Электр хавфсизлиги - БЖД - Рефераты

Электр хавфсизлиги

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

220 KB

Электр хавфсизлиги Режа: 1. Умумий маълумот. 2. Электр токидан жароҳатланишнинг хавфлилиги. 3. Инсонни электр сетига қўшилиши мумкинлиги схемаси. 4. Тегиш ва қадам кучланиши. 5. Электр ускуналарини ерга улаш ва ноллаштириш. 6. Ҳимоя ажраткичи. Электр патенциалларини тенглаштириш. Статик электрдан ҳимояланиш.

Умумий маълумот Замонавий ишлаб чиқариш электр токи қўлланилиши билан чамбарчас боғлиқ . Электр токи меҳнатни енгиллаштириш билан бир вақтда одамлар соғлиги ва ҳаёти учун катта хавф манбаи ҳамдир. Бошқа хавф манбалардан фарқли, улароқ электр токи хавфини масофадан, ўлчаш асбобларисиз аниқлаб бўлмайди. Электр токидан жароҳатланиш қуйидаги ҳар хил шароитларда содир бўлиши мумкин: 1. изоляцияси ишдан чиққан ўтказгичлар ёки очиқ ток узатиш қисмларга текканда; 2. ёй орқали электр токи таъсиридан; 3. тасодифан кучланиш остида бўлган ускуналарнинг металл қисмларидан; 4. катта ўлчамдаги машиналарни электр узатиш тармоқларига рухсат этилмаган яқинликда жойлашган (автокранлар, ғалла комбайнлари) ва бошқа шунга ўхшаш ҳолларда. Статик маълумотлардан маълумки, электр токидан жароҳатланганлар ичида кишиларнинг кўпчилиги электротехник касбга эга бўлмаган одамлардир. Ишлаб чиқаришда электр токидан жароҳатланишларни текшириш шу нарсани кўрсатадики , кўпчилик бахтсиз воқеалар электр ускунаси билан ишлашга ўқимаган, электр хавфсизлиги ҳақида маълумоти йўқ ишчиларни ишлатиш натижасида содир бўлади. Электр хавфсизлиги - бу одамларни электр токининг электр ёйининг, электромагнит майдон ва статик электр зарядларининг зарарли ва хавфли таъсирларидан ҳимоясини таъминловчи воситалар, техник ҳамда ташкилий тадбирлар системасидир.

Электр токидан жароҳатланишнинг хавфлилиги Электр токининг инсон организмига таъсири мураккаб ва ўзига хос формаларда намоён бўлади. Организмдан электр токи ўтиши билан унга кимиёвий, иссиқлик билан ва биологик таъсир кўрсатади. Организмга электр токининг кимиёвий таъсирида қон ва бошқа органик суюқликлар парчаланади. Электр токининг организмга иссиқлик билан таъсирида эса тананинг жароҳатланган жойлари кўйиши мумкин. Электр токининг организмга биологик таъсирида эса оғриқ, тўқималари жойидан қўзгалиши ҳамда ихтиёрсиз ҳолда мускулларининг қисқариши кузатилади. Электр токи уриши (шоклантириши) жуда хавфли ҳисобланади. Электр токи инсон танасидан ўтиши билан бутун организмни зарарлайди ва бунда қисман ёки тўлиқ юрак, нафас олиш органларини ва асаб системасини фалаж (шол) қилиши кузатилади. Организмга электр токининг таъсири натижасига қуйидаги қатор омиллар таъсир қилади: -ток кучи; -инсон танасининг қаршилиги; -кучланишнинг катталиги; -ток тури ва частотаси; -ток йўли; -ток таъсирининг давомийлиги; -инсон организмининг индивидуал хусусиятлари. Ток кучи организмни жароҳатлашда ҳал қилувчи таъсир кўрсатади. Токнинг қуйидаги таъсир кўринишларини мисол қилиб келтириш мумкин. 1.сезиларли ток (2 мА гача) – организм орқали ўтганда сезиларли оғриқ кузатилади; 2.қўйиб юбормайдиган ток (10…25 мА) – организм орқали ўтганда ўтказгични қисган қўлни қисқарган мускулларини бўшатиб бўлмайди;

