HFX ning nazariy asoslari - БЖД - Рефераты

HFX ning nazariy asoslari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

760 KB

HFX ning nazariy asoslari Reja: 1.HFX nazariyasining asosiy tushuncha va ta’riflari. 2.HFX ni taminlash asoslari. 3.Xafsizlikni taminlash usullari, ta’riflari. 4.HFX ni boshqarishni uslubiy asoslari. 5.Faoliyatni turkumlarga ajratish.

1. HFX nazariyasining asosiy tushuncha va ta’riflari Xavf-xatar deganda, odam sog’ligiga bevosita yoki bilvosita zarar etkazadigan kungi lsiz hodisalar tushuniladi. Xavfning bunday tushunchasi oldingi standart tushunchalar (ishlab chiqarishning xavfli va zararli omillari)ni o’z ichiga oladi, chunki hayot faoliyat xavfsizligi faoliyatning hama shakllari va omillarini nazarda tutadi. Hayot faoliyatga to’g’ri kelmaydigan elementlar tizimi, ximiyaviy hamda biologik faol moddalar yashirin xavfga egadir. Xavflar taksonomiyasi - bu murakkab hodisalarni, tushunchalarni, kishi faoliyatiga qaratilgan narsalarni tasniflash va tizimlash to’g’risidagi fandir. U faoliyat xavfsizligi borasida bilimlarni uyushtirishda, xavflarning tartibini yanada chuqurroq o’rganishda katta ahamiyatga ega. Taksonomiya yangi fan bo’lib, hali to’la ishlab chiqilmagan. Biroq uning ayrim qismlari quyidagilarni tashkil etadi: - kelib chiqishi bo’yicha xavflar: tabiiy, texnik, ekologik, aralash bo’ladi; - rasmiy standartga asosan fizik, ximiyaviy, biologik va ruhiy turlarga bo’linadi; - salbiy oqib a tlarning ro’y berish vaqti bo’yicha impulsiy (beixtiyor harakat) va kumulyativ (tusatdan keluvchi) turlarda bo’ladi; - xavflar tarqalishiga yo’l qo’ymaslik bo’yicha (lokalizasiya) – litosfera, gidrosfera, atmosfera va koinot bilan bog’liq bo’ladi; - kelib chiqadigan oqibatlariga ko’ra charchash, kasallanish, jarohatlanish, halokatlar, yong’inlar ko’rinishida bo’ladi; - keltiradigan zarari bo’yicha ijtimoiy, texnik, ekologik va boshqa turlarga bo’linadi; - namoyon bo’lishi bo’yicha maishiy, sport, yo’l-transport, ishlab chiqarish va harbiy bo’ladi; - olamga ta’siri bo’yicha o’ta ta’sirchan (zaharlar, kislotalar) va sust (narkotik moddalar, arok, sigaret) bo’ladi. Sust ta’sir deganda odamning o’zi sababchi bo’ladigan xavf tushuniladi.

