Ўзгарувчан ток генераторлари - Транспорт - Рефераты

Ўзгарувчан ток генераторлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

266 KB

Ўзгарувчан ток генераторлари Режа: 1. Ўзгарувчан ток генераторларининг ишлаш принципи. 2. Доимий магнитлар ёрдамида ўйғотиладиган ўзгарувчан ток генераторлари. 3. Уйғотиш чулғами айланадиган ва электромагнит ёрдамида уйғотиладиган ўзгарувчан ток генераторлари. 4. Электромагнитлар ёрдамида уйғотиладиган ва уйғотиш чулғами қўзғалмас бўлган ўзгарувчан ток генераторлари. 5. Ўзгарувчан ток генераторлари учун реле-ростлагичларнинг ишлаш принципи. 6. Контакт-транзисторли реле-ростлагич. 7. Ўзгарувчан ток генераторлари ва реле-ростлагичларни ишлатиш ва уларга техникавий хизмат кўрсатиш. 8. Ўзгарувчан ток генераторлари ва реле-ростлагичларнинг нуқсонлари ҳамда уларни бартараф этиш усуллари.

1. Ўзгарувчан ток генераторларнинг ишлаш принципи. Электр токи ҳосил қиладиган машина электр генератори деб аталади. Генераторда механикавий энергия электр энергияга айланади. Замонавий автотрактор электр жиҳозларида генератор электр энергиянинг асосий манбаи ҳисобланади, бунда манба фақат истеъмолчиларни ток билан таъминлаб қолмасдан, аккумулятор батареясини ҳам зарядлайди.нераторларга қуйидаги талаблар қуйилади: тузилишининг оддий бўлиши, узоққа чидамлилик, ишончли ишлаши, габарит ўлчамлари кичик ва массаси енгил бўлиши, тайёрланиши арзонга тушиши, двигател секин айланишда ишлаётганда керакли заряд токини бера олиши, айланиш частотаси ошганда токни ўз-ўзидан чеклай олиши. Кейинги вақтда ўзгарувчан электр токи ишлаб чиқарадиган генераторлар тобора кенгроқ тарқалиб бормоқда, чунки улар ўзгармас ток генераторларига нисбатан юқоридаги талабларга яхши жавоб беради. Ўзгарувчан ток генераторларининг кенг тарқалиши, шунингдек мамлакатимиз электр саноати юқори даражада юксалганлигини билдиради. Чунки саноатимиз автотрактор электр жиҳозларининг янги-янги асбобларини муваффақият билан ўзлаштириб бормоқда. Уйғотиш усулига қараб ўзгарувчан ток генераторлари доимий магнитлар ёрдамида уйғотиладиган генераторлар ва электромагнитлар ёрдамида уйғотиладиган генераторларга бўлинади. Доимий магнитлар ёрдамида уйғотиладиган генераторларнинг оддий схемаси У электромагнит индукциясининг ҳосил бўлиши асосида ишлайди. Генератор иккита ўзак 3 ли корпус 5 дан тузилган бўлиб, бу ўзакларга изоляцияланган симдан иборат чулғам 2 жойлашган. Чулғам ғалтаклалари кетма-кет уланиб, генераторнинг уйғотиш чулғамини ташкил этади. Чулғамнинг бўш учларига истеъмолчилар (мазкур ҳолатда чўғланиш лампаси 4) уланади. Корпус ичида ротор деб аталувчи доимий магнит 1 катта частотада айланади. У валга маҳкамланган бўлиб, шу валнинг ўзига двигателнинг тирсакли валидан ҳаракат узатувчи юритиш шкиви ўрнатилган.

I ҳолатда магнит қутблари корпус ўзаги қаршисига жойлашган бўлиб, магнит окими қуйидаги занжир бўйлаб ўтади: магнитнинг шимолий қутбли ҳаво оралиғи-ўзак корпус ҳаво оралиғи магнитнинг жанубий қутбли. Бунда магнит оқими ғалтак ўрамларини кесиб ўтмайди ва генераторда э.ю.к. ҳосил бўлмайди. Магнит соат стрелкаси ҳаракати бўйлаб бурилганда унинг қутбли ўзак остидан аста чиқа бошлайди. Дастлаб магнит оқимининг бир қисми, сўнгра ҳаммаси ғалтак ўрамларини кесиб ўта бошлайди. Натижада индукцияланган э.ю.к. ҳосил бўлиб, лампа 4 дан аста ортиб борувчи индукцияланган ток ўта бошлайди. Ротор корпус ўзаги ҳолатидан 90  бурчакка бурилганда II ҳолатда индукцияланган э.ю.к. миқдори энг кўп бўлади. Магнит оқими III ҳолатда корпус ўзагидан яна ўтади ва э.ю.к. ҳосил бўлмайди. IV ҳолатда чулғам тескари йўналишдаги индукцияланган э.ю.к. ҳосил бўлади. Бундай оддий генераторда магнит бир марта айланиб чиқанда индукцияланган э.ю.к. икки марта ҳосил бўлиб, икки марта йўқолади ва икки марта ўз йўналишини ўзгартиради. Замонавий генераторларда қутлуб ва ғалтакли ўзаклар сони 12 ва ундан кўп, худди шу каби магнит оқимининг ғалтак ўрамларини кесиб ўтиш тезлиги ҳам оширилган. Натижада э.ю.к. ортади ва ўзгарувчан ток пульсланиши текисланади. Кўриб чиқилган генераторда двигател тирсакли вали айланиш тезлиги ортганда токнинг ошиши автоматик чекланади. Электромагнит индукцияси қонунига кўра ротор айланиш частотасининг ошиши билан э.ю.к. ҳам ортади. У билан бир вақтда ток частотаси ҳам ортади, бироқ бу ўзиндукция э.ю.к. таъсирида индуктив қаршиликнинг ошишига сабаб бўлади. Индуктив қаршилик роторнинг айланиш тезлиги ортганда э.ю.к. ва токнинг ошишини чеклайди. Доимий магнитлар ёрдамида уйғотиладиган ўзгарувчан ток генераторларининг камчиликлари, роторнинг айланиш частотаси ёки нагрузка ўзгарганда э.ю.к. ни ростлаш қийин-лигидир. э.ю.к. нинг ошишини,

