Ионлашган электромагнит ва лазер нурларидан ҳимояланиш - БЖД - Рефераты

Ионлашган электромагнит ва лазер нурларидан ҳимояланиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1782 KB

Ионлашган электромагнит ва лазер нурларидан ҳимояланиш Режа : 1.Ионлашган нурларнинг турлари, хусусиятлари ва нурларнинг инсон организмига таъсири. 2.Инсонларни ташқи ва ички нурланишлардан ҳимоялаш. 3.Радиоактив нурланиш манбалари мавжуд корхоналарда ишларни ташкил этиш. 4.Электромагнит майдонларидан ҳимояланиш. 5.Лазер нурларидан ҳимояланиш.

Таянч иборалар: Ионлашган нурлар, альфа- нурлар , бета- нурлар, гамма- нурлар, ретген нурлари, нейтрон нурлар, ички нурланиш, ташқи нурланиш, экспозициявий доза, сингдириладиган доза, эквивалент доза, ретгеннинг биологик активлиги, нурланиш дозалари, чегаравий миқдор, инсоннинг критик органлари, электромагнит майдон, лазер нурлари, электрли ташкил этувчи, магнитли ташкил этувчи. 1.Ионлашган нурларнинг турлари, хусусиятлари ва уларнинг инсон организмига таъсири. Қурилишда ва қурилиш ашёлари ишлаб чиқариш корхоналарида ионлашган нурлардан ишлаб чиқариш жараёнларини автоматлаштириш, буюмларни сифатини назорат қилиш, органик материалларнинг сифатини яхшилашда ишлатилади. Радиоактив изотоплардан қурилиш конструкцияларининг зичлиги, қалинлигини ва намлигини аниқлашда ва қурилиш майдонини гидрогеологик шароитларини ўрганишда қўлланилади. Юқоридаги ишларни олиб бориш уларнинг нурлантирилаётган материалнинг атом ва молекулаларига юқори даражада сингдириш ва ионлаштириш хусусиятларига асослангандир, булар радиоактив нурларининг ноёб хусусиятлари бўлиб ҳисобланади. Айрим кимёвий элементлари ўз-ўзидан ихтиёрий ядровий парчаланиш (реакция)лари вужудга келади, булар α- , β -, ва γ – кўринишида бўлади. Ионлашган нурлар турли хилдир, шулардан қурилишда беш хили ишлатилади: α - , β -, ва нейтрон нурланишлар, яъни заррачалар оқимидан иборат корпускуляр нурлари дейилади, ҳамда γ – ва ретген нурланиш, булар юқори частотали элекромагнит тўлқинларидан иборат бўлади. α- нурланиш гелий атоми ядросининг оқимидан иборат бўлиб, у унча катта бўлмаган сингдириш қобилиятига эга, ҳаво муҳитида 7...10 см масофага учади. Шунинг учун ҳам α - заррачаларидан ташқи нурланиш катта хавф туғдирмайди. Уларни организмга тушиши жиддий касалликларни келтириб чиқаради. β - нурланиш – радиоактив моддаларнинг парчаланишида

