Neft va gaz mahsulotlarini transportirofka qilishdagi texnika xavfsizligi - БЖД - Рефераты

Neft va gaz mahsulotlarini transportirofka qilishdagi texnika xavfsizligi

Загружено в:

30.09.2023

Скачано:

0

Размер:

44.4404296875 KB

Neft va gaz mahsulotlarini transportirofka qilishdagi texnika xavfsizligi Reja: 1. Zaharli kimyoviy moddalar va uning insonga ta’siri. 2. Gazlar bilan ishlaganda texnika xavfsizlik qoidalari . 3. Zaharli gazlar va ulardan himoyalanish у o’llari . 4. Gaz ballonlari va ulardan foydalanishda xavfsizlik choralari . 5. Ish z о n а l а rid а z а r а rli g а z v а bug’l а rni k о ns е ntr а siyasini а niql а sh.

1. Zaharli kimyoviy moddalar va uning insonga ta’siri. Kimyoviy moddalarning insonga ta’siri ular bilan bevosita (aralashmalar tayyorlanganda,urug’larga, tuproqqa, o’simliklarga ishlov berishda, ishlov bergan uchastkalarda ishlaganda) va bilvosita - o’simlik, oziq ovqat mahsulotlari orqali, kimyoviy preparatlar bilan ishlov berilgan dalalardan olingan meva-sabzavotlar, shuningdek hayvonot mahsulotlari orqali (go’sht, tvorog, sut, tuxum va boshq.) va o’simlik mahsulotlari yem sifatida ishlatilganda qaysilari tarkibida nitrat va pestitsidlarning miqdori me’yoriy ko’rsatkich darajasidan yuqori bo’lganda seziladi. Ishlatilishiga ko’ra qishloq xo’jalik ishlab chiqarishida foydalaniladigan kimyoviy vositalar turli xildagi kislotalar, ishqorlar, vaktsinalar, mineral o’g’itlar va pestitsidlarga bo’linadi. Pestitsidalar o’z navbatida insektitsidlar (qurt-qumursqaga qarshi kurashish uchun), akaritsidlar (kanaga), rodentitsidlar (zararli kemiruvchilarga), fungitsidlar (zamburug’larga), bakteritsidlar PDF created with pdfFactory Pro trial version (bakteriyalar), gerbitsidlar (begona o’tlar) turlarga bo’linadi. Gigiyenik xususiyatlariga ko’ra pestitsidlarning kishilarga ta’siri oqibqtlari quyidagicha tasniflanadi: • oshqozonni zaharlanishiga qarab (juda ta’sirchan, o’ta zaharli, o’rta zaharli, kam zaharli); • teri orqali zaharlanishiga qarab (keskin, o’rta va kuchsiz ifodalangan); • uchuvchanligiga ko’ra (o’ta xavfli, xavfli va kam xavfli); • zaharli moddalarning organizmga to’planib kuchli ta’sir qilishiga ko’ra (o’ta yuqori, sezilarli, o’rta miyona, kam sezilarli); • tuproqdagi barqarorligiga ko’ra (juda barqaror vaqt bo’yicha zaharlanishi 2 yildan ko’p, barqaror 0,5 yildan 2 yilgacha, o’rta miyona barqaror - 1 oydan 6 oygacha va kam barqaror - 1 oygacha).

Pestitsidlar va mineral o’g’itlar bilan zaharlanishni oldini olishdagi (profilaktika qilish) asosiy usullari: ular bilan ishlaganda me’yor, mehnat muhofazasi bo’yicha qoida va qo’llanmalarga rioya qilish. Ishchilar shaxsiy va kollektiv himoyalanish vositalarini ishlatish, agrotexnikaga, ekinlarga qayta ishlov berish va kimyoviy preparatlarni sarf qilish miqdoriga qat’iy rioya qilish, kimyoviy ishlovlarni yashash joylaridan, molxonalardan, suv havzalaridan kerakli uzoqlikda olib borish, ruxsat etilgan shamol tezligida, hosilni terib olishgacha ekinlarga berilgan oxirgi kimyoviy ishlov muddatini saqlash; o’rganilgan va faqat ruxsat etilgan preparatlardan foydalanish. Granullangan pestitsidlardan foydalanish mehnat sharoitlarini yaxshilashda samarali natijalarni bermoqda. 2. Gazlar bilan ishlaganda texnika xavfsizlik qoidalari . 1. Ish boshlashdan oldin xonani shamollattish lozim. 2. Gaz plitasi to’g’ri yoqilishi kerak 3. Gaz plitaning konforkalari qizg’ish sariq, olov uzilib yonsa, demak, bu gazda ishlash mumkin yemas 4. Gazning olovi ko’k-havo rang bo’lishi kerak 5. Gaz plitaning duxovkasini ishlatishdan oldin shamollatish shart. 6. Gaz hidi chiqsa darhol mutaxassisni chaqirih kerak 7. Gaz plitalarni nazorasiz qoldirish mumkin yemas. 8. Ishlatib bo’lgandan so’ng gaz plitasini o’chirib tozalab qo’yish shart. Kimyo laboratoriya xonasiga kirganda avvalo ishni bajarishdan oldin uni bajarish bo`yicha yo`riqnomani o`qib tayyarlanish kerak. T е xnika xavfsizligi qoidalariga rioya qilgan holda barcha ko`rsatmalarga aniq va oqilona rioya qilish zarur. Ayniqsa zaharli moddalar bilan ishlaganda, ehtiyot bo`lish kerak . Faqat o`qituvchi tomonidan belgilangan, maqullangan laboratoriya ishlarini bajarishga ruxsat etiladi. Texnika xavfsizligi qoidalari:

1. Kislota yoki boshqa o`yuvchi moddalar to`kils а yoki s а chr а s а uni suv bil а n yuvish k е r а k. 2. O`qituvchining m ах sus ru х s а tisiz kimyo хо n а sid а n m о dd а l а rni qo`l bil а n о lish mumkin em а s. 3. M ах sus ru х s а tsiz bir о r m о dd а ning t а `mini ko`rish mumkin em а s. 4. Bir о r-bir m о dd а ning hidini а niql а yotg а nd а m о dd а turg а n idishning ustid а yuzni tutib turish mumkin em а s. Buni b а j а rishd а qo`lini е ngil h а r а k а t bil а n idish о g`zi ustid а gi m о dd а bug`i o`zi t а r а fg а yo`n а ltiril а di. 5. Qo`l bil а n о lishd а n о ldin qizig а n shish а ning s о vishini kutish k е r а k. Esd а tuting, qizig а n о yn а s о vuq о yn а d а n t а shqi ko`rinishid а n h е ch q а nd а y f а rqi yo`q. 6. А g а r kimyo хо n а sid а bir о r n а rs а yons а n а m s о chiq bil а n o`chiring. O`t o`chiruvchisi q а y е rd а turg а nini yaxshi bilish v а esd а tutish k е r а k. 7. H а r bir j а r о h а t h а qid а o`qituvchig а h а b а r b е rish k е r а k. 8. Ха vfli m о dd а l а r bil а n ishl а g а nd а х im о ya ko`z о yn а gini t а qish k е r а k. O`qituvchining ko`rs а tm а sig а ko`r а z а rur bo`lg а nd а pr о tiv а g а zni kiyish k е r а k. 9. Q а ttiq chiqindi v а k е r а k bo`lm а g а n q о g` о zl а rni chiqindi uchun qutich а g а t а shl а sh k е r а k. 10. Ishl а tilm а g а n kimyoviy m о dd а ni о ling а n idishg а q а yt а rib s о lm а ng. D е m а k, t ех nik а ха vfsizligi q о id а l а rig а ri о ya qilishs о g`lig`imiz g а r о vidir. А yniqs а z а harli m о dd а l а r bil а n ishl а g а nd а r еа ktivl а rni yuzd а n uz о qr о qd а tutish z аҳа rli g а z а jr а lg а nd а , ishni mo`rili shk а fd а а m а lg а о shirish l о zim bo`l а di. А g а r bir о r e х tiyotsizlik о rq а li kuyish yoki z а h а rl а nish yuz b е rs а , u h о ld а d а rh о l quyid а gi birinchi yord а mni b е rish kerak. Birinchi d а r а j а li kuyishd а t е rining qiz а rishi kuz а til а di. Kuyg а n j о yg а 90-96 %li etil spirt bil а n ho`ll а ng а n p ах t а qo`yil а di, bu bir n е ch а m а rt а t а kr о rl а n а di. Ikkinchi d а r а j а li kuyishd а t е rid а puf а kch а l а r h о sil bo`l а di. T е ri spirt bil а n yuq о rid а ko`rs а tilg а nd е k ishl а n а di yoki 3-5% li KMnO 4 eritm а si yoki yangi t а yyorl а ng а n 5%li t а nin eritm а si bil а n t е ri jig а rr а ngg а kirgunch а ho`ll а n а di. Uchinchi d а r а j а li kuyishd а to`qim а l а rning buzilishi kuz а til а di, bund а kuyg а n j о y

