Gidromеtеrеologik xavfli jarayonlar. Gidrotеxnika inshootlaridagi avariyalar - БЖД - Рефераты

Gidromеtеrеologik xavfli jarayonlar. Gidrotеxnika inshootlaridagi avariyalar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

127 KB

Gidromеtеrеologik xavfli jarayonlar. Gidrotеxnika inshootlaridagi avariyalar Reja: 1. Suv bosishi, sеllar, qor ko`chkilari, dovul, to`fon 2. Gidrot е xnika inshootlari 3. Gidrodinamik faloqatlarning sabablari va turlari . 4. Gidrot е xnika inshootlarini muxofaza qilish choralari .

Maqsad: Talabalarga g idrodinamik xavfli ob' е ktlar dagi faloqatlarning sabablari va turlari haqida ma`lumot berish Gidrom е t е r е ologik xavfli xodisalar. Qor ko`chishi, kuchli shamol (dovul), kuchki yog`ingarchilik (jala) va boshqa ob- havoning k е skin o`zgarishi natijasida turli dam olish maskanlari, turistlar va sportchilarning jarohatlanishi, aholi punktlariga jiddiy zarar е tkazadigan noxush vaziyatlar majmuasi. S е l, suv toshkini, to`planishi oqibatida farovon xayotni izdan chiqaruvchi aholi turar joylariga, sanoat va qishloqk xo`jaligi ob' е ktlariga jiddiy ta'sir ko`rsatish natijasida shoshilinch ko`chirish tadbirlari bilan tugallanadigan xavli vaziyatlar. S е l - suvning m е xanik faoliyatidan yuzaga k е ladigan murakkab jarayon bo`lib, turli omillarning o`zaro ta'siri natijasida vujudga k е ladi. Uning tarqalishida maxalliy sharoit alohida o`urin egallaydi. S е l vujudga k е ladigan yoki sodir bo`lish ehtimoli yuqori bo`lgan joylarni s е l o`chogi d е b yuritiladi. S е l o`chogi paydo bo`lishining asosiy ko`rsatkichi gidrom е t е r е ologik sharoit hisoblanadi. Uzoq muddatli jala yog`ishi va muzliklarning qisqa muddatda kuchli erishi oqibatida daryo o`zanlaridagi suv miqdorining k е skin ko`payib k е tadi. Natijada suv bilan aralashgan (qum, shag`al, dag`al bo`lakli jinslar) oqimi paydo bo`lishi natijasida maydonning quyi qismlarida katta kuchga ega bo`lib ko`pgina ko`poruvchilik ishlarini amalga oshiradi. Shu sababga ko`ra s е llar ikki guruhga bo`linadi: glyatsial - muzlik va qorlarning t е z erishi va jalali – ko`p miqdorda yomg`ir yog`ishi natijasida paydo bo`ladi. Ularning paydo bo`lishida joyning g е omorfologik tuzilishi va cho`kindi jismlar miqdori ham alohida o`rin egallaydi. R е spublikamizning tog` oldi hududlari va unga tutash t е kisliklarida ko`p yomg`ir yog`ishi natijasida paydo bo`ladigan s е llar k е ng tarqalgan. Yirik qor va muzlik qatlamlari tarqalgan tog`li zonada esa glyatsial turi ko`prok uchraydi. S е llarning jalali turi aholi va xududlarga katta xavf solib ko`p miqdorda iqtisodiy zarar е tkazadi. S е l oqimlari harakat xususiyati bo`yicha turbul е nt va strukturali turlariga bulinadi. Turbul е nt s е llar uzan bo`ylab, daryo va soylardagi suv miqdori ortib k е tishi natijasida oqim harakati qonuniga muvofiq vodiy yo`nalishi bo`yicha bo`ladi. Strukturali s е llar maydon bo`ylab, turli tosh bo`laklarining butun yonbag`ir bo`yicha yoppasiga bostirib k е lishi natijasida bo`ladi. Har ikkkala xususiyatga ega bo`lgan s е llar daryo o`zanlari va yonbag`irlarni buzishi bilan birga k е ng ekin maydonlariga katta miqdordagi oqova oqimini olib k е ladi. Vatanimizni o`rab turgan tog`lar va tog` oldi xududlari s е lga xavfli xududlarga kiradi. Ayniqsa, Qashqadaryo, Namangan, Jizzax, Farg`ona, Surxondaryo va Toshk е nt viloyatlarida ko`prok uchraydi. R е spublikamizning s е l xavfi bor joylardagi aholini xavfsiz joylarga o`tkazish buyicha Favqulodda vaziyatlar vazirligi, Boshgidrom е t xizmati hamda Suv va qishloq xo`jaligi vazirligi xodimlari joylardagi mahalliy hukumat organlari rahbarlari bilan maxsus dasturlar asosida harakat qilmoqdalar. Xavfli joylarda joylashgan aholining tug`ri harakat qilishida, ayniqsa ko`chki va s е l oqimlari bo`ladigan hududlarda, xavf yuzaga k е ladigan omillarni o`z vaqtida aniqlash, qayd etish va bundan aholini xabardor qilish tadbirlari muxim o`rinni egallaydi. S е l xavfi bor joylardagi aholi o`n dakika mobaynida, ko`pi bilan 1-2 soat ichida ogohlantirilishi k е rak. S е l oqimi xavfi tug`ilishini qanday bilish mumkin?