Xavflar ruyxati – bu aniq bir tartiblar bo’yicha qo’yilgan nomlar, atamalardir (o’zgaruvchan harorat, havo harakatining tezligi, havo bosimi, yorug’lik, havoni ionlash, portlash, gyerbisid, shovqin, tebranish, yong’in, zaharli moddalar, lazer nuri, elektr yoyi va boshqalar). Har bir tekshiriladigan ob’ektda o’tkaziladigan aniq tekshirishlar uchun shu ob’ekt (sex, ish joyi, texnologik jarayon, kasb) da uchraydigan xavflar ruyxati tuziladi. Xavflar kvantifikasiyasi hayot faoliyat xavfsizligini taminlashga qaratilgan tadbirlar uchun etarli darajada kerak bo’lgan miqdoriy, vaqtincha, fazoviy va boshqa xususiyatlarni aniqlab amalga oshirish jarayonidir. Tenglashtirish jarayonida aniq bir masalani hal qilishda xavflar ruyxati, zarar va boshqa omillar aniqlanadi. Sabab va oqibatlar . YAshirin xavflarni amalga oshishiga olib keladigan sharoit-sabab deb ataladi. Sabablar, jarohatlar, yuqumli kasalliklarni keng tarqalishi (epidemiya), atrof-muhitga zarar va boshqa xil oqibatlarni keltirib chiqaradi. Xavf, sabab, oqibat uchligi-bu yashirin xavflarni va zararlarni amalga oshiruvchi mantiqiy jarayondir. Masalan: Zahar (xavf)- dori tayyorlashning xatosi (sabab)- zaharlanish ( kungi lsiz oqibatlar). Mutloqa xavfsiz bo’lgan ish (faoliyat) bo’lishi mumkin emas. Demak, faoliyat qanday bo’lmasin, unda yashirin xavf bo’ladi. Bu aksioma hayot faoliyat xavfsizligida metodologik ahamiyatga ega. Tavakkal nazariyasi . 1950-yil senyabr oyida Gyermaniyaning Kyoln shahrida bo’lib o’tgan birinchi jahon qongresida hayot faoliyat xavfsizligi fan deb qabul qilindi. Olimlar o’z Ma’ruzalarida «tavakkal» tushunchasini qo’lladilar va bu tushunchani har bir olim o’zicha talkin kildi. Masalan, V.Marshal «tavakkal, bu xavfning miqdoriy bahosidir» dedi. Miqdoriy baho kungi lsiz hodisalarni aniq bir davr ichida bo’lib o’tgan sonining bo’lishi mumkin bo’lgan soniga nisbatidir. «Tavakkal»ni aniqlashda nimani «tavakkali» deyish mumkin savoliga javob berishkerak.

Tavakkalning turlari . Tavakkal ikki xil bo’ladi: shaxsiy «tavakkal»- ayrim shaxs uchun aniq xavf turi; ijtimoiy yoki ko’pchilik «tavakkali»- takroriy hodisalar natijasida jarohatlangan insonlar orasidagi bog’liqlik. Bizda hozircha ijtimoy «tavakkal» bo’yicha hech qanday ma’lumot yo’q. Xorijda esa alohida ishlab chiqarish korxonalari, sanoat tarmoqlari, xavf turlari bo’yicha to’liq ma’lumotlar mavjud. Jamoat «tavakkali» xavfni sub’ektiv (boshqacha) ravishda qabul etadi. Odatda ko’pchilik kam uchraydigan va ko’p qurbon bo’lgan voqealarga keskin ravishda ahamiyat beradi. Masalan, ishlab chiqarishda har yili o’rta hisobda 200- 250 kishi halok bo’ladi. Ammo bir halokatda 5-10 kishi qurbon bo’lgani oldingi ma’lumotlardan ko’ra odamlarga ko’proq ta’sir qiladi. Kishilarning bu ruhiy holatini qabul qilishi mumkin bo’lgan «tavakkal» masalasi kurilganda hisobga olish lozim. Xavflarni baholashda tavakkal («T») usulini qo’llash boshqa usullarga qaraganda ko’proq to’g’ri keladi, deb hisoblanadi. Masalan, har xil saba b lar natijasida halokatli ( o’ lim bilan) tugagan ayrim shaxsiy «tavakkal» (AKSH ning umumiy aholisiga nisbatan) qiymatlari quyidagichadir: 1. Yo’l transporti hodisasidan-3 10 -4 . 2. Zaharlanishdan - 2  10 -5 . 3. Y o ng’indan kuyish - 4  10 -5 . 4. Elektr tokidan - 6  10 -5 . 5. Y ah shindan - 5  10 -7 . 6. Ishlab chiqarish vositalarining nosozligidan - 1  10 -5 . 7. Umumiy «T» - 6  10 -4 . 8. Boshqalar - 4  10 -5 . Tavakkalni tasniflash . «T» ni baholashda uni «foyda» bilan solishtirish ya’ni, odam hayotini saqlab qolish uchun pul birligi kirgizilishi taklif qilindi. Ko’p olimlar bunga norozilik bildirishdi, chunki odam hayotining bahosi yo’q. Lekin, odam hayotini saqlab qolish uchun qancha mablag’ sarf qilishkerak deganda

