasligi yurak-qon tomirlari kasalligini paydo bo’lishida asosiy omil bo’ladi. Ko’pgina mamlakatlarning olimlari tomonidan olib borilgan tadqiqotlar kam harakat qiladigan 40 yoshdan oshgan odamlarni gipyertonik va aterosklyeroz kasalliklariga chalinishi 2 baravar ko’p bo’lishini ko’rsatadi. Statistik ma’lumotlar shuni ko’rsatadiki, 80 % aholi jismoniy yuklama etarli bo’lmagan turmush tarzini kechiradi. Zamonaviy dunyoda bu salbiy holatga qarshi samarali kurashishi vositasi istalgan jismoniy mashq turi bilan sist e matik shug’ullanish, toza havoda hech qanday maxsus sharoit talab etmaydigan yugurish va yurish hisoblanadi. Yurishda insonning 50 dan ortiq muskullarini ishga tushishi tadqiqotlar orqali aniqlangan. Shu bilan birga yurish bilan doimiy shug’ullanish yurak-qon tomirlari, nafas olish sistemasini mashk qildirib, ularga yaxshi ta’sir etadi, organizmda mo d da almashinuvini yaxshilaydi, semirishni oldini oladi. Bunday tashqari yurish davomiyligini asta-sekin oshirib borish yurakda qon aylanishini yaxshilanishiga yordam beradi. Yurish vaqtida oyoq harakati nasos mexanizmiga o’xshab ishlaydi va nafaqat oyoqda balki, butun organim z da qon aylanishini yaxshilanishiga olib keladi. Faoliyat davrida harakatni etarli bo’lmasligi bilan bog’liq holda muskullarni faoliyatini etarli bo’lmasligi organizm holatiga birdan ta’sir etadi. Gipokineziya va gipodinamiyalarning xavfliligi uchun kasallarga ham uzoq vaqt krovatda harakatsiz yotishga ruxsat berilmaydi. Harakat faolligini etarli bo’lmasligi yurak-qon tomir va asab sistemalarining kompensator qobiliyatiga birinchi o’rinda salbiy ta’sir etadi. Ish joyida kun b o’ yi oyoqda tik turib ishlovchilarda harakat faolsizligi kuzatiladi. Stanok oldida kun b o’ yi bir holatda ishlash oyoqda qon aylanishini yomonlashtiradi va bu vena qon tomirini kengayishi va teri ostidan k o’ karib qolishi bilan amalga oshadi. Doimiy oyoqda tik

turib ishlashda vaqti soati kelib mushaklar qayishqoqligi yo’qotilib, to’qimalar harakatlanuvchanligini kamaytiradi. Turib ishlashdan o’tirib ishlash organizmga ancha yengillik tu g’ diradi. Bunda tayanch maydoni oshadi, oyo q muskullariga statik yuk tushmaydi, yurak-qon tomirlari sistemasi ishini yyengillashtiradi. Ammo o’tirib ishlashda harakat faolligining kamayganligi bois ma’lum darajada organizmda gipokineziya va gipodinamiya kuzatilishi tufayli o’zining salbiy tomonlariga ham egadir. Gipodinamiya va gipokineziyaga qarshi kurashning eng yaxshi vositalari jismoniy mash q yoki jismoniy tarbiya bilan kompleks shug’ullanish hisoblanadi. Zararli odatlarni inson organizmiga va faoliyatiga ta’siri Tibbiyot amaliyotida spirtli ichimliklarga, sigaret chekishga, n a rkotik va toksik moddalarga ruju qo’yish zararli odatlarga kiradi. Spirtli ichimlikka ruju qo’yish asta-sekin mastlik va so’ng alkogol holat bilan tugaydi. Hozirgi vaqtda ichimlik ichish, alkogol holatga tushish kam bo’lsada yoshlar (o’quvchilar, talabalar) o’rtasida ham uchrab turganligi sir emas. Shu sababli bu salbiy holatga qarshi k u rashish, uni oldini olish har bir davlatning har doim birinchi darajali vazifalaridan bo’lib kelgan va shunday bo’lib qoladi. Bu tadbirlarga xukumat darajasida e’tibor qaratilishi juda muhimdir. Chunki xalq sog’ligi, o’ sib kelayotgan yosh avlodlar sog’ligini saqlab qolish nuqtai nazaridan asoslanadi. Bunday salbiy holatlarga nisbatan jiddiy qarshi kurash tadbirlarini doimiy olib bormaslik aholining ma’lum qatlami orasida narkotik, toksik kabi moddalarga ruju qo’yishga olib keladi. Buning natijasida narkotik moddalarni i ste’mol qilish kengayadi. Yoshlardagi bunday zararli odatlar irsiyat orqali ham ota-onadan, oila muhitidan farzandga o’tishi mumkinligi tibbiy ekspyertizalarda ham aniqlangan. Rossiya mamlakatining tibbiy statistikasi so’ngi yillarda mamlakatda 1) yurak-qon tomirlari, onkologik kabi og’ir kasalliklarni; 2) o’ limni;