чиқариладиган электрон ва позитронлар оқимидан иборатдир. Ҳаво муҳитида уларнинг энг катта учиш масофаси 18 см ни ташкил қилади. α - заррачаларига нисбатан, кичик ионлашувга ва массаси енгил бўлганидан сингдирилиш хусусияти кўпроқни ташкил қилади. γ – нурланиш – гамма квантлар оқимидан иборат бўлиб, заррачаларнинг ўзаро таъсири ёки ядровий парчаланишдан юзага келади. Ушбу электромагнит нурланиш инсон организмига жуда катта хавф туғдиради, чунки бошқа нурларга нисбатан юқори даражада ионлашув таъсирига ва анча катта сингдирилиш хусусиятларига эга. Ионлашган нурларига шунингдек ретген нурланиш ҳам киради, улар рентген аппаратлари қувурларида, элетрон тезлаткич қурилмаларида вужудга келади. Буларнинг ионлашуви юқори бўлмасада, сингдирилиш хусусияти анча юқоридир. Организмнинг нурланиши ташқи ва ички хилларга бўлинади. Ташқи нурланиш да инсоннинг териси ва шиллиқ пардаси жароҳатланади. Ташқи нурланишларнинг юқори дозалардаги нурланишларида терининг айрим жойлари қуриб қолиши (ўлиши), нур йирингларини пайдо бўлиши оқибатида рак касаллигини келтириб чиқаради. Ички нурланиш инсон ичига радиоактив моддаларни тушишидан келиб чиқади. У инсоннинг радиоактив моддалар билан ифлосланган ҳаводан нафас олиши ва озиқ-овқатларни истемол қилиши оқибатида юзага келади. Бундай нурланиш жуда хавфли ҳисобланиб, инсоннинг ҳаётий муҳим органларини жароҳатлайди. Бундан ташқари нурланишларни маҳаллий ва умумий хилларига бўладилар. Маҳаллий нурланишда тананинг айрим қисмлари жароҳатланса, умумий нурланишда эса ўткир ёки муттасил нурланиш касаллиги юзага келади. Нурланишдан инсон организмида бир қатор ўзгаришлар вужудга келадики, буларга: терининг йиринглашиши ва экзема, соч тўкилиши, тирноқларнинг мўртлиги, кўз катарактаси, ошқозон-ичак йўллари фаолиятининг бузилиши, насл қолдириш функциясининг бузилиши, қон ишлаб чиқариш органларининг тўхтаб қолиши, организмнинг юқумли касалликларга

қаршилигини сусайиши каби оқибатлар мисол бўла олади. Муттасил нурланиш касаллиги инсонга жуда катта хавф туғдиради, у яширин кечади ва узоқ муддат давомида нурланишнинг йўл қўярли доза миқдоридан катта дозаларини қабул қилиш оқибатида пайдо бўлади. Меҳнат муҳофазасида доза ва доза қуввати тушунчалари амалий аҳамиятга эга бўлиб, улар ионлашган нурларнинг миқдорий кўрсаткичларини белгилайди. Нурланиш дозасининг экспозициявий, сингдириладиган ва эквивалент доза хиллари мавжуд. Экспозициявий доза нурланишнинг ионлашуви самарадорлигини билдириб, бирлик массадаги модданинг атмосфера ҳавосидаги нур қувватини кинетик қувватга айланишидаги энергиясини ютишини ифодалайди. СИ ўлчов тизимида экспозициявий дозани кулон/кг ( Кл / кг ) да ифодалайди, тизимдан ташқарида гамма ва рентген нурларининг ўлчов бирлиги рентген (Р) ҳисобланади. 1 Р деб, 0 0 С ҳароратда, ва 760 мм симоб устини босимда 1 см 3 ҳаводаги 2,1·10 9 жуфт ионлар ҳосил бўладиган нур қуввати энергияси тушинилади. 1 Р = 2,58·10 -4 Кл / кг. Сингдириладиган доза ҳар қандай ионлашган нурларининг миқдорий кўрсаткичини билдиради ва нурланган модданинг масса бирлигига қанча қувват энергия сингдирилганлигини кўрсатади. СИ ўлчов тизимидаги бирлиги сифатида грей ( Гр ) қабул қилинган. 1 Гр доза бирлиги деб, 1 кг массадаги модданинг 1 Дж қувват энергия сингдирилишига тушунилади. Тизимдан ташқарида сингдириладиган доза бирлиги сифатида рад қабул қилинган ва у 1 г модданинг 100 эрг нур энергияси сингдирилиши тушунилади (1 рад = 0,01 Гр ). Эквивалент доза инсонни турли хилдаги нурланишлардан радиациявий хавфлилиги ҳолатини баҳолаш учун киритилиб, у сингдириладиган дозани нурланишнинг сифат коэффициенти k * га кўпайтириб топилади Д экв = Д синг · k * .