bunday bahokerakdir. Xorijda o’tkazilgan tadqiqotlarga k o’ ra, odam hayoti AKSH da 650 mingdan 7 million dollargacha baholanar ekan. Tavakkalni aniqlash qancha taxminiy bo’lishiga q aramay, uni aniqlashning quyidagi t o’ rt yo’li mavjud: 1. Muhandislik yo’li statistikaga, takrorlanishlarni hisoblashga, xavfsizlikning taxminiy tahliliga, «xavflar daraxti» qurishga asoslanadi. 2. Modellash yo’li (andozalash) odamga, guruhga, kasbga ta’sir qiluvchi omillar modelini qurishga asoslangan va h .k. Bu yo’l bilan hisoblashga ma’lumotlar topish ancha qiyin. 3. Ekspyert (tekshirish) yo’li ma’lumotlarni ekspyer t lardan (mutaxassislardan) so’rab yig’ishga asoslangan. 4. Ijtimoiy yo’l odamlardan so’rab surishtirib, aniq xulosa chiqarishga asoslangan. Bu yo’llar «T» ni har xil nu q tai nazardan tavsiflaydi, shuning uchun hammasi birga qo’llaniladi. Tavakkalning yo’l qo’ ysa bo’ladigan fikr yuritish usuli xavfsizlik texnikasi, mutla q xavfsizlikni yaratib berishga asoslangan. Ammo bunday holatni (ya’ni, T=0) yaratib berish amalda mumkin emas. SHuning uchun, yo’l qo’ysa bo’ladigan (Y Q B) «T» ning fikr yuritish usuli qabul qilinadi. «T» o’z ishiga texnik, ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy jarayonlarni oladi. «T» da ayrim murosalarga borishga to’g’ri keladi. Aniqki, texnik tizimning xavfsizligini ko’tarish uchun iqtisodiy imkoniyatlar cheksiz emas. Agar xavfsizlikka qancha ko’p xarajat qilinsa, ijtimoiy sohalarga shuncha kam xarajat qilishga to’g’ri keladi. Tavakkalning Y Q B mintaqasi shunday minimal chegaraki, unda ijtimoy va texnik mablag’lar ma’lum m u tanosiblikka ega ( 2. 1 . -rasm). Tavakkalni tanlashda uni hisobga olishkerak va jamiyat shu bilan qanoatlanishga majbur. Jahonning ayrim mamlakatlarida, masalan, Gollandiyada tavakkalning Y Q B qiymati qonuniy asosda belgilangan. O’ lim hodisalarining maksimal Y Q B darajasi

bir yilda 10 -6 deb olingan. Odatda, tavakkalning Y Q B mintaqasi 10 -8 bo’lsa, bu juda kichik qiymat hisoblanadi. -rasm. Tavakkalning yo’l qo’ysa bo’ladigan mintaqasi aniqlash sxemasi. Tavakkalning YQB mintaqasi tushunchalari bizda hali qabul qilinmagan va to’liq amalga oshirilmagan. Bunday tashqari ayrim mutaxassislar bunga tanqidiy nazar bilan qaraydilar. Ularning fikricha, xavfsizlikni bunday baholash insonparvarlik nuqtai nazaridan yiroqdir. Haqiqatda esa, hozirgi mavjud usullardan, tavakkalning YQB mintaqasi usuli 2-3 daraja jiddiy sanaladi. Tavakkalni boshqarish. Xavfsizlik darajasini ko’tarish, xavfsizlikning asosiy nazariy va amaliy masalasidir. Buning uchun mablag’ni 3 yo’nalishda sarflashkerak: -ishlab chiqarish texnik tizimlari va ish ob’ektlarini takomillashtirish; -malakali ishchilarni tayyorlashga; -favqulodda oqibatlarni yo’qotishga; Sarflarni bular orasida qanday bo’lishini rejalash uchun chuqur tekshirishlar o’tkazish lozim, unda ham aniq fikrga kelish qiyin. «Tavakkal» boshqarish texnika doirasida xavfsizlikning oldini olishda yangi imkoniyatlar ochadi. Tavakkalni boshqarishda texnik, ma’muriy, tashkiliy yo’llarga iqtisodiy usul ham qo’shiladi. Xavflarni o’rganish tartibi uch bosqichda amalga oshiriladi: halokatlar(T t +T ii ) «T»Y Q B minta q asii «T ii » T t xarajatlar

