Фавқулодда вазиятлар, уларнинг турлари ва хусусиятлари - БЖД - Рефераты

Фавқулодда вазиятлар, уларнинг турлари ва хусусиятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

155.5 KB

Фавқулодда вазиятлар, уларнинг турлари ва хусусиятлари Режа: 1. Фавқулодда вазиятлар тавсифи ва уларнинг турлари. 2. Табиий, техноген ва экологик тусдаги фавқулодда вазиятлар, уларнинг келиб чиқиш сабаблари, хусусиятлари. 3. Фавқулодда вазиятларда аҳолининг ҳаракатлари.

Фавқулодда вазият - одамлар қурбон бўлишига, уларнинг соғлиғи ёки атроф табиий муҳитга зарар етишига, жиддий моддий талафотлар келтириб чиқаришга ҳамда одамларнинг ҳаёт фаолияти шароити издан чиқишига олиб келиши мумкин бўлган ёки олиб келган авария, ҳалокат, хавфли табиий ҳодиса, табиий ёки бошқа офат натижасида муайян ҳудудда юзага келган ҳолат. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Техноген, табиий ва экологик тусдаги фавқулодда вазиятларнинг таснифи тўғрисида” 455-сонли қарорига (1998 йил 27 октябр) асосан ф авқулодда вазиятлар уларнинг вужудга келиш сабабларига (манбаларига) кўра Техноген, Табиий ва Экологик тусдаги фавқулодда вазиятларга бўлинади ва улар ушбу вазиятларда зарар кўрган одамлар сонига, моддий зарарлар миқдорига ва кўламларига (ҳудудлар чегараларига) қараб Локал, Маҳаллий, Республика ва Трансчегара турларига бўлинади. Локал фавқулодда вазиятга 10 дан ортиқ бўлмаган одам жабрланган, ёхуд 100 дан ортиқ бўлмаган одамнинг ҳаёт фаолияти шароитлари бузилган, ёхуд моддий зарар ФВ пайдо бўлган кунда энг кам ойлик иш ҳақи миқдорининг 1 минг бараваридан ортиқ бўлмаган ҳамда ФВ зонаси ишлаб чиқариш объекти ёки ижтимоий мақсадли объект ҳудуди ташқарисига чиқмайдиган ФВ тегишли бўлади. Маҳаллий фавқулодда вазиятга 10 дан ортиқ, бироқ 500 дан кўп бўлмаган одам жабрланган, ёхуд 100 дан ортиқ, бироқ 500 дан кўп бўлмаган одамнинг ҳаёт фаолияти шароитлари бузилган, ёхуд моддий зарар энг кам ойлик иш ҳақи миқдорининг 1 минг бараваридан ортиқни, бироқ 0,5 миллион бараваридан кўп бўлмаган ҳамда ФВ зонаси аҳоли пункти, шаҳар, туман, вилоят ташқарисига чиқмайдиган ФВ тегишли бўлади. Республика фавқулодда вазиятига 500 дан ортиқ одам жабрланган, ёхуд 500 дан ортиқ одамнинг ҳаёт фаолияти шароитлари бузилган, ёхуд моддий зарар энг кам ойлик иш ҳақи миқдорининг 0,5 миллион бараваридан ортиқ бўлган ҳамда ФВ зонаси вилоят ташқарисига чиқадиган ФВ тегишли бўлади.

Трансчегара фавқулодда вазиятга оқибатлари мамлакат ташқарисига чиқадиган, ёхуд фавқулодда вазият чет элда юз берган ва Ўзбекистон ҳудудига дахл қиладиган ФВ тегишли бўлади. I. ТЕХНОГЕН ТУСДАГИ ФАВҚУЛОДДА ВАЗИЯТЛАР 1. Транспорт авариялари ва ҳалокатлари: экипаж аъзолари ва йўловчиларнинг ўлимига, ҳаво кемаларининг тўлиқ парчаланишига ёки қаттиқ шикастланишига ҳамда қидирув ва авария-қидирув ишларини талаб қиладиган авиаҳалокатлар; ёнғинга, портлашга, ҳаракатланувчи таркибнинг бузилишига сабаб бўлган ва темирйўл ходимларининг, ҳалокат ҳудудидаги темирйўл платформаларида, вокзаллар биноларида ва шаҳар иморатларида бўлган одамлар ўлимига, шунингдек ташилаётган кучли таъсир кўрсатувчи заҳарли модда (КТКЗМ)лар билан ҳалокат жойига туташ ҳудуднинг заҳарланишига олиб келган темирйўл транспортидаги ҳалокатлар ва авариялар (ағдарилишлар); портлашларга, ёнғинларга, транспорт воситаларининг парчаланишига, ташилаётган КТКЗМларнинг зарарли хоссалари намоён бўлишига ва одамлар ўлими (жароҳатланиши, заҳарланиши)га сабаб бўладиган автомобиль транспортининг ҳалокати ва авариялари, шу жумладан, йўл-транспорт ҳодисалари; одамларнинг ўлимига, шикастланишига ва заҳарланишига, метрополитен поездлари парчаланишига олиб келган метрополитен бекатларидаги ва тунелларидаги ҳалокатлар, авариялар, ёнғинлар; газ, нефть ва нефть маҳсулотларининг (авария ҳолатида) отилиб чиқишига, очиқ нефть ва газ фаввораларининг ёниб кетишига сабаб бўладиган магистрал қувурлардаги авариялар. 2. Кимёвий хавфли объектлардаги авариялар: атроф-табиий муҳитга кучли таъсир қилувчи заҳарли моддаларнинг (авария ҳолатида) отилиб чиқишига ва шикастловчи омилларнинг одамлар, ҳайвонлар ва ўсимликларнинг кўплаб шикастланишига олиб келиши мумкин бўлган ёки олиб келган даражада, йўл қўйиладиган чегаравий концентрациялардан анча ортиқ миқдорда санитария-ҳимоя ҳудудидан четга

чиқишига сабаб бўладиган кимёвий хавфли объектлардаги авариялар, ёнғин ва портлашлар. 3. Ёнғин-портлаш хавфи мавжуд бўлган объектлардаги авариялар: технологик жараёнда портлайдиган, осон ёниб кетадиган ҳамда бошқа ёнғин учун хавфли моддалар ва материаллар ишлатиладиган ёки сақланадиган объектлардаги, одамларнинг механик ва термик шикастланишларига, заҳарланишига ва ўлимига, асосий ишлаб чиқариш фондларининг нобуд бўлишига, Фавқулодда вазиятлар ҳудудларида ишлаб чиқариш циклининг ва одамлар ҳаёт фаолиятининг бузилишига олиб келадиган авариялар, ёнғинлар ва портлашлар; одамларнинг шикастланишига, заҳарланишига ва ўлимига олиб келган ҳамда қидириш-қутқариш ишларини ўтказишни, нафас олиш органларини муҳофаза қилишнинг махсус анжомларини ва воситаларини қўлланишни талаб қилувчи кўмир шахталаридаги ва кон-руда саноатидаги газ ва чанг портлаши билан боғлиқ авариялар, ёнғинлар ва жинслар қўпорилиши. 4. Энергетика ва коммунал тизимлардаги авариялар: саноат ва қишлоқ хўжалиги масъул истеъмолчиларининг авария туфайли энергия таъминотисиз қолишига ҳамда аҳоли ҳаёт фаолиятининг бузилишига олиб келган ГЭС, ГРЭС, ТЭЦлардаги, туман иссиқлик марказларидаги, электр тармоқларидаги, буғқозон қурилмаларидаги, компрессор ва газ тақсимлаш шохобчаларидаги ва бошқа энергия таъминоти объектларидаги авариялар ва ёнғинлар; аҳоли ҳаёт фаолиятининг бузилишига ва саломатлигига хавф туғилишига олиб келган газ қувурларидаги, сув чиқариш иншоотларидаги, сув қувурларидаги, канализация ва бошқа коммунал объектлардаги авариялар; атмосфера, тупроқ, ер ости ва ер усти сувларининг одамлар саломатлигига хавф туғдирувчи даражада концентрациядаги зарарли моддалар билан ифлосланишига сабаб бўлган газ тозалаш қурилмаларидаги, биологик ва бошқа тозалаш иншоотларидаги авариялар. 5. Одамлар ўлими билан боғлиқ бўлган ва зудлик билан авария-қутқарув ишлари ўтказилишини ҳамда зарар кўрганларга шошилинч тиббий ёрдам