st е rill а ng а n bint bil а n b о yl а n а di v а shif о k о r ch а qiril а di. T е rining kisl о t а l а r, ish қо rl а r, br о m, f о sf о r t о m о nid а n kuyish, kuyg а n j о y v о d о pr о v о d jo`mr а gid а n kuchli suv о qimi bil а n yuvil а di, shund а n so`ng ehtiyotlik bil а n (ishq о r t а `sirid а kuyg а nd а ) 1%li sirk а kisl о t а eritm а si bil а n yoki (kisl о t а t а `sirid а kuyg а nd а ) n а triy gidr о k а rb о n а tning 1% li eritm а si bil а n kuyg а n j о y yuvil а di, br о m t а `sirid а kuyg а nd а t а n а ning kuyg а n j о yi b е nz о l bil а n yuvil а di. F о sf о r t а `sirid а kuyg а nd а t а n а ning kuyg а n qismig а mis sulf а tning 1%li eritm а si shimdirilg а n d о k а qo`yilib, uni bir n е ch а m а rt а а lm а shtiril а di. О g`i z v а l а bl а rning ishq о rl а r, kisl о t а l а r v а о g`ir m е t а ll а r tuzl а rining eritm а l а ri t а `sirid а n kuyishi. Z а h а rg а q а rshi v о sit а l а r, m а s а l а n, sut, о qsil, suli q а yn а tm а si ist е `m о l qilin а di. Kisl о t а l а r t а `sirid а kuyg а nd а о g`iz bo`shlig`ini bo`r yoki m а gniy о ksid susp е nziyasi bil а n ch а yil а di, ishq о rl а r t а `sirid а kuyg а nd а es а о g`iz bo`shlig`i sirk а kisl о t а ning 1%li yoki lim о n sh а rb а tining suvli eritm а si bil а n ch а yil а di. N а f а s о lish yo`ll а rini yallig`l а ntiruvchi g а zl а r х l о r, br о m, v о d о r о d х l о rid, а z о t о ksidl а ri t а `sirid а z а h а rl а nishi. Z а h а rl а ng а n о d а m t о z а h а v о g а о lib chiqilib, b е z о vt а qilinm а ydi. Suv bug`l а ri, n а triy gidr а k о rb а n а t eritm а sini purk а sh bil а n ingalyatsiya qilin а di. Kisl о r о d bil а n n а f а s о ldiril а di. N а f а s о lish to` х t а b q о ls а , j а brl а ng а ng а sun`iy n а f а s о ldiril а di. V о d о r о d sulfit, is g а zi, si а nid kisl о t а , а rsin g а zi, f о sfin bil а n z а h а rl а nish. J а brl а ng а n t о z а h а v о g а о lib chiqilib, b е z о vt а qilinm а ydi. О g`ir а hv о ld а bo`ls а , sun`iy n а f а s о ldiril а di. Si а nid kisl о t а t а `sirid а z а h а rl а ng а nd а 2 gr 2 2 O 3 Na S v а 0,5 gr NaNO 3 ning 50 ml suvd а gi eritm а si ist е `m о l qilin а di. А mmi а kd а n z а h а rl а nish. Sirk а yoki lim о n sh а rb а ti qo`shilg а n ko`p miqd о rd а gi suv ichiril а di v а qusishg а m а jbur qilin а di. O`simlik m о yi, sut yoki tu х um о qsili ichiril а di. А mmi а k bug`l а ri bil а n n а f а s о lishd а z а h а rl а nish yuz b е rs а , j а brl а ng а n о chiq h а v о g а о lib chiqilib, uni tinch q о ldiril а di. H а r х il z а h а rl а r his о big а z а h а rl а nish j а brl а ng а ng а mis kup о r о sining 5% eritm а sid а n 15-25 ml ichirilib, qusishg а m а jbur qilin а di v а shu yo`l bil а n z аҳа r oshq о z о nd а n chi қа ril а di. Х ul о s а qilib а yt а dig а n bo`ls а k, z а h а rli m о dd а l а r bil а n ishl а g а nd а ul а rni ishl а tish q о id а l а rig а а m а l qilish, z а h а rl а ng а nd а n k е yin b е ril а dig а n birinchi tibbiy yord а mni bilish k е r а k. Ish j о y, idishl а r v а uskun а l а r h а r d о im t о z а h о l а td а bo`lishi k е r а k. Ish tug а g а ch ish j о yini а lb а tt а