юқорида таъкидлаб ўтилгандек, индуктив қаршилик чеклайди, бироқ уни шу йил билан ўзгартирмай сақлаш мумкин эмас. Бу камчиликларни йўқотиш мақсадида ўзгарувчан ток генераторларини ишлаб чиқариш зарурати туғилади. Кейинги йилларда тракторлар, дон ўриб-йиғиш комбайнлари ва юк автомобилларига электромагнитлар ёрдамида уйғотиладиган уч фазали ўзгарувчан ток генераторлари ўрнатиладиган бўлди. Бундай генераторларда магнит оқимини ўзгармас электр токи ўтказиладиган уйғотиш чулғами ҳосил қилади. Бунинг учун генератор ишлаб чиқарган ўзгарувчан ток тўғри- лагичлар ёрдамида ўзгармас токка айлантирилади, двигателларни ишга туширишда эса аккумлятор батареясидаги ўзгармас токдан фойдаланилади. Уйғотиш чулғами ҳолатига қараб автотрактор электр жиҳозларининг уч фазали генераторлари икки группага бўлинади: айланувчи уйғотиш чулғамида ва кўзғалмас уйғотиш чулғамли. Айланувчи ёки роторли уйғотиш чулғамли (контактли) уч фазали генераторлар икки асосий қисмдан тузилган. Стартёр ва ротор. Корпус ўзаклари 1 га фазавий чулғам ғалтаклари 2 ўрнатилган. Уларнинг сони уч карра кўп. Бу чулғамлар фазода бири иккинчисига нисбатан 120  га сурилган. Фазавий ғалтак симнинг боши а, в ва с изоляцияланган қисмларга, охири эса “нолинчи” нуқта ҳосил қилиб ўзаро уланади. Фазавий ғалтакларнинг бундай уланиши учбурчак усулида улаш деб аталади. Генератор ротори чулғами ўзгармас токни қисмлар Ш ва М, чўтка 5 ва контакт ҳалқалар 6 орқали олувчи икки қутбли электр магнитдан иборат. Генератор ишлаётганда ротор уйғотиш чулғами айланади, бу генератор типини белгилайди. Ротор айланганда унинг уйғотиш чулғами ҳосил қилган магнит майдони фазавий ғалтаклар ўрамини кесиб ўтади ва уларда ўзгарувчан э.ю.к. ҳосил бўлади. Ротор айлана бошлаганда уйғотиш чулғамига ток аккумулятор батареясидан келади, бироқ генератор уйғонгач, чулғам ўз генераторидан тўғриланган ўзгармас ток билан таъминлайди. Генератор қисмларида кучланишнинг ортиши ва токнинг кўпайишини чеклаш учун бу

типдаги генераторлар кучланиш ростлагичлари ва ток чеклагичлар билан жиҳозланади. Уйғотиш чулғами қўзғалмас бўлган (контактсиз) уч фазали генераторлар борган сари кенг тарқалмоқда чунки уларда контакт ҳалқалари ва чўткалар йўқ, бу эса уларнинг тузилиши ва уларга хизмат кўрсатишни осонлаштиради ва аккумулятор батареясидан уйғотилиши мумкин (ташқи нагрузка узилганда). Қўзғалмас уйғотиш чулғами генератор (12-расм), шунингдек стартёр ва роторга эга. Стартёр чулғамини ҳосил қилувчи фазавий чулғам 3 ғалтаклари корпуснинг ўзакларига жойлашган. Чулғамсиз кўп учли юлдузча 4 ротор сифатида хизмат қилади. Уйғотиш чулғами 5 пўлат втулкага қўзғалмас қилиб ўрнатилади ва қўшимча равишда генератор қопқоқларига ҳам маҳкамланган. У ўзгармас ток билан қисмлар М ва Ш орқали таъминланади. Ротор айланганда юлдузча учлари уйғотиш чулғами ўзагининг тореци атрофида ҳаракатланади. Шу чулғам ҳосил қилган магнит оқими втулкадан ҳаво тирқиши орқали ротор юлдузчасига ўтади ва уни магнитлайди. Ўз навбатида роторнинг магнит оқими фазавий ғалтаклар ўрамини кесиб ўтади ва уларда индукцияланган э.ю.к. ни ҳосил қилади. 2. Доимий магнитлар ёрдамида уйғотиладиган ўзгарувчан ток генераторлари Мамалакатимиз саноати мазкур группадаги генераторлардан Г3О3 генераторини ишлаб чиқаради У стартёр 1, ротор 3 ва олд 4 ҳамда кетинги 9 қопқоқлардан тузилган. Стартўр лак қатлами билан изоляцияланган 0,5 мм қалинликдаги алоҳида электротехникавий пўлат пластиналардан (уюрма токни камайтириш мақсадида) йиғилган. Пластиналар ичида 12 та чиқиқлар (қутблар) бўлиб, уларнинг ҳар бирига стартёр фазавий чулғами 2 нинг ғалтаги жойлашган. Парчинланган пластиналар стартёр пакетини ҳосил қилади. Ҳар бир ғалтак 0,62 мм диаметри ПЭВ-2 маркадаги изоляцияланган симнинг 73 ўрамидан

ташкил топган. Жуфт ғалтаклар кетма-кет уланган, яъни битта ғалтак ўрамининг охири иккинчи ғалтак ўрамининг бошига уланган (ёндагига эмас, биттадан кейингисига). Ҳар бир жуфтдан симнинг эркин учи истеъмолчилар уланадиган қисмага чиқарилган. /алтаклар жуфтлари сонига қараб бундай қисмлардан олтита бор ва уларга 1-6 рақамлари ёзилган. Ҳар бир жуфтнинг иккинчи учи умумий қисма М га (массага) чиқарилган. Шундай қилиб, ҳар бир истеъмолчи номерланган қисмага ва қисма М га ўланган. Ротор вал, олти қутбли магнит ва юритиш шкивидан тузилган. Магнит альнико қотишмасидан (темирнинг никель ва алюминийли қотишмасидан) тайёрланган. қопқоқларга ротор вали 8 айланадиган зичламали шарикли подшипниклар 6 ва 10 ўрнатилган. Генератор қопқоқлари ва корпус иккита таранглаш болти ёрдамида бир бутун қилиб бириктирилган. Кетинги қоп- қоққа изоляторлар ўрнатилган бўлиб, улар орқали қисмлар 11 чиқарилган. Қопқоқларда тешикли чиқиқлар 7 бўлиб, бу тешиклардан генераторни двигател кронштейнига маҳкамлайдиган болт ўтади. Бу болт юритиш тасмаси таранглигини бўшатиш зарур бўлганда генераторни буриш учун ҳам хизмат қилади. Бундай генераторлар группасига, шунингдек, ГТ I -А генератори ҳам киради. Стартёр, ротор, қопқоқ ва марказдан қочирма ростлагич унинг асосий қисмларидир. Стартёр чулғами фазавий ғалтаклари жойлашган 36 та қутбга эга. Стартёр чулғами уч фазали бўлиб, юлдуз усулида уланган. Ротор вал, магнит ва юритиш шкивидан тузилган. Магнит учта пакетни ўз ичига олади: иккитаси валга қўзғалмас қилиб ўрнатилган, учинчиси эса бронза втулкада бурала олади. У роторнинг айланиш тезлиги ўзгарганда генератор қисмларидаги кучланишни доимий сақлашга хизмат қилувчи марказдан қочирма кучланиш ростлагичи сақлашга хизмат қилувчи марказдан қочирма кучланиш ростлагич таъсирида бурилади. Ростлагич муштча 1, марказдан қочирма юкча 2, пружина 3 ва гайкали таранглаш винтлари 4 дан тузилган. Муштча

