Qator oraliqqa ishlov berish mashinalari va qurollari - Транспорт - Рефераты

Qator oraliqqa ishlov berish mashinalari va qurollari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1243.50390625 KB

Qator oraliqqa ishlov berish mashinalari va qurollari Reja: 1. Qator oraliqqa ishlov beruvchi kultivator-oziqlantirgichlar 2. G‘o‘zani chekanka qilish moslamasi 3. Qishloq xo‘jaligi zararkunandalari va kasalliklariga qarshi kurashda, g‘o‘za bargini sun’iy ravishda to‘kishda ishlatiladigan changlatgich-purkagichlar

1. QATOR ORALIQQA ISHLOV BERUVCHI KULTIVATOR- OZIQLANTIRGICHLAR Chizel-kultivatorlar mexanik tarkibi jihatidan og‘ir tuproqli yerlarni 10 sm dan chuqur ishlash uchun foydalaniladi. Chizelkultivatorlar bilan tuproq 10—15 sm, ayrim hollarda 25 sm chuqurlikda yumshatiladi. Sho‘ri yuvilgan va egatlar ochib qo‘shimcha sug‘orilgan yerlarni yumshatish hamda mayda do‘ngliklarni tekislash uchun chizel-kultivatorlar ishlatiladi; tuproqni qo‘shimcha yumshatish zarur bo‘lganda chizel-kultivatorlarga tishli boronalar ulanadi. Ko‘klamda haydalgan yerlarni ishlashda ba’zan chizelkultivatorlardan foydalaniladi. Natijada chizelning panjalari katta-katta kesaklarni yuqoriga olib chiqadi, mola esa bu kesaklarni ezib, maydalab ketadi. Chizel-kultivatorlarning ish organlari ag‘darma yumshatgichlardan va o‘q-yoysimon universal panjalardan iborat. O‘rnatma ×KÓ-3,0 chizel-kultivatorida ish organlari uch qator joylashgan bo‘lib, qatordagi panjalar orasi 400 mm, panjalar izlarining orasi 133 mm. Ikkinchi qatordagi panjalar birinchi qatordagilarga qaraganda pastroq, uchinchi qator panjalari esa ikkinchisiga nisbatan yana past, ya’ni pog‘onasimon o‘rnatiladi. Yerni qatlam-qatlam qilib ishlashda boshqa chizellar ikki marta yurishida bajargan ishni, pog‘onasimon chizel bir marta yurishda bajaradi. ×K-3,0 ning ishlash chuqurligi tayanch g‘ildiraklarning balandligini o‘zgartirib, ×KÓ-4 kultivatorini esa gidrotsilindrning tortuvchi gaykalarini aylantirib rostlanadi. Yurish chuqurligi ketingi qatordagi panjalar orqasida yumshatilgan qatlamning qalinligini chizg‘ich bilan o‘lchab, nazorat qilinadi. Yumshatilgan yer qatlami shishib qolganligi uchun o‘lchangan qatlam qalinligini 3—5 sm ga kamaytirish kerak. Chizel-kultivatorli agregatning yurish yo‘nalishi quyidagilarga asoslanib tanlanadi. Shudgorlangan yerlarni ishlashda shudgorlash yo‘nalishiga ko‘ndalang harakatlanilsa, tuproq yaxshi yumshaydi. Sho‘ri yuvilgan yerlarni ishlashda istalgan yo‘nalishda harakatlanish mumkin. Yaxob berilgan yerlar chizellashdan oldin, odatda, boronalanadi, egat tekislanadi. Bu holda ham chizel yo‘nalishining

ahamiyati yo‘q. Agar yer boronalanmagan bo‘lsa, mashinaning tebranmasligi va ishlash sifatining pasaymasligi uchun egat bo‘ylab harakatlanish kerak. Uchastkani ishga tayyorlash, burilish polosalarini belgilash va tayyorlashdan iborat. Agregat harakatlanib, noksimon shaklda qayriladi. Ketma-ket yurishlar bir-birini 15—20 sm qoplab borishi kerak. Asosiy maydon ishlanganidan keyin qayrilish joylari ishlanadi. Chizel-kultivatorning yurish tezligi ortishi bilan tuproqning maydalanishi yaxshilanadi, agregatning tortish qarshiligi esa ortadi. Harakat tezligi 5 dan 8 km soatgacha oshirilganida tortish qarshiligi 10—15 foizga ortadi. Yurish tezligining ortishi bilan yotiq kesuvchi panjalar o‘tlarni yaxshi kesadi va ulardan oson tozalanadi. Aylanuvchi osma MÂÍ-2,8 motigasi ekishdan oldin va chigit unib chiqqandan keyin tuproq qatqaloqlarini maydalashda ishlatiladi. Motiga T-28X4M traktoriga o‘rnatiladi. Motiga uch seksiyali rama, brus va oltita batareyadan yig‘ilgan. Ish organlari shaxmat shaklida, har biri 14 tadan ikkita parallel o‘qqa erkin o‘rnatilgan maxsus ignali tovoqlardan iborat. Tovoqlar tishlarning yer bilan tishlashishi hisobiga aylanadi. Motiganing tishlari har bir ishlanayotgan 1 m 2 da 150 marta sanchiladi. Tovoqning erkin dumalashi natijasida yerning qatqalog‘i va yirik kesaklar changimasdan maydalanadi. Tovoqlarning yurish chuqurligini oshirish uchun motiga ustiga yuk ortiladi. Ish oldidan motiganing birikmalari tekshiriladi. Ignali tovoqlar o‘qda erkin aylanishi kerak. Ularning ishlash chuqurligi shunday bo‘lishi kerakki, tuproq qatlami yaxshi maydalanib, o‘simlikka zarar yetmasligi lozim. Tovoqlar chigit ekish chuqurligidan chuqurroq botsa, o‘simlikka zarar yetishi mumkin. Tuproqning normal (16—18 foiz) namligida ish sifati yaxshi bo‘ladi. Agar tovoqlar ifloslanib qolsa, aylanishdan to‘xtaydi, o‘simliklar shikastlanishi mumkin. Kultivatsiyada tuproq yuzasi 6—18 sm chuqurlikda, chuqur yumshatish jarayonida esa 25 sm gacha yumshatiladi. Ekilgan ekinlarga zarar yetkazmasdan 98—99 %