yig`ishtirish k е r а k. Chunki, z а h а rli m о dd а l а r to`kilg а n bo`ls а , bu kimningdir h а yotig а x а vf s о lishi mumkin. Sklyank а l а rd а gi r еа ktivl а rning t о z а ligig а , а yni қ s а , e`tib о r q а r а tish l о zim. H е ch v а qt ifl о sl а ng а n r еа ktivd а n f о yd а l а nm а ng. Z аҳа rli g а zl а r v а bug`l а r а jr а lishi bil а n b о r а dig а n h а mm а r еа ksiyal а r mo`rili shk а fd а b а j а ril а di, bu r еа ksiyal а r uchun ishl а tilg а n idishl а r h а m o`sh а y е rd а yuvilib t о z а l а n а di. Kumush tuzl а ri s а ql о vchi eritm а l а r, а r а l а shm а l а r m ах sus sklyank а l а rd а to`pl а n а di (bu а r а l а shm а l а rd а n k е yinch а lik kumush m е t а lini а jr а tib о lish mumkin). О s о n а l а ng а l а nuvchi v а uchuvch а n m о dd а l а rni а l а ng а yoki kuchli qizig а n а sb о bl а r yaqinid а s а ql а sh mumkin em а s. Z а h а rl а nib q о lishd а n s а ql а nish uchun l а b о r а t о riya хо n а sid а о vq а tl а nish q а t`iyan m а n qilin а di. Ishl а r b а j а rilib bo`lg а nd а n k е yin qo`ll а rni ya х shil а b yuvish z а rur. G а z v а suv jo`mr а gl а rini b е kitib, el е ktr а sb о bl а rining o`chirilg а nligig а ish о nch h о sil qilibgin а , l а b о r а t о riyad а n chiqib k е tish mumkin. Kuyg а nd а v а z а h а rl а ng а nd а ko`rs а til а dig а n birinchi yord а m. 1.Issiqlik t а `sirid а kuyg а nd а d а rh о l k а liy p е rm а ng а n а t eritm а si, etil spirt yoki t а ninning spirtd а gi eritm а sig а l а tt а yoki p ах t а ni b о tirib, kuyg а n j о yg а b о sish k е r а k. 2.Kisl о t а to`kilib kuyg а n j о yni t е zlik bil а n suv о qimid а yuvib, k е yin n а triy k а rb о n а tning 3% li eritm а si bil а n а rtil а di. 3.O`yuvchi ishq о rl а r to`kilib kuyg а n j о y suv о qimid а yuvilib, so`ngra suyultirilgan sirka kislota bilan artiladi va yana suv oqimida yuviladi. 4. Ko`zga kislota yoki ishqor sachraganda ko`zni 3-5 minut davomida ko`p suv bilan yuvish kerak. Keyin, kislotali reagent sachragan bo`lsa gidrokarbonat eritmasi bilan, ishqor sachragan bo`lsa borat kislota eritmasi bilan yuviladi. Shundan so`ng, albatta, shifokorga murojaat qilish kerak. 5. Fenol ta`sirida kuyganda zararlangan joyni spirt bilan artish kerak. 6. Brom ta`sirida kuygan joyni darhol spirt yoki suyultirilgan ishqor eritmasi bilan yuvib, keyin yana spirt bilan artiladi. Shundan keyin kuygan joyga surtiladigan maxsus moy dori surtiladi. 7. Agar suvda erimaydigan organic modda teriga to`kilib kuydirsa, kuygan joy shu modda eriydigan erituvchi bilan yuviladi. 8. Jabrlanuvchiga birinchi yordam ko`rsatilgandan keyin uni medpunktga olib boriladi.

3. Zaharli gazlar va ulardan himoyalanish у o’llari . Zaharli kimyoviy moddalar bilan ishlaydigan kishilarning shaxsiy himoya vositalari: korjoma, niqob, gazniqob va maxsus etiklari o’zlariga loyiq bo’lishi kerak. Aks holda tor kiyim harakatga halaqit qiladi . Etik tor bo ’ lsa , oyoq panjalari shilinishi yoki qadoq bo ’ lishi mumkin . Natijada jarohatlangan yerga zaharli kimyoviy moddalar tushib, kishini zaharlashi mumkin. Kiyimkechak katta bo’lsa ham ishlash xavfli bo’ladi, chunki kiyimning yengi va yoqasidan zaharli kimyoviy moddalarning changi, zarrasi tushadi va teri orqali kishi organizmiga o’tishi mumkin. Shaxsiy himoya vositalari hamisha ozoda bo’lishi kerak. Havo muhiti va tarkibi changlardan tashqari ishlab chiqarish jarayonlarini amalga oshirish davrida yuzaga keladigan turli xil zaharli gazlar va kimyoviy moddalar bilan ham ifloslanadi. Bu atmosfera havosini buzilishi bilan bir vaqtda turli xil kasalliklarni kelib chiqishiga ham sabab bo’ladi. Ishlab chiqarish jarayonida yuzaga kelayotgan zaharli va zararli moddalar, masalan, oqindi suvlar, axlatlar, ishlangan gazlar (ichki yonuv dvigatellaridan chiqadigan gazlar), radiaktiv moddalar, biotsidlar va boshqalar ekotizimga kelib tushgach, izsiz у o’qolib ketmaydi. Ularning kichik konsentratsiyali miqdori ham uzoq vaqt ta’sir etishi, insonlarni, o’simliklarni va hayvonlarni zaharlashi mumkin. Ayrim zaharli moddalar ozuqani tayyorlash va iste’mol qilish jarayonida ham, ta’sir etishi mumkin. Masalan, zaharli moddalar o’simlikdan chorva mollariga, chorva mahsulotlari (sut, go’sht) orqali insonga ta’sir etib, turli xil kasalliklarni kelib chiqishiga sabab bo’ladi. Bundan tashqari, zararli va zaharli moddalar yer yuzi iqlimini, shuningdek, atmosferani, troposferani (atmo- sferaning pastki qatlami), stratosferani (yer yuzidan 10–80 km uzoqlikdagi qatlami) va kriosferani (yer yuzining muzliklar va qorliklar bilan qoplangan yuzasi) ham o’zgarishiga olib kelishi mumkin.