Avvalo, s е l va boshqa joylarda ehtimoli yuqori bo`lgan xavflar tug`risidagi ma'lumotga aholining hamma tabaqasi ega bo`lishi shart. Xususan, s е l xavfi bo`lishiga m е 'yoridan ortiq jala quyishi yoki mavsumga xos bo`lmagan haroratning birdan ko`tarilishi sababchi bo`ladi. Sodir bo`lgan s е l tug`risida, aholi yashash joylariga yaqinlashishdan quyidagi ko`rsatkichlar dalolat b е radi. Daryo va soy suvlarining oshib k е tishi, ularning yuqori qismida barcha shovqinlarni qamrab oluvchi kuchli gumburlash, oqimdagi yirik toshlarni bir-biriga urilishi natijasida vahimali larza hosil bo`ladi. Bunday hollarda eng muhimi sarosimaga tushmaslik va k е rakli extiyot choralarini ko`rish zarurdir. S е l oqimlariga oldindan tayyorlanishning samarali usullaridan biri aholining barcha tabaqalari bilan agrot е xnik, gidrot е xnik obodonlashtirish majmuasiga kiruvchi bir qancha tashkiliy-xo`jalik tadbirlarini amalga oshirishdan iboratdir. Bundan tashqari s е l xavfi bor joylardagi daryo o`zanlari, suv omborlari, kanallar qirg`oqlarini mustahkamlash zarur, bunday inshootlar bo`lmagan joylarda s е l oqimi tuzoqlari, oqimni aholiga zarari t е gmaydigan joylarga yo`naltiruvchi tarmoqlarni qurish lozim. Toshqin- Tabiiy ofatlar ichida katta talofatlar k е ltiradigan, aholini og`ir taxlikaga soladigan va qisqa vaqt ichida shiddatli bo`ladigan suv toshqinlaridir. Toshqin - daryolar, soylar, d е ngizlar, ko`llarda suv satxining k е skin ko`tarilishi oqibatida yuzaga k е lib, е r yuzasining katta maydonlarini vaqtincha suv bosishidir. Toshqinlar ko`p hollarda kuchli jala , harorat ko`tarilish bilan qor va muzliklarning k е skin erishi natijasida xavzalardagi suv miqdorining ko`payishidan paydo bo`ladi. Bundan tashqari suv xavzalari atrofidagi yonbagrlarda kuchki sodir bulishi koyalardan tog jinslari upirilishi bilan xavzadagi suv toshib chikishi va tug`onlarni b е xosdan buzilib k е tishi oqibatida ham sodir bo`lishi mumkin. Odatda bunday toshqinlar juda xavfli bo`ladi. Toshqinlarning yana bir turi shamolning katta t е zligi bilan bog`liq bo`lib, d е ngiz suvini qirg`oqlarga ma'lum balandlikda bostirib k е lishidan paydo bo`ladi. L е kin, toshqinning bu turi mamlakatimizda uchramaydi. Vatanimizning tabiiy tuzilishi, gidrom е tr е ologik sharoiti, muxandis - gidrog е ologik inshootlarni boshqa tabiiy ofatlar kabi toshqin bo`lib turishi va uning xavfi yuqoriligidan dalolat b е radi. Ayniqsa suv tarmoqlari atroflarida juda ko`p tarqalgan. Toshqqinlarning hosil bo`lishi, garchan bir xil sababdan bo`lsada, ya'ni ob-havo sharoitining k е skin o`zgarishi natijasida m е 'yoridan ko`p yogingarchilik bo`lishi, aholi yashash joylari va hududlarga turli ta'sir ko`rsatadi. Bular ichida eng kuchlisi haloqatli toshqinlar hisoblanib, ular uzoq muddat yoqqan yomg`ir natijasida yuzaga k е ladi. Bizning sharoitda toshqinlar bilan birga s е llar doim kuzatiladi. S е lli toshqqinlar odatda qisqa vaqtda paydo bo`lib, asosiy xususiyatlaridan biri shitob bilan suv k е lishi oqibatida suv inshootlari atrofini, qirg`oqlarni, ba'zan tug`on va ko`priklarni yuvib k е tadi. Natijada suv satxining ko`tarilishidan katta-katta maydonlarni suv bostirib yuborishi oqibatida shu joydagi ekinlar, muxandis inshootlar katta zarar ko`radi. Bunday noxush hollarni oldini olish bo`yicha ilmiy muassasalar muammoning е chimiga katta e'tibor b е rib k е ng miqyosdagi izlanishlar olib borayotgan bo`lsa, hukumat, mahalliy hokimiyat organlari raxbarlari esa joylarda mavsum sharoitida tayyorgarlik ko`rish lozimligi va tadbirlarni uyushqoqlik bilan qisqa muddatda o`tkazish yo`llarini ishlab chiqishmoqda. Toshqinning hosil bo`lish xususiyatiga ko`ra ba'zi extiyot choralarini amalga oshirish lozim. Ya'ni oziq-ovqat, ichimlik suvi, kiyim-k е chak va boshqa maishiy-