3.фибрилияцион ток (50 мА дан юқори) – организм орқали ўтганда юрак фибрилияциясига (юрак мускулларининг тартибсиз қисқаришига) олиб келади. Электр токидан жароҳатланишда инсон танасининг қаршилиги катта аҳамиятга эга бўлади. Тананинг электр токига қаршилиги R z 100000 ом дан 1000 ом гача қийматларда ўзгаради ва у тери қопламаси ҳолатига (қуруқ, нам, жароҳатланган ёки жароҳатланмаганига), тегиш майдони ва тегиш зичлигига, токни кучи ва частоталарига ҳамда унинг таъсирини давомийлигига боғлиқ бўлади. Жароҳатланиш натижасига организмдаги токнинг йўли ҳам таъсир қилади. Электр токи қўл орқали оёққа етганда энг катта хавф ту ғ диради, яъни бунда ток организмнинг энг кўп органларини (юракни ва ўпкани) қамраб олади. Электрдан жароҳатланиш статистикасидан маълумки, инсон қўлининг орқа томонидан, чаккалардан, умуртқадан, тиззалардан, асаб толаларнинг бирикиш жойлар ва бошқа жойлардан нисбатан унча катта бўлмаган токлар ўтганда ҳам ҳалокатларга олиб келади. Электр токидан жароҳатланиш натижасида инсоннинг индивидуал хусусиятларига сезиларли даражада боғлиқ бўлади. Масалан, бир хил миқдордаги ток икки кишидан ўтганда биринчисида кучсиз сезги уйғотса, иккинчи кишининг мускулларини қисқаришига олиб келиши мумкин. Кишига таъсир этувчи ток қиймати инсон нинг жисмоний ва руҳий ҳолатига боғлиқ ҳолда ўзгаради. Инсонни маст ҳолатида бўлиши, унинг организмини электрга қаршилигини камайтиради ва шунга кўра унинг жароҳатланиши хавфини кўпайтиради. Юрак, ўпка, асаб касалликлари билан хасталанган инсонлар учун ток хавфли таъсир кўрсатади. Шунинг учун электр қурилмаларида ишлашга тиббий кўрикдан ўтган ва махсус маълумотли кишиларга рухсат этилади. Ҳайвонлар организмига электр токи инсон организмига таъсир қилганидек таъсир қилади. Ҳайвонларда олиб борилган тажрибалар шуни

кўрсатдики, унинг массаси қанча катта бўлса электр токи таъсири хавфи шунча кам бўлади. 100 мА миқдордаги ток кучи ҳайвонларни нафас олиши ва юрак фаолиятида ҳеч қандай ўзгариш ҳосил қилмайди. Аммо ҳайвон танаси қаршилиги инсон танаси қаршилигидан жуда камдир. Йирик шохли ҳайвонларнинг олдинги ва орқа оёқлари орасидан қаршилиги 400…600 ом бўлиб, ҳайвон йиқилаётган ҳолатида танасини намлигига боғлиқ равишда 50…100 ом гача камаяди. Ҳайвон организмига доимий равишда таъсир этадиган энг кам кучланиш ҳам унинг маҳсулдорлигини камайишига олиб келиши исботланган. Қ орамолларга таъсир этувчи кучланиш миқдори 4…8 В бўлганда унинг сут бериши 20… 40% га камаяр экан. Инсоннинг электр сетига қўшилиши мумкинлиги схемалари Инсон бир вақтда иккита ҳар хил потенциалли электр нўқтасига теккан ҳолдагина элект токидан жароҳатланиши мумкин. Инсон танаси дан ўтаётган ток катталиги электр сети хусусиятларига ва унга инсонни қўшилиши схемаларига боғлиқ бўлади. Энг кўп техник ҳолат икки хил қўшилиш схемаси ҳисобланади.