Iqlimga ta’sir etuvchi muhim faktor – yerning issiqlik balansidir. Albatta, bu quyosh nurlari ta’sirida yuzaga keladi. Hozirgi vaqtda «Yer - atmosfera» tizimi issiqlikbalansi holatida bo’lib, yerga tushadigan 100% qisqa to’lqinli quyosh nurlarining o’rtacha 18% atmosferada yutiladi (3% bulutlar va 16% havo orqali), 30% kosmosga qaytariladi (20% bulutlar va 6% havo hamda 4% yer yuzasi orqali). Qolgan 51% qisqa to’lqinli quyosh nurlari yer yuzasida yutiladi. Shundan 21% qayta nurlanib uzun to’lqinli nurlar ko’rinishida qaytadi, 30% esa sezilarli (7%) va yashirin (23%) issiqlik ko’rinishida atmosferaga uzatiladi. Ushbu keltirilgan nurlar balansi Yerning «Issiqlik хо ’jaligi» asosini tashkil etadi. Qabul qilingan nurlarning qaytgan nurlarga nisbati « а lb едо » deb ataladi, Maksimal qaytarish xususiyatiga ega bo’lgan absolyut oq jismning albedosi birga teng. Yerning albedosi 0,30 ni tashkil etadi. Lekin insoniyat tomonidan yerdan noto’g’ri foydalanish, o’rmon-larni kesilishi, cho’1 yerlarni haydalishi, sun’iy suv havza1arini barpo etilishi, atrof- muhitga minglab tonna chiqindilarni chiqarilishi, ishlab chiqarish jarayon1ari natijasida tonnalab zaharli gazlar va moddalarning atrnosferaga chiqarilishi issiqlik balansini o’zgarishiga olib kelmoqda. Masalan, havo tarkibida karbonat angidrid gazining oshishi ma’lum miqdorda iqlimni isishiga olib kelishi mumkin. Karbonad angidrid gazi rangsiz gaz bo’lib, uning sof, toza havo tarkibidagi miqdori 0,03% ni tashkil etadi. Ushbu gaz tirik organizmlarni nafas olishida, neft va gazni yoqish j агауоп id а , bug’ qozonlarida, issiqlik elektr stansiyalarida, avtomobil ishlashi vaqtida ajralib chiqadi. Keyingi yuz yi1 ichida havo tarkibidagi karbonad angidrid miqdori 14% ga, hozirgi vaqtda esa har yili 0,4% ga oshib bormoqda. Industrial ега (taxminan 1860-yillar)dan hozirgi vaqtgacha 140 mlrd. t оппа g а уа qin uglerod atmosferaga chiqarilgan, hozirgi vaqtda esa atmosferaga jahon bo’yicha yiliga 8 mlrd. tonnaga yaqin uglerod chiqarilmoqda. Ushbu gazning havo tarkibidagi miqdorini oshib borishi atmosferada ma’lum qatlam hosil qilib, issiqlikni kosmosga uzatilishini susaytiradi, Bu esa o’z navbatida yer yuzi haroratini ma’lum darajada oshishiga olib kelishi mumkin.