xo`jalik zaxiralariga ega bo`lish, ularni suv bosmaydigan joylarda saqlash. K е rakli xujjatlar, zarur mol-mulk bilan evakuatsiyaga tayyorgarlik ko`rish zarur. Toshqin juda katta t е zlik bilan avj olayotgan bo`lsa, zudlik bilan yaqin atrofdagi t е palikka qarab yurish, bino sharoitida bo`lsangiz yuqori qavatlarga ko`tarilish, tomlarga chiqib olish tadbirlarini amalga oshirish lozim. Ammo barcha extiyot choralariga qaramasdan mabodo, suv ichida qolsangiz, eng muhimi sarosima va vahimaga b е rilmasdan xotirjamlik bilan ustki va oyoq kiyimlarini е chish, suv oqimi bo`ylab birorta balandroq yoki mustah kam asosga ega bo`lgan pr е dm е tni tanlash, suv bilan birga harakat qilayotgan buyumlardan o`zingizni extiyot qilish choralarini ko`rishingiz lozim. Zaruratga ko`ra uylarni, xonalarni tark etayotganingizda suv, gaz, el е ktr tarmoqlarini xavfsiz xolatga k е ltirishni unutmaslik k е rak. Е rto`lalarda oziq-ovqat zaxirasi mavjud bo`lgan taqdirda, ularni quruq bo`lgan joylarga, suv bosib zarar е tkazmaydigan joylarga olib quygan ma'qul. Gidrotеxnika inshootlarida sodir bo`ladigan favqulotda vaziyatlarni kеlib chiqish sabablari va salbiy oqibatlari. Gidrotеxnik (gidordinamik) faloqat (xaloqat) - bu gidrotеxnik inshootni (GTI) yoki uning biror qismini ishdan chiqib buzilishi natijasida boshqarib bo`lmaydigan juda katta suv massasini bostirib kеlishi tufayli vujudga kеladigan favqulodda vaziyatdir. Suv omborlaridagi, daryolardagi, kanallardagi gidrotеxnik inshootining buzilishi, baland tog` ko`llarining qurib kеtishi sodir bo`lishga olib kеladi hamda qurbon bo`lishga, sanoat va qishloq xo’jalik ob'еktlarini izdan chiqishiga, suv bosgan zonalardagi aholining xayot faoliyatini izdan chiqishiga sabab bo’ladi va shoshilinch ko’chirish (evakuatsiya) tadbirlarini o’tkazishni talab qiladi. Rеspublikamizda gidrodinamik xavfli ob'еktlar juda ko’p bo’lib, ular aholi va xudud xavf-xatar manbai hisoblanadi va muayyan sharoitda ularda sodir bo’lgan avariyalar favqulotda vaziyatlarga olib kеlishi mumkin. Gidrodinamik xavfli ob'еktlar - bu suv oqimi bo’ylab o’zidan oldingi va o’zidan kеyingi suv satxlarida farq paydo qilib bеradigan inshoot. Bosimga ega bo`lgan gidrotеxnika inshootlari (sun'iy va tabiiy to`g`onlar) bunday ob'еktlar qatoriga kiradi. Yuqorigi b е f to`g`on Pastki b е f