Сифат коэффициенти ҳар бир нурланишнинг биологик таъсирини баҳолайди ва нурнинг ионлашув хусусиятига боғлиқ бўлади: Нурланиш тури Миқдори Гамма- ва рентген .................................................. 1 Бета-заррачалар ...................................................... 1 Нейтронлар, энергияси 20 КэВ ............................... 3 Нейтронлар, энергияси 0,1 – 10 МэВ ..................... 10 Альфа-заррачалар .................................................... 20 Жадвалдан кўриниб турибдики сифат коэффициенти 1 га тенг бўлган, альфа-, бета- ва рентген нурлари учун сингдириладиган ва эквивалент дозалари ўзаро тенг бўлади. СИ ўлчов тизимида зиверт ( Зв ) бирлигида ўлчанади, тизимдан ташқарида эса эквивалент доза учун, бэр ( биологик эквивалент рада - радийнинг биологик эквиваленти) қабул қилинган, 1 Зв = 100 бэр . Кўпчилик дозиметрик асбоблар экспозициявий дозанинг қувватини ўлчайди. Ўша асбобларнинг кўрсатган миқдорига кўра нурланиш изчиллиги ҳақида хулосага келинади. СИ ўлчов тизимида экспозициявий доза қуввати бирлиги Амперни кг массасига нисбати ( А / кг ), сингдириладиган доза қуввати учун - Гр/с , эквивалент доза қуввати - Зв/с бирликларида ўлчанади. Тизимдан ташқаридаги бирлиги мос равишда Р/с , рад/с ва бэр/с қабул қилинган. Рентгеннинг биологик эквиваленти ( бэр ) қуйидаги формула билан аниқланади Д= 5·( h - 18 ). Бунда 5 бэр – ҳар бир шахс учун бир йилда йўл қўйса бўладиган меъёрий миқдори; h - шахснинг ёши. Радиоактив моддаларнинг ионлаш таъсирини таққослаш учун “гамма-эквивалент” қабул қилинган. Гамма-эквивалент бирлиги сифатида “Радий”нинг мг эквиваленти ( мг.экв . Ра ) олинган. Изотопларнинг йўл қўйиладиган активлиги (ИЙҚА) бўйича (кюри/литр) радиактив моддалар 4 - гуруҳга бўлинади.

Биринчи гуруҳга - ўта юқори радиактив изотоплар. Масалан: С, S 2 , P 0 , P в ва бошқалар. Бу моддалар учун ИЙКА = 1,10 -13 кюри / л и тр ни ташкил этади. Иккинчи гуруҳга - юқори радиактив изотоплар ( Na , Co , S 2 Ag , ва бошкалар) ИЙКА-1,10 -13 – 1,10 -11 кюри / л и тр белгиланган. Учинчи гуруҳга - ўртача радиактив изотоплар ( Ba , Na , S , Mn , Zn , P ва бошқалар) ИЙКА=1, -11 – 1,10 -9 кюри / л и тр белгиланган. Тўртинчи гуруҳга - активлиги 1,1 0 -9 кюри / л и тр бўлган водород Н, корбон СО, азот, аргон, индий ва бошқалар киради. Ҳозирги вақтда нурланиш дозалари миқдорларини белгиловчи меъёрий ҳужжатлар сифатида НРБ-76/87 “Радиациявий хавфсизлик меъёрлари” ва ОСП 72/80 “Ионлашган нурлар тарқатувчи радиациявий ва бошқа моддалар билан ишлаш Қоидалари” мавжуд. Бу меъёрларга кўра “Йўл қўярли доза миқдорлари” (ПДД) кўрсатилган, унга кўра “ шахсий эквивалент дозаси деб бир йил учун белгиланган бўлиб, бир текис 50йил давомида шу миқдорда нурланиш қабул қилинганда, замонавий усулларда текширилганда инсон соғлиғида нохуш ўзгаришлар кузатилмайди” . Юқоридаги ҳужжатларда нурланиш қабул қилувчи уч тоифадаги шахслар белгиланган: А тоифадаги – доимий ёки вақтинча ионлашган нурларнинг манбалари билан бевосита иш олиб борувчи ходимлар; Б тоифадаги – аҳолининг айрим шахсларидан иборат бўлиб, ионлашган нурларнинг манбалари билан бевосита иш олиб бормайди, лекин айрим пайтларда, тасодифан радиоактив нурланиш ҳудудига тушиб қолади; В тоифадаги – аҳолининг барча қатламлари киради (вилоят, ўлка, республика ва ҳ.к.). Ҳар бир тоифадаги шахслар учун радиоактив нурланишнинг миқдорий чегараси белгиланади. Миқдорий чегара инсоннинг критик органлари гуруҳига ҳам боғлиқдир, инсоннинг учта гуруҳдаги критик органлар и белгиланган: тана аъзоларининг биринчи гуруҳига бадан, суяк, қизил танача ва бошқалар тааллуқли; иккинчи гуруҳига мушак, қалқонсимон без, ёғли тўқима, жигар, буйрак, қора талоқ, ошқозон-ичак йўллари, ўпка, кўз