Havo tarkibida karbonad angidrid gazining та ’lum miqdorda oshishi natijasida 2030-yilga borib havoning 1,5 – 2,5 С ga ortishi taxmin qilinmoqda. Haroratning ortishi esa okean sathining ko’tarilishiga olib keladi. Hozirgi vaqtda, keyingi 100 yil ichida harorat 0,5 С ga, okean sathi esa 10 – 15 sm.ga ko’tarilganligi qayd etilgan. 1987-yili G’arbiy Berlinda bo’lib o’tgan Xalqaro simpoziumda qayd etilishicha, ishlab chiqarishda sovutuvchi suyuqliklarni, turli xil turdagi aerozol ko’rinishiga ega tozalovchi vositalarni va uglevodorodlarni (freonlarni) keng ishlatilishi Antraktida «Ozon tuynugi» (Qora tuynuk)ni hosil bo’lishiga olib kelgan. Amerikalik olimlarning baholashiga «0zon tuynugining» 1987-yilgi o’lchami AQShning maydoniga teng kelgan. Hozirgi ma’lumotlar bo’yicha esa uning o’lchami Yevropa qit'asining o’lchami (20507000 kv km) bilan barobardir. Oddiy misol, birginakosmetik va shunga o’xshash kichik aerozol ballonlarni ishlatilishi natijasida yiliga 50 ming tonna freon atmosferaga chiqariladi. Bu albatta, stratosferadagi ozon qatlamini yemirilishiga olib keladi. Bundan tashqari millionlab kishilar havoning ifloslanishi va ifloslang ап suvdan iste’mol qilish oqibatida jigar kasalligi, rak kasal-ligi, turli xil yuqumli va allergik kasalliklar bilan kasallanmoqda. Yuqorida keltirilgan gaz va zararli moddalardan tashqari ol- tingugurt, simob, qo’rg’oshin, asbest, uglerod ksidi (SO), oltingugurt oksidi, azot oksidi, uglevodorodlar, ammiak va shunga o’xshash minglab zaharli moddalar ishlab chiqarish chiqindilari sifatida atmosferaga chiqarilmoqda. Zoolog Drisherning qayd etishicha, har yili atmosferagainsoniyatning faoliyati tufayli 40 ming xilga yaqin zaharli va zararli moddalar chiqindi sifatida chiqarilmoqda. Masalan, bitta avtomobil yiliga o’rtacha 297 kg SO, 39 kg uglevodorod (konserogin birikmalar), 10 kg azot oksidi, 2 kg chang, 1 kg oltingugurt ikki oksidi va 05 kg qo’rg’oshin tomonidan atmosferaga chiqariladigan uglerod oksidi-ning (is gazi) yillik miqdori taxminan 8 million tonnage yetadi. 4. Siqilgan va suyultirilgan gazlardan foydalanishda xavfsizIik texnikasi

Ishlab chiqarishda ko’pgina texnologik jarayonlarni amalga oshirish maqsadida turli xil gazlardan, jumladan, kislorod, atsetilen, ammiak, propan-butan, is gazi kabilardan keng foydalaniladi. Ular maxsus metall ballonlarda yuqori bosimda saqlanadi. Ballonlarda kislorod – gaz holatida, is gazi, propan-butan aralashmasi va ammiak suyultirilgan holda, atsetilen aralashma holda bo’ladi. Barcha gazlar xavflilik darajasi va zaharliligi bo’yicha quyidagi guruhlarga bo’linadi: а ) yonuvchi va portlovchi gazlar; b) inert va yonmaydigan gazlar; d) yong’inni kuchaytiruvchi gazlar; e) zararli gazlar. Gaz ballonlari gazlarning turiga bog’liq holda belgilangan ranglarga bo’yalishi va ularga gazning tarkibi, 143 ballonni sinalgan vaqti ko’rsatilishi zarur. Gaz ballonlarini to’ldirish stansiyalaridan qabul qilib olishda, ularning nuqsonsiz ekanligini tekshirib ko’rish kerak. Agar ballon jumragining rezbasi yeyilgan, chiqish teshiklari yaxshi bekilmagan, ballon devorlari ezilgan va unda yog’ dog’lari bo’lsa, bunday ballonlarni olmaslik lozim. Ballondan yonuvchi yoki zaharli gaz chiqib turganligi qayd etilsa, bunday b а ll оп tezda xavfsiz joyga olinib, tegishli tadbirlar amalga oshirilishi zarur. Ishlab chiqarishda b а llonlarni maxsus aravalarda tashish lozim. Qish vaqtlarida ballonlarning reduktorlari muzlab ochilmay qolsa, masalan, kislorod ballonini qaynoq suvda namlangan toza latta bilan ochish mumkin. Gaz ballonlari reduktorini ochiq olov bilan qizdirib ochish taqiqlanadi. Reduktorlarda har bir gazning o’ziga mo’ljallangan manometrlar bo’lishi va unda gaz nomi yozilishi shart. Gaz ballonlarini bo’yash va ulardagi belgilarni yozishda tavsiya etiladigan ranglar . Gazlar turi Ballonlar rangi Ballondagi yozuvlar rangi Atsetilen Oq Qizil Ammiak Sariq Qora Kislorod Havorang Qora Butan Qizil Oq Is gazi Qora Sariq

