ҲФХ фанига кириш, унинг асосий вазифалари ва мақсади, таркибий қисмлари - БЖД - Рефераты

ҲФХ фанига кириш, унинг асосий вазифалари ва мақсади, таркибий қисмлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

134 KB

ҲФХ фанига кириш, унинг асосий вазифалари ва мақсади, таркибий қисмлари Режа: 1. ҲФХ фанига кириш, унинг юзага келиш сабаблари. 2. ҲФХ фанининг мақсади ва вазифалари. 3. ҲФХ фанининг таркибий қисмлари. 4. ҲФХ фанининг ривожланишига ҳисса қўшган олимлар ва уларнинг ишлари.

1. ҲФХ фанига кириш, унинг юзага келиш сабаблари. 1990 йилнинг баҳорида Россиянинг ҳозирги Санкт-Петербург шаҳарида Бутуниттифоқ семинар – кенгаш бўлиб ўтди. Семинар – кенгашда мамлакатдаги 240 та олий мактабнинг “Меҳнат муҳофазаси” кафедралари мудирлари ва инсон фаолияти хавфсизлиги бўйича мутахасислар кенгашининг юқоридаги шаҳар бюроси қатнашди. Семинар – кенгашда халқ хўжалигидаги меҳнат муҳофазаси муаммолари, жароҳатланиш даражасининг юқорилик сабаблари, кадрларни тайёрлашдаги камчиликлар ва бошқа муаммолар кўриб чиқилди. Охир-оқибат, семинар – кенгашда мамлакатдаги меҳнат муҳофазасининг ҳолати, уни ташкил қилиш принциплари содир бўлаётган фалокатлар, авариялар ва фавқулодда ҳолатларнинг олдини олишга қодир эмас деб топилди. Худди шундай салбий хулоса “Гражданлар мудофааси” фани ва структуравий тузилмалар тўғрисида ҳам чиқарилган. Бунга сабаб, 1980 йиллар ўрталарида содир бўлган табиий фалокатлар (1988 йилдаги Арманистондаги зилзила), техносферадаги аварияларда (Чернобил атом электр станциясининг 4-блокидаги портлаш, сув ва темир йўл транспортидаги авариялар) юқоридаги структураларнинг ўта самарасиз ҳаракатлари ва бошқалар сабабчи бўлган. Ишлаб чиқаришдаги, транспортдаги, саноатдаги, қишлоқ хўжалигидаги ва турмушдаги бахтсиз ҳодисалар ва фалокатлар, жароҳатланишлар, одамларнинг ҳалок бўлиш ҳолатлари йилдан-йилга ошиб борган. Буни 1990 йилнинг қуйидаги статик маълумотларида кўриш мумкин: бир йил давомида 15 та республикада ҳаммаси бўлиб 19...20 миллион одам тинч даврда турли даражадаги тан жароҳати олган, шундан ўртача 300 минги ҳалок бўлган, ўртача 30 минги ногиронга айланган. Ҳар куни ўртача 1,5 миллион ишчи ишга чиқмаган. Йил давомида кўриладиган иқтисодий зарар 28 миллиард рублни ташкил қилган. Ишлаб чиқаришда эса ҳар йили