қорачиғи, ва бошқалар; учинчи гуруҳига тери қопламаси, суяк тўқимаси, қўл бармоқлари, билак, кафт, товон киради. Ионловчи нурлар манбалари билан ишлайдиган шахслар учун ташқи нурланиш доза йиғиндиси бир йилга 5 бэр белгиланган ва 30 йил давомида танада йиғилган доза миқдори 60 бэрдан ошмаслиги керак. 2.Инсонларни ташқи ва ички нурланишлардан ҳимоялаш. Инсонларни радиоактив нурларнинг таъсиридан ҳимоялашни асосий мақсади нурланиш дозасини йўл қўйса бўладиган чегаравий миқдорларигача камайтиришдан иборатдир. Ташқи нурланишдан ҳимоялашнинг учта асосий усуллари мавжуд - ҳимоя экрани ўрнатиш билан, масофали ҳимоялаш орқали ва вақт давомийлиги билан ҳимоялаш. Ҳимоя экрани ўрнатиш усулини кўп миқдорда радиоактив нурланиш манбалари мавжуд бўлган ҳолларда қўлланилади. Бу усул ҳимоя экрани моддасининг нурланишни камайтириш хусусиятига асосланади. Нуқтавий манбанинг γ – нурланиши учун қонуният қуйидагича кўринишда бўлади Д х = Д 0 · · B, бунда Д х ва Д 0 – экранга кириш ва унинг орқасидаги доза қуввати, бэр/соат ; x – ҳимоя экранининг қалинлиги, см ; – моддадаги нурланишни камайтиришнинг чизиқли коэффициенти, см -1 ; В – тарқалувчи нурнинг тўпланиш омилини белгиловчи миқдор. Модданинг нурланишни камайтириш қонуниятига кўра ҳимоя материали танланади ва унинг қалинлиги ва шакли топилади. Масофали ҳимоялаш нурланишнинг унча кўп бўлмаган дозаларида қўлланилади ва нурланиш манбасидан иш ўрнини узоқлаштиришга асосланади. Ионлашувчи нурлар ҳаво атомлари билан ўзаро киришишади ва кучсизланиб қолади. γ – нуқтавий манбасидан тарқалувчи нурланишнинг ҳавода камайиш қонунияти қуйидагича бўлади