кўрсатилишини талаб қиладиган мактаблар, касалхоналар, кинотеатрлар ва бошқа ижтимоий йўналишдаги объектлар, шунингдек уй-жой сектори бинолари конструкцияларининг тўсатдан бузилиши, ёнғинлар, газ портлаши ва бошқа ҳодисалар. 6. Радиоактив ва бошқа хавфли ҳамда экологик жиҳатдан зарарли моддалардан фойдаланиш ёки уларни сақлаш билан боғлиқ авариялар: санитария - ҳимоя ҳудуди ташқарисига чиқариб ташланиши натижасида пайдо бўлган юқори даражадаги радиоактивлик одамларнинг йўл қўйиладигандан кўп миқдорда нурланишини келтириб чиқарган технологик жараёнда радиоактив моддалардан фойдаланадиган объектлардаги авариялар; радиоактив материалларни ташиш вақтидаги авариялар; атроф-муҳит ва одамлар саломатлиги учун хавф туғдирувчи радиоактив чиқиндилар тўплагичлардаги, чиқиндихоналардаги, ишлам тўплагичлардаги ва заҳарли моддалар кўмиладиган жойлардаги авариялар (ўпирилишлар); радиоизотоп буюмларнинг йўқотилиши; биологик воситаларни ва улардан олинадиган препаратларни тайёрлаш, сақлаш ва ташишни амалга оширувчи илмий-тадқиқот ва бошқа муассасаларда биологик воситаларнинг атроф-муҳитга чиқиб кетиши ёки йўқотилиши билан боғлиқ вазиятлар. 7. Гидротехник ҳалокатлар ва авариялар: сув омборларида, дарё ва каналлардаги бузилишлар, баланд тоғлардаги кўллардан сув уриб кетиши натижасида вужудга келган ҳамда сув босган ҳудудларда одамлар ўлимига, саноат ва қишлоқ хўжалиги объектлари ишининг, аҳоли ҳаёт фаолиятининг бузилишига олиб келган ва шошилинч кўчириш тадбирларини талаб қиладиган ҳалокатли сув босишлари. II. ТАБИИЙ ТУСДАГИ ФАВҚУЛОДДА ВАЗИЯТЛАР 1. Геологик хавфли ҳодисалар: - одамлар ўлимига, маъмурий-ишлаб чиқариш биноларининг, технологик асбоб-ускуналарнинг, энергия таъминоти, транспорт коммуникациялари ва инфратузилма тизимларининг, ижтимоий йўналишдаги биноларнинг ва уй-

жойларнинг турлича даражада бузилишига, ишлаб чиқариш ва одамлар ҳаёт фаолиятининг издан чиқишига олиб келган зилзилалар ; Зилзила - ер қобиғида ёки юқори мантиядаги тўсатдан сурилишлар ва ёрилишлар оқибатида юзага келадиган ва бикр тўлқинлар кўринишида узоқ масофаларга узатиладиган ер ости силкинишлари ва ер усти тебранишлари. Ер қобиғидаги сейсмик тўлқинлар тарқалаётган нуқтани зилзила гипоцентри дейилади. Ер юзасининг гипоцентр устидаги жойи эпицентр дейилади. Зилзила кучи 12 балли сейсмик шкала (МSК-64) билан ўлчанади. Зилзиланинг энергетик таснифи учун магнитудадан фойдаланилади. Зилзила шартли равишда кучсиз (1-4 балл), кучли (5-7 балл) ва вайроналик келтирувчи (8 ва ундан ортиқ балл) силкинишларга бўлинади. Зилзиланинг 4 та тури мавжуд: тектоник, вулқон, денудацион ва антропоген. Тектоник зилзилалар барча ер силкинишларининг 80-85% ни ташкил этади. - одамлар ўлимига олиб келган ёки олиб келиши мумкин бўлган ва хавфли ҳудуддан одамларни вақтинча кўчиришни ёки хавфсиз жойларга доимий яшаш учун кўчиришни талаб қилувчи ер кўчишлари, тоғ ўпирилишлари ва бошқа хавфли геологик ҳодисалар . Кўчки - тоғ ва жар ёнбағирларидан, денгиз, кўл ва дарёларнинг тик қирғоқларидан тупроқ ва тоғ жинсларининг оғирлик кучи остида пастга силжиши. Цунами - асосан сув ости силкинишлари вақтида денгиз туби катта майдонларининг пастга ёки юқорига силжиши натижасида юзага келадиган, денгиз тўлқинидан иборат хавфли табиий ҳодиса. Цунамидан дарак берувчи табиий сигнал зилзиладир. Цунами бошланишидан аввал, одатда, сув қирғоқдан узоқ масофага чекинади, денгиз туби юзлаб метр, ҳатто бир неча минг метрга очилиб қолади. Бу ҳолат бир неча дақиқадан ярим соатгача давом этади. Тўлқинлар ҳаракати момоқалдироқсимон товуш билан бирга кечиши мумкин. 2. Гидрометеорологик хавфли ҳодисалар:

- одамлар ўлимига, аҳоли пунктларини, баъзи саноат ва қишлоқ хўжалиги объектларини сув босишига, инфратузилмалар ва транспорт коммуникациялари, ишлаб чиқариш ва одамлар ҳаёт фаолияти бузилишига олиб келган ва шошилинч кўчириш тадбирлари ўтказилишини талаб қиладиган сув тошқинлари, сув тўпланиши ва селлар ; Сув тошқини - қор эриши, жала (кучли ёмғир), сувнинг шамол ёрдамида ҳайдаб келиниши, муз бўлакларининг тиқилиши ва бошқа ҳолатларда дарё, кўл ёки денгиз сувлари сатҳининг кескин кўтарилиши оқибатида қуруқликнинг анчагина қисмини сув остида қолиши. Сув кўтарилиши - сув сатҳининг қисқа муддатда жадал кўтарилиши. Кучли жала, айрим ҳолларда қор эришидан пайдо бўлади. Сел - тоғ дарёлари ўзанларида тўсатдан юзага келувчи катта ҳажмдаги тоғ жинслари бўлаклари, харсанглар ва сув аралашмасидан иборат вақтинчалик шиддатли оқим. - аҳоли пунктларидаги, санаторий, дам олиш уйларидаги, соғломлаштириш лагерларидаги одамларнинг, туристлар ва спортчиларнинг жароҳатланишига ва ўлимига олиб келган ёки олиб келиши мумкин бўлган қор кўчкилари, кучли шамоллар (довуллар), жала ва бошқа хавфли гидрометеорологик ҳодисалар . Қор кўчкиси - 20-30 м/сония ва ундан ортиқ тезлик билан ҳаракатланаётган ёки пастга сурилаётган қор массаси. Довул - тезлиги 120 км/с, ер юзига яқин жойда 200 км/с ни ташкил этувчи шамол. Бўрон - тезлиги 20 м/с дан ортиқ ва узоқ давом этувчи кучли шамол. У циклон даврида кузатилади ва денгизда катта тўлқинларни, қуруқликда эса вайроналикларни келтириб чиқаради. Қуюн - момоқалдироқ булутида юзага келувчи ва кўпинча ер юзасигача диаметри ўнлаб ва юзлаб метрга етувчи хартум шаклида чўзилувчи шамол. У узоқ муддат давом этмайди, булут билан б и ргаликда ҳаракат қилади. 3. Фавқулодда эпидемиологик, эпизоотик ва эпифитотик вазиятлар: ўлат, вабо, сарғайма иситма каби сийрак учрайдиган касалликларни келтириб чиқарган алоҳида хавфли инфекциялар;