ўртача 700 минг бахтсиз ҳодиса содир бўлиб, шунда ўртача 14 минг ишчи ҳалок бўлган. Бундай ҳолатга келишининг асосий сабаблари жуда кўп, лекин асосийлари сифатида қуйидагилар кўрсатилган: • ишлаб чиқаришда ва ҳаётда инсон хавфсизлигини таъминлаш бўйича таълим ва тарбия ишларининг бутунлай ташлаб қўйилгани; • кадрлар малакасининг оширилмаслиги; • “Меҳнат муҳофазаси” фанини ўқитишни ўрта, ўрта-махсус ва олий мактабларда қисқартириш ёки бутунлай олиб ташлаш; • ишлаб чиқарилаётган ва амалда қўлланилаётган техниканинг хавфсизлик талабларига жавоб бермаслиги (фақат 10 фоиз техника жавоб беради) ва ҳ.к. Қуйидаги жадвалда эса 1986 ... 1990 йиллар оралиғида турли бахтсиз ҳодисалар натижасида ўлим юз бериш динамикаси келтирилган. 1-жадвал Бахтсиз ҳодисалар натижасида ўлим юз бериш динамикаси Бахтсиз ҳодиса сабаби, жароҳатлар 1986 й. 1987 й. 1988 й. 1989 й. 1990 й. Мототранспортда 17025 18034 21561 25098 25435 Автотранспортда 19024 19757 29774 38074 40657 Транспортнинг бошқа турларида 8843 8695 9858 11542 11635 Алкоголдан заҳарланиш 19378 17491 17120 19494 24059 Заҳарланишнинг бошқа турлари 17656 17854 18339 18715 19162 Даволаниш вақтидаги бахтсиз ҳодисалар натижасида 563 682 942 851 806 Йиқилишлар 9704 9917 0 12906 13200 Оловдан 6234 6007 5310 7381 8279 Сувга чўкишлар 19947 19634 22706 22500 21479 Бўғилишлар (мех) 7482 7727 7683 7674 8027 Ўқ отиш қуроллари билан бахтсиз ҳодисалар натижасида 505 473 764 839 773

Электр токи таъсирида 3134 3124 5437 5216 4897 Бошқа бахтсиз ҳодисалар 33664 33242 56629 29896 30557 Суицидлар 52830 54105 55519 60273 60788 Қотилликлар 15926 17018 21241 27789 32066 Ишлаб чиқаришда 15175 14559 14377 14483 14135 Ҳаммаси: 247090 248326 287260 308354 325973 Юқоридаги жадвал маълумотларини таҳлил қилиш натижасида бир қатор натижа ва хулосаларни олиш мумкин. Табиий ва бошқа турдаги фалокатлар, офатлар ва авариялар сони бутун ер юзида кўпайиб бормоқда, у 1990 йилда 1960 йилга нисбатан икки марта ошган. Жаҳонда содир бўлган умумий фалокатларнинг 55...60 фоизи кейинги 15...20 йил ичида юз берганлиги аниқланган. Бунинг устига уларнинг вайроналик келтирувчи кучи ҳам ошиб оғир оқибатларга олиб келмоқда. Масалан, “Катрина” тўфонининг АҚШ территориясига етказган зарари, Ҳинд океани ва жанубий-шарқий Осиёда содир бўлган зилзила ва цунами оқибати бунга мисол бўлади. Бутун дунё соғлиқни сақлаш жамиятининг (ВОЗ) маълумоти бўйича дунёда 1909 йилдан 1974 йилгача асаб касаллиги билан касалланиш 24 марта кўпайган. Дунёда 500 миллионга яқин ногирон бўлиб, уларнинг ҳар 1/5 бахтсиз ҳодиса натижасида содир бўлган. МДҲ давлатларида ҳар йили 30 мингга яқин киши меҳнат ногирони бўлади. Давлат статистика қўмитасининг маълумотларига кўра 1989 йилдан бошлаб жароҳатланиш даражаси мамлакатлар бўйича 4 фоизга ошган, уларнинг айримларида эса бу кўрсатгич 11-19% ва ундан ҳам юқори бўлмоқда. Бир йилда ҳар 1000 та кишига тўғри келган ўлим билан тугаган бахтсиз ҳодисалар қуйидаги 2жадвалда келтирилган 2-жадвал Бир йилда ҳар 1000 та кишига тўғри келган ўлим сонининг таққослаш маълумот кўрсаткичлари