Д R = Д 0 · · , Бунда Д R – инсонга таъсир қилувчи нурланиш дозаси қуввати, мбэр/соат ; Д 0 – нурланиш манбасининг доза қуввати, мбэр/ соат ; – нурланишнинг ҳаводаги тўлиқ камайиш коэффициенти, см -1 ; R - ишчидан нурланиш манбасигача бўлган масофа, м . Масофали ҳимоялаш кўп ҳолларда экранли ҳимоялаш қимматга тушганлигидан ундан воз кечишга олиб келади ёки иккала ҳимоялаш усулидан биргаликда самарали қўланишини таъминлайди. Нурланиш манбасидан инсонгача бўлган масофани узайтирилиши масофали асбоблар (манипуляторлар) ни, қисқичларни ва махсус қамровларни қўллашни тақоза қилади. Вақт давомийлиги билан ҳимоялаш радиациявий муҳитда инсонни бўлиш вақтини чегаралаш мақсадини кўзлайди. Бундай усул таъмирлаш ёки ҳалокатли шароитларда ишларни бажаришда, ҳамда юқори даражада нурланишли хоналарга хизмат кўрсатиш керак бўлган вазиятларда қўлланилади. Шунга кўра, ишчи йўл қўярли нурланиш дозасининг қабул қилиш мумкин бўлган ҳар қандай кичик вақт оралиғида хавфли ҳудудни тарк этмоғи керак. Ички нурланиш учун α- ва β - нурланишлари жуда хавфли ҳисобланади. Инсоннинг ички органларига тушиши оқибатида бу нурлар тирик хужайраларни ионлаштиради. Ички органлар юқори даражада сезувчанлик хусусиятига эга. Изотопларнинг ташқарига чиқиб кетиши суст ва секин кечади, оқибатда ички органлар кўп миқдорда зарарланади ва шунинг учун ҳам ички нурланиш ташқи нурланишга кўра хавфли ҳисобланади. Ички нурланишдан ҳимоялаш инсон организмига радиоактив чанглар ва аэрозолларни тушишини йўқотишга асосланади. Бунинг учун радиоактив моддаларни герметик идишларда ёки пайвандланган ампулаларда сақлаш, улар билан ишлаганда эса ҳавоси сўриб чиқариб олинадиган

герметик шкафлар ва боксларда олиб борилади. Ушбу мақсадларда соатига 5...10 марта алмаштириладиган жуда ҳам катта қувватга эга ҳаво алмаштириш (3- ва 4-расмлар) тизимини ва шахсий ҳимоя воситаларини қўллаш керак бўлади. Шахсий ҳимоя воситалари сифатида респираторлар, газниқоблар, бош кийимлар, оёқ кийимлар, кўзойнаклар, резинали қўлқоплар, махсус кийимлар (9-расм), комбенизон, халатлардан ва ҳатто суртма дорилардан фойдаланилади. Шунингдек, ишлаб чиқариш жараёнларини дозиметрик назорат қилиш, ишдан кейин эса махсус кийимлар ва инсон танасини, айниқса қўл панжаларини дезактивация қилиш жуда ҳам муҳим тадбирлардан ҳисобланади. 9-расм. Ионлашувчи нурлардан ҳимоялаш воситалари.