беркитиш винти ёрдамида ротор валига қўзғалмас қилиб ўрнатилган. Муштча тешикларига пружина 3 нинг таранглаш винтлари қўйилган иккита кронштейн 6 маҳкамланган. Пружиналар иккинчи учи билан ўқи магнитнинг қўзғалувчан пакети 7 га маҳкамланган марказдан қочирма юкча 2 га уланган. Қўзғалувчан пакет бунда қўзғалмас пакет 8 га нисба тан силжий бошлай ди ва ротор магнит оқими камаяди. Бу ҳол генератор ишлаб чиқарадиган э.ю.к. нинг камайишига олиб келади. Роторнинг айланиш сони камайганда юкчалар пружиналар таъсирида дастлабки ҳолатига қайтади ва қўзғалмас пакетни магнит оқими кўпайиши томон бурайди. Одатда фазавий кучланиш роторнинг 3000-4700 айл  мин айланиш сонида 10-13 В бўлади. 3. Уйғотиш чулғами айланадиган ва электромагнит ёрдамида уйғотиладиган ўзгарувчан ток генераторлари. Бу группадаги генераторга ЗИЛ-130 ва ГАЗ-53А автомобилларига ўрнатиладиган Г250-И1 генератори У стартёр, ротор, иккита қопқоқ ва тўғрилаш блокидан иборат. Стартёр 1 умумий пакетга парчинлар билан бириктирилган 0,5 мм қалинликдаги электротехникавий пўлат пластиналардан йиғилган. Ички юзасида 18 та қутб бўлиб, уларнинг ҳар бирига бешта ўрамдан иборат чулғам кийгизилган. Шундай қилиб, ҳар бир фазада ўзаро кетма-кет уланадиган олтита ғалтак бор. Фазаларнинг охири чиқиш қисмлари 16 билан, боши юлдуз усулида уланган. Ротор 2 вал 4, юритиш шкиви 5, учлик 8, втулка 10, уйғотиш чулғами 9 ва контакт мис ҳалқа 11 дан иборат. Уйғотиш чулғами втулкага маҳкамланади. Чулғам чиқишлари контакт ҳалқаларга қалайланган. Учликларда қутбийлиги алмашувини олтита қутб бўлиб, у икки қисмдан иборат: биринчи қисм қутби иккинчи қисм қутби орасидаги уйиққа олиб боради.

Қопқоқларга зичламаси бор шарикли подшипниклар ўрнатилган бўлиб, кетинги қопқоққа иккита чўтка тутқич маҳкамланган: булардан бири массадан изоляцияланган мусбат чўтка ва иккинчиси массадан изоляцияланмаган манфий чўткадир. Мис-графитли чўткалар контакт ҳалқаларга пружиналар ёрдамида сиқилган. Мусбат чўтка, чўтка туткич қисмаси Ш билан канат воситасида уланган. Тўғрилаш блоки ўзгарувчан токни ўзгармас токка айлантириш учун хизмат қилади. У уч секцияга йиғилган ва панелга ўрнатилган олтита кремнийли диоддан иборат. Радиаторли ҳар бир секция иссиқлик элтиш қовурғали алюминий цилиндрдан иборат. Цилиндр ичига турли ўтказувчанликка эга бўлган иккитадан диод жойлаштирилган. Радиаторларда стартёр чулғами чиқишлари уланган контакт болтлар бор. Кетинги қопқоққа тўғрилаш блокидан ташқари “  ” ва “-” ишорали қисмлар, шунингдек қисма Ш ўрнатилган. Қисма “  ” реле-ростлагичнинг қисмаси В билан, қисма “-” генератор корпуси билан, қисма Ш реле-ростлагичнинг бир хил ишорали қисмаси билан уланган. 17- расмда Г250-И1 генератори ишлаганда ҳосил бўладиган магнит майдони кўрсатилган. Уйғотиш чулғами ҳосил қиладиган магнит оқими асосий ва сочилувчан оқимга бўлинади. Генаратор ишлаётганда асосий магнит оқими қуйидаги занжирдан ўтади: втулка 5-ротор вали 6-шимолий қутбийликнинг қутбли учлиги 9-ротор ва стартёр орасидаги ҳаво тирқиш-стартёр ва ротор орасидаги ҳаво тирқиши жанубий қутбийликнинг қутбли учлиги 3-втулка 5- вал 6.

Ўзгарувчан ток генера- Тезлатувчи резисторли тори кучланиш регуляторининг ўзгарувчан ток генератори кучланиш ишлаш схемаси: регуляторининг ишлаш схемаси: 1-якорь пружинаси; 2-якорь; КРЧ-кучланиш регуляторининг чу 3-кўзгалувчан контакт; ғами; R b -база резистори; R т.к темпе- 4-кўзғалмас контакт; 5-ўзак; ратуравий компенсациялаш резисто- КРЧ-кучланиш регуляторининг ри; Т-транзистор; Е-эмиттер; В-база чулғами; Т-транзистор; ГУЧ- С-коллектор; Д б -беркитувчи диод; генераторнинг уйғотиш чулга- R д -диод резистори; Д с -сўндирувчи ми; Г-генератор; ЯЎТ-ярим диод; ГУЧ-генераторнинг уйғотиш ўтказгичли тўғрилагич; чулғами; Г-генератор; R т -тезлатувчи R b , R д -база ва диодга мос резистор; ЯЎТ-ярим ўтказгичли равишдаги резисторлар тўғрилагич Г250-Г1, Г250-Ж1 ва Г250-Е1 генераторларининг тузилиши бир-бирига ўхшаш бўлиб, бироқ юритиш шкивлари диаметри бўйича фарқ қилади. Т ракторида фойдаланиладиган Г285 генераторининг ўлчами Г250-И1 генераторникидан катта ва алоҳида ўрнатиладиган В-150 тўғрилагичга эга. Тўғрилагич шамоллатиш тешиклари бор металл кожух билан ҳимояланган. Кожух стойкасига бешта қисма маҳкамланган бўлиб, уларга стартёр учта чулғамининг чиқишлари уланган. “  ” ва “-” ишорали иккита қисмага тўғриланган ўзгармас ток олувчи истеъмолчилар уланади. Тўғрилагич ичида токни фақат бир томонга ўтказувчи 18 та элемент бор. Агар тўғрилагич чиқишлари ўзгарувчан ток манбаига уланса, унда у токни фақат бир томонга ўтказади, яъни ўзгармас электр токи ҳосил бўлади. В-150 тўғрилагичи 16 В гача кучланишда ишлайди. Келаётган ўзгарувчан ток юқори кучланишда бўлса, тўғрилагич элементлар қатламининг тешилиши туфайли бузилади.