одамларда учрайдиган юқумли касалликлар риккетсиялар — эпидемик тошмали терлама, Бриль касаллиги, Ку-иситма; зооноз инфекциялар - Сибирь яраси, қутуриш; вирусли инфекциялар - СПИД; эпидемия - алоҳида хавфли инфекцияларга тегишли бўлмаган, юқиш манбаи битта ёки юқиш омили бир хил бўлган одамларнинг гуруҳ бўлиб юқумли касалланиши, бир аҳоли пунктида - 50 киши ва ундан ортиқ; аниқланмаган этиология билан гуруҳ бўлиб касалланиш - 20 киши ва ундан ортиқ; ташҳиси аниқланмаган безгак касаллиги - 15 киши ва ундан ортиқ; ўлим ёки касалланиш даражаси ўртача статистик даражадан 3 баравар ва ундан ортиқ бўлган вазият; заҳарли моддалар билан заҳарланиш - жабрланганлар сони - 10 киши, вафот этганлар сони - 2 киши ва ундан ортиқ: озиқ-овқатдан оммавий заҳарланиш - жабрланганлар сони - 10 киши, вафот этганлар сони - 2 киши ва ундан ортиқ; эпизоотия - ҳайвонларнинг оммавий касалланиши ёки нобуд бўлиши; эпифитотия - ўсимликларнинг оммавий нобуд бўлиши. III. ЭКОЛОГИК ТУСДАГИ ФАВҚУЛОДДА ВАЗИЯТЛАР 1. Қуруқлик (тупроқ, ер ости)нинг ҳолати ўзгариши билан боғлиқ вазиятлар: - ҳалокатли кўчкилар - фойдали қазилмаларни қазиш чоғида ер остига ишлов берилиши ва инсоннинг бошқа фаолияти натижасида пайдо бўлувчи ер юзасининг ўпирилиши, силжиши; - тупроқ ва ер остининг саноат туфайли келиб чиққан токсикантлар билан ифлосланиши, оғир металлар, нефть маҳсулотлари, шунингдек қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида одамларнинг соғлиғи учун хавф солувчи концентрацияларда қўлланиладиган пестицидлар ва бошқа заҳарли химикатлар мавжудлиги. 2. Атмосфера (ҳаво муҳити) таркиби ва хоссалари ўзгариши билан боғлиқ бўлган вазиятлар:

- ҳаво муҳитининг қуйидаги ингридиентлар билан экстремал юқори ифлосланиши: - олтингугурт диоксид, диоксид ва азотли оксид, углеродли оксид, диоксин, қурум, чанг ва одамлар соғлиғига хавф солувчи концентрацияларда антропоген тусдаги бошқа зарарли моддалар; - катта кўламда кислотали зоналар ҳосил бўлиши ва кўп миқдорда кислота чиқиндилари ёғилиши; - радиациянинг юқори даражаси. 3. Гидросфера ҳолатининг ўзгариши билан боғлиқ вазиятлар: - ер юзаси ва ер ости сувларининг саноат ва қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши оқовалари: нефть маҳсулотлари, одамларнинг заҳарланишига олиб келган ёки олиб келиши мумкин бўлган таркибида оғир металлар, ҳар хил заҳарли химикатлар бор бўлган чиқиндилар ва бошқа зарарли моддалар билан экстремал юқори даражада ифлосланиши; - бинолар, муҳандислик коммуникациялари ва уй-жойларнинг емирилишига олиб келиши мумкин бўлган ёки олиб келган сизот сувлар даражасининг ошиши; - сув манбалари ва сув олиш жойларининг зарарли моддалар билан ифлосланиши оқибатида ичимлик сувнинг кескин етишмаслиги. ФАВҚУЛОДДА ВАЗИЯТЛАРДА АҲОЛИНИНГ ҲАРАКАТЛАРИ. Зилзилагача кўриладиган чора-тадбирлар: Зилзила, унинг оқибатлари, етказилиши мумкин бўлган зарарни камайтириш йўллари тўғрисида маълумотга эга бўлиш. Хавфли шароитда моҳирона ва қатъиятли ҳаракат қилишга маънан ва руҳан ўзини тайёрлаш. Зилзилага қандай тайёрланиш керак? Аввалдан уйда, ишда, кинода, театрда, транспортда ва кўчада бўлган вақтингизда зилзила юз бергудек бўлса, ҳаракат қилиш режасини тузиб қўйинг. Хавфли ва хавфсиз жойларни аниқланг. Оила аъзоларингизга зилзила вақтида қандай ҳаракат қилишлари лозимлигини тушунтиринг ва уларни биринчи тиббий ёрдам кўрсатишга ўргатинг.

Ҳужжатлар, пуллар, чўнтак фонари ва батарейкаларни қулай жойда сақланг. Уйда бир неча кунга етарли ичимлик суви ва озиқ-овқат захираси бўлиши керак. Кроватларни дераза ва ташқи девордан нарироқда жойлаштиринг. Шкаф, токча ва жавонларни деворларга маҳкамланг, юқорида жойлашган токчалар ва антресоллардаги оғир буюмларни пастга олинг. Хавфли моддалар (кимёвий, енгил алангаланувчи суюқликлар)ни ишончли, яхши беркитиладиган жойларда сақланг. Зарурият туғилганида ўчириш учун электр, газ ва сув таъминотини ўчириш жўмраклари қаерда жойлашганини барча билиши зарур. Зилзила вақтида қандай ҳаракатланиш керак? Бино тебранишини хис қилган, қандилларнинг тебранаётганини, буюмлар ағдарилаётганлигини кўрган, шиша идишларнинг синиш овозини эшитган заҳотингиз, пастки қаватларда яшасангиз, ваҳимага берилмай (тебранишни сезган вақтингиздан то бино учун хавфли тебранишлар бошлангунича ихтиёрингизда 15-20 сония мавжуд), зудлик билан ҳужжатларингизни, пул ва энг зарур буюмларингизни олиб, бинодан ташқарига чиқинг. Кўчага чиққандан сўнг, бино яқинида турманг, очиқ майдонга ўтинг. Хотиржамликни қўлдан берманг ва бошқаларни ҳам тинчлантиришга ҳаракат қилинг! Юқори каватларда яшасангизу, бино ичида қолишингизга тўғри келган бўлса, у ҳолда хавфсиз жойни: ички девор олди, бурчак, ички девор оралиғи ёки таянч устун остини танланг. Иложи бўлса, стол остига беркининг - у сизни пастга тушаётган буюмлар ва бўлаклардан муҳофаза қилади. Дераза ва оғир мебеллардан узоқроқда туринг. Ёнингизда болаларингиз бўлса, уларни ўз танангиз билан беркитинг. Шам, гугурт, ёндиргичлардан фойдаланманг - газ чиқиб кетган бўлса ёнғин сабабчисига айланиб қоласиз. Осма айвонлар, карнизлар, тўсинлардан узоқроқ туринг, узилган электр симларидан эҳтиёт бўлинг. Автомобилда бўлсангиз. очиқ жойда тўхтатиб, силкиниш тугамагунча, эшикларни очиб қўйган ҳолда, автомобиль ичида қолинг. Одамларни қутқараёттан вақтда ёрдам кўрсатишга шай туринг.