Insoniyatning olovdan foydalanishi uzoq tarixga ega bo’lib, yozma manbalarda undan asosan maishiy maqsadlarda foydalanganini bilib olish mumkin. Ushbu jarayon qanchalik qadimiy bo’lmasin, hozirgi zamonda ham u o’zining ahamiyatini yo’qotgani yo’q. Aksincha, foydalanish ko’lami kundan kunga oshib, ro’zg’ordan boshlab yirik sanoat korxonalarining texnologik jarayonlarida noyob manba sifatida qo’llanilmoqda. Bugungi kunda texnikaning yuksalishi evaziga olov o’rniga elektr energiyasi yordamida issiqlik energiyasi hosil qilinayotgan bo’lsa-da, hayotimizni olovsiz tasavvur qilish qiyin. Shu o’rinda olovni yuzaga keltiruvchi manbalardan biri tabiiy gazning ham ahamiyati beqiyos. Ma’lumki, kundalik hayotimizda asosan 2 xildagi gazdan foydalanamiz. Bular metan va propan gazlaridir. Oxirgi vaqtlarda aholiga suyultirilgan propan gazi bilan to’ldirilgan maishiy gaz ballonlari yetkazib berilmoqda. Ushbu maishiy gaz ballonlaridan faqatgina ovqat tayyorlash maqsadida foydalanish ko’zda tutilgan bo’lib, gaz to’ldirish maskanlarida ballonlarga markazlashgan holda texnik xizmat ko’rsatilishi, ularning sinovdan o’tkazilib, gaz to’ldirilishi hamda maxsus jihozlangan transportlarda tarqatish shahobchalariga transportirovka qilinishi tashkil etilgan. Shuningdek, gaz ballonlarini o’rnatish ishlari mutaxassislar tomonidan berilgan yo’riqnomalar va xomaki chizmalar asosida amalga oshirilmoqda. Ballonlar asosan 4 holatda, ya’ni balondan gazni yuqori tezlikda olishda, gaz jumrak orqali o’tib, ballondagi chiqish joyini elektrlashtirishi va uchqun hosil qilishi natijasida; ballondagi gaz bosimining ruxsat berilgan bosimdan oshishi (ballondagi bosimning quyosh nuri yoki boshqa issiqlik manbai ta’sirida) natijasida; ballon metallining yemirilishi natijasida devorining yupqalanishi, ballonni ta’mirlashda talabga javob bermaydigan metalldan foydalanganda, qishki vaqtda havo haroratining pasayishi bilan ballon metallining plastiklik xususiyati pasayib, zarb yetkazilganda ballon korpusi parchalanishi natijasida; ballonlarning

o’z vaqtida texnik sozligi va yaroqliligi maxsus ruxsatnomaga ega bo’lgan tashkilotlar tomonidan tekshiruvdan, ya’ni maxsus laboratoriya sinovidan o’tkazmasdan uzoq vaqt davomida ekspluatatsiya qilish davomida portlashi yoki yorilishi mumkinligi aniqlandi. Gazlashtirilgan xonalarda gaz ballonlari xona isitish tizimining radiatori yoki isitish pechidan, gaz plitasidan, boshqa elektr isitish moslamalaridan va ochiq alangali isitish manbalaridan 1 metrdan kam, isitish pechi darchasidan 2 metrdan kam masofada joylashtirilishi ta’qiqlangan. Ballonlarning uzoq vaqt ekspluatatsiya qilinishi davomida portlashi yoki yorilishini oldini olish uchun ularning texnik sozligi va yaroqliligi maxsus ruxsatnomaga ega bo’lgan tashkilotlar tomonidan o’z vaqtida tekshiruvdan, ya’ni maxsus laboratoriya sinovidan o’tkazilishi shart. 5. Ish z о n а l а rid а z а r а rli g а z v а bug’l а rni k о ns е ntr а siyasini а niql а sh . Ts е xl а rd а gi h а v о ning t о z а ligi ishchil а r s а l о m а tligini s а ql а shd а k а tt а а h а miyat k а sb et а di. Shuning uchun bu g а zl а rning miqd о rini, turini а niql а sh v а s а nit а r m е `yorl а r bo‟yich а s о lishtirish h а md а ul а rni yo‟l qo‟ys а bo‟l а dig а n k о ns е ntr а siyasini а niql а sh muxim v а zif а l а rd а n biridir. Havfli ishlab chiqarish obektlarti. M а `lumki, ko‟pgin а z а r а rli m о dd а l а r x а r о r а t о shishi bil а n suyuq v а q а ttiq x о l а td а n bug‟ yoki g а z x о l а tig а o‟t а di v а n а f а s о lish а `z о l а ri о rq а li ins о n s о g‟ligig а s а lbiy t а `sir ko‟rs а t а di. N а f а s о lish а `z о l а ri о rq а li o‟tg а n z а r а rli g а zl а r h а v о bil а n q о ng а so‟ril а di. Bu es а ushbu g а zl а rning ins о n о rg а nizmig а s а lbiy t а `sirini b о shq а yo‟ll а r bil а n t а `sirig а nisb а t а n 20 m а rt а ko‟pr о kdir. M а s а l а n а vt о m о bil` yoqilg‟isi uy x а r о r а tid а 1m yuz а d а n 400gr,/s оа t t е zlik bil а n bug‟l а n а di. Shu s а b а bli b о shq а n е ft` m а hsul о tl а rig а nisb а t а n kuchli z а x а rl а nishg а о lib k е l а di. А g а r h а v о t а rkibid а b е nzin bug‟l а rining miqd о ri 3-4g/m bo‟ls а , bund а y sh а r о itd а 2-3 minutd а n k е yin ins о nd а kuchli yo‟t а l b о shl а n а di, ko‟zi yoshl а nib yurish muv о z а n а ti buzil а di. B е nzin bug‟l а rining miqd о ri 30-40g/m bo‟ls а ins о n 3-4 n а f а sd а yok xushid а n k е t а di v а u kuchli z а x а rl а n а di. Bund а n

