Eshituv va muvozanat organlari - Валеология - Рефераты

Eshituv va muvozanat organlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

94.220703125 KB

Eshi t uv va mu vozana t organlari Reja: 1. Tashqi quloq 2. O’ rta quloq 3. Ichki quloq

Eshituv va muvozanat organlari fiziologik jihatdan bir-biridan keskin farq qiladi, chunki eshituv organi tovush ta’sirotlarini qabul qilish uchun xizmat qilsa, muvozanat organi ta-naning fazodagi vaziyatini idora qiladi. Ammo ular morfolo- gik jihatdan yaxlit organ bo’lib, bir manbadan taraqqiy etadi va quloqlarda joylashadi. Bu organlarni umumiylashtirib dahliz - chig’anoq organi ( organum vestibulo-cocleari ) ,ham deb atadadi. Eshituv organi uch qismdan: tashqi quloq, o’rta quloq (yoki nog’ora bo’shlig’i) va ichki quloq (yoki labirint) dan iborat (119-rasm). Tashqi quloq Tashqi quloq nog’ora parda, tashqi eshituv yo’li va quloq suprasidan iborat. Nogora parda shakli oval, bir oz botiq bo’-ladi. Eshituv suyakchalaridan biri - bolg’acha o’z dastasi yordami-da nog’ora pardaning ichki yuzasiga yopishadi. Bolg’achadan nog’ora pardaga qon tomirlar va nervlar o’tadi. Nog’ora parda zich fib-roz to’qimadan tuzilib, pardaning tashqi qatlamlaridan kolla-ten tolalar radial yo’nalishga, ichki qatlamlarida esa tcirkulyar yo’nalishga ega bo’ladi. Pardaning har ikkala yuzasi ham mutlaqo tekisdnr. Elastik tolalar nog’ora pardaning periferiyasida va markazida uchraydi. Nog’ora pardaning ichki yuzasi qalinligi 20- 30 mkm yupqa shilliq parda bilan qoplantan. SHilliq parda

epiteliysi bir qavatli kubsimon bo’ladi. Nog’ora pardaning tash-^i yuzasi tashqi quloqning qalinligi 50-60 mkm bo’lgan teri epidermisidan iborat.

Tashqi quloq nayining tog’ay qismi elastik tog’aydan tuzil-gan. U quloq suprasidan boshlanuvchi teri bilan qoplangan. Bu erdagi teri umuman tananing boshqa qismlaridagi teri kabi tu-zilgan. Nay tog’ay qismining terisida ingichka tukchalar bo’lkb, ularning sumkasiga yirik yog’ bezlari ochiladi. YOg’ bezlaridan chuqurroqda oltingugurtga boy sekret ishlovchi bezlar (glandulae ceruminosa ) joylashadi. Bu bezlar o’zgargan ter bezlari bo’-lib, oltingugurt tutgan quloq sarig’ini ishlab chiqaradi. Quloq sarig’i esa o’z tarkibida yog’lar va oltingugurt saqlovchi va eshi-tuv nayini ho’llab turuvchi sarg’imtir suyuqlikdir. Quloq suprasi teri bilan qoplangan elastik tog’ayli yuqa plastinkadan iborat. Ko’p qavatli yassi epiteliy yuzasida oz miqdorda ingichka tuklar mavjud. Supra terisida yog’ bezlari-ning chiqaruv yo’llari va kam miqdorda ter bezlari uchraydi. O’ rta quloq Urta quloq nog’ora bo’shliq, eshituv suyakchalari va eshituv naychasidan iborat (119-rasm ga q). Urta quloq bo’shlig’i - n o g’ ora bo’shliq chakka suyagida joylashib, ichi havo bilan to’lgan. Uning devori, eshituv suyakchalari va nog’ora pardaning ichki yuza-si shilliq parda bilan qoplangan. Bu parda periost bilan zich birlashib ketgan yupqa biriktiruvchi to’qima qatlamidan va bir qavat kubsimon yoki tcilindrsimon epiteliydan tuzilgan. Nog’ora bo’shliqning medial devorida 2 ta teshik yoki» «darcha» bor. Birinchisi oval «darcha» bo’lib, unga uzangi suyakchasining asosi porshen’ shaklida kirib turadi. Bu darcha nog’ora bo’shliqni chi-g’anoqning dahliz (vestibulyar) narvonidan ajratadi. Ikkinchisi aylana darcha bo’lib, u tolali parda bilan yopilgan. Bu darcha nog’ora bo’shliqni nog’ora narvondan ajratadi. Epiteliy ba’zi joylarda (nog’ora parda chekkasida, Evstaxiy naychasi teshigi og’zida) hilpillovchi hujayralardan iborat. SHilliq pardada odatda bezlar kuzatilmaydi. Urta quloqdan burun-halqum bo’shlig’iga diametri 1-2 mm bo’lgan eshituv n a y ch a s i ( tuba auditiva seu Eustachi) yo’naladi. Bu suyak-to-g’ayli naycha bo’lib, suyak qismining shilliq pardasi tuzilishi bo’yicha nog’ora bo’shlig’ining shilliq pardasiga o’xshash va ko’p qa-torli hilpillovchi epiteliy bilan qoplangan. Tog’ay qismida shilliq osti pardasi ham farq qilinadi. Epiteliy ko’p