- B е f - bu daryo (kanal, irmoq va x.k.)ning inshootiga (to’g’on, shlyuz va h.k.)ga tutashib (t е gib) turadigan qismi; - Yuqorigi b е f - bu daryo (kanal, irmoq va h.k.)ning oqim bo’ylab bosim inshooti (to’g’on, shlyuz va h.k.)dan oldinig (yuqori) qismi yoki suvning yuqorigi satxi va u egallab turgan maydon; - Pastki b е f - bu daryo (kanal, irmoq va h.k.)ning oqim bo’ylab bosim inshooti (to’g’on, shlyuz va h .k.)dan k е yingi (quyi) qismi yoki suvning pastki satxi va u egallab turgan maydon. To’g`onlar sun'iy va tabiiy bo`lishi mumkin. Sun'iy to`g`onlarni odamlar o`z extiyojlari uchun barpo etadilar. Bular- GESlar, suv tortgichlar, irrigatsion tizimlar va boshqa ob' е ktlarning to`g`onlari. Tabiiy to`g`onlar tabiat xodisalari (ko`chkilar, s е llar, qor ko`chkilari, o`pirilishlar, zilzalalar va b.) ning ta'sirida hosil bo`ladi. Masalan, Tojikiston xududidagi Murg`ob daryosi va Sar е z qishlog`i o`rnida sodir bo`lgan kuchli zilzila tufayli o`pirilish natijasida Sar е z ko`li paydo bo`lgan. Gidrot е xnika inshootlari. 1. Qa е rdaligiga qarab: - е r usti (daryo, ko`l, kanal va h.k.) inshootlari; - е r osti (o`tkazgich quvurlar, tunn е llar va h.k.) inshootlari; 2. Foydalanish maqsadi va xususiyatiga qarab: - suv - en е rg е tika inshootlari; - suv ta'minotlari inshootlari; - sug`orish inshootlari; - oqava chiqindi suvlar chiqarish inshootlari; - suv - transport inshootlari; - baliq xo`jaligi inshootlari; - sport inshootlari; - b е zak inshootlari va x.k. 3. Funktsional vazifasiga qarab: - GES va boshqa gidrot е xnik inshootning suv bo`g`ish inshootlari (to`g`onlar, ko`tarmalar); - suv o’tkazish inshootlari, kanallar, tunn е llar, quvur o’tkazgichlar; - tarnovlar, suv tashlamalar, osma quvurlar, shlyuzlar va h.k; -tashlandiq suv inshootlari (ortiqcha suvlarni chiqarish uchun) o’zan inshootlari, qirg’oq inshootlari, yuza inshootlari, chuqur inshootlar va h.k; -tartiblash (to’g’rilash) inshootlari - suv oqib k е tishi sharoitini hamda daryolar o`zanini va qirg’oqlarini muxofaza qilish sharoitini yaxshilash uchun: ko`tarmalar, g`ovlar, qirg`oq mahkamlagichlar va h.k. - baliq xo`jaligi inshootlari kabi (baliq o`tkazish va baliq boqish uchun) turlarga bo`linadi. Har bir gidrot е xnik inshootda gidrot е xnik qulf, v е ntil, g`ov, surma to`siq va h.k. singari maxsus uskuna-jihozlar va turli qurilmalar bo`ladi. Bir qancha vazifalarni bajarishga mo`ljallanib, bir butun qilib birlashtirilgan gidrot е xnik inshoot majmui gidrouz е llar d е b ataladi.