Birinchi bosqich-xavflarni oldindan tahlil etish. Bu bosqich uch qadam bilan bajariladi: 1-qadam-xavf manbalarini aniqlash; 2-qadam-xavflarni vujudga keltiradigan qismlarni aniqlash; 3-qadam-tahlilni chegaralash, ya’ni, tekshirilmaydigan xavflarni chiqarib tashlash. Ikkinchi bosqich-xavfli holatlarni ketma-ketligini aniqlash, hodisa va xavflar daraxtini t u zish. Xavflar daraxti yuqoridan pastga q arab q uriladi hamda sabablari hisobga olingan holda tamom bo’ladi ( 2. 2 . -rasm). Uchinchi bosqich-oqibatlarni tahlil qilish. Xavfsizlik tizimi, bu- xavfsizlikning murakkab masalalarini hal qilish yo’llarini tayyorlash va asoslashda foydalaniladigan metodologik choralar yig’indisidir. O’zaro ta’siri bilan aniq bir maqsadga etishtiradigan aloqador qismlar yig’indisi tizim deb ataladi. Tizim deganda birgina moddiy ob’ektdan tashqari alo q alar va bog’lanishlar ham tushuniladi. Har qanday sozlangan mashina texnik tizimga misol bo’lishi mumkin. Kran-balka ilgagidan yukning tushib ketishi Sa q lagich q ulfning y o’ kligi CHi q ish yoki kirish Fiksator kuchining yo’q olishi Trosning uzilishi C h i q ish va kirish Texnik nazoratning y o’q ligi Trosning zanglashi, korroziyasi

rasm. «Xavflar daraxti»ning sxemasi. Tarkibiga odam ham kiradigan element tizimi yergonomik tizim deb ataladi. Masalan, «Odam-mashina», «odam-mashina-atrof-muhit». Tizimlash tamoyili hodisalarni o’zaro bog’liq ravishda bir to’plam tariqasida o’rganadi. Tizim beradigan maqsad yoki natija tizim yaratuvchi element deb aytiladi. Masalan, yong’in-yonuvchi modda, oksidlovchi kislorod, yondiruvchi. Bu yerda yong’in-tizim, yonuvchi modda-oksidlovchi, yondiruvchi-uning elementlari. Agar birorta elementni shulardan chiqarib tashlasak, tizim b u ziladi. Tizimda bor sifat uning elementlarida bo’lmaydi. Bu tizimning muhim xususiyati bo’lib, xavfsizlik masalalari tahlili asosida joylashgan. k o’ ngilsiz voqealarning paydo bo’lish sabablarini aniqlash, ularni kamaytirishga qaratilgan tadbirlar xavfsizlik tizimi tahlilining asosiy maqsadidir. Har qanday sabablar natijasida vujudga kelgan xavflar zarar keltiradi. Sababsiz haqiqiy xavf ham, zarar ham yo’q. Demak, xavfdan saqlanish uning kelib chiqish sabablarini bilishga asoslangan. Sodir bo’lgan xavflar bilan sabablar o’rtasida sabab-oqibat aloqasi bor. O’z navbatida bir sabab ikkinchi sababiy oqibatni keltirib chiqaradi va h .k. SHunday qilib, sabablar va xavflar zanjirsimon tizimni yaratadi. Bunday grafikning tasviri shoxli daraxtga o’xshaydi. Q uriladigan daraxtlarda sabab va xavf shoxlari bor. Ularni o’zaro ajratib tashlash mumkin emas. SHuning uchun xavfsizlikni tahlil etishda t u zilgan tasvirni sabablar va xavflar daraxti deb atash lozim. Tahlil usuli. Xavfsizlikni k o’ ngilsiz vo q ea ro’y berishdan oldin (aprior) yoki ke yin (aposterior) tahlil etish mumkin. Har ikki holda qo’llaniladigan usul bevosita yoki aksincha bo’ladi. Aprior tahlilda shu tizimga xos bo’lishi mumkin bo’lgan (yashirin) kungi lsiz voqealar tanlab olinadi va ularni yaratuvchi bir qancha holatlar to’plami tuziladi. Ap o sterior tahlil esa k o’ ngi lsiz vo q ea yuz byyergandan so’ng kelajakda tadbirlar ishlab chiqishdir. Bu ikki uchul bir-birini to’ldiradi.