qatorli hilpillovchi bo’lib, unda qadahsimon hujayralar uchraydi. Lim-fotcitlarga boy xususiy pardada shilliq bezlar joylashgan. Ev-staxiy naychasi devorining tog’ayi o’ziga xos tuzilishga ega bo’-lib, gialin, elastik va tolali tog’aylarning aralash manzarasi-ni hosil qiladi. Naycha orqali nog’ora bo’shliqdagi havoning bosimi muayyan darajada saqlanishi ta’minlanadi. Naychaning xalqumga qaragan teshigi oldida shilliq parda limfoid fol-likullarga boy bo’lib, nay murtagini hosil qiladi. Urta quloqda uchta eshituv suyakchalari- bolg’acha, san-doncha va uzangicha bor. Bu suyaklar sistemasi bolg’achaning sopi yordamida nog’ora pardaga tutashadi, uzangicha esa ichki quloqning oval darchasiga kirib turadi. SHu tufayli nog’ora pardaning teb-ranishi ichki quloq suyuqlig’iga uzatiladi. Ichki QULOQ Ichki quloq chekka suyagining tag qismida joylashgan suyak labirintini hosil ^luvchii suyak bo’shliqlari sistemasidan ibo-rat (119-rasm ga q.). Bu suyak labirinti ichida parda labirinti joylashib, suyak labirint devoridan perilimfa deb ataluvchi suyuqliq yordamida ajralib turadi. Parda labirint ichida endo-limfa joylashadi. Endolimfa tutuvchi bo’shliq perilimfa tutuv-chi bo’shliq bilan tutashmaydi. Suyak labirintida dahliz, uch/pa yarim aylana kanal va suyak chig’a-nog’i tafovut qilinadi. Dahliz (vestibulium) o’rta quloqqa yondoshgan kichkinagina suyak bo’shlig’i bo’lib, u nog’ora bo’shlig’idan oval darchani (foramen ovale) berkitib turuvchi nozik parda yordamida ajraladi. YArim aylana kanallar uchta yoysimon bo’shliqdan iborat bo’lib, ular o’zaro perpendikulyar yo’nalishda yotadi. Ularning uchlari beshta teshik tarzida dahliz bo’shlig’iga ochiladi. SHu bilan bir-ga har bir yarim aylana kanalning oyoqchalaridan birida kengay-ma - yarim aylana kanalining ampulasi joylashadi. Suyak chig’anog’i o’z atrofida spiral shaklida 2,5 marta aylanuvchi suyak kanalidan iborat: Suyak chig’anog’ining bo’shlig’i spiral plastinka (lamina spiralis ossea) yordamida ikki qavapa bo’linadi. Ammo spiral plastinka chig’anoqning tashqi devoriga va uchiga etib bormasligi sa-babli, bu erda ham ikkala qavat o’zaro