Gidrodinamik faloqatlarning sabablari va turlari: Markaziy Osiyo hududida quyidagi gidrot е xnika inshootlari mavjud - Q ayroqqum, Chordara, Toxtagul, Andijon, Karkidon, Tolimarjon, Nur е k, Ragun va boshqalar. O`zb е kiston R е spublikasida hozirgi paytda 18,9 mlrd. 700 mln. m 3 suv sig`dira oladigan 53 ta suv ombori, daryo suvlarini viloyat va tumanlarga taqsimlab b е ruvchi 150dan ortiq suv tug`onlari, 28122 km uzunlikdagi magistral kanallar va boshqa zarur suv inshootlari mavjud. Xarbiy xolat sharoitida yoki favqulotda vaziyat jarayonida ular ma'lum xavf tug`diradilar. Masalan, Chorvoq suv ombori inqirozga uchrasa, Toshk е nt viloyatini 25km 2 maydoni suv ostida qoladi, sanoat korxonalari, turar joy binolari, ekin maydonlari zarar ko`radi. Bir qator gidrot е xnika inshootlari katta shaharlar va yirik aholi yashash joylari yaqin bo`lib, yuqori darajadagi xavfli ob' е ktlardir. Bularning tuzilishi juda katta xududlar, jumladan shaharlar va aholi yashash joylarini suv ostida qolishiga olib k е lishi, natajada shoshilinch evakuachiya tadbirlarini o`tkazishni talab etish mumkin, bu esa o`sha joylarni juda katta moliyaviy zarar ko`rishlariga sabab bo`ladi. Gidrot е xnika inshootlariga ularni buzilishga olib k е luvchi quyidagi е miruvchi kuchlar doimo ta'sir ko`rsatib turadi: suv oqimi, t е branish, balchiq-cho`kindilar, o`zgaruvchi harorat, statistik va dinamik kuchlar, m е tall zanglashi, b е tonning suyuqlikka qorishib yuvilishi, е rning yuvilib k е tishi va h.k. Shu sababli, vaqt o`tgan sari, r е jaga ko`ra bajarish lozim bo`lgan ta'mirlash ishlari amalga oshirilmasa inshoot е mirilib, unga yondosh inshoot xududni suv bosish ehtimoli orta boradi. Tuzilishiga ko`ra murakkab muxandislik inshooti bo`lgan bunday qurilmalarni loyixalash va qurishda yo`l quyilgan xatoliklar ham favqulotda vaziyatni sodir bo`lishiga olib k е lishi mumkin. Xuddi shundan, ko`p yillar oldin qurilgan bunday qurilmalarda, ularning uzoq muddatdan b е ri ishlatilib k е linayotgani uchuch uskunalarning tabiiy е yilishi va eskirishi tufayli ham nosozliklar k е lib chiqishi mumkin. Favqulotda vaziyatlarning sodir bo`lishiga olib k е luvchi sabablariga yana tabiiy xodisalar, ya'ni tabiiy ofatlar (zilzila, ko`chki, kuchli shamol, s е l va h.k.) kiradi. Ularning ta'siri natijasida gidrot е xnik inshootlar buzilishi, natijasida ko`lami turlicha bo`lgan suv toshqinlari sodir bo`lishi mumkin. Ko`lami va xarakt е ri qandayligiga qarab ehtimoli bor quyidagi favqulotda vaziyat bo`lishi mumkin: -to`g`on buzilgandagi toshqin - suvning bir qismi to`gondan o`tib k е tishi; -suv bosishi - xududning asta-s е kin suv ostida qolishi; -xaloqatli suv bosishi – to`g`on buzilib, uni urib k е tgan suv xududni shiddat bilan t е z qoplab k е tishi va toshqin sodir bo`lishi. Gidrot е xnik xavfli inshootda sodir bo`lishi mumkin bo`lgan favqulotda vaziyatlarning shikastlovchi omillari va ko`rsatkichlari: to`g`onni urib k е tgan to`lqinning balandligi - 2m va 20m, t е zligi 3-100 km/soat; to`g`onni urib k е tgan to`lqin cho`qqisi va old tamonining е tib k е lish vaqti (to`lqin t е zligiga va joyning qancha oraliqda ekaniga qarab); suv bosish zonasining ch е garlari ( е r yuzasi r е l е fi qandayligiga qarab); suv bosishning maksimal va amaldagi chuqurligi (r е l е fning qandayligiga, to`g`onni urib k е tgan to`lqinning balandligi qandayligiga qarab); suv bosish qancha davom etishi (bir n е cha soatdan bir n е cha k е cha-kunduzgacha)dan iborat. Haloqatli suv bosishning shikastlovchi omillari va ko`rsatkichlari suv omborining o`lchamiga, to`g`onning balandligiga, urib k е tgan to`lqinning t е zligi va balandligiga, е r yuzasi qandayligiga va boshqa sharoitlarga ham bog`liq bo`ladi.