Зилзиладан сўнг қандай ҳаракат қилиш керак? Муҳтожларга биринчи ёрдам кўрсатинг. Вайрона уюмлари остидан қутқариб олиш мумкин бўлганларни озод қилинг. Эҳтиёт бўлинг! Зарурат бўлмаса, телефонни банд қилманг. Радиоприёмникни ишлатиб қўйинг. Маҳаллий ҳокимият, фавқулодда вазиятлар бошқармаси (бўлими) кўрсатмаларига бўйсининг. Электр симларида ишдан чиққан жойлар бор-йўқлигини текширинг. Носозликни бартараф этинг ёки хонадондаги электр таъминотини ўчиринг. Кучли зилзила вақтида шаҳарда электр таъминоти автоматик равишда ўчишини ёдда тутинг. Газ ва сув тизимидаги носозликларни текширинг. Ишдан чиққан жойларини тузатинг ёки тармоқдан ўчиринг. Очиқ оловдан фойдаланманг. Зинадан туша туриб, эҳтиёт чораларини кўринг, унинг мустаҳкамлигига ишонч ҳосил қилинг. Кучли вайроналикка учраган биноларга яқинлашманг, улар ичига кирманг. Кучли қайта силкинишларга тайёр туринг. Зилзиладан кейинги 2-3 соат айниқса хавфлидир. Эҳтиёж бўлмаса бинолар ичига кирманг. Қайта силкинишлар ҳақида миш-мишларни тўқиманг ва тарқатманг. Фақат расмий маълумотлардангина фойдаланинг. Вайрона уюмлари остида қолган бўлсангиз, хотиржамлик ила вазиятга баҳо беринг, имкон доирасида ўзингизга ёрдам кўрсатинг. Ташқаридаги одамлар билан алоқа ўрнатишга (овоз билан, тақиллатиб) ҳаракат қилинг. Олов ёқиш мумкин эмаслиги, ҳожатхона бакидаги сувни ичиш мумкинлиги, сув қувурлари ва иситиш батареяларидан сигнал бериш воситаси сифатида фойдаланиш мумкинлигини ёддан чиқарманг. Кучингизни асранг. Инсон овқатсиз ярим ойдан ортиқ чидаши мумкин. Кўчкининг кўп учрайдиган сабабларидан бири ёнбағирнинг ювилиши, ёғин таъсирида намланиши, зилзила ёки инсон фаолияти (портлатиш ишлари ва бошқ.) бўлиши мумкин. Кўчки ҳажми ўнлаб ва юзлаб минг куб метрга, айрим ҳолларда ундан ҳам ошиши мумкин. Кўчки тезлиги йилига бир неча метрдан, сониясига бир неча метр бўлиши мумкин. Кўчкининг энг катта тезлиги зилзила вақтига тўғри келади. Тупроқ сурилиши турар жой ва ишлаб чиқариш биноларига,

муҳандислик ва йўл иншоотларига, магистрал қувурлари ва электр тармоқларига шикаст етказиши ва вайрон қилиши билан бирга, одамларга жароҳат етказиши ва қурбон бўлишларига олиб келиши мумкин. Кўчки вақтида қандай ҳаракат килиш керак? Кўчки эҳтимоли юзага келганлиги тўғрисидаги сигнални олгач, электр асбоблари, газ ва сув тармоғини ўчиринг, аввалдан ишлаб чикилган режага асосан зудлик билан ўтказиладиган эвакуацияга тайёрланинг. Кўчки жойи ва тезлигидан келиб чиқиб ҳаракат қилинг. Кўчки сурилиши секин (бир ойда метр) ҳаракатланаётган бўлса, имкониятдан келиб чиқиб, хавфли ҳудудда қолиши мумкин бўлган биноларни тарк этинг, мебель, буюмларни олиб кетинг ва ҳ.к. Кўчки тезлиги бир кеча-кундузда 0,5-1,0 м бўлса, аввалдан ишлаб чиқилган режага мувофиқ эвакуация тадбирларини амалга оширинг. Эвакуация вақтида ўзингиз билан ҳужжатлар, қимматли буюмлар, шароитдан келиб чиқиб ва маъмурият кўрсатмасига биноан иссиқ кийимлар ва озиқ-овқат маҳсулотлари олинг. Хавфсиз жойга зудлик билан кўчиб ўтинг ва зарурат бўлса, қутқарувчиларга кўмаклашинг. Кўчки рўй берганидан сўнг омон қолган бино ва иншоотлар текшириб чиқилади, электр, газ ва сув тармоқларидаги шикастлар аниқланади. Жароҳатланмаган бўлсангиз, қутқарувчилар билан биргаликда жабрланганларга кўмаклашинг ва имконият доирасида биринчи ёрдамни кўрсатинг. Сув тошқини кўприк, йўл, бино ва иншоотларни вайрон қилиши, катта моддий зарар келтириши мумкин. Сув тезлиги сониясига 4 метрдан ортган ва сув қатламининг баландлиги 2 метрдан ошган ҳолларда одамлар ҳамда жониворлар нобуд бўлиши мумкин. Вайроналикларнинг асосий қисмини келиб чиқиши бино ва иншоотларга сув массасининг гидравлик зарба бериши билан катта тезликда муз парчалари, сузувчи воситаларнинг турли бўлаклари ва бошқалар кириб келиши сабаб бўлади. Сув тошқини тўсатдан юзага келиб, бир неча соатдан 2-3 ҳафтагача давом этиши мумкин. Сув тошқинига қарши қандай тайёргарлик кўриш керак? Агар ҳудудингиз сув тошқини хавфига тез-тез учраб турса, у ҳолда эҳтимолий сув тошиш чегарасини, шунингдек яшаш жойингизга яқин бўлган