3 -расм. Контактсиз кучланиш ростлагичининг схемаси С m – стабилитрон; Т1 ва Т2- транзисторлар; R 1- R 3 ва R н резисторлар; Д с -сындирувчи диод; Д- генераторни тескари токдан щимоя 1. Электромагнитлар ёрдамида уйғотиладиган ва уйғотиш чулғами қўзғалмас бўлган ўзгарувчан ток генераторлари Бу турдаги генераторлар анча кенг тарқалган бўлиб, айниқса улардан трактор ва дон ўриб- йиғиш комбайнларида фойдаланилади. Чунки улар ишончли, тузилиши оддий ва уларга техникавий хизмат кўрсатиш ҳам қийин эмас. Уларнинг ичида энг кўп тарқалганлари Г304-А1 Унинг асосий қисмлари стартёр 11, ротор 4, қопқоқлар 10 ва 12 тўғрилагич 8. Стартёр электротехникавий пўлат листлардан йиғилган. Унинг ичкари томонида чулғам нинг фазавий ғалтаклари ўрнатилган тўққизта қутби бор. Учта кетма-кет уланган ғалтаклар фазани ҳосил қилади. Фазаларнинг охири қисмлар орқали тўғрилагичга, боши эса юлдуз усулида уланган. Ротор вали шлицаларига электротехникавий пўлат листлардан йиғил ган олти учли юлдузча ўтказилган. Валга вентилятор 6 ли юритиш шкиви маҳкамланган. Уйғотиш чулғами генератор қопқоғининг пўлат втул калари 3 га ўрнатилган иккита ғалтакдан тузилган. Тўғрилагич олтита ВА-10 (3-расм) ёки ВКЗ-10 диодларидан йиғилган. Унинг корпуси генераторнинг олд қопқоғига учта винт билан маҳкамланади. Кетинги қопқоққа қисмларнинг иккита колодкаси ўрнатилган. Улардан бирида В (тўғрилагич), Ш (шунт, яъни генераторнинг уйғотиш чулғами), М (масса) ҳарфлари, иккинчисида  (ўзгарувчан ток) белгили иккита қисма бор.

Г302 генератори (Т-28 тракторида фойдаланилади) ва Г305 генератори (Т-150К тракторида фойдаланилади) ҳам худди юқоридагидек тузилган. 5. Ўзгарувчан ток генераторлари учун реле-ростлагичларнинг ишлаш принципи Авто мобилларнинг генераторлари мураккаб шароитларда ишлайди: двигател тирсакли вали ва у билан бирга генератор роторининг айланиш сони тез-тез ўзгариб туради, бундан ташқари, улар кучли силтанади, тез ифлосланади. Бундай мисол келтириш мумкин: агар дроссел заслонкасини очиш даражаси ўзгартирилса ёки иссиқлик кўп узатилса, унда тирсакли валнинг айланиш сони дастлабкисига нисбатан 4-6 марта ўзгариши мумкин. Тирсакли вал айланиш сонининг ўзгариши бевосита генараторда ҳосил бўладиган э.ю.к. га таъсир этади, генератор роторининг айланиш сони қанча катта бўлса, э.ю.к. шунча катта ва аксинча. Э.ю.к. нинг ўзгариши генератор қисмларида кучланишни мос равишда ўзгартиришга сабаб бўлади. Кучланишнинг нормал кучланишдан оғиши 3% дан ошмаслиги лозим. Агар у 10-12% ошса, унда аккумуляторлар батареяси ва чўғланиш лампасининг ишлаш вақти 2-2,5 марта қисқаради. Генератор ишлаб чиқарадиган кучланишга роторнинг айланиш сонидан ташқари нагрузка ҳам таъсир этади. Нагрузка ошганда, яъни кўп истеъмолчилар уланганда қисмлардаги кучланишнинг камайиши маълум. Шундай қилиб, нормал кучланишни сақлаш учун қисмларда қўшимча равишда ростлаш қурилмаси ўрнатилмаса, генератор ўз вазифасини бажара олмайди. Бундай қурилма реле-ростлагич деб аталади. У иккита алоҳида- алоҳида ишлайдиган асбоб: кучланиш регулятори (КР) ва ҳимоя релеси (ҲР) дан тузилган. Контакт-транзистор типидаги кучланиш регуляторининг ишлаш принципи билан танишиб чиқамиз. Регулятор транзистор Т ва электромагнитавий реледан ташкилтопган. Транзистор ишида R б ва R д резисторлари қатнашади. Электромагнитавий реле таркибига ўзак 5, чулғам КРЧ, якорь 2, якорь пружинаси 1, қўзғалувчан

3 ва қўзғалмас контактлар киради. Генератор ишлаб чиқарадиган ўзгарувчан ток ПВ тўғрилагичи ёрдамида ўзгармас токка айланади. Бу ток генераторнинг уйғотиш чулғамига, кучланиш ростлагич чулғами КРЧ га ва транзистор Т занжирига узатилади. Тўғриланган ток уйғотиш чулғамига (агар берк бўлса) очиқ транзистор Т орқали ёки резистор R орқали келиши мумкин. Агар генератор қисмларида кучланиш зарур миқдордаги кучланишга етмаса, унда ростлагич контактлари узилади, чунки чулғам КРЧ даги ток ростлагич ўзагини магнитлашга етмайди. Бундай ҳолларда ток генераторнинг уйғотиш чулғамига очиқ транзистор орқали ўтади. Транзисторни қуйидаги занжирдан ўтувчи бошқариш токи очади: тўғрилагич “  ”-эмиттер ва транзистор базаси-резистор R b –масса-тўғрилагич “-”. Генератор қисмларида кучланиш белгиланган миқдорга чиқиши билан кучланиш регулятори чулғамидаги ток ошади ва реле контактлари туташади. Транзистор базаси тўғрилагичнинг мусбат чиқиши билан туташган контактлар орқали уланади. Бу бошқариш токнинг йўқолишига ва транзисторнинг беркилишига сабаб бўлади. Ток бунда генератор уйғотиш чулғамига резистор R д орқали ўтишга мажбур, бу ГУЧ чулғамидаги ток ва магнит оқимининг камайишига сабаб бўлади. Натижада генератор ишлаб чиқарадиган э.ю.к. камаяди ва унинг қисмаларидаги кучланиш ҳам камаяди. Агар двигател тирсакли валининг айланиш сони ёки генератордаги нагрузка ўзгарса, бундай жараёнлар узлуксиз содир бўлади. Кучланиш ростлагич бир вақтда ток ростлагич ҳам бўлади. Шундай қилиб контакт-транзисторли кучланиш ростлагичларида электромагнитавий реле контактларидан фақат транзисторни бошқаришда фойдаланилади ва улардан ўтувчи ток 0,2А дан ошмайди. О 3 миқдордаги ток контактларнинг узоқ ишлашини таъминлайди ва уйғотиш токини икки марта ошириш (яъни 3,5А) имконини беради, бунинг ҳисобига генератор қуввати ортади.