Давлатлар СНГ Ғарбий Европа Шарқий Европа Жами 11 8 12 Бахтсиз ҳодисадан 1,5 0,5 0,8 % 13,6 6,25 6,6 Юқорида келтирилган семинар – кенгаш ва “Ҳаёт-фаолият хавфсизлиги” деб аталувчи илмий-услубий кенгаш таъсири билан 27 апрел 1990 йилда мамлакат Давлат таълим коллегиясида “Меҳнат муҳофазасини ва гражданлар мудофаасини ўқитишни қайта қуриш бўйича энг бирламчи чоралар” деган масала кўрилди. Шундан кейин, 9 июл 1990 йилда №473 буйруқ чиқарилди. Бу буйруқда олий мактаб ўқув режасига “Меҳнат муҳофазаси” ва “Гражданлар мудофааси” фанлари ўрнига янги фан - “Ҳаёт-фаолият хавфсизлиги”ни (ҲФХ) киритиш кўзда тутилган. Шуни таъкидлаш лозимки, янги ҲФХ фани юқорида келтирилган иккита фанни ўз бўлимлари сифатида қамраб олади. Лекин ҲФХ у фанларни инкор қилмайди, улардан воз кечмайди, аксинча уларни ривожлантиради ва уларнинг олдинги ва охирги ютуқларига таянади. Шу билан бир вақтнинг ўзида ҲФХ фани янги предмет эканлигини, ва у маълум бир қоидаларнинг механик равишда қўшилиши эмаслигини эсдан чиқармаслик лозим.

2. ҲФХ фанининг мақсади ва вазифалари. Янги фаннинг диққат марказида жамият ривожланишининг олий мақсади бўлган инсон туради. Яъни, ҲФХ инсон хавфсизлигини ҳаёт кечириш ва фаолият кўрсатишнинг барча соҳаларида таъминлаш муаммоларини ўрганади. “Меҳнат муҳофазаси” инсон учун ишлаб чиқаришда хавфсиз ва қулай меҳнат шароитларини яратиш масалалари билан шуғулланган бўлса, “Гражданлар мудофааси” фани эса фавқулодда ҳолатларда инсон хавфсизлигини таъминлаш масалаларини ўрганган. Инсонга меҳнат фаолияти жараёни вақтида фақат ишчи кучи сифатида, фавқулодда вазиятлар вақтида қутқариш объекти сифатида қарамаслик керак, балки у фаолият турининг қайси бир шакллари билан шуғулланмасин доим қадр- қимматга эга бўлиши керак. Инсон ҳаётининг катта бир қисми, турмуш ва ҳаётнинг бошқа соҳалари олдинги фанлар диққат эътиборидан четда қолган (-расм). Шу сабабли бу соҳада, юқорида келтирилган статик маълумотлардан кўринадики, жуда кўп бахтсиз ҳодисалар содир бўлган. ҲФХ фани бу камчиликни бартараф қилади. 1-расм. “Меҳнат муҳофазаси”, “Гражданлар мудофааси” ва ҲФХ фанларининг фаолият кўрсатиш соҳалари

Демак, ҲФХ инсон жамиятининг ҳамма ҳолатларидаги хавфсизлик шароитлари билан қизиқади ва ўрганади. Бошқача қилиб айтганда ҲФХ “Меҳнат муҳофазаси” ва “Гражданлар мудофааси” фанларига қараганда кенг ва универсалдир. ҲФХ фани юқоридаги иккита фанни ўз таркибий қисми сифатида қамраб олади, лекин уларни инкор қилмайди, аксинча улар эришган ютуқларга таянади. ҲФХ фани хавф-хатарни ва ундан ҳимояланиш йўлларини ўрганадиган илмий фандир. У фан ва техника ривожланишининг мантиқий асосида вужудга келади. ҲФХ фани қуйидаги учта ўзаро боғлиқ масалани ечади: 1. Хавф-хатарларни иденцификациялаш (яъни уларнинг сонли характеристикаларини ва координаталарини аниқлаш). 2. Фойда ва чиқимни солиштирган ҳолда хавф-хатардан ҳимоялаш. 3. Бўлиши мумкин бўлган хавф-хатарларни бартараф қилиш (қолдиқ таваккал концециясидан келиб чиққан ҳолда). ҲФХ инсонларни фаолиятнинг бошқа соҳаларида ҳам хавф-хатарларни аниқлаш ва таҳлил қилиш, уларнинг юзага келишининг олдини олиш ва салбий оқибатларини тугатиш борасида тадбирлар ишлаб чиқишга ўргатади. ҲФХ фанининг мақсади ишлаб чиқаришда қулай ва хавфсиз иш шароитларини яратиш, фавқулодда вазиятларда хавфсизликни таъминлаш, ҳамда экстремал вазиятларда тўғри ҳаракат қилишлари учун инсонларни назарий ва амалий жиҳатдан тайёрлаш ва ўргатишдан иборатдир. ҲФХ фани ўз мақсадига эришиш учун талабаларни қуйидаги асосий масалаларни ечишга ўргатиш вазифаларини белгилаган: - хавф-хатарларни идентификациялаш, яъни уларнинг сонли характеристикасини ва координаталарини аниқлашга;