Барча ҳимоя тадбирлари жамоавий ва шахсий ҳимоялаш хилларига бўлинади. Жамоавий ҳимоялаш тадбирлари ўз ичига хоналарни, технологик жараёнлар, ҳаво муҳитини ва ҳатто аҳолининг яшаш жойлари ҳаво муҳитини радиациявий ифлосланишларини олдини олишга қаратилади. Шахсий ҳимояланишда ишчи ва ходимларни шахсий ҳимоя воситаларини қўллаш билан ва шахсий гигиена қоидаларига риоя этиш орқали эришилади. 3.Радиоактив нурланиш манбалари мавжуд корхоналарда ишларни ташкил этиш . Юқорида такидланганидек, радиоактив нурланиш манбалари билан ишлаётганда ҳимоялашнинг комплекс табирлари, ташқи нурланишда инсонни нурланиш дозасини йўл қўярли чегаравий миқдоригача камайтириш ва ички нурланишда эса организмга тушадиган нурланишни йўл қўярли чегаравий миқдоригача камайтиришга қаратилади. Доимий ўзгармас иш ўринлари учун ташқи нурланишдан, қоидага кўра, ҳимоялашнинг жамоавий усулини қўлаш орқали амалга ошириади ва бундан фойдаланиш унча катта куч талаб қилинмайди. Аммо, ички ҳимояланиш анча кучни ва воситаларни сарфлашни талаб қилади. Радионуклитларни организмга ва инсоннинг тери қопламасига тушмаслигининг энг муҳим чора-тадбирларидан бири, ишлаб чиқариш ва маиший хоналарини ҳудудларга ажратган ҳолда меъморий жойлаштириш ҳисобланади. Бунинг маъноси шундайки, бевосита радиоактив моддалар билан ишчи ва ходимларни тўла ёки қисман ишлаш хоналари ва “тоза хоналар” ораси бино ичида аниқ чегарага эга бўлиши, одамларни бир ҳудуддан бошқасига ўтиши фақат санитар шлюзлари ва санитар постлари орқали, албатта дозиметрик назорат орқали амалга оширилиши керак. Ҳар бир хона ўзининг санитар-гигиеник тартиботи ва дезактивация қилиш учун шароити етарли бўлиши, шлюзлар қўшимча равишда шахсий ҳимоя воситалар билан таъминланиши, кийимларни сақлаш, ҳамда баданни тўласинча ювиш воситаларига эга бўлиши керак. Ҳудудлар чегарасида

санитар постлари, санитар шлюзлари ва дозиметрик назоратнинг мавжудлиги радиоактив моддаларнинг тарқалмаслигини олдини олади ва иш шароитининг санитар – гигиеник ҳолатини яхшилайди. Радиактив моддалар билан ишлашга мўлжалланган корхона ва ташкилотлар, муассаса ва айниқса турли лабораториялар фойдаланишдан олдин махсус комиссия томонидан қабул қилиниши талаб қилинади ва 3 йил муддатга белгиланган паспортни тақдим этади. Албатта, контейнерлар, воситалар, асбоблар, биноларга радиация хавфсизлигига оид тегишли белгилар ўрнатилади. Корхоналар ҳ а р бир йилда ишлатиладиган радиактив моддалар миқдорига қараб 3 тоифага бўлинади 1-тоифа - 100 кю дан кўп радиактивлик мавжуд корхоналар; 2-тоифага - 1 0-100 кю оралиғидаги корхоналар ; 3-тоифа эса - 10 кю гача бўлган корхоналар. Корхона раҳбарияти га ишнинг тартиб от и ни тузиш , шахсий профилактика ишлар ни амалга ошириш , кўрсатмалар тайёрлаш, дозиметрик назорат ўрнатиш , ишларни тўғри ташкил этиш вазифаси юклатилади. Ҳимоялаш чора-тадбирларини ишлаб чиқишда, ишлаб чиқаришда қўлланиладиган манбанинг хусусияти, модданинг тури, физик ҳолати, нурланиш тури ва энергияси, активлиги, парчаланиш даври, заҳарли хоссалари, манба билан ишлаш вақти эътиборга олиниши зарур. Радиактив чиқиндилар Давлат комисссияларининг хулосаси асосида махсус жойларга кўмилади ва доимий Давлат назоратида бўлади. Нурланишни ўлчаш - (рентген ва гамма) нурлар (РМ-IМ), Аргун дозиметрлари (РПС-1, ИД-1) типидаги асбоблар билан ўлчанади. Радиоактив модда миқдорини аниқлаш учун РПС-4-01 (Гагра), РМГЗ -01(Плутон) лаборатория радиометрлари, сигнализаторлари ва бошқа ўлчов асбоблари қўлланилади. Инсоннинг нурланиш дозасини олиш миқдори шароитга қараб турлича бўлади. Масалан, очиқ майдонда нурланиш фони бир йилда 100 мбэр ни, ҳар