Ростлагич ишлаётганда кучланишнинг ўзгариши билинмаслиги учун уларнинг тебраниш сони камида 30 Гц бўлиши керак. Тебраниш сонини кучланиш ростлагич ўзагидаги магнит оқими тезлигини ошириш ва камайтириш билан ошириш мумкин. Бунинг учун махсус тезлатувчи қаршиликдан фойдаланиб ёки реле ўзагига қўшимча чулғам ўрнатиш билан эришилади. Тезлатувчи қаршиликлар контактлар улангач, реле чулғамидаги токни камайтиради, ўзакдаги қўшимча чулғам эса қарама-қарши томондан келувчи магнит оқимини ҳосил қилади. тезлатувчи резисторли ўзгармас ток генератори кучланиш ростлагичнинг ишлаш схемаси келтирилган. Бу ерда резисторлар икки ҳар хил группага бўлинган: катта қўшимча резистор R қ , кичик-температуравий компенсация R тк ли резистор билан биргаликдаги тезлаштирувчи резистор R т . актив беркитувчи диод Д б транзисторнинг эмиттерли занжирига ўрнатилган. Реле контактлари уланганда резистор R т ва R қ кучланиш камаяди, бу КРЧ ўзагининг магнитланишини камайтириш ва реле контактларининг пружиналар таъсирида янада кескин узилишига сабаб бўлади. Муҳит температураси кучланишни ростлашга таъсир этмаслиги учун КРЧ занжирига температуравий компенсация R тк қаршилиги уланган. У амалда муҳит температураси ўзгарганда ом қаршилиги ўзгармайдиган нихром ёки константдан тайёрланган. Генераторнинг уйғотиш чулғами ГУЧ га параллел ўрнатилган сўндирувчи диод Д с транзисторни магнит оқими камайганда чулғамда ҳосил бўлувчи ўзиндукция э.ю.к. токи таъсирида бузилишдан сақлайди. Бу ҳол қўшимча резисторлар R т ва R қ уланганда содир бўлади. Ўзиндукция токи занжири қуйидаги кўринишга эга: ГУЧ чулғами-масса сўндирувчи диод Д с - ГУЧ чулғами. Кўриб чиқилган кучланиш ростлагичнинг электромагнитавий релеси даврий техникавий хизмат кўрсатиш ва ростлашга муҳтож. Биринчи навбатда контактлар иш юзасини тозалаш билан бирга улар орасидаги тирқишни ростлашни талаб қилувчи контактларга тааллуқли.

Контакт-транзисторли реле-ростлагичларни текшириш схемаси: Г-генератор; РР-реле-ростлагич; ВК1, ВК2- учиргичлар;Б-аккумуляторлар батареяси; R н -резистор. Транзисторли контактсиз кучланиш ростлагичда бундай камчиликлар йўқ. ЗИЛ-130 автомобилига ўрнатиладиган контактсиз кучланиш ростлагичнинг принципиал схемаси кўрсатилган. Стабилитрон С m транзисторлар Т1 ва Т2 ростлагичнинг асосий элементлари ҳисобланади. Стабилитрон резистор R 1 орқали маълум кучланиш билан тешиб ўтишга ростланган. У транзистор Т1 базаси занжирига ўрнатилган бўлиб, унинг ишлашини бошқаради. Транзистор Т1 ўз навбатида генератор уйғотиш чулғами ГУЧ токига таъсир этувчи транзистор Т2 нинг ишлашини бошқаради. Генератор кучланиши камайганда С m ва у билан бирга транзистор Т1 ҳам берк бўлади. Транзистор Т2 ни очувчи бошқариш токи тўғрилагич қутбидан резистор 2 орқали минусга, ГУЧ чулғами токи транзисторнинг эмиттерли ва коллекторли ўтишлари орқали ҳамда қисман унга параллел уланган қўшимча резистор R 3 орқали ўтади. Кучланиш ростланадиган даражага етгач, стабилитрон тешилади, натижада транзистор Т1 очилади ва транзистор Т2 базасини тўғрилагич плюсига улайди. Транзистор Т2 беркилади ва генераторнинг уйғотиш токи резистор 3 дан ўтишга мажбур бўлади, бу ҳол генератор Г қисмларидаги кучланишнинг камайишига олиб келади. Генераторни аккумулятор батареясининг тескари токидан сақлаш учун бир томонга ўтказиш қобилиятига эга бўлган диод Д ўрнатилган. Тескари ток аккумулятор батареясининг кучланиши генератор кучланишидан катта бўлган ҳолларда ҳосил бўлади.