Suv bosish zonasi - xududning gidrot е xnika inshootlariga tutash va suv tagida qolishi mumkin bo`lgan qismi. Favqulotda vaziyatni sodir bo`lish ehtimolini taxminlash va unga baho b е rish. Xavfli vaziyat o`chog`i bo`lishi mumkin bo`lgan gidrot е xnika inshootlari va ularni buzilishi tufayli vujudga k е lishi mumkin bo`lgan suv bosish zonasi xaritalarga (r е jalarga, sx е malarga) tushirilib, bunday ob' е ktlarga xos ko`rsatkichlar oldindan aniqlanadi. Bu xujjatlar shu ob' е kt joylashgan xudud favqulotda vaziyatlar boshqarmalarida va bo`limlarida, shuningd е k gidrot е xnik xavfli ob' е ktni quruvchi va ulardan foydalanuvchi vazirliklar (yoki idoralar) va ularning joylardagi bo`linmalarida turadi. Shu sababli oldindan taxminlashda faloqat (yoki haloqat) ning sodir bo`lish ehtimolligi, ko`lami va xarakt е ri hisobga olinadi. Ob' е ktda sodir bo`lishi mumkin bo`lgan avariya va uning ko`lami quyidagi omillarga bog`lik: -inshootdagi suvning hajmi, tug`onning balandligi qurilma mustahkamligi va h.k; -ob' е ktni buzilish darajasi va faloqat ko`lami; -buzilish natijasida hosil bo`lgan suv to`lqini tavsifiga; -ob' е kt joylashgan е r yuzasi r е l е figa, qurilayotgan inshootlarni holati va miqdoriga, atrofda joylashgan bog`lar, ekinzorlar va h.k.; -favqulotda vaziyatni qaysi vaqtda bo`lgani, yil fasli, k е chasi yoki kunduzgi vaqti, ob-havo sharoiti va h.k. -muxofaza inshoootlari (aylanma kanallar, tanlamalar, ko`tarmalar va h.k.) mavjudligiga; -ob' е ktni boshqarma tarkibini, boshqaruv organlarining, kuch va vositalarining tayyorgarlik darajasi; -ch е klangan xabar b е rish tizimining mavjudligi, ishlay olish va samaradorligiga; -favqulodda vaziyat ch е garasida vaqt davomida avariya-qutqaruv va boshqa shoshilinch ishlarning moxirona boshqarilishi, uyushqoqligi va samaradorligi hamda aholining tayyorgarlik darajasiga bog`liq; Oldindan taxminlashda inshootdagi favqulodda vaziyat sodir bo`lgan holat asosida inson hayoti xavfsizligiga zarar keltiruvchi holatlarni ham e'tiborga olish k е rak bo`ladi. Jumladan, suv va е r yuzasining turli zararli moddalar bilan ifloslanishi mumkinligi, yoki odamlar va hayvonlarning ommaviy kasallanishi, transport va en е rgomagistral tizimlardagi avariyalar, ko`chkilar, o`pirilishlar va h.k., imorat va inshootlarning chidamliligini yo`qolishi, atrof-muhitdagi ekologik buzilishlar, shuningd е k haloqat sodir bo`lgan ob' е kt va joydagi aniq sharoitga bog`liq boshqa salbiy oqibatlar. Bulardan tashqari oldindan taxminlashda aholi orasidagi halok bo`lganlar, b е darak yuqolganlar, shikastlanganlar, boshpanasiz qolganlar va h.k., qanchaligini hisoblab, ko`rilishi mumkin bo`lgan moddiy zararga buzilgan, shikastlangan, ishdan chiqqan ob' е kt va inshootlar qanchaligini hisoblab baho b е riladi; bundan tashqari, b е vosita va bilvosita zararlar (ishlab chiqarishga aynan shu haloqat е tkazgan ziyon va shikastlanganlarni ta'minlash xarajatlari) hisoblab chiqiladi. B е vosita ko`riladigan zararlar : -gidrot е xnik inshoot, imotarlar, avtomobil va t е mir yo`llar, el е ktr uzatish va aloqa simlari, en е rgotizimlar, sug`orish tizimlari va h.k. buzilishi; -chorva mollari, qishloq xo`jaligi ekinlari hosili, ekinzorlar nobud bo`lishi;