расм. Нейтрали изоляцияланган электр сетига икки фазали тегиш схемаси. 1.Ўтказгичлар ўртасидан (икки фазали тегиш); 2.Икки ўтказгич ёки ускунанинг ишдан чиққан (дарз кетган) корпуси ва ер билан қўшилиш (бир фазали тегиш); 17.1-расмда бир вақтда уч фазали сетга икки фазали тегиш схемасининг икки фазасига тегиш кўрсатилган. Инсоннинг ток занжирига бундай қўшилишида ток кучи и ф и л и R U R U I 3   , (17.1.) бўлади. бу ерда U л - чизиқли кучланиш, В; U ф - фазадаги кучланиш, В; R и - инсон танасининг қаршилиги, Ом. Кўп ҳолларда фазали корпусга тегиш натижасида бир фазали тегишлар содир бўлади. Кучланиши 1000 В гача бўлган изоляцияланган нейтралли сетларда инсон танасидан ўтаётган ток, ток манбаига бошқа иккита фазалар ва сиғим изоляцияси қаршилиги орқали қайтади. Бу ҳолатда токнинг кучи нафақат инсон танаси қаршилигига, балки изоляциялар қаршилиги r 1 , r 2 , r 3 ва С 1 , С 2 , С 3 ларга ҳам боғлиқ бўлади. Унчалик узун бўлмаган ҳаво сетлари учун ўтказгичларни ерга нисбатан ҳажми кам С 1 =С 2 =С 3 =О бўлади. Ўтказгичлар изоляциясининг ерга нисбатан қаршилигини r 1 = r 2 = r 3 = r деб қабул қилиш мумкин. У ҳолда 3 r R U I и a ч   , (17.2.) Нейтрали изоляцияланган сетларда инсон орқали ўтадиган ток кучи,

электр қурилмаларидаги изоляцияларга боғлиқ бўлиб, изоляция қан чалик яхши бўлса ток кучи шунча кам бўлади. расм. Ёпиқ ерга уланган нейтралли сетга бир фазали тегиш схемаси. Ёпиқ ерга уланган нейтралли, уч фазали ток сетига бир фазали тегиш схемасида ток йўли; фаза – электр истеъмолчи – инсон – ерга улагич нулевой ўтказгич бўлади (17.2-Расм) ва унинг катталиги 0R R U I и ф ч   , (17.3.) бўлади. бу ерда R 0 –ерга уланган нейтрал қаршилиги, Ом. Электр қурилмаларида хизмат кўрсатаётган кишиларнинг хавфсизлигини таминлаш учун улар танасининг электр қурилмаси корпусига ёки ерга тегиб турган деталга тегишини олдини олиш керак. Тегиш ва қадам кучланиши Тегиш кучланиши – бу одам бир вақтда тегадиган ток занжирининг икки нўқтаси орасидаги кучланишдир. У узаткичларда изоляция ишдан чиққанда, электр двигатели ёки ускуна корпуси билан одам турган ер оралиғида содир бўлади. Бунда одам ер билан бирлашган детал устида ҳам

ёки очиқ ер устида турган бўлиши ҳам мумкин. Уни қуйидаги схемада кўриш мумкин (17.3.-расм). Расмда битта ерга улагич ( R 3 ) га уланган иккита (А ва В) истеъмолчилар корпуслари кўрсатилган. Бунда  = f ( x ) эгри чизи ғ и электр истеъмолчи корпусга фазолардан қисқа туташув бўлганда, ерга улагичга яқин ер юзасидаги потенциалнинг ўзгаришини характерлайди. Расм. Тегиш кучланишини аниқлаш схемаси. Одам истаган А ёки В электр истеъмолчилари корпусига текканда унинг қўли корпуснинг   =  к потенциалини олади. А ва В ҳоллар бир хил ва корпуслар потенциалига тенгдир. Одамнинг оёқлари ерга тегиб ер нўқталари потенциалини олади. Натижада о дам потенциаллар фарқи таъсири остида қолади. Бу катталик тегиш кучланиши U п ҳисобланади, бунда А электр истеъмолчига тегиш кучланиши U па =   -  на га Б да эса мос равишда U пб =   -  аб бўлади.

р асм. Қадам кучланишини ҳосил бўлиш схемаси. 17.4.-расмда тасвирланган схемадан кўриниб турибдики, U к =  ч -  у , (17.4.) бўлади. Бевосита ерга улагич устида турган одам учун тегиш кучланиши   =  н ва U п =0 бўлади, чунки бу ерда қўл ва оёқлар потенциали бир хилдир. Одамни ерга улагичдан узоқлашиши билан тегиш кучланиши ўсади. Одам бу ерда Б электр истеъмолчи корпусига текканда оёқлар потенциали  нб нолга яқин бўлади ва у ҳолда тегиш кучланиши U пб =U ф бўлади. Бир биридан в қадам масофада жойлашган ва бир вақтда одам турган ҳар хил электр потенциалли ернинг икки нўқтаси орасидаги кучланиш U к қадам кучланиши дейилади (17.4.-расм). Бу ерда  ч ,  у - одамнинг чап ва ўнг оёғи жойлашган нўқталардаги потенциаллар. Қадам ўлчами қанчалик катта бўлса, одам ўтказгич ерга теккан жойга шунча яқин бўлади. Қадам кучланиши миқдори қанча катта б ўл са,