To’g’ri u s ulda taxrir qilishda oqibatni oldindan kurish uchun sabablar o’rganil adi. Teskari usulda esa oqibat tahlil kilinib, sabablari aniqlanadi. Bu usullarning asosiy maqsadi k o’ ngilsiz voqealarni oldini olishdir. Voqealarni kelib chiqish ehtimoli va tezligi ma’lum bo’lsa, vokeaning taxminan qanday natija bilan tamom bo’lishini aniqlash mumkin. Xavfsizlikning tahlilida tizimning parametrlarini yoki chegarasini aniqlash asosiy masala hisoblanadi. Agar tizim juda chegaralangan bo’lsa, biror xavfli hollar yoki omillar etibordan tashqarida qolishi, agar tizimga o’ta keng qaralsa, tahlil natijalari noaniq bo’lishi mumkin. Tahlil o’tkazish darajasi aniq maqsadlarga bog’liq. Aniq bir holatda ogohlantirish yo’li bilan ta’sir qilish mumkin bo’lgan hodisalarni aniqlash umumiy ish uslubi hisoblanadi. 2.Hayot faoliyat xavfsizligini taminlash asoslari Xavfsizlik umumiy nazariyasining t u zilishida asoslar va usullar k o’ rilayotgan sohadagi alo q alar to’g’risida to’liq tasavvur qilishda metodologik ahamiyatga ega. Asos, bu - fikr, g’oya, maqsad (asosiy holat)dir. Usul, bu – eng umumiy qonuniyatlarni bilish orqali maqsadga yerishish yo’lidir. Xavfsizlikni taminlash asoslari, usullari manti q hamda dialektikaga xos umumiy usullarga tegishli bo’lmay, maxsus va ayrim usullardan hisoblanadi. Usullar va asoslar o’zaro bog’liqdir. Xavfsizlikni taminlash choralari, bu – usullarni va asoslarni amaliy, tashkiliy, moddiy gavdalantirib amalga oshirishdir. Asoslar, usullar, choralar xavfsizlikni ta’min etishdagi mantiqiy po g’ onadir. Ularni tanlab olish faoliyatning aniq sharoitlariga, xavfning darajasiga va boshqa mezonlarga bog’liq. Xavfsizlikni taminlash yo’llari ko’p. Ularni belgilariga q arab bir necha sinfga ajratish mumkin. Masalan, y o’ naltiruvchi, texnik, tashkiliy, boshqaruv.