6. Контакт-транзисторли реле-ростлагич Бу группадаги асбоблар ичида, одатда, кўпчилик трактор ва комбайнларга Г304-А1 генератори билан бирга ўрнатиладиган РР362-Б реле- ростлагичи анча кенг тарқалган. РР362-Б реле-ростлагичи кучланиш ростлагичи, ҳимоя релеси ва мавсумий ростлаш қайта улагич ташкил топган. Контакт-транзисторли типдаги кучланиш ростлагичи ишида электромагнит ҳимоя релеси ва транзистор иштироқ этади. Реленинг асосий қисмлари (22- расм) ярмо 1, якорь пружинаси 2, якорь 3, кумуш контактлар 4, реле чулғами 5, ўзак 6 дан иборат. Реле ва транзистор Т дан ташқари ростлагич ишида беркитувчи диод Д б сўндирувчи диод Д с , температуравий компенсация R тк , тезлатувчи R m қўшимча R қ ва база R б резисторлари ҳам қатнашади. Беркитувчи ва сўндирувчи Д242 диодининг тузилиши 19-расмдагига ўхшаш. РР362-Б кучланиш ростлагич ишлаганда ток занжири қандай ҳосил бўлишини текширамиз. Генератор аккумулятор батареяси ишга туширилгандан сўнг масса учиргичи ВМ ёрдамида уйғотилиши мумкин. Контрол лампа ЛК дарҳол ёниб, транзистор Т токини бошқаришнинг қуйидаги занжири ҳосил бўлади: аккумулятор батареяси “  ”-амперметр- сақлагич П р -реле-ростлагич қисмаси В-беркитувчи диод ёки тескари боғланиш диоди Д ҳ -транзистор Т эмиттери ва базаси-сим 7-ярмо –база резистори R б -масса –аккумулятор батареяси “-”. Транзистор очилади ва қуйидагича уйғотиш чулғами занжири ҳосил бўлади: аккумулятор батареяси “  ”-амперметр, сақлагич-беркитувчи диод-транзистор эмиттери ва коллектори-ҳимоя релесининг кетма-кет чулғами КЧ-қисма Ш-генератор уйғотиш чулғами ГУЧ масса аккумулятор батареяси “-”. Генератор уйғона бошлайди ва ток пайдо бўлади. Генератор қисмларида кучланиш 13,2-15,2 В га етганда ўзак 6 пружина кучини енгиб, якорни тортади ва реле контактлари 4 уланади. Бунда транзистор базаси тўғрилагичнинг мусбат қисмасига уланади, бу ҳол бошқариш токининг йўқолиши ва тарнзисторнинг беркилишига сабаб

бўлади. Натижада генераторнинг уйғотиш чулғамидан ўтувчи қуйидаги ток занжири ҳосил бўлади: тўғрилагич ва реле-ростлагич қисмлари В (мусбат чиқишлари) беркитувчи диод Д б тезлатувчи резистор R т -қўшимча резисторлар Д қ -ҳимоя релесининг кетма-кет чулғами КЧ реле-ростлагич ва генератор қисмлари Ш-генераторнинг уйғотиш чулғами ГУЧ-масса тўғрилагичнинг манфий қисмаси. Занжирга қаршиликлар улаш натижасида генераторнинг уйғотиш чулғамидаги ток камаяди ва генератор қисмлардаги кучланиш ҳам камаяди. натижада РН-ўзагининг магнитланиши сусаяди, контактлар якор пружинаси таъсирида узатилади, транзистор очилади ва генератор қисмларидаги кучланиш яна ортади. Ҳимоя релеси реле-ростлагич транзисторини қисмлар Ш нинг масса билан тасодифан туташиши туфайли ҳосил бўладиган токдан сақлайди. Ҳимоя релесининг ўзаги учта чулғамга эга: кетма-кет чулғам КЧ, қарамақ- қарши чулғам, ҚЧ ва тутиб турувчи чулғам ТЧ. Кетма-кет чулғам ўзакни магнитлашга хизмат қилади, у генераторнинг уйғотиш чулғамига кетма-кет уланган. Қарама-қарши чулғам реле ўзагини магнитсизлашга хизмат қилади ва шунинг учун ўрамларининг йўналиши кетма-кет чулғам ўрамлари йўналишига қарама-қаршидир. Унинг охирги учларидан бири кетма-кет чулғамга, иккинчиси массага уланган, яъни у чулғам ГУЧ га параллел уланган. Тутиб турувчи чулғам реле контактларини у ишлаётганда туташган ҳолатда тутиб туришга хизмат қилади. Чулғам бири массага, икинчиси реле ўзагига уланади, яъни унинг ўрамларининг йўналиши кетма-кет чулғам ўрамлари йўналиши билан бир хил. Бу чулғам занжирига тақсимлаш диоди Д т уланган. Генератор нормал ишлаётганда (яъни қисмлар Ш массага туташмаганда) уйғотиш токи кетма-кет чулғамдан икки қисмга бўлиниб ўтади: бир қисми генераторнинг уйғотиш чулғамидан, иккинчиси эса қарама- қарши чулғамдан оқиб ўтади. Шу токлар ҳосил қилган бир-бирига қарама- қарши бўлган иккита магнит оқимининг ўзаро таъсири натижасида реле

ўзаги магнитсизланмайди, унинг контактлари ажралади. Бундай ҳолларда тутиб турувчи чулғамда ток бўлмайди, чунки занжирда тақсимлаш диоди Д т ток ўтишга тўсқинлик қиладиган ҳолатда турибди. Қисмлар Ш ёки уларни массага уловчи симлар тасофидан уланиб қолса, реленинг кетма-кет чулғамида ток кескин ошади. Ҳимоя релесининг қарама-қарши чулғамида ток бу вақтда нолгача камаяди, чунки чулғамининг иккала учи массага уланганбўлади. Сўнгра қарама-қарши чулғамда магнит оқими йўқолади, кетма-кет чулғамда эса магнит оқими аксинча кўпаяди, бу контактларнинг уланишига сабаб бўлади. Берк контактлар орқали тезлаштирувчи чулғам занжирига уланади ва унинг магнит оқими кетма-кет чулғам магнит оқимини кучайтиради. Шунинг учун реле контактлари берк бўлади. Бир вақтда транзистор базаси аккумулятор батареяси ёки генератор тўғрилагичининг мусбат чиқиши билан ярмо 1, берк контактлар ва тақсимлаш диоди Д т орқали уланади. Транзистор беркилади, яъни эмиттер- коллектор ўтишининг қаршилиги ортади ва қисқа туташиш токининг занжири узилади. Транзистор қисмалар Ш массадан ажралмагунча берк бўлади. Реле-ростлагичдаги мавсумий ростлаш қайта улагичи МРП генератор қисмларидаги кучланишни мавсумга қараб (қиш ва ёз) ўзгартириш учун хизмат қилади. Констант симдан иборат бешта ўрамдан тузилган, 2,5 Ом қаршиликка эга бўлган чулғам қайта улагичнинг асоси ҳисобланади. Қайта улагич чулғами кучланиш ростлагич КР нинг асосий чулғами юқорисида жойлашган. Агар муҳит температураси 5  С дан ошса, ростлаш винтини Л ҳарфи (ёз) томон-қайта улагичнинг латунь пластинасига тақалгунча отвёрка билан буралади. КР чулғамидан ўтаётган ток бунда ўзгармайди ва қайта улагич кучланишни ростлашда иштироқ этмайди. Агар температура 5  С дан паст бўлса, ростлаш винти З ҳарфи (қиш) томон охиригача буралади ва унда КРЧ чулғами занжирига 2,5 Ом га тенг бўлган қаршилик уланади. Энди контактлар КР ни узиш учун 0,8-1,2 В кўп кучланиш керак бўлади, натижада генератор қисмларидаги умумий кучланиш шунча кўпаяди. Бундай ростлаш