жароҳатланиш хавфи шунча юқори бўлади. Қадам кучланиши хавфи ҳайвонлар учун одамга нисбатан кўпроқ хавфлидир. Чунки уларнинг қадамлари катталиги яъни оёқлари орасидаги масофа одамникидан каттадир. Қадам кучланиши зонасига тушиб қолганда, оёқларни тезлик билан бирга қўйиб, зонадан қисқа қадамлар билан ёки икки оёқни бирга бир жойга қўйган ҳолда, икки оёқлаб оёқ учида ёки товонда сакраб чиқиб кетиш керак. Ток узатиш сими ерга теккан жойдан 20 м узоқликда қадам кучланиши амалда 0 га тенгдир. Хоналарни жаро ҳ атлаш хавфи бўйича классификацияси. Электр токидан жароҳатланиш хавфи кўп ҳолда электр қурилма ишлатилаётган муҳитга боғлиқ бўлади. Ўтказгичларни, электр ускуналарининг ток ўтказувчи қисмлари изоляцияси юқори намлик, агрессив буғ ва газларнинг таъсири остида аста-секинлик билан емирилади ва ишдан чиқади. Атроф муҳитнинг юқори даражадаги намлиги инсон танасининг қаршилигини камайтиради. Барча хоналар (бинолар) атроф – муҳит характерига боғлиқ равишда, электр хавфсизлик бўйича уч гуруҳга бўланади. 1. хавфи юқори бўлмаган; 2. юқори хавфли; 3. ўта хавфли. Юқори хавфли хоналар унда қуйидаги шароитлардан бирининг мавжудлиги билан х арактерланади: -ток ўтказувчи поллар (металл, тупроқ, бетон); -намлик (ҳавонинг нисбий намлиги) 75% дан юқори ёки ток ўтказувчи чанглар; -ҳаво ҳароратининг юқорилиги (+30 0 С дан юқори); -ишчиларни бир вақтда электр ускунасининг металл корпусига ва бинонинг ерга бириктирилган металл конструкцияларига ва ускуналарга тегиши мумкинлиги. Ўта хавфли хоналар унда қуйидаги шароитлардан бирининг мавжудлиги билан характерланади:

-ҳавонинг нисбий намлиги 100 % га яқин; -кимёвий актив муҳитлар (кислота ва ишқорлар буғлари); -бир вақтда юқори хавфли хоналар учун кўзда тутилган шароитлардан икки ёки ундан ортиғини мавжудлиги; Бу категорияларга хонадан ташқарида, очиқ майдонда ишлатилаётган электр қурилмасини ҳам тенглаштириш мумкин. Юқори хавфли бўлмаган хоналарга юқори хавфли ва ўта хавфли хоналардаги шароит белгилари бўлмаган хоналарни киритиш мумкин. Кўпчилик қишлоқ хўжалик ишлаб чиқариш хоналари юқори хавфли хоналарга (поли тупроқли хоналар) ёки ўта хавфли (молхоналар, чучқахоналар, иссиқхоналар ва бошқалар) хоналарга бўлинади.

Электр ускуналарини ерга улаш ва ноллаштириш ҳимояси Одамларни ва ҳайвонларни электр токидан ишончли ҳимоялашнинг кўпроқ таркаган усули ерга улаш ҳимоясидир. Яъни ускуналарнинг кучланиш остида қолиши мумкин бўлган ток у затмайдиган металл қисмини ёки электр у тказгичларни ерга улаш ҳисобланади. Ерга улашнинг принципиал схемасини қуйидаги расмда келтирамиз. С фазада корпусга туташув содир бўлганда, электр токи ерга улагич орқали ерга ўтади, чунки одамнинг қаршилиги ерга улагичнинг R 3 қаршилигидан етарлича даражада ортиқдир. Ерга улагичнинг қаршилиги эса 10 Ом дан ортиқ бўлмаслиги керак. Ерга улашнинг бош вазифаси, корпусдаги потенциални хавфсиз миқдоригача камайтиришдир. Электр қурилмаларини ерга улашни, ўзгарувчан токда номинал кучланиш 380 В бўлганда ва ундан юқори 440 В да ва доимий токнинг барча ҳолларда, ўзгарувчан токда номинал кучланиш 42…380 В гача ва доимий токда номинал кучланиш 110…440 В гача бўлган юқори хавфли ва ўта хавфли меҳнат шароитларида бажариш керак бўлади.