3) zararli odatlarga ega bo’lgan fuqarolar o’rtasida jarohatlanishlarni sezilarli darajada oshganligini ko’rsatadi. Buning natijasida o’rtacha umr yoshi pasayganligini (ayniqsa yerkaklarda 58 yoshgacha) ko’rsatmoqda. Ushbu statistika hayotdan ko’z yumgan odamlarning 50 foizi zararli odatlar bilan shug’ullanib kelgan kishilar ekanligini tasdiqlaydi. Alkogol ichimliklarni inson organizmiga ta’siri qadim zamonlardan juda asosli o’rganilgan. XIX asrdayo q taniqli nemis shoiri Gyote o’zining maqolalarini ng birida: «Vino odamlarning tan sog’ligini o’ldiradi, aqliy qobiliyatini o’ldiradi, oilaviy iqtisodiy sharoitini o’ldiradi va bulardan ham eng dahshatlisi inson qalbini va ularning avlodini o’ldiradi» deb yozib q oldirgan. XX asrning boshlarida amyerikalik yozuvchi D.London quyidagicha yozadi. «Alkogol – bu insonni yoshligini kemiradigan, kuchini yo’qotadigan, energiyasini yakson qiladigan, odamni tug’ilishda gi eng yorqin rangini o’ldiradigan, qadimdan insoniyatni tirik o’ lik ka aylantirishga , undan jirkanch nusxa yasashga kirishgan takabburlikning tug’ilishidir». SHu sababli bu jirkanch illat bilan qarshi kurashish har bir ta’lim muassasasida, oilada ma’naviy ishlarni yuksak darajada yo’lga qo’ yish orqali amalga oshirilishi maqsadga muvofiq. Alkogol ichimliklar asosan (S 2 N 5 ON etil spirtdagi) etanolning narkotik ta’siri uchun iste’mol qilinadi. Uning kichik dozasi kayfiyatni ko’tarish orqali organizmda o’ y g’ o q lik baxsh etadi, ko’prog’i o’zini nazorat qilishni kuchsizlantiradi va bo’shashishga olib keladi. Inson alkogol ichimlik iste’mol qilganda uning katta qismi qonga oshqozon orqali, kichik qismi esa qizil unga ch orqali so’riladi. Alkogol ichimlikning qonga so’rilish tezligi bu ichimlikning konsentrasiyasiga bog’liq b o’ ladi. Gazaksiz ichilgan alkogol ichimliklar qonga juda tez so’riladi. Ovqat alkogolni qonga s o’ rilishini sekinlashtirib, uning qondagi miqdorini 2 baravar kamaytiradi. Kuchli charchash, miya jarohati, ruhiy kasallik, zaharlanish, infeksiyalar alkogolga organiz m qarshiligini pasaytiradi, iflos havo, yuqori harorat va uni birdan o’zgarishi mast bo’lish vaqtini tezlashtiradi. Qonga s o’ rilgan alkogol asosan jigarda va kam darajada qonda q ayta ishlanadi. Faqat 6 dan 10 % gacha alkogol o’zgarmagan ko’rinishda buyraklar, teri bezlari va o’ pka