тепаликларни, уларга борувчи энг яқин йўлларни ўрганиб чиқинг ва эсда сақлаб қолинг. Оила аъзоларингизни уюшган ва якка эвакуация талаблари билан, тўсатдан кескин сув ҳажми ошиб борадиган ҳолларда тўғри ҳаракат қилиш қоидалари билан таништиринг. Қайиқ, сол ва уларни тайёрлаш учун ишлатиладиган қурилиш материалларининг турган жойини ёдда тутинг. Олдиндан эвакуация вақтида олиб чиқиб кетиладиган ҳужжатлар, мол-мулк ва дори-дармонлар рўйхатини тузиб қўйинг. Махсус жомадон ёки рюкзакка қимматбаҳо буюмларингиз, зарур иссиқ кийим, озиқ-овқат захираси, сув ва дори-дармонларни солиб қўйинг. Сув тошқини вақтида қандай ҳаракат қилиш керак? Сув тошқини хавфи юзага келганлиги ва эвакуация ўтказиш тўғрисидаги хабарни олгач, белгиланган тартибда хавфли ҳудуддан хавфсиз худудга ёки тепаликларга чиқинг. Ўзингиз билан ҳужжатлар, қимматбаҳо буюмларингиз ва уч кеча-кундузга етадиган озиқ-овқат маҳсулотларини олинг. Манзилга етиб келгач кўчирилувчиларни қабул қилиш пунктида рўйхатдан ўтинг. Уйдан чиқишдан олдин электр, газ тармоғи ва иситиш печларидаги оловни ўчиринг, бинодан ташқаридаги сув олиб кетиши мумкин бўлган барча буюмларни маҳкамланг ёки уларни ёрдамчи биноларга жойлаштиринг. Вақтингиз етарли бўлса, қимматбаҳо уй жиҳозларини юқори қаватларга ёки чордоққа олиб чиқинг. Дераза ва эшикларни ёпинг, зарурат бўлса ва вақт имкон берса, биринчи қаватдаги дераза ва эшикларни ташқи томондан тахталар билан қоқиб қўйинг. Эвакуация уюшган ҳолда ўтказилмаётган бўлса, ёрдам етиб келгунга ва сув сатҳи пасайгунга қадар юқори қаватлар ва бинолар томидан, дарахтлар ва тепаликлардан жой эгалланг. Шу билан бирга мунтазам ҳалокат сигналини бериб боринг (кундуз куни узоқдан яхши кўринадиган очиқ рангли матони осиб қўйиш ёки силкитиш билан, тунда - ёруғлик сигнали ва овоз билан). Қутқарувчилар яқинлашганда, сузувчи воситага ўтинг. Бунда қутқарувчиларнинг кўрсатмаларига қатъий амал қилинг, сузувчи восита устидаги юкнинг кўпайиб кетмаслигига эътибор беринг. Ҳаракат вақтида ўрнингиздан қимирламанг, қайиқ четига ўтирманг, экипаж аъзоларининг талабларини бажаринг. Сув остида қолган зонадан мустақил равишда чиқишга, фақатгина жиддий сабаблар

(жабрланганларга тиббий ёрдам кўрсатиш, сув сатҳининг кўтарилиб бориши, юқори қаватлар ва чордоқларни сув босиш хавфи) пайдо бўлганда тавсия этилади. Аммо ишончли сузувчи восита бўлса, ҳаракат йўналишини билсангизгина шундай йўл тутишингиз мумкин. Мустақил ҳаракат вақтида ҳалокат сигналини беришни тўхтатманг. Сувда қолганлар ва чўкаётганларга ёрдам беринг. Одам чўкаётган бўлса, унга сузувчи восита ташланг, ҳаракатларини қўллаб-қувватлаб туринг, бошқаларни ёрдамга чақиринг. Жабрланувчига яқинлашар экансиз, дарё оқимини ҳисобга олинг. Агар чўкаётган одам ўз ҳаракатларини назорат қилолмаётган бўлса, унга орқа томондан сузиб бориб сочидан ушланг ва қирғоққа қараб сузинг. Сув тошқинидан сўнг қандай ҳаракат қилиш керак? Бинога киришдан аввал, унинг ҳолатини текшириб кўринг. Хоналарни шамоллатинг (газ тўпланиб қолган бўлиши мумкин). Хоналарни тўла шамоллатиб бўлмагунингизча ва газ таъминоти тизимини текшириб кўрмагунча электр ёритгичларни ёқманг, очиқ оловдан фойдаланманг, гугурт ишлатманг. Электр симлари, газ қувурлари, сув ва маиший чиқинди тармоғининг созлигини текширинг . Мутахассислар билан биргаликда ушбу тизимларнинг созлигига ишонч ҳосил қилмасдан улардан фойдаланманг. Хоналарни қуритиш учун барча эшик ва деразаларни очиб ташланг, пол ва деворларни чиқиндилардан тозаланг, ертўлалардаги сувни тортиб чикаринг. Нам теккан озиқ-овқат маҳсулотларини истеъмол қилманг. Қудуқларни тозалаб, улардаги сувни чиқариб ташланг. Сел оқимларини узоқ давом этган кучли жала, қор ёки музликларнинг жадал эриши, зилзила ва вулқон отилишлари келтириб чиқаради. У тўсатдан юзага келади, катта тезлик (10 м/сония ва ундан ортиқ) билан ҳаракатланади, одатда ўн дақиқадан бир неча соатгача бўлган оралиқ билан бир неча тўлқинлар шаклида ўтади. Сел тўлқини олдинги қисмининг баландлиги 15 м ва ундан ортиқ бўлиши мумкин. Ҳаракатланаётган сел оқимининг гулдураган овози узоқ масофадан эшитилиб туради. Одамлар (сайёҳлар, тоғ разведкачилари, чегарачилар, маҳаллий аҳоли), турар жой бинолари ва йўл иншоотлари табиий офатнинг қурбонига айланишлари мумкин.

Селга қандай тайёрланиш керак? Одатда сел оқимлари келиши мумкин бўлган жойлар маълум бўлади. Тоққа чиқишдан аввал ҳаракатингиз йўналишида мавжуд бўлган шундай жойларни ўрганиб чиқинг, уларни, айниқса кучли ёғинлардан сўнг четлаб ўтинг. Сел оқимига тўқнаш келиб қолинганда қутулиб қолишнинг иложи жуда камлигини доимо ёдда тутинг. Эвакуация олдиндан ўтказиладиган бўлса, турар жойни ташлаб чиқиб кетишдан аввал электр, газ, сув манбаларини беркитинг. Эшик, дераза ва шамоллатиш тизимларини яхшилаб ёпинг. Аввалдан ўтказиладиган селнинг олдини олувчи чора-тадбирлар: селдан хавфли ҳудудларда селга қарши дамба ва тўғонлар, сув йўлини ўзгартириб юборувчи каналлар қурилади, тоғ кўллари сатҳи пасайтирилади, ёнбағирлардаги тупроқ қатлами дарахт ўтказиш йўли билан мустаҳкамланади, кузатув ишлари олиб борилади, хабар бериш тизими яратилади ва эвакуация режалаштирилади. Сел вақтида қандай ҳаракат қилиш керак? Келаётган сел оқимининг шовқинини эшиттач, зудлик билан камида 50-100 м баландликка чиқиб олиш керак. Бунда шиддат билан келаётган оқимдан катта масофага оғир, ҳаёт учун хавфли бўлган тошлар отилиб чиқиши мумкинлигини ёдда тутиш лозим. Сел оқими ўтиб кетгандан сўнг жабрланганларга, сел оқими ўтган жойлардаги вайрона уюмлари ва лойқаларни тозалаётган қутқарувчиларга кўмаклашинг. Шикастланган бўлсангиз, ўзингизга биринчи ёрдам кўрсатишга ҳаракат қилинг. Танангизнинг шикаст топган жойларини, иложи борича юқорироқ кўтарган ҳолда тутинг, шикаст жойларига муз (намланган мато) қўйинг, қаттиқ боғланг. Тиббиёт ходимларига мурожаат қилинг. Қор кўчкисига узоқ муддат қор ёғиши, қорнинг шиддатли эриши, зилзила, портлаш ва тоғ ёнбағирларининг тебранишини келтириб чиқарувчи инсон фаолиятининг бошқа турлари, ҳаво муҳитининг тебраниши сабаб бўлиши мумкин. Қор кўчкиси бинолар, муҳандислик иншоотларини вайрон қилиши, зичланган қор билан йўл ва тоғ сўқмоқларини ёпиб қўйиши мумкин. Кўчкига тўқнаш келган тоғ қишлоқлари аҳолиси, сайёҳлар, альпинистлар, геологлар,