- хавфсизликни таъминлаш принциплари, услублари ва воситаларини таҳлил қилишга ва уларни амалда қўллай билишга; - фаолиятнинг хавфсиз шароитларини лойиҳалаш услубларига; - фаолият хавфсизлигини атроф-муҳит экологияси ва инсоннинг физиологик ва психологик ҳолати кўрсаткичларига боғлиқ ҳолда таҳлил қилишга ва лойиҳалашга; - ҳаёт-фаолият хавфсизлиги бўйича асосий меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларни билиш, ўрганиш ва амалда қўллай билишга; - фаолият хавфсизлиги шароитларини яратишда мансабдор шахсларнинг вазифалари ва жавобгарликларига; - жароҳатланиш ва касб касалликларини таҳлил қилиш услубларига; - хавфли ва зарарли ишлаб чиқариш омилларининг юзага келишининг олдини олиш усулларига; - зарарсиз иш шароитини таъминловчи умумий ва шахсий ҳимоя қилиш услуб ва воситаларига; - электр қурилмалари, машина ва механизмларни ишлатганда, техник хизмат кўрсатганда ва таъмирлашда кўриладиган асосий техника хавфсизлиги талабларига; - ёнғин чиқиш сабаблари, унинг олдини олиш ва ўчиришнинг ташкилий ва техник воситаларига; - фавқулодда вазиятлар турлари, уларнинг келиб чиқиш сабаблари, оқибатларини таҳлил қилиш услубларига; - фавқулодда вазиятларда инсонлар ва моддий бойликларни сақлаш ва қутқариш принциплари, услублари ва воситаларига қўллай билишга; ҲФХ фанига ўқитиш талабаларнинг умумтаълим ва махсус фанлардан олган билими, малакаси, савияси, кўникмаси ва тажрибасини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилади.

ҲФХ илмий фан сифатида ўзининг назарияси, методологияси ва методларига эга. ҲФХнинг методологик базаси тизимий (системали) таҳлилдир. Шу сабабли ҲФХ юқоридаги масалаларини ечишда фақат ўз назария ва услубларидан фойдаланибгина қолмай, балки бошқа фанлар – математика, физика, одам физиологияси, инженерлик психологияси, экология, эргономика, экономика ва бир қатор техник фанлар ютуқларидан ҳам фойдаланади. 3. ҲФХ фанининг таркибий қисмлари. Юқорида келтирилган ечилиши лозим бўлган вазифаларга мос равишда ҲФХ қуйидаги 4-та таркибий қисмга бўлинади: 1. ҲФХнинг назарий асослари. 2. ҲФХнинг табиий аспектлари. 3. Ишлаб чиқаришда ҲФХ , (меҳнат муҳофазаси). 4. Фавқулодда вазиятларда ҲФХ. Бу таркибий қисмлар бир – бири билан узвий равишда боғланган. 4. ҲФХ фанининг ривожланишига ҳисса қўшган олимлар ва уларнинг ишлари. Инсоният жамияти ривожланиши тарихининг энг дастлабки босқичларидан бошлаб фаолият олиб бориш шароитларига эътибор қаратилган, шу жумладан инсон соғлиғини сақлаш масалалари ҳам кўрилган. Инсон фаолиятининг турли соҳаларида хавфсизлик масалаларини ўрганган буюк шахслар ва олимлардан қуйидагиларни мисол тариқасида келтириш мумкин:

- Аристотел (бизнинг эрамиздан олдинги 384-322 йилларда яшаган), Гиппократ (эрамиздан олдинги 460-377 йилларда яшаган) ва бошқа олимларнинг асарларида меҳнат шароити масалалари ўрганилган. - Тикланиш даврининг буюк табиби Парацельс (1493-1541) ўзининг асарларида тоғ ишлари билан боғлиқ бўлган хавфларни ўрганган. Қуйидаги “Бор бўлган ҳамма нарса заҳар ва бор бўлган ҳамма нарса доридир. Фақат битта дозагина моддани заҳарга ёки дорига айлантиради” деган фикр унинг қаламига мансуб. (Меъёрлаш принципи юқоридаги фикрдан келиб чиқмаганмикан?) - Немис врачи ва металлурги Агрикола (1494-1555) ўзининг “Тоғ ишлари тўғрисида “ деб номланувчи асарида меҳнат муҳофазаси масалаларини баён қилган. - Италиялик врач Рамаццини (1633-1714) касбий гигиенага асос солган, у “Ҳунармандлар касалликлари” деган китобини ёзган. - Рус олими М.В. Ломоносов (1711-1765) тоғ ишларида меҳнат хавфсизлиги бўйича асос бўлувчи асарларини ёзган. XIX асрда саноатнинг жадал ривожланиши билан хавфсизлик муаммолари билан шуғулланувчи бир қанча кўзга кўринган олимлар пайдо бўлишди: Д.Л. Кирпичев (1845-1913), А.А. Пресс (1857-1930), Д.П. Николский (1855-1918), В.А. Левицкий (1867-1936), А.А. Скочинский (1874-1960), С.И. Каплун (1897-1943) ва бошқалар. Техносферанинг хавфсиз ривожланиш муаммоларига академик В.А. Легасовнинг асарлари бағишланган. Ҳозирги вақтда ҳаётда ва ишлаб чиқаришда хавфсизлик масалалари муаммоларини ўрганишга О.Н. Русак, А.В. Луковников, В.С. Шкрабак ва бошқалар катта ҳисса қўшган.

Фойдаланилган адабиётлар 1.Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Тошкент. “Ўзбекистон”, 1992 й. 2. Баркамол авлод - Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори.- Тошкент. “Шарқ”, 1998й. 3. Ўзбекистон Республикасининг мехнат қонунлари кодекси. Тошкент, 1996 й. 4. Ўзбекистон Республикасининг мехнатни мухофаза қилиш тўғрисидаги қонуни. Тошкент, 1993 й. 5. Қудратов О.Қ. ва Ғаниев Т. Фавқулодда вазиятларда фуқаро муҳофазаси. Тошкент, „Янги аср авлоди”, 2005. 6. Охрана природь Справочник. Под ред. К.П.Митрошкина. М.: Агропромиздат, 1987. 7. Гоипов Х.Э. Мехнат мухофазаси. Тошкент, “Мехнат”, 2000. 8. Луковников А.В. Мехнат мухофазаси. Тошкент, “Ўқитувчи”, 1984. 9. Йўлдошев У., Усмонов У., Қудратов О. Мехнатни мухофаза қилиш. Тошкент, “Мехнат”, 2001.

Похожие

ҲФХ фанининг асосий тушунча ва таърифлари

ҲФХ нинг назарий асослари

Ҳает фаолияти хавфсизлиги фанининг назарий асослари

Ҳаёт фаолият хавфсизлиги курсининг мазмуни, мақсади ва вазифалари

Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги фанининг мақсад ва вазифалари