куни 3 соатдан телевизор кўришда 1 мбэр ни, флюрография вақтида 370 мбэр ни, самолётда 2400 км масофага учишда нурланиш 1 мбэр ни ташкил қилади. 4.Электромагнит майдонларидан ҳимояланиш. Электромагнит майдонлари материалларни индукцияли ва диэлектрикли қайта ишлаш қурилмаларида, шунингдек радиоэшиттириш ва телевидения узатиш қурилмаларидан фойдаланиш даврида пайдо бўлади. Инсон организмига электромагнит майдонларининг таъсир этиш механизми шундан иборат бўладики, электр майдонидаги инсон танасининг атом ва молекулалари қутбланади, ионлашган токни пайдо қилади ва оқибатда тўқималарнинг қизиши содир бўлади. Электромагнит майдонининг кучланиши ва таъсир этиш давомийлиги катта бўлса, иссиқлик самарадорлиги (эффекти) шунча юқори бўлади. Электромагнит майдонининг узоқ муддат таъсир этиши натижасида инсоннинг юрак-қонтомир тизимида ўзгаришлар, кўзнинг гавҳарини хиралашуви (катаракта), тирноқларнинг мўртлашуви ва соч тўкилиши кузатилади. Электромагнит майдонининг кучланиши электрли ( Е , В/м) ва магнитли ( Н , А/м) ташкил этувчилари орқали ифодаланади. Улар қуйидагича аниқланади Е = U / l; H = I / (2 π r), Бу ерда U - кучланиш, В; l - нурланиш манбаидан ўлчов нуқтасигача бўлган масофа, м ; I – ток кучи, А; r - кучланиш ўтказгичининг доираси радиуси, м . ГОСТ 12.1006-84 * га биноан иш жойларидаги электромагнит майдонларининг йўл қўярли чегаравий кучланиши тебраниш частотасига боғлиқ равишда қуйидагилардан ошмаслиги керак: Электрли ташкил этувчи бўйича Частота, М Гц ....... 0,06...3 3,0...30 30... 50 50...300

Кучланиш, Е , В/м... 50 20 10 5 Магнитли ташкил этувчи бўйича Частота, М Гц ..................... 0,06...1,5 30... 50 Кучланиш, Е , В/м............... 5 0,3 Электромагнит майдонидан ишчиларни ҳимоялаш учун кўпинча ҳимоя экранларидан фойдаланилади. Ҳимоя экранлари магнит майдонининг манбасига ўрнатилиши мумкин, шунингдек иш жойларига ҳам ўрнатилади. Ҳимоя экранларининг ашёвий материаллари сифатида металлар: мис, латунь, алюминий, пўлат, ва ҳ.к. лар ишлатилади. Уларда электромагнит майдонлари таъсиридан Фуко токи ҳосил бўлади ва иккиламчи майдон ҳосил қилади. Бу майдон ўз навбатида бирламчи майдон токига қаршилик қилади ва уни ўтказмайди. Экранларнинг ютувчи ва қайтарувчи хиллари бўлади. Экранларининг ҳимоялаш қобилияти етарли бўлмаган тақдирда, электромагнит майдонининг кучланишини, етарли равишда, йўл қўйса бўладиган миқдоригача камайтириш, шахсий ҳимоя воситалари орқали таъминланади. Бу мақсадлар учун металлизацияланган газмоллардан тайёрланган комбенизонлар ва халатлардан фойдаланилади. Кўриш органларини ЭП 5-90 намунасидаги кўзойнаклар билан ҳимояланади, унинг шишаси қалайдан ишланган яримўтказгич билан қопланган. 5.Лазер нурларидан ҳимояланиш. Қурилиш амалиётида кейинги йиллар давомида лазер нурларидан фойдаланилмоқда. Уларни ишлаш принципи квант тизимларини уйғотиш орқали мажбурий электромагнит нурлари пайдо бўлишига асосланган. Лазерлар тўлқин узунлиги 0,2 дан 1000 мкм оралиқдаги ультрабинафша, кўринарли ва инфрақизил нурларини ишлаб чиқади. Лазер нурларидан металларни, пластмассаларни ва бошқа материалларни пайвандлаш, қирқиш, кавшарлаш, тешик очиш ва бошқа жараёнларда ишлатилади.

