Inson faoliyatining asosiy shakllari va klassifikasiyasi - БЖД - Рефераты

Inson faoliyatining asosiy shakllari va klassifikasiyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

72 KB

Inson faoliyatining asosiy shakllari va klassifikasiyasi Reja: 1. Faoliyat shakllari va ko’rinishlari. 2. Har xil shakldagi faoliyatni energiya sarfi. 3. Mehnat faoliyati sharoitining klassifikasiyasi. 4. Mehnat faoliyatini og’irligi va kuchlanganligini baholash.

1.Faoliyat shakllari va ko’rinishlari Har bir insonning va butun jamiyatning mehnat faoliyati quyidagi ikki asosiy turga bo’linadi: jismoniy va aqliy. Har qanday faoliyat ma’lum bir ijtimoiy, ruhiy jarayonni nazarda tutadi. Hammaga ma’lumki, inson faoliyati natijasida har doim biror moddiy narsaga erishiladi. Zero moddiy narsa natijasida faoliyatning doirasi doimiy kengayib, murakkabligi ortib boradi. Insonni bir vaqtda faoliyati bilan ehtiyoji ham rivojlanib boradi. Inson faoliyati - bu har doim hayot uni oldiga qo’yilayotgan muammolarni hal etilishidir. U bu muammolarni aqliy va jismoniy faoliyati natijasida yechadi. Umuman olganda inson faoliyatini aqliy va jismoniy faoliyatlarga bo’lish ko’p jihatdan shartli hisoblanadi. Aqliy faoliyat markaziy asab sistemasiga sezilarli darajada yuklanish beradi va mehnatni kuchlanganligi sifatida xarakterlanadi. Jismoniy faoliyat insonni mushaklariga, skelet mushaklariga, yurak-qon tomir sistemalariga va boshqa fiziologik sistemalariga yuklanish beradi. Zamonaviy hayot ishlab chiqarishda jismoniy faoliyatga nisbatan aqliy faoliyat ulushini oshib borishini xaraktyerlaydi. Bunday holatlar aqliy mehnat bilan shug’ullanuvchi odamlarda yo g’ bosish, qon tomir kasalliklari, umurtqa, oshqozon-ichak va boshqa kasalliklarni paydo bo’lishiga olib keladi. Zamonaviy ishlab chiqarishda kasblar to’rt guruhga bo’linadi: jismoniy, mexanizasiyalashgan, avtomatlashgan va aqliy mehnat. O’z navbatida oxirgi ikkitasini ulushi doimiy o’sayotgan bo’lsa, birinchi ikkitasiniki esa doimiy kamaymoqda. Mos ravishda ishlab chiqarish yoki xizmat ko’rsatish sohasi kengaymoqda. Ammo insonni yuqori mehnat unumdorligini taminlash uchun aqliy va jismoniy faoliyatini ma’lum darajada birgalikda olib borish zarur. Shu maqsadda har xil trenajyorlar, ayerobika mashg’uloti, jismoniy tarbiya, yugurish, sportcha yurishlardan foydalanish zarur. M ehnat g igiyen istlari va fiziologlarining qayd qilishicha inson o’zining har qanday faoliyatida uning organizmini bior i tmi mehnat va dam olish rejimlari bilan mos kelsa u eng yuqori samaradorlikka erishishi mumkin.

Aqliy mehnat bilan shug’ullanadigan odamlarni bioritmini tadqiqotini ko’rsatishiga ularning mehnat samaradorligi ertalab yaxshilanib, yarim tunda o’zining eng yuqori darajasiga yetadi, so’ngra esa asta-sekin yomonlashib boradi. 2. Har xil shakldagi faoliyatda energiya sarfi Ko’p sonli olimlarning tadqiqotlari shuni ko’rsatadiki, inson ishlash jarayonida ma’lum energiyani sarflaydi va uning miqdori faoliyat shakliga bog’liq bo’ladi. Sarflanadigan energiyaga turli k asb va undagi qo’l mehnatini solishtirma og’irligi ko’proq ta’sir qiladi. Aqliy mehnat bilan shug’ullanadiganlar da j ismoniy mehnat bilan shug’ullanadiganlarga nisbatan 2 baravar ko’p energiya sarf qilinishi tadqiqotlar natijasida aniqlangan. Olimlar energiya sarfini 2 turga bo’ladi: 1) Rostlanmaydigan. 2) Rostlanadigan. Rostlanmaydigan yoki inson ixtiyoriga bo’ysunmaydigan energiya sarflari birinchi o’rinda insonning barcha organlarini, faoliyatini ta’minlovchi asosiy moddalar almanishuvi bilan bog’liq. O’rtacha statik inson uchun asosiy moddalar almashinuvini shartli o’lchov birligi qilib 1 kg og’irlik uchun soatiga 1 kkal qabul qilinadi. O’rta yoshdagi 70 kg og’irlikdagi yerkak kishi asosiy moddalar almashinuviga sarflanadigan energiya sarfi organizm holatiga va tashqi muhit holatiga bog’liq holda o’zgarib turadi. Kasallanganda, tushkunliklarda asosiy modda almashinuvi faollashadi va shunga mos ravishda energiya sarfi ham oshadi. Inson ixtiyori bilan sarflanadigan energiya sarfi ovqatni o’zlashtirishi jarayoni bilan bog’liq bo’lib, bunda bir kunda energiyaning umumiy sarfi 10-15 % ga ortadi. Bu holatda oqsilning asosiy modda almanishinuvi eng ko’p faollashadi (30- 40%), yog’lar kamroq (4-14 %) va uglevodlar yanada kamroq (4-7 %) asosiy moddalar almashinuvi yuz beradi. Rostlanadigan energiya sarflari kasbiy ishlar, uy ishlari, har xil qiziqishlar, jismoniy tarbiya va boshqa jismoniy mehnatlar bilan bog’liq bo’lib ularni hajmini inson ongli ravishda rostlashi mumkin.