1. Y o’ naltiruvchi belgilari : opyeratorning faolligi , i q tidori ; tizimning tartibsizlanishi ( destruksiya ), opyeratorni almashtirish , tasniflash , xavflarni yo ’ qotish , tartiblash , xavfni kamaytirish . 2. Texnik belgilari : blokirovkalash , vakuumlash , gyermetiklash , masofadan boshqarish , mahkamlash , to ’ siqlar orqali himoyalash , ojiz zveno qo’ llash , siqilgan havo qo ’ llash , harakatlarni sekinlashtirish . 3. Tashkiliy belgilari : va q t bilan himoyalash , axborot ( ma ’ lumotlar ), za h iralash , mos kelmaslik , me ’ yorlash , xodimlar tanlash , yergonomiklik . 4. Boshqaruv : moslik , nazorat , qarshi alo q a , javobgarlik , rejalilik , rag ’ batlantirishlar , samaradorlik , boshqarish . 3. Xavfsizlikni taminlash usullari , ta ’ riflari Inson mehnat faoliyati jarayonida bo ’ ladigan fazo – ish joyi ( gomosfera ), doim mavjud yoki vaqti - vaqti bilan xavf paydo bo ’ ladigan fazoni noksosfera deyiladi . Xavfsizlikni taminlashga quyidagi usullar orqali yerishiladi: a) gomosfera va nososferani fazoviy va vaqt bo’yicha ajratib kuyish, buni hal qilish uchun masofadan boshqarish, avtomatlashtirish, rabotlashtirish vositalari yordamidan foydalaniladi; b) xav f larni yo’qotish yo’li bilan noksosferani me’yorlashtirish. Bu usulga ishchilarning shovqin, gaz, changdan jarohatlanishidan saqlovchi shaxsiy va birgalikdagi himoya vositalarini qo’llashi kiradi; d) bu usul ishchilarni tegishli muhitga moslashtirishga, ularni himoyalash darajasini ko’tarishga yo’naltirilgan har xil vositalar va usullar: kasbiga qarab tanlash, ruhiy ta’sir va (shaxsiy) himoya vositalari qo’llashni o’z ichiga oladi. Amalda esa yu qorida aytilgan usullar birgalikda qo’llaniladi. Xavfsizlikni ta’minlovchi vositalarga, jamoa (J H V) va shaxsiy (SH H V) himoya vositalari kiradi. Ular o’z navbatida xavfsizlikning turi, tuzilishi, ishlatish sohasiga k o’ ra guruhlarga bo’linadi.

4.Hayot faoliyat xavfsizligini boshqarishning uslubiy asoslari HFX to’g’risida tushuncha. HFX uslubiy va boshqaruv masalalarining xavfsizlik darajasi va «T»ga ob’ektiv ta’siri katta. HFX boshqarilishida inson- muhit tizimi tushuniladi. HFXni boshqarish ob’ektiv xavfli holatdan kam xavfli holatga o’tkazishdir. Bunga iqtisodiy va texnik maqsadga muvofiqlik shartlariga amal q ilinadi. HFXni boshqarish sxemasi 2. 3- rasmda keltirilgan. HFX ni boshqarishning vazifalari quyidagilardan iborat: Ob’ekt holatining tahlili va bahosi. 1. Ob’ekt holatining tahlili va hisoboti. 2. Boshqarishning tadbirlari. 3. Boshqariluvchi va boshqaruvchi tizimlarni tashkil qilish. 4. Boshqarishning tashkiliy ishlarini nazorat qilish va tekshirish tizimini yaratish. 5. Tadbirlarning ta’sir qilishini, foydasini aniqlash. 6. Rag’batlantirish.

hisobot Ichki birlamchi ma’lu mot orqali chiqish signali Kirish signali 2. 3 . -rasm.Hayot faoliyat xavfsizligini boshqarish sxemasi. 5. Faoliyatni turkumlarga ajratish «Inson-muhit», «inson-ishlab chiqarish» va boshqa tizimlar murakkab ko’p tarkibli uyushmalardan (tizimlardan) hisoblanadi. Xavflarni o’rganish va tahlil jarayonida tarkiblarga ajratiladi (4, 5-rasmlar). Boshqarish tizimi (ma’muriyat) Bosh q arish ob’ekti Inson Mu h it Salbiy o q ibat (shikastlanish, kasallanish, yon g’ in, falokat)

