Йўл тўшамаси конструкциялари - Транспорт - Рефераты

Йўл тўшамаси конструкциялари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

543 KB

Йўл тўшамаси конструкциялари Режа ; 1. Автомобиль ғилдирагидан йўл тўшамасига таъсир этувчи кучлар 2. Йўл тўшамаси конструкциялари турлари 3. Йўл тўшамаларини қуришни ташкил этиш ва қуриш

Автомобилларнинг йил бўйи ҳаракатланишини таъминлаш учун йўлнинг қатнов қисмида йўл тўшамаси қурилади. Йўл пойи сиртига иқлим омилларига ва транспорт ғилдиракларининг таъсирига яхши қаршилик кўрсатадиган материаллардан ётқизилади. Автомобиллар ўтганида йўл тўшамасида ҳосил бўладиган кучланишлар чуқурлик ортган сари сўна боради. Бу йўл тушамасини кўп қатламли қилиб лойиҳалашга имкон беради. 1 – расм. Кўп қатламли йўл тўшамасида автомобилларнинг ғилдиракларидан ҳосил бўладиган кучланиш:а - вертикал кучланишлар  z эпюраси; б - горизонтал кучланишлар  х эпюраси; 1 - қоплама; 2 - асос; 3 - асоснинг қўшимча қатлами; 4 - тўшама грунт; 5 - йўл тўшамасидаги кучланиш; 6 - бир жинсли грунтдаги кучланиш. Йўл тўшамасида қўйидаги қатламлар бўлади:

2 – расм. Йўл тўшама-сининг конструктив қатламлари: 1 - сиртқи ишлов берилган қатлам; 2 - майда донли асфальтбетон ; 3 - йирик донли асфальтбетон ; 4 - боғловчи материаллар билан ишлов берилган чақиқ тош; 5 - чақиқ тош; 6 - қум. Қоплама – бу йўл тўшамасининг сув ўтказмайдиган энг юқори қатлами бўлиб, қимматбахо ва мустахкам тош материаллар қоришмасидан ташкил топган бўлади. Қоплама табиий таъсирларга (қуёш, ёмғир, қор) ва автомобиль ғилдирагидан тушаётган кучланишга бардош бера оладиган бўлиши керак. Қоплама йўлнинг энг зарур фойдаланув сифатларини, равонлигини, ғилдиракни қоплама билан тишлашиш сифатларини таъминлайди. Асос – бу йўл қопламасини қўтариб турувчи қисми бўлиб, тош материаллардан ва боғловчи материаллар билан мустахкамланган тупроқдан иборат бўлади. Асос автомобиль ғилдиракларидан тушаётган кучланишни қоплама орқали қабул қилади ва ўзидан пастки қатламларга тақсимлайди. Асос автомобиль ғилдирагидан тушаётган кучланишни тўғридан – тўғри қабул қилмаганлиги учун асос материалларининг мустахкамлигини қопламасига нисбатан кичикроқ қилиб олинса мақсадга мувофиқ бўлади. Асос бир қанча қатламлардан ташкил топиши мумкин. А с о с Асоснинг қўшича қатлами Йўл пойи грунти (тўшама грунт)

Асоснинг қўшимча қатлами-намланишга устивор бўлган материаллардан ташкил топган бўлиб йўл тўшамасига ер ости сувларининг таъсирини камайтириб туради, шу билан бирга тўшаманинг музлаш чуқурлилигини камайтиради, қисқача қилиб айтганда текисловчи қатлам вазифасини ўтайди. Йўл тўшамасини фойдаланув сифатлари – харакатнинг қулайлигини ва хисобий тезликни таъминлаб бера оладиган қоплама билан аниқланади. Йўл қопламасининг қуйидаги турлари мавжуд: асфальтобетон қоплама – қопламанинг энг такомиллашган тури. Уларни мустахкам асосга 1 ва 2 қатламли қилиб қурилади. Асфальтбетон қоришмаси қўйидаги материаллардан ташкил топган. Чақиқ тош, қум, битум, минерал кукуни. Асфальтбетон уларнинг таркибидаги чақиқ тош фракциясига қараб йирик донали (40 – 20 мм гача), майда донали (20 – 15 мм гача), қумли турларга бўлинади (5 мм гача). Цементбетон – катта монолит плитали ва кучланишга юқори қаршиликни ўзида хосил қилади. Улар алохида 3 ÷ 4 ва 6 ÷ 7 ўлчамда 18 см дан 24 см гача қалинликдаги плиталардан қурилади. Плиталар бир бири билан чоклар билан ажратилади. Цементбетон қопламалар йиғма ва монолит холда қурилади. Кўндаланг ва бўйлама чоклардан иборат бўлади. 3 – расм. Цементбетон қопламаларда чокларни жойлашиш схемаси.