расм. Ерга улаш ҳимояси: а-принципиал схемаси, б-ерга улаш қурилмаси: 1- ерга улагич; 2- бириктирувчи полоса. Ўзгарувчан токда 42 В ва ундан кичик кучланишда ва ўзгармас токда 110 В кучланишдан кам ҳамма ҳолларда, ишлайдиган электр қурилмалари ерга уланмайди. Бундай портлаш хавфи бор қурилмалар ва икки ўрамли пайвандловчи тансформаторлар мустасно. Ерга уловчи қурилма (17.5.-расм) икки кисм: ерга улагич ва бириктирувчи полосалардан ташкил топади. Ерга улагичлар икки хил сунъий - фақат ерга улаш учун мўлжалланган ва табиий – ерда бошқа мақсадда турган металл буюм ҳолатларда бўлади. Сунъий ерга улагичлар сифатида пўлат қувурлар ва 2…3 м узунликдаги ва девори қалинлиги 3,5 мм дан кам бўлмаган пўлат бурчаклардан фойдаланилади. Тик ерга улагичлар, контурга 4 12 мм ёки айлана ҳолдаги диаметри 6 мм дан кам бўлмаган пўлат полосалар, пайвандлаш билан бириктирилади. Табиий ерга улагичлар сифатида ерга ётқизилган сув узатиш қувурлари: артезан кудуқларининг қувурларидан, биноларнинг ерга туташган металл конструкцияларидан, арматуралардан ва бошқалардан фойдаланиш мумкин. Ерга улагичларнинг қаршилиги ҳисоблаш билан ёки бевосита ўлчаш билан аниқланади. Яъни бир ўзакли ерга улагич ток оқимининг қаршилиги ) 4 4 lg5,0 21 (lg 366,0 l h l h d l р Rc     , (17.5.) бу ерда р-тупроқнинг солиштирма қаршилиги Ом  м; l , d - ерга улагичнинг узунлиги ва диаметри (м); h - қувур ётқизилган чуқурлик (м); Ерга улагичларнинг керакли сони:

э н c c R K R n   , (17.6.) бу ерда К с -мавсумийлик коэффициенти; R н - ерга улашнинг норматив қаршилиги;  э -ерга улагичлардан фойдаланиш коэффиц и енти. -Давлат стандартига асосан нейтралли изоляцияланган кучланиши 1000 В гача бўлган қўзғалмас сетларда ерга улаш қурилмасининг қаршилиги 10 Ом дан ошмаслиги керак. Ернинг солиштирма қаршилиги   500 Ом  м да  га боғлиқ бўлган оширувчи коэффициентлар киритилади. Ноллаштириш. Нейтрали ёпиқ ерга уланган сетларда, ускуналарнинг бевосита ерга улаш ҳимоясини етарлича самарали деб бўлмайди. Шу сабали трансформатор ёки генераторлар нейтрали ёпиқ ерга уланган 380/220 В кучланишли сетларда ерга улашнинг бошқа, ноллаштириш тури қўлланилади. Ноллаштириш – бу ускунани кучланиш остида қолиши мумкин бўлган ток ўтказмайдиган қисмини нолли ўтказгич билан олдиндан электрик бириктириш ҳисобланади. 17.6.-расмда ноллаштиришнинг принципиал схемаси кўрсатилган.

расм. Ноллаштиришнинг принципиал схемаси. Расмда кўриниб турибдики, нолли ўтказгич ҳимояланадиган ускуна корпусига бириктирилган. Бунда корпусда хавфли кучланиш ҳосил бўлиши билан, фазалар ва нолли ўтказгич орасида бир фазали қисқа туташув содир бўлади. Яъни занжир бўйича: фаза-корпус-нолли ўтказгич бўйича қисқа туташувнинг катта токи оқа бошлайди ва бунинг натижасида эрийдиган сақлагич (сақлаш қурилмаси) ёки автоматик ажраткич ишлайди. расм. Ноллаштирилмаган электр ускунаси сетидаги туташиш. Нолли утказгич узилган кунги лсиз воқеаларда жароҳатланиш хавфини камайтириш такрорий ноллаштириш орқали амалга оширилади. Электр ҳаво тармоқларида такрорий ноллаштириш ҳар 200 м да ва электр узатиш линиялар охирида бажарилади. Нолли ўтказгични бинога кириш олдидан ҳам