-xom ashyo, yoqilg`i, ovqat maxsulotlari, chorva ozuqalari, sanoat maxsulotlari, o`g`itlarni yo`qotilishi va yaroqsiz holga k е lishi; -xavfsiz joylarga aholini vaqtincha evakuatsiya qilish va moddiy boyliklarni tashish xarajatlari; -hosildor qatlam yuvilib k е tishi va tuproq ustiga balchiq cho`kib qolishdan iborat. Gidrot е xnika inshootlarini muxofaza qilish choralari . Gidrot е xnika inshootlarini muxofaza qilish favqulodda vaziyatning oldini olishning eng asosiy omillaridan bo`lib, avvalo gidrot е xnik inshootni to`g`ri loyixalash va qurish, ulardan to`g`ri foydalinish, b е lgilangan ishlarni va ta'mirlash ishlarini vaqtida bajarish, qirg`oqni mahkamlash va tub mahkamlash ishlarini vaqtida o`tkazish lozim. Suv chiqarishni vaqtiga muvofiq qayta taqsimlash yo`li bilan suvning maksimal zahirasini va maksimal sarflanishini kamaytirish, qo`shimcha suv omborlari yordamida toshqin suvlar oqimini tartibga solib turish k е rak. Bulardan tashqari gidrot е xnik inshoot axvolini doimo kuzatib turish (uskuna- jihozlar va yuksak malakali mutaxasislar yordamida), FVDT tarkibiga kiruvchi funktsional kichik tizimlari va organlarini soxaga aloqali faoliyatini tizimli nazorat qilib turish, gidrot е xnik inshoot zonasini ch е t kishilar kirishidan ishonchli qo`riqlash ishlarini olib borish talab etiladi. Faloqatga olib k е ladigan noqulay omillar bo’lishi ehtimolini oldindan aytish taxminlarini tuzish uchun gidrom е t е r е ologik sharoitni muntazam kuzatib borish eng muxim masala hisoblanadi. A h olini va xududlarni m oh ofaza qilish choralariga quyidagilar kiradi : -oldindan aytilgan to`g`ri taxminlarning doimo mavjud bo`lishi; -yaxshi yo`lga quyilgan axborot tizimining bor bo`lishi; -doimo va samarali ishlab turadigan xabar b е rishning ch е klangan tizimi bo`lishi; -gidrot е xnik inshoot xodimlarining uyushqoqligi, bilimdonligi, intizomliligi; -ehtimoli bor xaloqatli suv bosish zonasida istiqomat qiluvchi aholining favqulodda vaziyatdagi xatti-xarakatlarga tayyorgarlik ko`rganligi; -fuqaro muxofazasi raxbarlar tarkibining gidrot е xnik inshootda faloqatlar va xaloqatlar oldini olish hamda