Органик ёпишқоқ боғловчилар билан ишланган шағал ва чақилган тошли қоплама – битум ва тош бўлакларини мустахкам бўлиш эвазига хосил қилинади. Бу қопламалар автомобиль харакатидан келаётган таъсирларга яхши қаршилик кўрсата олади. Устки юза ишлов бериш – юза химояловчи қатлам, йўл тўшамалари юзасига 2-2,5 л/м 2 битум тўкиш йўли билан, сўнгра устидан чақилган тош заррачаларини сепиб, зичлаш орқали хосил қилинади. Чақилган тошли қоплама – яхши зичланган ва пардозланган чақилган тош қатламларидан иборат. Бундан ташқари қопламалар шағалли мостловчи, мустахкамланган грунлардан ва грунтлардан ташкил топган бўлиши мумкин. Йўл тўшамалари қуйидаги турларга бўлинади: - такомиллашган капитал (асфальтбетон, цементбетон) - енгилаштирилган (асфальтбетон, органик материаллар билан қорилган); - ўтувчи (шағалли, чақиқ тошли, мостовой); - оддий турдаги (ҚШҚ, тош материаллар, тупроқ); Йўл тўшамалари автомобиль йўлларининг энг қиммат турувчи қисми хисобланади. Унга кетадиган сарф харажатлар бутун йўлга кетадиган маблағнинг 60 % ни ташкил қилади. Йўл тўшамасига бевосита транспорт юклари таъсир қилади. Йўл тўшамалари энг мураккаб шароитда ишлайди. Шунинг учун йўл тўшамасини танлашда жуда ахамиятли бўлиш керак. Йўл тўшамасини лойихалаш 2 та кетма-кет бажарилувчи босқичлардан ташкил топган: 1. тузилмани танлаш; 2. хисоб ишлари. Юк таъсирида ишлашидан келиб чиқиб, йўл тўшамасини 2 та гурухга ажратиш мумкин: - қаттиқ йўл тўшамалари; - қаттиқ эмас йўл тўшамалари.

Қаттиқ йўл тўшамалари – бу цементбетон қопламларидан иборат. Қаттиқ эмас йўл тўшамалари – бу эгилишга кам қаршилик қилувчи тўшамалар. Буларга цементобетон қопламаларидан бошқа хамма тўшама киради. 4 – расм. а - тош асосдаги цементбетон қоплама; б - шағал асосдаги асфальтбетон қоплама; в - бетон асосдаги икки қатламли асфальтбетон қоплама (шахар кўчаларида қўлланилади); Автомобиль йўли тушамаси ва қопламаси транспорт фойдаланиш кўрсаткичлари деганда қўйидагиларни назарда тутамиз: - йўл қопламаси равонлиги, қоплама устки юзаси ғадир-будурлиги, қопламанинг ғилдирак билан тишланиш сифати, йўл тўшамаси мусткахкамлиги, йўл тўшамаси хизмат муддати ва бошқалар. Йўл қопламаси равонлиги аввалом бор, ҳаво-иқлим шароитига боғлиқ, ундан ташқари автомобилдан тушаётган юк ва кучланишларга боғлиқ бўлади. Йўл қопламаси равонлиги 3 хил тавсиф билан бахоланади: - макроноравонлик; - микроноравонлик;

- ғадир-будурлик. Йўл қопламаси норовонлиги ошиб кетиши автомобиль сифат кўрсаткичларига таъсир қилади. Аввалом бор, автомобилнинг ёқилғи сарфи ошиб кетади, ғилдиракни емирилиши ошади, автомобилни капитал таъмирлаш муддати ошиб кетади ва х.к. Йўл қопламаси материаллари кўп холларда йўл қаршилигини келтириб чиқаради. Бу эса харакат тезлигини пасайишига ва ўз навбатида харакат хавфсизлигини пасайишига олиб келади. Бундан келиб чиқадики қанчалик йўл қопламаси такомиллашган бўлса, шунчалик харакат тезлиги юқори ва харакат хавфсизлиги таъминланган бўлади. Автомобиль йўлларини қуришдаги ишларни сифатли ва унумли бажаришни таъминлаш фақатгина уни илмий асослаш услуби билангина амалга ошириш мумкин. Иш бажаришни ташкил қилшнинг асосий масаласи мехнат унумини ва махсулот сифатини ошириш, хажмини қўпайтириш ва таннархини камайтириш, мехнат шароитини яхшилаш хисобланади. Йўл қуриш ишларини бажаришда ўта илғор йўналиш уни индустриализациялаш хисобланади. Автомобиль йўллари қурилишини индустриализациялаш йил давомида узлуксиз иш бажаришга имкон яратади. Бу эса ўз ўрнида ишларни автомотизациялаш ва мужассамли механизациялаш билан узвий боғлиқдир. Мужассамли механизация – бу ишларни юқори даражадаги механизациялашганлиги бўлиб, иш бажариш жараёнидаги жамики асосий ва ёрдамчи жараёнларда қўл кучи машиналарга юкланганлиги демакдир. Бунинг натижасида машиналардан яхши фойдаланишга ва таннархи билан қувват сарфининг тежалишига эришилади. Автомобиль йўлларини қуришда ишни ташкил қилишни узлуксиз ва навбатма-навбат турида бажарилиши анча мукаммалашган ва илмий асосланган услуб хисобланади. Бу услубда ишни тўғри ташкил қилиш учун хамма бажариладиган ишларга қараб туриб, уларни тайёргарлик, йўл пойини тиклаш ва йўл пойини пардозлаш ва мустахкамлаш турларига бўлинади.