orqali ajraladi. Alkogolni tanada oksidlanish tezligi 1 kg o g’ irlikka soatiga 100 g ni tashkil etadi. Bunday tezlikda organizm tomonidan (etarli gazak bilan) iste’mol q ilingan 1 shisha alkogolni q ayta ishlash uchun taxminan bir kun talab etiladi. Har qanday tarkibdagi alkogol spirtli ichimliklar dori bo’laolmaydi, bakteriya va viruslarni o’ ldira olmaydi. Spirtli ichimliklar bilan o’zini davolash yaxshi oqib a tlarga olib kelmaydi. Alkogol ichimlik hujayralarni yangilash uchun zarur moddalarni qonga o’tishiga t o’ sqinlik qiladi. Vrachlar alkogol ichimlikni markaziy asab sistemasiga ta’sir qiluvchi z ahar deb hisoblashadi. Bu ta’sir natijasida bosh miya qatlamida tormozlash jarayoni kuchsizlanadi va insonda o’z xarakterini nazorat qilish birdan pasayadi. Alkogolga ruju qo’ygan insonlarda uni iste’mol qilmaydigan odamlarga nisbatan yurak-qon tomirlar kasalligiga chalinish 2 baravar, ovqat hazm qilish organi kasalligiga 18 baravar, nafas olish organlari kasalligi 4 baravar bo’lishi ma’lum. Alkogolni yerkaklarning jinsiy organlariga salbiy ta’siri etishi, hatto uning funksiyasini butunlay to’xtashiga ham sabab bo’lishi aniqlangan. Tibbiyot statistikasi ko’rsatadiki , alkogol inson organizmi immuniteti sitemasi faolligini pasaytiradi, buning natijasida alkogol odamlar ko’pincha og’ir kasallanadi, ko’pchilik kasalliklari surunkali formaga aylanadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1.O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi . Toshkent, ,,O’zbekiston", 1992 y. 2. Barkamol avlod - O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. Toshkent « SHarq",1998 y. 3 .O’zbekiston Respublikasini Mehnat kodeksi Toshkent, 1996 y. 4.O’zbekiston Respublikasining “Mehnatni muhofaza qilish to’g’risida”gi Qonuni Toshkent, 1993 y. 5.V.S.Alekseev, E.O.Murodova, I.S.Dav ы dova. Bezopasnost jiznedeyatelnosti «Prospekt» Moskva-2006 g. 6.O. Q udratov, T. G’ aniev. Hayotiy faoliyat xavfsizligi. Toshkent. «Mehnat»-2004. 7. H .E. G’ oipov. Mehnat muhofazasi. Toshkent. «Mehnat»-2000. 8. O’ .R.Boynazarov. Hayot faoliyat xavfsizligi. Ma’ruza matnlari to’plami. Qarshi- 2000. 9. G’ .E.YOrmatov. Hayot faoliyat xavfsizligi (Ma’ruza matnlari to’plami), Toshkent-2003 10. Bezopasnost jiznedeyatelnosti. Pod ob щ ey redaksiey doktora texn. nauk, professora S.V.Belova. Moskva, «V ы sshaya shkola» 2003.

Похожие

Hayot faoliyat xavfsizligini taminlashni huquqiy me’yoriy va tashkiliy asoslari

Sоg’lоm turmush tаrzi аsоslаri vа uning hаyot fаоliyat хаfsizligini ta’minlashdаgi o’rni

Hayot faoliyati xavfsizligi asoslari

Hayotiy faoliyat xavfsizligining nazariy asoslari

Hayot faoliyati xavfsizligini ta’minlash asoslari