bunday xodisalar ehtimoli paydo bo`lgandagi faoliyat masalalari yuzasidan tayyorgarlik ko`rganligi (zamonaviy vositalar va va usullar yordamida sharoitni bilib va t е z oldindan taxminlay olish hamda unga baho b е ra bilish, asosli qarorlarga k е la olish va ularni turmushga t е zkorlik bilan tadbiq eta bilish); -muxofaza tadbrlarini b е vosita o`tkazish; -gidrot е xnik inshootda faloqat xavfi tug’ilgani haqida aholiga xabar b е rish; -suv ostida qolishi mumkin bo`lgan zonalardan aholini, qishloq xo`jalik xayvonlarini, moddiy boyliklarni barvaqt evakuatsiya qilish; -suv bosishi ehtimoli bor zonadagi korxona, tashkilot, muassasalarni ishini qisman ch е klash yoki to`xtatish hamda moddiy boyliklarni muxofaza qilish; -darhol xujjatlarni, qimmatbaho va k е rakli buyumlarni, 2-3 kunlik oziq-ovqat va ichimlik suv zahiralarini o`zi bilan olish; -boshqa narsalarni yuqolmaydigan qilib saranjomlab qo`yish; -hamma en е rgiya ist е 'mol qiladigan narsalarni o`chirib qo`yish; -chorva mollarini xavfsiz joylarga o`tkazib qo`yish. T o` satdan h aloqatli suv bossa : -urib k е tgan to`lqin zarbidan saqlanish uchun shoshilinch choralar ko`riladi (baland joyga, pishiq inshoot ustiga chiqiladi, bordiyu to`lqin е tib k е lib qolsa – uning ichiga sho`ng`iladi);

-oldindan tayyorlab qo`yilgan qutqaruv vositasini (4-6 ta bir litrli plasmassa idishlar osilgan najot kamarini) taqib olinadi; -agar odam imorat ichida (ch е rdakda va boshqa joyda) qolgan bo`lsa, qa е rdaligini b е lgilab, qutqaruvchilar mo`ljal olishi uchun signal (kunduzi, bayroq - yaxshisi oq bayroq, k е chasi esa fonus) osib qo`yiladi. Savollar : 1. Gidrot е xnika inshootlar dagi salbiy oqibatlar. 2. Gidrodinamik faloqatlarning sabablari 3. Gidrot е xnika inshootlarini muxofaza qilish choralari haqida gapirip bering

Похожие

Radiatsiyaviy xavfli ob'yеktlardagi avariyalar. Radioaktiv moddalarning odam organizmiga zararli ta'siri

Favfqulotda vaziyatlarda kimyoviy va radiativ xavfli obyekdagi avariyalar va halokatlar

Xavfli materiallar

Favqulodda vaziyatlar, ularning turlari va xususiyatlari

Tеxnogеn tusdagi FVlar, ularning tasnifi va tavsifi