Insonning jismoniy yuklanmaganligi qancha yuqori bo’lsa, energiya sarfi shuncha yuqori bo’ladi va shunga ko’p ovqatlanish kerak bo’ladi. Fan texnika taraqqiyoti oxirgi yillarda jismoniy mehnat hajmini nafaqat sanoat ishlab chiqarishda, ishlab chiqarish sferasida balki, uy xo’jaligida ham sezilarli darajada qisqarishi imkonini yaratdi. Tadqiqotlar natijasida 18 yoshdan 59 yoshgacha bo’lgan sog’lom xotin-qizlardagi energiya sarfi ularning mehnati int e ns i vligiga bog’liq bo’lib, ko’proq aqliy mehnat bilan shug’ullanadigan ishchilar ish kuni davomida 2300-2600 kkal, yyengil jismoniy mehnat bilan band bo’lganlar 2650- 2750 kkal, o’rtacha og’irlikdagi ishlarda ishlovchilar 2750-2850 kkal, og’ir jismoniy mehnat bilan shug’ullanadigan ishchilar 2900-3200 kkal energiya sarflashi aniqlangan. 18 yoshdan 59 yoshgacha bo’lgan erkaklarda esa ish kuni davomida energiya sarfi quyidagini tashkil etadi: aqliy mehnat bilan shug’ullanadigan ishchilar 2600-2850 kkal, yengil jismoniy mehnatda 2850-3050 kkal, o’rtacha og’irlikdagi ishda 2950-3250 kkal, og’ir jismoniy mehnatda 3450-3750 kkal, o’ta og’ir jismoniy mehnatda esa 3950-4350 kkal. Sarflangan energiyani qoplovchi kalloriyadagi ovqatni organizm uchun iste’mol qilish zarur bo’ladi. Agar ovqatni kalloriyasi organizm energiya sarfini q oplamasa salbiy energiya balansi sodir bo’ladi. Hozirgi vaqtda energiya va oqsillarni etishmasligi enyergetik balans deb hisoblanadi. Buning natijasida esa og’ir kasalliklar kelib chiqishi mumkin. Ijobiy enyergetik balansni xavfsizligi ham kam emas. Ijobiy balansda insonni ovqatlanishdan olgan energiyasi uning yo’qotgan energiyasidan orti q bo’ladi. Bunday holat ortiqcha ovqatlanishdan o’ta kalloriyali taomlarni iste’mol qilish natijasida sodir bo’lib og’irlikni oshishiga, ichki organizmni yog’ bosishiga va boshqa kasalliklarni, jumladan yurak-qon tomiri kasalliklarini kelib chiqishiga sabab bo’ladi.