чегарачилар ва аҳолининг бошқа тоифаси жароҳат олиши ёки қалин қор қатлами остида қолиши мумкин. Қор кўчкиси тушиши мумкин бўлган ҳудудда ҳаракат қилишнинг асосий қоидаларига риоя қилиниши лозим: - қор ёғаётган ва об-ҳаво бузилган вақтда тоққа чиқманг; - тоғда бўлган вақтингизда об-ҳаво ўзгаришларини кузатиб борин г ; - тоққа чиқа туриб, қор кўчкиси тушиши эҳтимол бўлган жойларни билиб олинг; - қор кўчкиси тушиши мумкин бўлган жойларни четлаб ўтинг. Қор кўчкиси, одатда, ёнбағирлар нишаблиги 30 0 дан ошган, агар ёнбағир яйдоқ бўлса, нишаблик 20 0 дан ошган жойларда тушади. Нишаблик 45 0 дан ошган жойларда қор кўчкиси ҳар қор ёққан вақтда юзага келиши мумкин. Олдини олиш тадбирлари. Қор кўчкиси таҳдиди юзага келган шароитда қор тўпланиши устидан назорат ўрнатилади, муҳофаза иншоотлари қурилади, сунъий равишда қор кўчкиси юзага келтирилади, қутқарув воситалари тайёрланади ва қутқарув ишлари режалаштирилади. Об-ҳаво қандай бўлмасин, нишаблиги 30 0 дан ортиқ тоғ ёнбағирларини кесиб ўтиш керак эмас, қор ёққанидан сўнг эса нишаблиги 20 0 дан ортиқ ёнбағирлардан 2-3 кундан кейингина ўтиш мумкин. Қор кўчкиси тушиши учун баҳор ва ёзда эрталабки соат 10 дан қуёш ботгунга қадар бўлган давр энг хавфли ҳисобланади. Қор кўчкиси вақтида қандай ҳаракатланиш керак? Агар қор кўчкиси катта баландликдан тушаётган бўлса, зудлик билан кўчки йўлидан четга, хавфсиз жойга чиқиб олиш ёки қоя остида беркиниш керак (ёш дарахтлар орқасига яшириниш мумкин эмас). Қор кўчкисидан қочиб қутулишнинг иложи бўлмаган ҳолда, ортиқча буюмларни ташлаб, кўчки йўналиши бўйича горизонтал ҳолатни эгалланг, оёқларингизни қорнингиз томон букиб олинг. Қор кўчкисига тўқнаш келганда қандай ҳаракатланиш керак?

Бурун ва оғзингизни қўлқопингиз, шарф ёки ёқангиз ёрдамида беркитинг, кўчки билан тушаркансиз, қўлларингиз билан сузувчи ҳаракатлар қилиб, қор массасининг четига сурилишга ҳаракат қилинг. Қор массаси ҳаракатдан тўхтагандан сўнг, юзингиз ва кўкрак қафасингиз атрофида очиқ жой ҳосил қилинг. Қор қатламини кавлаб чиқишга ҳаракат қилинг (юқори томон қаердалигини сўлагингизни оқизиб билиб олсангиз бўлади). Қор ичида қолсангиз, бақирманг - қор товушни тўла ютади, қичқириш ва кераксиз ҳаракат кучингизни йўқотиб қўйишга олиб келади. Ўзингизни йўқотманг, ухлаб қолманг, сизни қидиришаётганлигини асло ёддан чиқарманг (одамларни қор остидан бешинчи ва ҳатто, ўн учинчи куни қутқариб олишган ҳоллар ҳам маълум). Қор кўчкисидан сўнг қандай ҳаракат қилиш керак? Агар сиз қор кўчкиси тушган майдондан ташқарида бўлсангиз, фавқулодда вазият ҳақида яқин орадаги аҳоли манзилгоҳи маъмуриятига қандай қилиб бўлса ҳам хабар беринг ва жабрланганларни қидириш ва қутқаришга киришинг. Қор остидан мустақил ёки қутқарувчилар ёрдамида чиқиб олгач, танангизни текшириб кўринг. Зарурият бўлса, ўзингизга тиббий ёрдам кўрсатинг. Яқин орадаги аҳоли манзилгоҳига етиб олгач, юз берган воқеа ҳақида маҳаллий маъмуриятга хабар беринг. Ўзингизни соғлом деб ҳисобласангиз-да, тиббиёт маскани ёки тиббиёт ходимларига мурожаат қилинг. Бундан кейин тиббиёт ходими ёки қутқарув отряди раҳбари кўрсатмасига биноан ҳаракат қилинг. Қариндош-уруғингиз ва яқинларингизга аҳволингиз ва турган жойингиз ҳақида хабар беринг. Довул, бўрон ва қуюнлар юзага келаётганлигидан шамол тезлигининг ортиши, атмосфера босимининг кескин тушиб кетиши, жала ва сувнинг шамол ёрдамида ҳайдаб келиниши, кўп миқдорда қор ёғиши дарак беради. Агар сиз довул, бўрон ва қуюнлар бўлиб турадиган ҳудудда яшасангиз, у ҳолда: бошланаётган табиий офат тўғрисидаги хабар бериш сигнали; аҳолини муҳофаза қилиш ва бино (иншоот)ларнинг шамол таъсирига барқарорлигини ошириш усуллари; довул, бўрон, қуюн вақтида аҳолининг ҳаракат қоидалари;

довул, бўрон, қуюн оқибатларини бартараф этиш ва воситалари, шунингдек жабрланганларга ёрдам кўрсатиш усуллари; яқин орадаги ертўла, панажой ёки энг мустаҳкам ва барқарор биноларда оила аъзолари, қариндошлар ва қўшниларни яшириш жойлари; юқори хавфга эга бўлган ҳудудлардан уюшган ҳолда эвакуация ўтказилганда унинг йўналиши ва жойлашиш ҳудудлари; фавқулодда вазиятлар бошқарма ва бўлимларининг манзиллари ва телефон рақамларини билиб олишингиз керак. Довул, бўрон ва қуюн вақтида қандай ҳаракат қилиш керак? Агар довул (бўрон) бошланган вақтда бино ичида бўлсангиз, деразадан узоқлашинг ва ички хоналар деворлари олдидаги хавфсиз жойларда, йўлакда, деворий шкафлар олдида, ваннахонада, ҳожатхонада, мустаҳкам шкафлар ичи, стол остидан паноҳ топинг. Печкалардаги оловни, электр тармоғи, газ манбаларини ўчиринг. Тунда фонар, лампа, шамлардан фойдаланинг, фавқулодда вазиятлар бошқармаси (бўлими) ахборотларини тинглаш учун радиоприёмникларни ишлатиб қўйинг, имкон қадар панажойларда, ертўлаларда бўлишга ҳаракат қилинг. Агар довул, бўрон ва қуюн вақтида кўчада бўлсангиз, у ҳолда бинолар, кўприклар, эстакадалар, электр узатиш тизимлари, дарахтлар, дарё, кўл ва ишлаб чиқариш объектларидан узоқроқ бўлишга ҳаракат қилинг. Тепадан тушаётган бино қисмларининг парчалари, ойна синиқларидан муҳофазаланиш учун фанера, картон ва пластмасса яшиклар, тахта ва бошқа қўл остидаги воситалардан фойдаланинг. Зудлик билан ертўла, радиациядан яшириниш жойларида беркинишга ҳаракат қилинг. Шикастланган биноларга кирманг, шамол таъсирида улар қулаб тушиши мумкин. Қуюн яқинлашиб келаётганлиги тўғрисидаги сигнални олгач, зудлик билан панажой, ертўлага тушиш ёки кровать ва бошқа мустаҳкам мебель остидан паноҳ топиш зарур. Қуюн сизга очиқ жойда етиб олса, ариқлар ости, чуқурлик, жарликларда ерга маҳкам ёпишиб олиш, бошингизни кийимингиз ёки дарахт шохлари билан беркитишингиз лозим. Автомобиль ичида қолманг. Транспорт авариялари ва ҳалокатлари.