қишда қуйидаги сабабларга кўра зарур: қишда аккумулятор батареясининг ички қаршилиги ортади ва уни зарядлаш учун кўп кучланиш керак бўлади, бундан ташқари, батарея тезроқ зарядсизланади, чунки стартёр кўп энергия талаб қилади ва ёритиш асбоблари тез–тез ёқиб турилади. Қайта улагич МПР ёрдамида генератор кучланишини реле-ростлагич қопқоғини очмасдан вақтинча ўзгартириш мумкин. Масаслан, агар қайта улагич Л ҳолатдалигида аккумулятор батареяларининг мунтазам зарядсизланиши кузатилса, унда ростлаш винти З ҳолатга ўтказилади, натижада генератор қисмаларида кучланиш ва заряд токи ортади ва аксинча, агар З ҳолатда батарея мунтазам ортиқча зарядланса (электролитнинг қайнаши ва сатҳининг камайиши), бу генератор қисмларида кучланиш ошганини билдиради, унда винтли Л ҳолатга ўтказиб, кучланишни камайтириш мумкин. К-700 тракторига Г285 генератори юилан бирга ўрнатиладиган РР385-Б контакт-транзисторли реле-ростлагичининг тузилиши ва ишлаш принципи жиҳатидан юқорида танишиб чиқилган РР362-Б реле-ростлагичидан фарқ қилмайди. 7. Ўзгарувчан ток генераторлари ва реле-ростлагичларни ишлатиш ва уларга техникавий хизмат кўрсатиш Элктромагнит ёрдамида уйғотиладиган ўзгарувчан ток генераторлари ишлаётганда қуйидаги қоидаларга риоя қилиш керак. Аккумуляторлар батареясини истеъмолчиларга фақат мусбат қисмлар орқали, манфий қисмани эса ҳар доим массага (машина корпуси) улаш керак. Нотўғри уланган генератор тўғрилагичи бузилиши мумкин. Двигател тухтагач, батареяни массадан масса учиргичи ёрдамида узиш керак, чунки узилмаган батарея генераторнинг уйғотиш чулғами орқали зарядсизланади, бунда чулғам қизийди.

Қисмлар В ва Ш ни массага улаш қатъий ман этилади. Массага қисма В уланса, батарея уланиб, амперметр ишдан чиқади, қисма Ш уланса, ҳимоя релеси ҲР ишга тушади ва генератор ишга туширилганда уйғона олмайди. Генератор қисмаси М ни реле-ростлагичга уловчи симни олиб ташлаш мумкин эмас, чунки бунда кучланиш ростлагичи узилади ва генератор кучланиши истеъмолчи учун ҳавфли даражагача кўтарилади. Реле- ростлагичнинг қисмлари В ва Ш уланганда ҳам худди шу ҳол рўй бериши мумкин. Двигател ишлаётганда генераторни реле-ростлагичдан узиш эмас. Генератор ва реле-ростлагичдаги сим уланадиган қисмларни батарея фақат узилгандагина тозалаш ва бураб маҳкамлаш мумкин. Г304 ва Г305 контактсиз ўзгарувчан ток генераторларини аккумулятор батареясисиз ишлашига йўл қўйилади, лекин бунда қайта улагич МРП ни Л (ёз) ҳолатига ўрнатиш, двигателни ишга туширишда эса генераторнинг ўз- ўзидан уйғотишини осонлаштириш учун истеъмолчиларни узиб қўйиш керак. Генераторнинг ишлаши амперметр кўрсатиши бўйича ҳар куни текширилади. Двигателнинг тирсакли вали ўрта ва катта тезликларда айланаётганда, агар аккумуляторлар батареяси бирмунча зарядланган бўлса, амперметр стрелкаси бир оз зарядлаш токини кўрсатиши, яъни  20 томонга оғиши лозим. Бир оз вақт ўтгач, стрелка нолинчи ҳолатни эгаллаши керак, бу батареянинг буткул зарядланганини билдиради. 1-техникавий хизмат кўрсатишда генераторнинг юритиш тасмасининг таранглиги текширилади ва зарур бўлса, ростланади; генератор ва реле-ростлагич сирти қуруқ латта ёки чўтка билан чанг ва ифлосдан тозаланади. 2-техникавий хизмат кўрсатишда генератор, унинг шкиви, шпилькалари ва симлари текширилади, зарур бўлса, бураб маҳкамланади. Генератор чўткаларининг ҳолати текширилади: улар чўтка тутқичларда енгил сурилиши ва контакт ҳалақаларга ишончли тегиб турилиши лозим. Чўткалардаги чанг сиқилган ҳаво билан тозаланади.

3-техникавий хизмат кўрсатишда генератор машинадан олинади ва қисман қисмларга ажратилади. Бунда барча деталларнинг ҳолати текширилади ва улар ифлос ҳамда чангдан тозаланади. Чўтканинг бўйи ўлчанади. Унинг бўйи камида 8 мм бўлиши лозим. Генератор ишлаб чиқарадиган кучланиш кўчма асбоблар ёрдамида ёки стендда аниқланади. Реле-ростлагични машинада текширганда электромагнит реле контактларининг ифлосланиши ёки мойланиб қолиши ростлагични бузиши мумкинлигини унутмаслик керак. Контактлардаги ифлос спирт ёки лимон кислотасининг 20% ли эритмаси шимдирилган латта билан артилади. 8. Ўзгарувчан ток генераторлари ва реле-ростлагичларнинг нуқсонлари ҳамда уларни бартараф этиш усуллари Қуйида электромагнит ёрдамида уйғотиладиган ўзгарувчан ток генераторларининг характерли нуқсонлари келтирилган. 1. Двигател ўрта ва катта тезликда ишлаганда амперметр зарядсизлаш токини кўрсатади. Бу ҳол юритма тасмасининг яхши тарангланмаганлиги; уйғотиш чулғами занжирида узилиш борлиги ёки контактнинг ёмонлиги; куч занжирида (генератор-реле-ростлагич батарея-масса) узилиш борлиги ёки контактнинг ёмонлиги оқибатида бўлиши мумкин. Уйғотиш чулғамидаги узилишни контрол лампа ёрдамида аниқлаш мумкин. Бунинг учун генератор қисмаси Ш дан симни узиб, навбати билан реле-ростлагич қисмаси В (ёки ВЗ) билан масса; қисма Ш билан масса; узилган симнинг учи билан масса орасидаги участкалардаги лампани улаб кўриш лозим. Бунда лампа ёнмаса, занжир узилган бўлади. Уйғотиш чулғамининг занжири қисма Ш ни батареянинг “  ” қисмасига улаб текширилади. Занжир узилганда лампа жуда хира ёнади (қизариб қолади), узилмаганда хирароқ ёнади. Бу занжирни шунингдек, амперметр (аниқлик класси 2,5) ва вольтметр (аниқлик класси 1,5) ёрдамида ҳам текшириш мумкин.