3. Mehnat faoliyati sharoitining klassifikasiyasi So’nggi 10 yillikda mamlakatning xo’jalik yuritish kompleksida katta o’zgarishlar sodir bo’ldi, yangi mehnat faoliyatlari paydo bo’ldi. Bunday tashqari bozor iqtisodiyotiga o’tish islohoti norentabel yoki zarar bilan ishlovchi korxonalarni qisqarishiga yoki butunlay yopilishiga olib keldi. Yangi, turli mulk shaklidagi korxonalar, fermer xo’jaliklari tashkil topmoqda. Ularning iqtisodiy ahvoli ham turlichadir. Shu sababli ularning barchasida ham ishchilarga normal faoliyat ko’rsatishi uchun mehnat muhofazasi qonunlariga mos ish joylari yaratib berilgan deyish qiyin . Mehnat faoliyati sharoiti quyidagicha klasifikasiyalanadi: 1) qulay; 2) uncha katta bo’lmagan hajmdagi ishlab chiqarish zararlari ko’rinishidagi qisman murakkabliklar bilan; 3) murakkab-ishlab chiqarishdagi zararlarning o’rtacha hajmi bilan; 4) o’ta murakkab ishlab chiqarish zararlarining absalyut maksimal hajmi bilan. 4. Mehnat faoliyatini og’irligi va kuchlanganligini baholash Ma’lumki jismoniy mehnat qo’llaniladigan mehnat faoliyati ko’proq sanoat va qishloq xo’jalik korxonalariga aloqador bo’lib, ayniqsa mehnat jarayonlarida kam mexanizasiyalashgan, kam avtomatlashtirilganlarga taalluqlidir. Jismoniy mehnat qo’llaniladigan mehnat faoliyatlarini baholashning quyidagi ko’rinishlari mavjud: 1) yengil jismoniy mehnat (og’ir yuk ko’tarmaydigan) ishchilarni 2000 dan 2500 kkal gacha energiya sarflashini xaraktyerlaydi (oziq-ovqat, yengil sanoat, iqtisodning elektronika sohalaridagi konveyyer tarmoqlaridagi ishlar); 2) 25 kg gacha yuk ko’tarish bilan davom etadigan va 2500 dan 3000 kkal gacha energiya sarflanadigan o’rtacha og’irlikdagi jismoniy mehnat (kichik og’irlikdagi va kichik o’lchamdagi elektrotexnik, mashinasozlik detallari chiqariladigan metalllarga ishlov berish ishlab chiqarishi); 3) har zamonda 25 kg dan ortiq yukni ko’tarishiga to’g’ri keladigan, bir qator zararlar mavjud bo’lgan og’ir jismoniy mehnat (shovqin, titrashlar, changlar,

ximiyaviy va toksik moddalar, ishchi zonadagi havoning yuqori nisbiy namligi, yuqori harorat va shu kabilar); 4) Ishchi kun davomida ko’p bora 15 kg dan ortiq yukni ko’tarishga to’g’ri keladigan va ishchi organizmidan 6000 kkal va undan ortiq energiya sarf bo’lishiga olib keladigan juda og’ir jismoniy mehnat. Qator ishlab chiqarish zararlarini ajralishi bilan bog’liq bo’lgan, jismoniy mehnatda yuqorida qayd qilingan murakkabliklarni keltirib chiqaradigan korxonalar: qurilish materiallari ishlab chiqaradigan; metallarga ishlov berish; metallurgiya; transport mashinasozligi; har xil uskunalarni katta bo’laklarini yi g’ adigan mexanik sexlarda-temirchilik, pr e sslash sexlari va boshqalar misol bo’ladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1.O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi . Toshkent, ,,O’zbekiston", 1992 y. 2. Barkamol avlod - O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. Toshkent « SHarq",1998 y. 3 .O’zbekiston Respublikasini Mehnat kodeksi Toshkent, 1996 y. 4.O’zbekiston Respublikasining “Mehnatni muhofaza qilish to’g’risida”gi Qonuni Toshkent, 1993 y. 5.V.S.Alekseev, E.O.Murodova, I.S.Dav ы dova. Bezopasnost jiznedeyatelnosti «Prospekt» Moskva-2006 g. 6.O. Q udratov, T. G’ aniev. Hayotiy faoliyat xavfsizligi. Toshkent. «Mehnat»-2004. 7. H .E. G’ oipov. Mehnat muhofazasi. Toshkent. «Mehnat»-2000. 8. O’ .R.Boynazarov. Hayot faoliyat xavfsizligi. Ma’ruza matnlari to’plami. Qarshi- 2000. 9. G’ .E.YOrmatov. Hayot faoliyat xavfsizligi (Ma’ruza matnlari to’plami), Toshkent-2003 10. Bezopasnost jiznedeyatelnosti. Pod ob щ ey redaksiey doktora texn. nauk, professora S.V.Belova. Moskva, «V ы sshaya shkola» 2003.

Похожие

Favqulodda holatlar haqida ma’lumot va favqulodda holatlarning klassifikasiyasi

Elektromagnit maydoni va uning inson organizmiga ta’siri

Texnosferada xavfsizlikni ta`minlash vositalari. “Inson - muhit” tizimida inson omili

Inson salomatligiga kimyoviy va biologik xavf va xavflarni nazorat qilish

Patologiya predmeti, vazifalari va metodlari