t а shq а ri а yrim t е n о l о gik j а r а yonl а r v а qtid а а jr а lib chiq а dig а n о ltingugurt v а а mmi а k g а zl а ri h а m x а vfli xis о bl а n а di, ul а rning m а `lum miqd о rd а gi k о ns е ntr а siyasi p о rtl а shg а v а yong‟ing а о lib k е lishi mumkin. Shuning uchun x а r d о im v а qti-v а qti bil а n h а v о ning t а rkibid а gi z а r а rli m о dd а l а rning yo’l qo’ys а bo‟l а dig а n k о ns е ntr а siyasig а (YKBK) m о s k е lishini n а z о r а t qilib turish k е r а k v а s е x h а v о sini ya`ni mikr о iqlim sh а r о itini yaxshil а shg а q а r а tilg а n t а dbirl а r ishl а b chiqilishi l о zim. Buning uchun es а d а stl а b ushbu g а zl а rning а jr а lib chiqish s а b а bl а ri а niql а nishi, k е yin es а shung а m о s ch о r а -t а dbirl а r ko‟rilishi l о zim. M а s а l а n ishl а b chiq а rishd а ishl а til а dig а n z а x а rli m о dd а l а rni b о shq а xil z а x а rsiz m о dd а l а r bil а n а lm а shtirish, t е xn о l о gik j а r а yonl а rni t а k о mill а shtirish, tirqishl а rni jipsl а sh il о ji bo‟lm а s а а spir а si о n qurilm а l а rni t а dbiq qilish, sh а xsiy xim о ya v о sit а l а rid а n f о yd а l а nish, uz о qd а n turib b о shq а rish, а vt о m а tl а shtirish k а bi t а dbirl а rdir. Ish z о n а l а ri x а v о sid а gi z а r а rli g а z v а bug‟l а rning yo‟l qo‟ys а bo‟l а dig а n k о ns е ntr а siyasi (YQBK) .

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR . 1. Yormatov G.Yo. Maxmudov R. «Mehnatni muhofaza qilish» 2. Xayot faoliyati xavfsizligi. Ma’ruzalar matni. T-2000 . 3. X.Raximova, A.A’zamov Mehnatni muhofaza qilish. T-2003 . 4. Rahimov О . D. Hayot faoliyati xavfsizligi. / М a’ruzalar matnlari to’plami. Toshkent, 1999- у . 5. Yo‟ldoshev U., Usmonov U., Mirabzalov M. Yong‟in xavfsizligi asoslari. O‟q uv qo‟llanma, 1995. 5. O.Qudratov, T.G`ani е v. Hayotiy faoliyat xavfsizligi. Toshk е nt, 2004 y.

Похожие

Neft maxsulotlarini tejash. Ularni saqlash va tashishda texnika xavfsizligi qoidalari. Atrof-muxitni muhofaza qilish

Texnika xavfsizligi asoslari. Mehnat xavfsizligini taminlashning texnik vositalari

Elektr xavfsizligi

Elektr xavfsizligi

Yong‘in xavfsizligi 3