tutashadi. YUqorida kayd qilinganidek, suyak labiritida undan perilimfa vos itasi bilan ajralib turuvchi parda labirint joylashadi. Parda labi-rintida dahlizda joylashgan yumaloq K,on4a(sacculus)Ba elipssimon xal-tacha yoki bachadoncha (utericulus), uchta yarim aylana kanal EE chig’anoqning parda qismi parda qismi farq qilinadi. Sacullus va utericulus o’zaro ductus 1Yepsi1ozasi1ap5yordamidatutashadi. Bu naychaning o’rta qismidan ductus endoIymphaticus6oimiaHaflH. Bu yo’l oxiri berk endolimfa qopchasi tarzida tugaydi. Bachadoncha yarim aylana kanallarning parda qismi hosil qilgan kengaymalar yoki ampulalar bilan tutashib turadi. Am- pulalar devorining ichki yuzasida eshituv qirralari (cristae am-pularis), qopcha va bachadonchalarda esa eshituv dog’lari (maculae acusticae) joylashadi. Eshituv dog’lari va eshituv qirralari muvoza-nat organlari hisoblanadi. YUmaloq qopcha tor kanalcha yordamida chi-g’anoqning parda kanaliga tutashadi. Eshituv va muvozanat organining taraqqiyoti. Embrional hayot-ning uchinchi haftasida miyaning orqa pufagi atrofidagi birynchi jabra yirig’i sohasida ektoderma bir oz qalinlashadi. Tezda bu qalinlashgan joy eshituv chuqurchasiga aylanib, bu chuqurcha ichkariga botadi va uning chekkalari keyinchalik qo’shilib ketadi. Na- tijada eshituv chuqurchasi berk eshituv pufakchasiga aylanadi. Eshituv pufakchalari ektodermadan ajralib, kalta tasma yordamida cho’zinchoq miya bilan tutashadi. Bu tasma eshituv nervi va eshituv gangliysining kurtagi bo’lib xizmat qiladi. Eshituv gangliylarining neyroblastlari o’simtalar hosil qiladi. Markaziy o’simtalar miyaga qarab o’sib eshituv nervini hosil qiladi, periferik o’simtalar esa eshituv pufakchalari devorida ri-vojlanayotgan sezuvchi hujayralarga yaqinlashib, ularning tanasidagi tugmasimon kengaymalar shaklida tugaydi. Embrional taraqqiyotning to’rtinchi haftasidan boshlab, eshi-tuv pufagi asta- sekin murakkab labirint shakliga kira boshlay-di. Dastavval eshituv pufagining devori yuqoriga yo’nalgan bo’rt-mani hosil qiladi. Eshituv pufagining o’zi esa, bir oz pastdan yuqoriga cho’ziladi va ductus endolumphaticus sohasidagi burma yordamida pastki va yuqorigi qismlarga bo’linadi. YUqorigi qism ellipssimon xaltacha yoki bachadonchani va yarim aylana kanal-larni hosil qiladi. Eshituv

pufakchasining pastki qismidan yumaloq qopcha va u bilan bog’liq bo’lgan chig’anoq kanali hosil bo’ladi. YUqorigi qismdan dastavval yarim aylana kanallar pay-do bo’ladi. Umumiy kurtakdan taraqqiy etgani sababli vertikal kanallar o’zaro tutashish joyida umumiy kanal hosil qiladi va kanal ellipssimon bachadonchaga ochiladi. Ampulalar yarim ay-lana kanallar oyoqchalarining kengayish yo’li bilan hosil bo’ladi. Eshituv pufagi yuqorigi bo’limining yarim aylana kanallarga sarf bo’lmagan qismidan ellipsimon xalgacha hosil bo’ladi. YArim aylana kanalchalarga ega bo’lgan bu bachadoncha eshituv pufagining pastki qis-midan asta chuqurlashib boruvchi burma yordamida ajrala boradi m nihoyat u bilan faqat ductus uterico - sacculus vositasida tutashadi. Eshituv pufagining pastki bo’limida ikkinchi egat hosil bo’-lib, u asta-sekin chuqurlashadi va rivojlanib kelayotgan chig’anoq kanalini pufakcha pastki bo’liminini qolgan qismidan ajrata-di. Qolgan qismidan yumaloq qopcha hosil bo’lib, u cho’zilib ke-layotgan chig’anoq kanali bilan tutashadi. Bu kanal spiral singa-ri 2,5 marta buraladi. Pufakchaning shakli o’zgarishi bilan birga uning hujayralari tayanch va sezuvchi (yoki retceptor) hujayralarga differentciallashadi. Ayni vaqtda, eshituv nervining gangliysi eshituv pufagining ikki bo’li-miga differentciallashuvi sababli ikki chig’anoq va dahliz gangliy-lariga (g. cochlearis et g. vestibularis) bo’linadi. Suyak labirint esa ichki quloq kurtagini o’rab turuvchi mezen-ximadan hosil bo’ladi. Ushbu kurtakka bevosita tutashuvchi me-zenxima qatlamlari parda labirint devorining biriktiruvchi to’qima qismini hosil qiladi. Parda labirintdan uzoqroq joy-lashgan mezenxima qavatlari avval tog’ay, keyin esa suyak labi-rintini hosil qiladi. Suyak labirintida, nog’ora bo’shliqqa qa-ragan yuzada parda bilan yopilgan ikkita teshik - oval va yumaloq darchalar hosil bo’ladi. CHig’anoqning markaziy qismida uning o’zagi - modulus hosil bo’-lib, bundan suyak chig’anoq ichiga dastlab fibr z plastinka o’sib kira-di. Plastinkaning ichki qismi spiral suyak plastinkaga aylanadi. Buning natijasida parda kanal tashqi tomonga suriladi va uning tashqi devori bu erdagi spnral bog’lamni hosil qiluvchi