Стартёр чулғамидаги узилишни контрол лампани фазавий чулғамнинг иккита чиқиши орқали навбати билан тармоққа улаб аниқланади. Барча ҳолларда лампа ёниши керак. Агар у ёнмаса фазалар жуфти чулғамларида узилиш борлигини ёки нолинчи нуқтанинг нотўғри уланганлигини билдиради. 2. Заряд токи йўқ. Сабаблари: генератор юритиш тасмасининг шатаксираши; стартёр фазаларидан бири узилган ёки чулғамлари туташган; тўғрилагич диодларидан бири бузилган; уйғотиш чулғами занжирида узилиш бор. Тўғрилагич блокни диодлари барча симларни генератор қисмаларидан узиб қўйиб текширилади. Сўнгра батарея ва генераторнинг манфий чиқишлари уланади, мусбат чиқишлари эса лампага улаб текширилади. Агар лампа ёнса, демак, тўғри ва тескари қутбийлик диодларидан бир қисми тешилган ёки тўғри қутбийлик диодларининг иссиқлик элтиш симлари билан генератор тўғрилагичининг корпуси орасидаги изоляция тешилган. 3. Генератор ёки тўғрилагич бузилган. Бу генератор чулғамлари ўзаро қисқа туташган ёки масса қисқа туташганда ёки тўғри қутбийлик диодларининг иссиқлик элтиш симлари ва масса орасидаги изоляциянинг тешилиши натижасида содир бўлиши мумкин. Контакт-транзисторли реле-ростлагичларнинг характерли нуқсонлари қўйидагилардан иборат. 1. Заряд токи йўқ. Бунга ҳимоя релесининг ўз-ўзидан ишга тушиши ёки генератор қисмаларида кучланишнинг камай-ганлиги сабаб бўлиши мумкин. Ҳимоя релеси қуйидагича текширилади. Батареяларнинг мусбат чиқишлари транзистор коллекторига (иссиқлик элтувчига), манфий чиқишлари эса кучланиш реостати ва амперметр орқали реле-ростлагич қисмаси Ш га уланган. Бундай улаш натижасида ҳимоя релеси реостат ёрдамида ўрнатиладиган 3,2-3,6А токда уланиши лозим. Ҳимоя релеси уланадиган токни кўпайтириш учун шунга мос равишда якор пружинасини

таранглаш керак. Бунинг учун пружина кронштейни бир оз юқорига эгилади. Олдин ҳимоя релесида якор билан ўзак орасидаги зазор ростланади. Бу тирқиш контактлар уланган пайтда 0,15-0,25 мм, узилган пайтда эса 0,7-0,8 мм бўлиши лозим. Кучланиш паст бўлганда батареяни 20-25 мин қисмалар В (ВЗ) ва Ш га сим билан улаб вақтинча зарядлаш мумкин. 1. Заряд токи кўпайган. Сабабалри: а) генератор қисмаларида кучланиш ошган; б)реле-ростлагич транзистори те-шилган; в) реле-ростлагич ва генератор массасини уловчи занжир узилган. Кучланиш ошганда кучланиш ростлагичнинг ишлашини (агар генератор тузук бўлса) текшириш керак. Буни двигателнинг олд ва кетинги фараларини ёкиб, номинал айланишда ва батарея буткул зарядланганда бажариш керак. Аниқлик класси камида 1,0 бўлган вольтметр қисма В (ВЗ) ва масса орасидаги участкага уланади. Бунда кучланиш қайта улагич МРП Л ҳолатга ўрнатилганда 12,3-14 В ёки 3 ҳолатга ўрнатилганда 14-15,2 В бўлиши лозим. Кучланиш ростлагич якори пружинасини бўшатиб ёки унинг контактлари орасидаги тирқишни ўзгартириб кучланишни камайтириш мумкин. РР362-Б реле-ростлагичида қўйидаги тирқишлар ўрнатилади; контактлар узилганда якор билан ўзак орасида 1,4- 1,5 мм, контактлар орасида 0,25-0,3 мм. Транзисторнинг созлиги тестер ёки омметр билан аниқланади. Ҳар қайси иккита чиқиш орасидаги қаршилик навбати билан ўлчанади. Агар у нолга ёки чексизликка тенг бўлса, демак асбоб соз ҳисобланади. Шунингдек реле-ростлагич қисмаси Ш ва корпус (масса) орасидаги участкага лампа ёки вольтметр улаб ҳам текшириш мумкин. Якорни босиб туриб кучланиш регулятори ва ҳимоя релеси контактлари туташтирилади. Агар транзистор соз бўлса, унда лампа ўчади ва вольтметр стрелкаси нолга оғади. Транзистор ишлаётганда ёки йўлда бузилиб қолса, батарея зарядсизланишининг олдини олиш учун сим реле-ростлагич қисмаси В ёки Ш дан узиб қўйилади. Контакт-транзисторли реле-ростлагичларни стендда тек-шириш ва назорат қилиш мумкин (23-расм). Вольтметр реле-ростлагич қисмалари В ва М орасига, реостат амперметр орқали генератор қисмаси В га уланади.

Генератор қисмларидаги номинал кучланиш ротор валининг айланиш сони 3600 айл  мин ва нагрузка 10 А да тутиб турилиш лозим.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар. Тошкент. “Ўзбекистон“, 2000. 2. Махмудов Автомобилларнинг электр ва электрон жихозлари Тошкент Истиқбол 2003 йил 3. Маматов Х. Автомобиллар (Автомобиллар конструкцияси асослари). 1-қисм, Тошкент “Ўзбекистон“, 1995й. 4. С.Қодиров Тико автомобилининг тузилиши ва носозликларини аниқлаш Тошкент. Истиқбол 2003 йил 5. Чижков В. Электрооборудование автомобилей. Москва. “Транспорт“ 1993г. 6. Ютт В. Е. Электрооборудование автомобилей. Москва. “Транспорт“ 1989г. 7. Гуревич.А.М. “Тракторў и автомобили“ Москва. Колос. 1993г.

Похожие

Ўзгармас ток генераторлари

Автомобилларининг электр жиҳозлари

Электр жиҳозлар схемалари

Электр жиҳозлар схемалари

Темир йўлларда тортувчи ҳаракат таркиби ҳақида маълумотлар. Локомотивлар ва локомотив хўжалиги