ерга улаш керак. Қуйида ноллаштирилмаган ускунанинг сетидаги қисқа туташувга оид схемасини кўриб ўтамиз. расмда алоҳида ерга уланган электр ускунаси корпусига фазадан туташув бўлганда ноллаштирилган электр ускунаси U к кучланиш остида қолади яъни, з з ф k R R R U U   0 , (17.7.) Трансформатор ёки генератор сетидан қувват олувчи чўлғам нейтралини ерга улаш қаршилигида R о кучланишни пасайиши U о z f k R R U U   0 , (17.8.) ни ташкил этади. У ҳолда ерга нисбатан бундай кучланишга нейтрал, нол ўтказгич ва унга уланган барча металл қисмлар ҳам эга бўлади. Агар U ф =220 В, R 0 =R 3 =4 Ом деб қабул қилсак унда U 0 = 110 В бўлади. Қисқа туташув токи I к =U ф / R 0 +R з ушбу шароитда 27,5 А га тенг бўлади. Бундай ток эрийдиган сақлагични куйиши ёки автоматни ишга тушиши учун етарли бўлмайди. Бунинг хавфлилиги шундан иборатки, бунда тўғри ҳимояланган электр ускунаси ҳам кучланиш остида қолади. Яъни ишлаб чиқариш корхонасининг бир корпусидаги ускуналар нотўғри ерга уланганда фаза узатиш корпусга қисқа туташади ва қўшни корпусдаги соз ва ерга тўғри уланган электр ускуналари ҳам хавфли кучланиш остида қолади ва бу кўп сонли ҳалокатларга сабаб бўлиши мумкин. Ноллаштиришни ҳисоблашдан асосий мақсад - токдан максимал даражада ҳимояни таминлаш учун нолли узатишда ишлатиладиган симни кесимини аниқлаш ҳисобланади. Эрувчи сақлагични куйиши учун туташув токи қуйидагича аниқланади. н к КI I  , (17.9.) бу ерда I н – эрийдиган жиҳознинг номинал токи; К-қисқа туташув токининг карралик коэффиц и енти. Ҳисоблашда К=3 қабул қилинади.

Ишлаб чиқаришда кўп ҳолларда кўчма электр қурилмалари (ускуналари) ҳам ишлатилади. Шу сабабли, уларда электр токидан жароҳатланиш хавфи жуда юқори бўлади. Буни олдини олиш учун уларни ноллаштиришга қаттиқ талаблар қўйилиши керак. Бунга қўшимча равишда нолли ўтказгич ҳолати ҳақида сигнал берувчи қурилмани жиҳозлаш мақсадга мувофиқ бўлади.

Ҳимоя ажраткичи. Электр потенциалларини тенглаштириш. Статик электрдар ҳимоялаш Ҳимоя ажраткичи – тез ҳаракатга келувчи ҳимоя ҳисобланиб, электр ускуналарида токдан жароҳатланиш хавфи пайдо бўлганда, электр ускунасини электр токидан тез автоматик равишда ажратишни таъминлайди. Ҳимоя ажраткичи ерга улаш ва ноллаштириш ҳар хил сабабларга (фаза корпусга туташганга ерга улаш ва ноллаштириш носоз бўлганда, изоляциялар қаршилиги рухсат этилган нормадан кам бўлган холлларда) кўра инсон хавфсизлигини таъминлай олмаганда ишлатилади. Ҳаракатланадиган электр қурилмаларида қўл жиҳозларидан фойдаланилганда ҳимоя ажраткичларни қўллаш энг мақсадга мувофиқдир. расм. Ҳимоя ажраткичнинг схемаси. Ҳимоя ажраткичи 1000 В кучланишдаги ёпиқ ерга уланган нейтралли электр ускуналарида ноллаштиришга қўшимча ҳимоя воситасида ишлатилади. Электр потенциалларини тенглаштириш. Ҳайвонларнинг жароҳатланиш ҳолатлари таҳлили шуни кўрсатадики, кўпчилик ҳолда бунинг сабаби уларнинг бўйин ва оёқлари орасидаги ҳосил бўлган кучланишни таъсири ҳисобланади. Бундай жароҳатланишни йўқотиш махсус ҳимоя қурилмаси – электр потенциалларини тенглаштириш қурилмаси ёрдамида амалга оширилади (17.9.-расм). Электр потенциалларини тенглаш-тириш қурилмаси сифатида

