Инсон фаолиятининг асосий шакллари ва классификацияси - БЖД - Рефераты

Инсон фаолиятининг асосий шакллари ва классификацияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

43 KB

Инсон фаолиятининг асосий шакллари ва классификацияси Режа : 1. Фаолият шакллари ва кўринишлари. 2. Ҳар хил шаклдаги фаолиятни энергия сарфи. 3. Меҳнат фаолияти шароитининг классификацияси. 4. Меҳнат фаолиятини оғирлиги ва кучланганлигини баҳолаш.

Фаолият шакллари ва кўринишлари Ҳар бир инсоннинг ва бутун жамиятнинг меҳнат фаолияти қуйидаги икки асосий турга бўлинади: жисмоний ва ақлий. Ҳар қандай фаолият маълум бир ижтимоий, руҳий жараённи назарда тутади. Ҳаммага маълумки, инсон фаолияти натижасида ҳар доим бирор моддий нарсага эришилади. Зеро моддий нарса натижасида фаолиятнинг доираси доимий кенгайиб, мураккаблиги ортиб боради. Инсонни бир вақтда фаолияти билан эҳтиёжи ҳам ривожланиб боради. Инсон фаолияти - бу ҳар доим ҳаёт уни олдига қўйилаётган муаммоларни ҳал этилишидир. У бу муаммоларни ақлий ва жисмоний фаолияти натижасида ечади. Умуман олганда инсон фаолиятини ақлий ва жисмоний фаолиятларга бўлиш кўп жиҳатдан шартли ҳисобланади. Ақлий фаолият марказий асаб системасига сезиларли даражада юкланиш беради ва меҳнатни кучланганлиги сифатида характерланади. Жисмоний фаолият инсонни мушакларига, ск е лет мушакларига, юрак-қон томир системаларига ва бошқа физиологик системаларига юкланиш беради. Замонавий ҳаёт ишлаб чиқаришда жисмоний фаолиятга нисбатан ақлий фаолият улушини ошиб боришини характерлайди. Бундай ҳолатлар ақлий меҳнат билан шуғулланувчи одамларда ё ғ босиш, қон томир касалликлари, умуртқа, ошқозон-ичак ва бошқа касалликларни пайдо бўлишига олиб келади. Замонавий ишлаб чиқаришда касблар тўрт гуруҳга бўлинади: жисмоний, механизациялашган, автоматлашган ва ақлий меҳнат. Ўз навбатида охирги иккитасини улуши доимий ўсаётган бўлса, биринчи иккитасиники эса доимий камаймоқда. Мос равишда ишлаб чиқариш ёки хизмат кўрсатиш соҳаси кенгаймоқда. Аммо инсонни юқори меҳнат унумдорлигини таминлаш учун ақлий ва жисмоний фаолиятини маълум даражада биргаликда олиб бориш зарур. Шу мақсадда ҳар хил тренажерлар,

аэробика машғулоти, жисмоний тарбия, югуриш, спортча юришлардан фойдаланиш зарур. М еҳнат г игиен истлари ва физиологларининг қайд қилишича инсон ўзининг ҳар қандай фаолиятида унинг организмини биор и тми меҳнат ва дам олиш режимлари билан мос келса у энг юқори самарадорликка эришиши мумкин. Ақлий меҳнат билан шуғулланадиган одамларни биоритмини тадқиқотини кўрсатишига уларнинг меҳнат самарадорлиги эрталаб яхшиланиб, ярим тунда ўзининг энг юқори даражасига етади, сўнгра эса аста-секин ёмонлашиб боради. Ҳар хил шаклдаги фаолиятда энергия сарфи Кўп сонли олимларнинг тадқиқотлари шуни кўрсатадики, инсон ишлаш жараёнида маълум энергияни сарфлайди ва унинг миқдори фаолият шаклига боғлиқ бўлади. Сарфланадиган энергияга турли к асб ва ундаги қўл меҳнатини солиштирма оғирлиги кўпроқ таъсир қилади. Ақлий меҳнат билан шуғулланадиганлар да ж исмоний меҳнат билан шуғулланадиганларга нисбатан 2 баравар кўп энергия сарф қилиниши тадқиқотлар натижасида аниқланган. Олимлар энергия сарфини 2 турга бўлади: 1) Ростланмайдиган. 2) Ростланадиган. Ростланмайдиган ёки инсон ихтиёрига бўйсунмайдиган энергия сарфлари биринчи ўринда инсоннинг барча органларини, фаолиятини таъминловчи асосий моддалар алманишуви билан боғлиқ. Ўртача статик инсон учун асосий моддалар алмашинувини шартли ўлчов бирлиги қилиб 1 кг оғирлик учун соатига 1 ккал қабул қилинади. Ўрта ёшдаги 70 кг оғирликдаги эркак киши асосий моддалар алмашинувига сарфланадиган энергия сарфи организм ҳолатига ва ташқи муҳит ҳолатига боғлиқ ҳолда ўзгариб туради. Касалланганда, тушкунликларда асосий модда алмашинуви