а) Авиаҳалокатлар о лдини олиш чора-тадбирлари: Режавий-профилактик кўрик ва таъмирлаш ишларининг ўз вақтида ўтказилиши, хизмат муддати қоидалари талабларига амал қилиш, бошқариш ва алоқа тизимларининг иш сифатини ошириш, бундан ташқари ходимларнинг билими ва тажрибасини ошириб бориш. б) Темир йўл транспортидаги авариялар ва ҳалокатлар (ағдарилишлар) о лдини олиш чора-тадбирлари: Режавий-профилактик кўрик ва техник таъмирлаш ишларини ўз вақтида ўтказилиши, транспорт турини ишлатиш муддати қоидалари талабларига амал қилиш, бошқариш ва алоқа тизимларининг иш сифатини ошириш, диспетчерлик хизматини яхшилаш, бундан ташқари ходимларнинг билими ва тажрибасини ошириб бориш ва ҳ.к. в) Автомобиль транспортининг ҳалокатлари ва авариялари, жумладан йўл-транспорт ҳодисалари о лдини олиш чора-тадбирлари: Режавий-профилактик кўрик ва техник таъмирлаш ишларининг ўз вақтида ўтказилиши, техник носоз транспорт воситасидан фойдаланмаслик, барча турдаги йўл ҳаракати қоидаларига риоя қилиш, ДАН ходимларининг, ҳайдовчиларнинг, қолаверса аҳолининг биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш бўйича билим ва малакаларини ошириш, йўл тармоқларини меъёрий талаб даражасида сақлаш, шаҳарларда кўп сатҳли йўллардан, пиёдаларнинг ер ости йўлакларидан самарали фойдаланиш ва ҳ.к. г) Метрополитен бекатларидаги ва туннелларидаги ҳалокатлар, авариялар, ёнғинлар о лдини олиш чора-тадбирлари: Режавий-профилактик кўрик ва техник таъмирлаш ишларининг ўз вақтида ўтказилиши, техник носоз транспорт воситасидан фойдаланмаслик, метрополитенда машинист томонидан темир йўл ҳаракати қоидаларига риоя қилиш, тармоқ ходимларининг иш юзасидан билим-малакаларини ошириб бориш. Метро ичидаги телемосламаларда муҳофазаланиш тўғрисидаги қисқа видеолавҳалар кўрсатиб бориш. д) Магистрал қувурлардаги авариялар о лдини олиш чора-тадбирлари:

Техник ҳужжатларда кўрсатилган меъёр талаблари бўйича режавий- профилактик кўрик ва техник таъмирлаш ишларининг ўз вақтида ўтказилиши, барча хавфсизлик чораларига, барча хизмат муддати талабларига риоя қилиш ва ҳ.к. Муҳофаза тадбирлари: Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 558-қарорига мувофиқ “Ўзбекистон ҳаво йўллари” Миллий авиакомпаниясига ва унга қарашли авария-қутқарув ва қидирув хизматларига авиация техникасидан авариясиз фойдаланиш ва парвозлар хавфсизлиги бўйича тадбирларни ташкил этиш ва амалга ошириш, “Ўзбекистон темир йўллари” Давлат акциядорлик компаниясига темир йўл транспорти воситаларидан авариясиз фойдаланиш, ташиш чоғида портловчи, ёнғин хавфи бўлган юклар ва кучли таъсир этувчи заҳарли моддалар (КТЗМ) хавфсизлигини таъминлаш тадбирларини ташкил этиш ва амалга ошириш, Давлат автомобиль назорати органига йўл-транспорт хавфсизлигини таъминлаш хизматига раҳбарлик қилиш, Ўзбекистон Республикаси Саноат ва кончилик ишларининг бехатар олиб борилишини назорат қилиш Давлат қўмитасига кон, руда, кимёвий, нефть ва газ қазиш ҳамда қайта ишлаш саноати ва “Тошметроқурилиш” объектларида ишларни олиб боришнинг аҳволи ва хавфсизлиги устидан давлат назоратига раҳбарлик қилиш, “Ўзбекнефтгаз” миллий холдинг компаниясига ишлаб чиқариш ва технологик жараённинг кучли хавфли ўзига хосликлари билан боғлиқ бўлган авариялар ва ҳалокатларнинг олдини олиш ва уларни бартараф этиш бўйича тадбирларни ташкил этиш ва амалга ошириш, ҳамда идорага қарашли объектларда аварияларнинг келиб чиқиши эҳтимоллари ва оқибатларини башоратлаш, тармоқнинг бирлашмалари ва объектларида фавқулодда вазиятлар чоғида ишларнинг барқарорлигини ошириш вазифалари юклатилган. Бундан ташқари, соҳа ходимларининг муҳофазаланиш кафолатлари қонун асосида амалга оширилади. Энергия таъминоти объектларидаги авариялар, коммунал объектлардаги авариялар о лдини олиш чора-тадбирлари:

Ёрдамчи тармоқлар эвазига энергия таъминотини барча объектларининг барқарор фаолият кўрсатишини таъминлаш. Техник ҳужжатларда кўрсатилган меъёр талаблари бўйича режавий- профилактик кўрик ва техник таъмирлаш ишларининг ўз вақтида ўтказилиши, барча хавфсизлик чораларига амал қилиш, қолаверса барча хизмат муддати талабларига риоя қилиш ва х.к. Газ тозалаш қурилмаларидаги биологик ва бошқа тозалаш иншоотларидаги авариялар о лдини олиш чора-тадбирлари: Ёрдамчи тармоқлар эвазига муҳандислик тармоқларининг барқарорлигини таъминлаш. Техник ҳужжатларда кўрсатилган меъёр талаблари бўйича режавий-профилактик кўрик ва техник таъмирлаш ишларининг ўз вақтида ўтказилиши, барча хавфсизлик чораларига амал қилиш, қолаверса барча хизмат муддати талабларига риоя қилиш ва ҳ.к. Муҳофаза тадбирлари: Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 558-қарорига мувофиқ “Ўзбекэнерго”га энергетика тизимига кирувчи барча объектлардан авариясиз фойдаланишга оид тадбирлар мажмуини ташкил этиш ва амалга ошириш, ҳамда “Ўзкоммунхизмат” ва маҳаллий ҳокимият органлари билан биргаликда истеъмолчиларни ҳамда, биринчи навбатда, фавқулодда вазиятлар зоналаридаги ҳаётий таъминот объектларини электр қуввати билан узлуксиз таъминлаш тадбирларини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш вазифалари юклатилади. Бундан ташқари энергетика объектларининг техник ҳолатини назорат қилувчи давлат хизмати орқали бу тизимдаги турли авария ҳолатларини олди олинади. “Ўзкоммунхизмат”, маҳаллий ҳокимият органлари билан биргаликда истеъмолчиларни ҳамда, биринчи навбатда, фавқулодда вазият зоналаридаги хаётий таъминот объектларига хизмат қилувчи муҳандислик тармоқларининг узлуксиз иш фаолиятини таъминлаш тадбирларини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш вазифалари юклатилади. Бундан ташқари маиший-техник хизматлар,