Тайёргарлик ишлари қуриш ёки бошқа ташкилотларнинг ишлаб чиқариш махкамаларида материалларни, айрим тайёр махсулотларни ва бўлак қисмларни тайёрлаб олиш ва уни сақлаб туришни ўз ичига олади. Ташкил қилиш ишлари – қурилаётган йўлларга ва унинг ён бағрига жаъми материаллар тайёр махсулотлар ва бўлак қисмларни ташиб келтиришни ўз ичига олади. Қурилиш – тиклаш ишлари. Йўл қобиғини тиклаш, жамики сунъий иншоотлар, йўл қопламалари, йўлнинг жихозлаш иншоотлари, керакли белги ва тўсиқларни ўз ичига олади. Автомобиль йўлларини қуриш, йўл қуриладиган майдонни тозалашдан бошланади. Дарахтлар илдизи билан қўпориб олиб ташланади, хосилдор тупроқ 10 – 15 см қалинликда суриб, йўлнинг 2 четига тўпланади. Сўнг йўл пойи барпо қилинади. Йўл пойи кўтармада ёки ўймада ўтиши мумкин, лойихадаги ишчи белгига асосан. Йўл пойини қуришда ишлатиладиган асосий механизмлар бу – экскаватор, булдозер, скрепер ва автогрейдерлардир. Транспорт ишлари – автомобиллар орқали амалга оширилади. Автомобиллар вақтинчалик барпо қилинган тупроқли йўлларда хар хил об – хаво шароитида ишлайди. 5

Карьерлардан чиқаверишда автомобилларга бир қанча қийинчиликлар (яъни бўйлама қияликлар 20-30% гача бўлиш холлари кузатилади) туғилади. Бунинг натижасида эса автомобиль ғилдиракларининг едирилиши кўпаяди ва ёқилғи сарфи ошади. Шунинг учун вақтинчалик барпо қилинган йўлларни мустахкамлаш керак бўлади. Куннинг иссиқ ойларида тупроқ карьерларидан автосамосваллар ёрдамида тупроқ ташилганда жуда катта миқдорда чанг кўтарилади. Бунда чанг хосил қилаётган грунтлар автогрейдер ёрдамида четга суриб чиқилади, бу билан йўлни қисман чангсизлантиришга эришиш мумкин. Бу эса автомобиллар учун кулайлик тўғдиради. Автомобиль йўлларини қуриш ишлари икки босқичда амалга оширилади: - Йўл пойини қуриш ва пардозлаш ишлари; - Йўл тўшамасини қуриш ва йўлни жихозлаш ишлари Йўл пойини қуриш ишлари кетма кет бажариладиган 3 та босқичдан иборат: - тайёргарлик ишлар; - йўл пойини тиклаш; - йўл пойини пардозлаш ишлари. Йўл тўшамасини қуриш ишлари тузилмага боғлиқ равишда қуйидаги ишлардан иборат бўлади: - йўл тўшамаси асосини қуриш ишлари; - йўл тўшамаси қопламасини қуриш ишлари; Йўл қурилишида бугунги кунда замоновий технологиялардан кенг фойдаланилмоқда. Масалан мамлакатимиз йўлсозлари “Вертген”, “Фогел”, “Дунапак” кампанияларининг замонавий асфалт ётқизгичларидан, катокларидан, автогрейдерларидан кенг куламда фойдаланмоқда.

АДАБИЁТЛАР 1. Қодирова А.Р., « Автомобил йўлларини лойихалаш » I ва II қисм. Тошкент 2001 й. 2. Горел ы шев Н.В. « Технология и организация строительства автомобильн ы х дорог » М. Транспорт 1992г. 3. Саидов З.Х, Амиров Т.Ж., Ғуломова Х.З., «Автомобиль йўллари: материаллар, қопламалар, сақлаш ва таъмирлаш» Тошкент 2010 й. 4. Цупиков С.Г., Дудин В.М., Тюремнов И.С., «Технология и организация строительства дорожных одежд» Ярославль 2009 й. 5. Васильев А.П. «Эксплуатация автомобильных дорог» I, II часть Москва Издательский центр «Академия» 2010 г. 6. .ШН Қ 2.05.02-07 «Автомобиль йўллари » Тошкент 2007 й. 7. ШНҚ 3.06.03-08 «Автомобиль йўллари » Тошкент 2008 й. 8. Ўзбекистон Республикасининг Автомобиль йўллари тўғрисидаги қонуни. 02.10.2007 й. N ЎРҚ – 117. 9. ГОСТ 9128-2009 С меси асфалътобетонн ы е дорож ные аэродромные и асфалътобетон . Технические условия. Москва Стандартинформ 2010 г.

Похожие

Йўл ва йўл хўжалиги

Тараш машиналари конструкциялари

Йўл хўжалиги

Йўлнинг қисмлари. Йўл режаси. Йўл бўйлама кесими. Йўл кундаланг кесими.

Титиш - саваш машиналарининг конструкциялари