4 . -rasm. Faoliyat modeli: 1-inson; 2-muhit; 3-aks ta’sir q iluvchi alo q alar. Aniq faoliyat sharoitida bu turkumlar (elementlar) yanada ravshanlashadi. SHuning uchun faoliyatni loyihalashda uning turkumlarini (elementlarini) etarli darajada aniqlab, to’g’ri keladigan axborot manbalaridan foydalanib, ularning xavfli xususiyatlari topiladi. 2. 5 . -rasm. Faoliyatni turkumlarga ajratish: 1-inson; 2-mehnat quroli; 3-mehnat vositalari; 4-quvvat (energiya); 5-mehnat ma h sulotlari; 6-texnologiya; 7-flora; 8-fao’na; 9-ma’lumot; 10-tabiiy iqlim; 11- mehnatni tashkil etish; 12-jamoa; n -boshqalar.Inson Mu h it Salbiy o q ibat

jadval HFX ni loyihalashning taxminiy tizimlari T/R Loyihalash ishlarining ketma-ketligi Ishlarning natijalari 1 Loyihalanayotgan yoki mavjud ob’ektni qismlarga ajratish Aniqlanadi: 1.Ish buyumlari 2.Ish vositalari: uskuna, imorat, inshootlar 3. Q uvvat 4.Ish mahsulotlari 5. Texnologik jarayonlar 6. Tabiiy iqlim omillari 7.Flora-fao’na 8. Ishchilar 9. Ish joyi, sex 2 Har bir elementning vujudga keltirishi mumkin bo’lgan xavflarning identifikasiyalash Xavflar ruyxati 3 Sabablar va xavflar «SHajarasi» ni tuzish Xavflar sabablari 4 Xavflarning mi q doriy va sifatiy bahosi, Y Q B va «T» darajasi bilan solishtirish Himoya qilinishikerak bo’lgan xavflar va sabablar ruyxati 5 Maqsadni aniqlash Yerishishkerak b o’ lgan ish sharoitining parametrlarini aniqlash 6 Xavfsizlik ko’rsatkichlari bo’yicha ob’ektlarni umumiy baholash Qabul qilingan integral yoki ball ko’rsatkichlari 7 Bo’lishi mumkin bo’lgan asoslar, usullar va xavfsizlikni tamin etadigan vositalar Asoslar, usullar va altyernativlarni to’plash 8 Har bir altyernativning avzalligi va kamchiligini, zarar va foydasini To’g’ri keladigan xilini tanlab olish

tahlil etish 9 Qabul qilinishi mumkin bo’lgan asoslarni, usullarni va vositalarni tahlil etish To’g’ri keladigan xilini tanlab olish 10 Hisob-kitob Masalani aniq echish 11 Foydasini baholash Texnik, ijtimoiy, iqtisodiy foydasining ko’rsatkichlari

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1.O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi . Toshkent, ,,O’zbekiston", 1992 y. 2. Barkamol avlod - O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. Toshkent « SHarq",1998 y. 3 .O’zbekiston Respublikasini Mehnat kodeksi Toshkent, 1996 y. 4.O’zbekiston Respublikasining “Mehnatni muhofaza qilish to’g’risida”gi Qonuni Toshkent, 1993 y. 5.V.S.Alekseev, E.O.Murodova, I.S.Dav ы dova. Bezopasnost jiznedeyatelnosti «Prospekt» Moskva-2006 g. 6.O. Q udratov, T. G’ aniev. Hayotiy faoliyat xavfsizligi. Toshkent. «Mehnat»-2004. 7. H .E. G’ oipov. Mehnat muhofazasi. Toshkent. «Mehnat»-2000. 8. O’ .R.Boynazarov. Hayot faoliyat xavfsizligi. Ma’ruza matnlari to’plami. Qarshi- 2000. 9. G’ .E.YOrmatov. Hayot faoliyat xavfsizligi (Ma’ruza matnlari to’plami), Toshkent-2003 10. Bezopasnost jiznedeyatelnosti. Pod ob щ ey redaksiey doktora texn. nauk, professora S.V.Belova. Moskva, «V ы sshaya shkola» 2003.

Похожие

Mehnat muhofazasining nazariy asoslari

Hayotiy faoliyat xavfsizligining nazariy asoslari

HFХ ning nаzаriy аsоslаri

Hayotiy faoliyat xavfsizliging asosiy tushunchalari

Hayotiy faoliyat xavfsizliging asosiy tushunchalari