suyak ust pardasi bilan birlashib ketadi. Vujudga kelgan perilimfatik bo’sh-liqlar dahliz narvonini (scala vestibuli) va nog’ora narvonini (scala tympani) hosil qiladi. Urta quloq (nog’ora bo’shliq) va undan boshlanuvchi Evstaxiy naychasi birinchi jabra yirig’idan hosil bo’ladi. Nog’ora parda birinchi jabra yirig’ini berkituvchi pardasidan va shu erdagi jabra yoylaridan taraqqiy etadi. Quloq suprasi tashqi eshituv yo’li teshigini keng, noto’g’ri d.alqa tarzida o’rab turuvchi oltita do’mboqchaning qo’shilishi na-tijasida yuzaga keladi. Bu do’mboqchalar esa birinchi va ikkinchi jabra yoylaridan taraqqiy etadi. Eshituv suyakchalari nog’ora bo’shlig’ini o’rab turuvchi mezenxi-madan rivojlanadi. SHunday qilib, ichki quloq takomilida asosan ikki embrion varag’ining (mezoderma va ektoderma) hosilalari ishtirok etadi. Ektoderma hisobiga uning qoplovchi, tayanch, sezuvchi hujayralari va nerv gangliylari hosil bo’lsa, mezodermadan, jumladan, me-zenximadan, uning suyak, tog’ay va biriktiruvchi to’qimali qismlari takomillashadi. Eshituv va muvozanat organining sezuvchi yoki retceptor hujay-ralari ikkilamchi sezuvchi (sensoepitelial yoki epiteliosensor) hujayralardir. Eshituv va muvozanat organlari ichki quloq par-dali labirintning alohida qismlarida joylyashadi: 1. E sh i t u v (Kortiev yoki spiral) organi pardali labirintning chig’anoq kanali (canalis ccchlearis) da yotadi. 2. Muvozanat organi parda labirintning uchta ampula qirrala-ri (cristae ampullaris), bachadoncha va yumaloq qopchada yotuvchi eshituv dog’lari (macula utericulus et macula sacculus) da joylashadi.

Adabiyotlar: 1. Narziyev D.X., T.: “Mexnat”1986 2. Kodirov E. “Gistologiya” T.: “O’qituvchi” 1994 3. Alimov D.A. Gistologiya va Embriologiya. T. “ O’q ituvchi” 4. Vrakin V.F. “Morfologiya selskoxozyaystvennix jivotnix” M.: “Kolos” 1984. 5. Sidorova M.V. M.: VO “Agropromizdat” 1991 6. Akayevskiy A.I. Anatomiya domashnix jivotnix M.: “Kolos” 1975 7. Sidorova M.V. Davidova Praktikum po anatomi s osnovami gistologii L.: “Selxozizdat” 1985 8. Vrakin V.F. embriologi selskoxozyaystvennux jivotnux M. “Kolos” 1982.

Похожие

Pardali labirintning chig’anoq kanali

Nerv oxirlari

Sochlar

NERV TIZIMI VA OLIY NERV FAOLIYATI. ANALIZATORLAR

Bolalar salomatligi xolati va uni himoyalash