Лазер қурилмаларидан фойдаланишда инсон организми иссиқлик, ёруғлик, механик ва электр омиллари таъсирига дучор бўлади. Организмнинг бу пайтдаги жароҳатланиш даражаси лазер нурининг қуйидаги параметрларига боғлиқ бўлади: энергиясига, нурланиш энергиясининг қуввати ва зичлигига, импульсларнинг давомийлиги ва частотасига, тўлқин узунлигига ва бошқалар. Юқори даражадаги изчил нурланиш инсон териси қопламасини, ички тўқималарни ва организмни жароҳатлайди. Лазер нурларининг жароҳатловчи таъсири кўриш органига катта хавф туғдиради. Лазер нурларидан ҳимояланиш учун комплекс тадбирларни , жумладан техник, санитар-гигиеник ва ташкилий чоралар қўллашни тақоза этади. Асосий эътиборни нурланишнинг йўл қўярли чегаравий миқдоридан ошмаслигига қаратиш керак. Лазер қурилмаси ҳимоя экранлари билан таъминланиши лозим. Хоналар ва жиҳозларнинг сирти хира, ёруғ бўлмаган рангларга бўялиши ва сиртлар лазер нурларини қайтармайдиган бўлишлари талаб қилинади. Лазер қурилмаларини бошқарувчи операторлар шахсий ҳимоя воситаларини кийиб ишлашлари, яъни улар ёруғ-яшил ёки мовий рангдаги пахтадан тайёрланган газламали халатлар, қўлқоплар, кийишлари лазерга қарши кўк-яшил ёки тўқ сариқ рангдаги ойнали кўзойнаклар тақиб ишлашлари керак.

Адабиётлар рўйхати. 1.Пчелинцев В. А. и др. Охрана труда в строительстве: Учеб. для строит. Вузов и фак. – М.: Высш. Шк., 1991. – 272 с.: ил. 2.Охрана труда в строительства. Инженерные решения: Справочник/В. И. Русин, Г. Г. Орлов, Н. М. Неделько и др. – К.: Будивельник, 1990. –208с. 3.Охрана труда в строительства. Учебник для техникумов. Изд. 2-е, перераб. и доп. М., Стройиздат, 1975, 263с. 4.Йўлдошев О.Р., Рахимов О.Р., Хўжақулов Р.Т., Ҳасанова О.Т., “Меҳнатни муҳофаза қилиш”, Тошкент-2005. 5.Х.Раҳимова, А.Аъзамов, Т.Турсунов. Меҳнатни муҳофаза қилиш.Т. – “Ўзбекистон” -2003. 6.G ΄ .Yo.Yormatov, O.R.Yuldoshev, A.L.Xamrayeva. Hayot faoliyati xavfsizligi (Darslik), Toshkent, «Adolat», 2009. 7.Ў.Йулдошев, У.Усмонов, О.Қудратов. Меҳнатни муҳофаза қилиш (Ўқув қўлланма), Т. “Меҳнат”, 2001. 8. Л.Г.Дикман . «Организация, планирования и управление с троительным производством» Москва, Высшая школа, 1998 г. 480 стр . 9. Т.М.Махматкулов, Г.Ш.Шомирзаев, А.Райимкулов. «Ҳаётий фаолият хавфсизлиги» фанидан маърузалар матни. ТАТУ Самарқанд филиали. Самарқанд-2007.

Похожие

Электромагнит майдони ва унинг инсон организмига таъсири. Электромагнит майдонининг нормалари, ундан химояланиш ва улчов асбоблари

Радиоактив нурланишлардан ҳимояланиш

Ёнғиннинг олдини олиш ва ёнғиндан ҳимояланиш тизимлари

Ишлаб чиқариш шовқини инфра-ультратовушлар ва улардан ҳимояланиш

Заҳарли ва зарарли моддаларнинг инсон организмига таъсири ва улардан ҳимояланиш тадбирлари