металл тўр ёки ўтказгичлар бетон полга қўйилади ва ўтказгич қувурларига электрик уланади. Бирор бир электр қабул қилувчилар корпусида қисқа туташув содир бўлса, худди шундай ҳолат полдаги ушбу конструкцияларда ҳам бўлади. Бу ҳолатда электр қабул килгич корпуси ва пол оралиғида қолган одам ёки ҳайвоннинг танаси хавфсиз, кучланиш остида бўлади. Организмни электр потенциалларини тенглаштириш барча металл конструкцияларини электр потенциалларини тенглаштириш қурилмаси (одам ёки ҳайвон тегиши мумкин бўлган) билан ишончли ўзаро электрик бириктириш ва ноллаштириш орқали амалга оширилади. Статик электрдар ҳимоялаш. Маълумки, иккита ҳар хил моддийни ўзаро ишқалиниши, худди шунингдек суюқликлар, газларни қувурдаги расм. Электр патенциалларини тенглаштириш: а-металл тур ёрдамида; б- иккита ў тказгич ёрдамида ҳаракати натижасида статик электр зарядларни тўпланиши рўй беради. Автомабилларни асфальтда юришида шиналарнинг ишқаланиш ва бунда қум ва шағалларни автомабилларни металлар қисмига урилиши натижасида унинг кузовидан статик электр потенциали 3000 В га, пўлат қувуридан бензин оқишида 3600 В га, узатиш тасмаси ҳаракати 15 м/с тезлик билан ҳаракатланганда 80000 В гача етиш мумкин. Статик электрнинг физиологик таъсири кучсиз сезилмас ёки қаттиқ санчик ёки зарб орқали сезилиши мумкин. Унинг бу каби қисқа вақтли

таъсири қурқувга, тананинг ёки унинг бирор қисмини беихтиёр бирдан ҳаракатга келишига ва қатор ҳолларда жароҳатланишига олиб келиши мумкин. Статик электрдан ҳимояланиш тадбирлари унинг зарядларини ҳосил бўлишини олдини олиш ёки уни ерга ўтказиб юборишлар ҳисобланади. Ҳавонинг нисбий намлиги 70 % дан юқори бўлганда статик электр зарядларнинг хавфини олдини олинади. Нефть маҳсулотларини идишга қ уйишда статик электр зарядини олдини олиш учун ёнилғини қ уйиш шлангини идишнинг тубига тушириб қ уйиш керак. Ерга улаш ҳимояси ҳам статик электр зарядидан энг ишончли ҳимоя ҳисобланади.

Ф ойдаланилган адабиётлар : 1.Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси . Тошкент, ,,Ўзбекистон", 1992 й. 2. Баркамол авлод - Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Тошкент « Шарқ", 1998 й. 3 .Ўзбекистон Республикасини Меҳнат кодекси Тошкент, 1996 й. 4.Ўзбекистон Республикасининг “Меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисида”ги Қонуни Тошкент, 1993 й. 5.В.С.Алексеев, Е.О.Муродова, И.С.Давыдова. Безопасность жизнедеятельности «Проспект» Москва-2006 г. 6.О. Қ удратов, Т. Ғ аниев. Ҳаётий фаолият и хавфсизлиги. Тошкент. «Меҳнат»-2004. 7. Ҳ .Э. Ғ оипов. Меҳнат муҳофазаси. Тошкент. «Меҳнат»-2000. 8. Ғ .Е.Ёрматов. Ҳаёт фаолият и хавфсизлиги (Маъруза матнлари тўплами), Тошкент-2003 9. Безопасность жизнедеятельности. Под общей редакцией доктора техн. наук, профессора С.В.Белова. Москва, «Высшая школа» 2003.

Похожие

Қурилишда электр хавфсизлиги

Электр хавфсизлиги асослари

Ишлаб чиқаришда электр хавфсизлиги

ЁҲФИҲ хавфсизлиги

Ёнгин хавфсизлиги