шаҳарларни, турар жойларни ва ҳудудларни фавқулодда вазиятдан муҳандислик ҳимоя қилиш хизматлари. Ёнғин-портлаш объектлардаги авария ва ҳ алокатлар . Кимёвий хавфли объектлардаги авариялар. Кимёвий хавфли иншоот – иқтисодиёт объекти бўлиб, фаолият кўрсатиш даврида содир бўлиши мумкин бўлган ҳалокат туфайли одамларнинг оммавий тарзда заҳарланиши, кимёвий заҳарли моддаларнинг атроф-муҳитга тарқалиши кузатилиши мумкин. Ўзбекистон Республикасида фаолият кўрсатадиган кимёвий хавфли иншоотлар . Ҳозирги кунда республикамизда кимёвий хавфли иншоотларнинг асосийлари “Ўзкимёсаноат” уюшмасига қарашли корхоналар бўлиб, улар Қўқон, Самарқанд, Бухоро, Навоий, Чирчиқ, Олмалиқ шаҳарларида жойлашган. Бу корхоналардан ташқари кимёвий заҳарли моддалар билан ишлайдиган бошқа корхоналар ҳам мавжуд - “Ўзгўштсутсаноат”, “Ўзбексавдо”, “Ўзқишлоқхўжалик маҳсулотлари” уюшмалари, Бекобод металлургия корхонаси, Миконд корхонаси, Тошкент лок-бўёқ, Тўқимачилик корхоналари, “Ўзкоммунхизмат” иншоотлари (сувни тозалаш) ва бошқалар. Ҳаммаси бўлиб республика ҳудудида 200 дан ортиқ кимёвий хавфли иншоотлар мавжуд. Уларда ишлаб чиқариладиган ёки маҳсулот ишлаб чиқариш учун олиб келинадиган, сақланадиган суюқ, қаттиқ, газ ҳолатдаги инсон, ҳайвон соғлиғи учун зарарли, кучли таъсир кўрсатувчи моддалар турлари кўп. Гидротехника иншоотларидаги авария ва ҳалокатлар. Гидротехника иншоотларининг турлари : сув – энергетика иншоотлари; сув таъминоти иншоотлари; суғориш иншоотлари; оқава сув чиқариш иншоотлари; сув – транспорт иншоотлари; балиқ хўжалик иншоотлари; спорт ва безак иншоотлари ва ҳ.к; Огоҳлантириш чора-тадбирлари.

Агар сиз гидроузелга туташган ҳудудда яшасангиз, ҳудудни ҳалокатли сув босиш майдони таъсир доирасига тушиш-тушмаслигини аниқланг. Яшаётган жойингиз яқинида тепаликлар жойлашганлигини, уларга олиб борувчи қисқа йўлларни билиб олинг. Ёриш тўлқини таъсири ва жойнинг ҳалокатли сув босишида ҳаракат қоидаларини, умумий ва қисман эвакуация тартиби қоидаларини ўрганиб, оила аъзоларингизни ҳам таништиринг. Эвакуация қилинганларни тўплаш жойини аниқлаб олинг. Эвакуация вақтида олиб кетиладиган ҳужжатлар ва мулкингиз рўйхатини тузинг. Қайиқ, сол, бошқа сузувчи воситалар ва уларни ясаш учун қўл остида мавжуд материаллар турган жойларни эслаб қолинг. Гидродинамик авария хавфи бўлганда қандай ҳаракат қилиш керак? Ҳалокатли сув босиши хавфи ва эвакуация тўғрисидаги хабарни олишингиз билан белгиланган тартибда хавфли ҳудуддан белгиланган хавфсиз жойга ёки турар жойлардаги баландликларга чиқинг. Ўзингиз билан ҳужжатларингиз, пул, биринчи навбатда зарур бўладиган буюмлар ва 2-3 кеча-кундузлик озиқ-овқат захирасини олинг. Мол-мулкингизнинг олиб кетолмайдиган қисмини бинонинг чордоғи, баланд қавати, дарахт усти ва ҳ.к. жойларга олиб чиқиб қўйинг. Уйдан чиқиб кетишдан олдин электр чироқлари ва газни ўчиринг, дераза, эшик, шамоллатиш ва бошқа туйнукларни маҳкам ёпинг. Гидродинамик авариялар вақтидаги тошқинда қандай ҳаракат қилиш керак? Тўсатдан сув босиши хавфи пайдо бўлганда ёриш тўлқини зарбидан сақланиш учун зудлик билан яқин орадаги баландликдан жой олинг, каттароқ дарахтга ёки мустаҳкам бинонинг тепа қаватига чиқиб олинг. Сувда бўлган вақтингизда сузиб ёки қўл остидаги воситалар ёрдамида қуруқ жойга, яхшиси сув босмаган ҳудудга етиб олиш мумкин бўлган йўлга ёки дамба устига чиқиб олинг. Уйингизни сув босган бўлса, электр тармоғини ўчириб, уйда одамлар борлигини билдириш учун кундузи бўлса ойнадан ташқарига ёрқин рангдаги матодан байроқ илиб, кечқурун бўлса фонар ёрдамида сигнал беринг. Маълумот

олиш учун радиоприёмникни автоном тармоқ ёрдамида ишлатиб қўйинг. Қимматбаҳо буюмларингизни юқори қаватларга ва чордоққа жойлаштириб қўйинг. Озиқ-овқат ва ичимлик суви ҳисобини, уларнинг келаётган сув таъсиридан муҳофазасини ташкил этинг ҳамда тежаб ишлатинг. Эвакуацияга тайёрланаётиб, ҳужжатлар, биринчи навбатда зарур нарсаларни, кийим-кечак, сув ўтказмайдиган пойабзал, қўл остида мавжуд қутқарув воситалари (ҳаво билан шишириладиган тўшаклар, ёстиқлар)ни олинг. Ўзингизча мустақил эвакуация тадбирларини ўтказманг. Бундай ҳаракат фақат сув босмаган ҳудудни кўрганда, шароитнинг оғирлашиши хавфи туғилганида, тиббий ёрдам зарур бўлганида, озиқ-овқат маҳсулоти тугаганида ва атрофдан ёрдам олишнинг иложи бўлмаган ҳоллардагина амалга оширилиши мумкин. Гидродинамик авариядан сўнг қандай ҳаракат қилиш керак? Бинога киришдан олдин тўсиқ ва деворларнинг шикастланмаганлигига ишонч ҳосил қилинг. Хоналарни йиғилиб қолган газдан халос қилиш учун шамоллатинг. Хоналарни тўлиқ шамоллатмагунча очиқ олов манбаларидан фойдаланманг, газ таъминоти тизими созлигини текшириб кўришдан ўзингизни тийинг. Электр симлари, газ таъминоти тизими, ичимлик сув ва маиший чиқинди тармоқларининг созлигини текширинг. Уларнинг созлиги ва ишга яроқлилиги тўғрисида мутахассислар хулоса берганларидан сўнггина улардан фойдаланишга рухсат этилади. Барча эшик ва деразаларни очиб, хоналарни қуритинг. Пол ва деворларни чиқиндилардан тозалаб, ертўладаги сувни чиқариб ташланг. Сувда қолган озиқ-овқат маҳсулотларини истеъмол қилманг.

Похожие

Ахолини ва худудларни табиий хусусиятли фавқулодда вазиятлар мухофаза қилиш

Фавқулодда ҳолатлар ҳақида маълумот ва фавқулодда ҳолатларнинг классификацияси

Фавқулодда ҳолатлар эҳтимолини билиш ва баҳолаш. Фавқулодда ҳолатларнинг ривожланиш босқичлари

Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятларда уларнинг олдини олиш ва ҳаракат қилиш давлат тизими (ФВДТ)

Узбекистондаги экологик вазиятлар ва экологик хавфсизликни таъминлаш