фаоллашади ва шунга мос равишда энергия сарфи ҳам ошади. Инсон ихтиёри билан сарфланадиган энергия сарфи овқатни ўзлаштириши жараёни билан боғлиқ бўлиб, бунда бир кунда энергиянинг умумий сарфи 10-15 % га ортади. Бу ҳолатда оқсилнинг асосий модда алманишинуви энг кўп фаоллашади (30-40%), ёғлар камроқ (4-14 %) ва углеводлар янада камроқ (4-7 %) асосий моддалар алмашинуви юз беради. Ростланадиган энергия сарфлари касбий ишлар, уй ишлари, ҳар хил қизиқишлар, жисмоний тарбия ва бошқа жисмоний меҳнатлар билан боғлиқ бўлиб уларни ҳажмини инсон онгли равишда ростлаши мумкин. Инсоннинг жисмоний юкланмаганлиги қанча юқори бўлса, энергия сарфи шунча юқори бўлади ва шунга кўп овқатланиш керак бўлади. Фан техника тараққиёти охирги йилларда жисмоний меҳнат ҳажмини нафақат саноат ишлаб чиқаришда, ишлаб чиқариш сферасида балки, уй хўжалигида ҳам сезиларли даражада қисқариши имконини яратди. Тадқиқотлар натижасида 18 ёшдан 59 ёшгача бўлган соғлом хотин-қизлардаги энергия сарфи уларнинг меҳнати инт е нс и влигига боғлиқ бўлиб, кўпроқ ақлий меҳнат билан шуғулланадиган ишчилар иш куни давомида 2300-2600 ккал, енгил жисмоний меҳнат билан банд бўлганлар 2650-2750 ккал, ўртача оғирликдаги ишларда ишловчилар 2750-2850 ккал, оғир жисмоний меҳнат билан шуғулланадиган ишчилар 2900-3200 ккал энергия сарфлаши аниқланган. 18 ёшдан 59 ёшгача бўлган эркакларда эса иш куни давомида энергия сарфи қуйидагини ташкил этади: ақлий меҳнат билан шуғулланадиган ишчилар 2600-2850 ккал, енгил жисмоний меҳнатда 2850-3050 ккал, ўртача оғирликдаги ишда 2950-3250 ккал, оғир жисмоний меҳнатда 3450-3750 ккал, ўта оғир жисмоний меҳнатда эса 3950-4350 ккал. Сарфланган энергияни қопловчи каллориядаги овқатни организм учун истеъмол қилиш зарур бўлади. Агар овқатни каллорияси организм энергия сарфини қ опламаса салбий энергия баланси содир бўлади. Ҳозирги вақтда энергия ва оқсилларни етишмаслиги энергетик баланс деб ҳисобланади. Бунинг натижасида эса оғир касалликлар келиб чиқиши

мумкин. Ижобий энергетик балансни хавфсизлиги ҳам кам эмас. Ижобий балансда инсонни овқатланишдан олган энергияси унинг йўқотган энергиясидан орти қ бўлади. Бундай ҳолат ортиқча овқатланишдан ўта каллорияли таомларни истеъмол қилиш натижасида содир бўлиб оғирликни ошишига, ички организмни ёғ босишига ва бошқа касалликларни, жумладан юрак-қон томири касалликларини келиб чиқишига сабаб бўлади. Меҳнат фаолияти шароитининг классификацияси Сўнгги 10 йилликда мамлакатнинг хўжалик юритиш комплексида катта ўзгаришлар содир бўлди, янги меҳнат фаолиятлари пайдо бўлди. Бундай ташқари бозор иқтисодиётига ўтиш ислоҳоти норентабел ёки зарар билан ишловчи корхоналарни қисқаришига ёки бутунлай ёпилишига олиб келди. Янги, турли мулк шаклидаги корхоналар, фермер хўжаликлари ташкил топмоқда. Уларнинг иқтисодий аҳволи ҳам турличадир. Шу сабабли уларнинг барчасида ҳам ишчиларга нормал фаолият кўрсатиши учун меҳнат муҳофазаси қонунларига мос иш жойлари яратиб берилган дейиш қийин . Меҳнат фаолияти шароити қуйидагича класификацияланади: 1) қулай; 2) унча катта бўлмаган ҳажмдаги ишлаб чиқариш зарарлари кўринишидаги қисман мураккабликлар билан; 3) мураккаб-ишлаб чиқаришдаги зарарларнинг ўртача ҳажми билан; 4) ўта мураккаб ишлаб чиқариш зарарларининг абсалют максимал ҳажми билан. Меҳнат фаолиятини оғирлиги ва кучланганлигини баҳолаш Маълумки жисмоний меҳнат қўлланиладиган меҳнат фаолияти кўпроқ саноат ва қишлоқ хўжалик корхоналарига алоқадор бўлиб, айниқса меҳнат жараёнларида кам механизациялашган, кам автоматлаштирилганларга

тааллуқлидир. Жисмоний меҳнат қўлланиладиган меҳнат фаолиятларини баҳолашнинг қуйидаги кўринишлари мавжуд: 1) енгил жисмоний меҳнат (оғир юк кўтармайдиган) ишчиларни 2000 дан 2500 ккал гача энергия сарфлашини характерлайди (озиқ-овқат, енгил саноат, иқтисоднинг электроника соҳаларидаги конвейер тармоқларидаги ишлар); 2) 25 кг гача юк кўтариш билан давом этадиган ва 2500 дан 3000 ккал гача энергия сарфланадиган ўртача оғирликдаги жисмоний меҳнат (кичик оғирликдаги ва кичик ўлчамдаги электротехник, машинасозлик деталлари чиқариладиган металлларга ишлов бериш ишлаб чиқариши); 3) ҳар замонда 25 кг дан ортиқ юкни кўтаришига тўғри келадиган, бир қатор зарарлар мавжуд бўлган оғир жисмоний меҳнат (шовқин, титрашлар, чанглар, химиявий ва токсик моддалар, ишчи зонадаги ҳавонинг юқори нисбий намлиги, юқори ҳарорат ва шу кабилар); 4) Ишчи кун давомида кўп бора 15 кг дан ортиқ юкни кўтаришга тўғри келадиган ва ишчи организмидан 6000 ккал ва ундан ортиқ энергия сарф бўлишига олиб келадиган жуда оғир жисмоний меҳнат. Қатор ишлаб чиқариш зарарларини ажралиши билан боғлиқ бўлган, жисмоний меҳнатда юқорида қайд қилинган мураккабликларни келтириб чиқарадиган корхоналар: қурилиш материаллари ишлаб чиқарадиган; металларга ишлов бериш; металлургия; транспорт машинасозлиги; ҳар хил ускуналарни катта бўлакларини йи ғ адиган механик цехларда-темирчилик, пр е сслаш цехлари ва бошқалар мисол бўлади.

Ф ойдаланилган адабиётлар : 1.Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси . Тошкент, ,,Ўзбекистон", 1992 й. 2. Баркамол авлод - Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Тошкент « Шарқ", 1998 й. 3 .Ўзбекистон Республикасини Меҳнат кодекси Тошкент, 1996 й. 4.Ўзбекистон Республикасининг “Меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисида”ги Қонуни Тошкент, 1993 й. 5.В.С.Алексеев, Е.О.Муродова, И.С.Давыдова. Безопасность жизнедеятельности «Проспект» Москва-2006 г. 6.О. Қ удратов, Т. Ғ аниев. Ҳаётий фаолият и хавфсизлиги. Тошкент. «Меҳнат»-2004. 7. Ҳ .Э. Ғ оипов. Меҳнат муҳофазаси. Тошкент. «Меҳнат»-2000. 8. Ғ .Е.Ёрматов. Ҳаёт фаолият и хавфсизлиги (Маъруза матнлари тўплами), Тошкент-2003 9. Безопасность жизнедеятельности. Под общей редакцией доктора техн. наук, профессора С.В.Белова. Москва, «Высшая школа» 2003.

Похожие

Фавқулодда ҳолатлар ҳақида маълумот ва фавқулодда ҳолатларнинг классификацияси

Заҳарли ва зарарли моддаларнинг инсон организмига таъсири ва улардан ҳимояланиш тадбирлари

ҲФХ фанининг асосий тушунча ва таърифлари

Антропоген омилларни флора ва ўсимликлар қопламига таъсири

Инсон меҳнат фаолиятига таъсир этувчи омиллар