begona o‘tlar yo‘q qilinadi. Tuproqqa o‘g‘it solish, ekinlarni chopiq qilish, sug‘orish egatlarini ochish kabi ishlar bajarildi. Chopiqtalab ekinlarga ishlov berishda kultivatorlarga quyidagi agrotexnik talablar qo‘yiladi: kultivator ish organlari normal kenglikda yaxshi sifatli ishlay olishi, ekinlarga zarar yetkazmasligi, ish organlari tuproqqa belgilangan chuqurlikka kirishi, tuproqni bir me’yorda tekis maydalashi, ish organlari tuproqning nam qismini yuqoriga olib chiqmay yumshatishi, begona o‘tlarni to‘liq kesishi, ekinlarning shikastlanmasligi va ularni tuproqqa ko‘mib ketmasligi kerak. Kultivatorlarning ish organlari parallelogrammli seksiyalarga o‘rnatiladi. Bu o‘rnatma seksiyalar dala relyefiga yaxshi moslasha oladi. G‘o‘za qator oralariga ishlov berishda kultivatorning ish organlari traktorning oldi qismida (frontal), o‘rta qismining oldingi va ketingi g‘ildiraklari orasida joylashtiriladi. Ba’zi agregatlarda ish organlarini ham oldinga, ham orqaga joylashtiriladi. Ish organlarini bunday joylashtirish juda keng tarqalgan. Bunda o‘simlik kam zararlanadi, agregat qator oralariga yaxshi moslanib harakatlanadi, kultivatorning og‘irligi traktorning g‘ildiraklariga teng taqsimlanadi. KÐX-4 kultivatori tor qatorlarni ishlashga, KÐX-3,6, KÐT4 va KXÓ-4 universal kultivatorlari esa keng qatorlarni ishlashga mo‘ljallangan. Madaniy o‘simliklarning yaxshi o‘sishi uchun tuproqni faqat ekishdan oldin ishlash bilan chegaralanmasdan ekinlarning o‘sish davrida ham muntazam ishlov berib borish kerak. O‘simlikning o‘sish davrida tuproq maydalanib, qator oralarida va muhofaza hududlarda o‘sgan begona o‘tlardan tozalanadi, o‘simlik yagana qilinadi, kultivatsiya qilinib, sug‘orish ariqchalari ochiladi va mineral o‘g‘itlar bilan oziqlantiriladi. Chopiqtalab ekinlarning qator oralariga universal kultivatorlar va oziqlantirgich- kultivator bilan ishlov beriladi. Ekinlarni donador va kukunsimon o‘g‘itlar bilan oziqlantirishda oziqlantirgichkultivatorlar, suyuq o‘gitlar berishda esa gerbitsid- ammiakli mashinalar ishlatiladi. Muhofaza hududining kattaligi ekin turiga, kultivatsiya tartibiga, ekish sifati va boshqa omillarga qarab tanlanadi.

Makkajo‘xorini birinchi bo‘ylama kultivatsiya qilishda muhofaza hududining kengligi 10 sm, ikkinchisida 12 sm va uchinchisida 15 sm qoldiriladi. Kvadrat-uyalab ekilgan makkajo‘xori ko‘ndalangiga birinchi kultivatsiyalanganda muhofaza hududining (zona) kengligi 15 sm qoldiriladi. Muhofaza hududi o‘simlik ildiziga zarar yetkazmaslik uchun borgan sari kattalashtirib boriladi. Muhofaza hududlariga mexanik yoki kimyoviy usulda gerbitsidlar bilan ishlov beriladi. Mexanikaviy ishlov berish qator oralariga ishlov berish bilan bir vaqtda amalga oshiriladi. Ignali disklar yordamida muhofaza hududidagi tuproqqa ishlov berib, begona o‘simliklar kesiladi. Chopiqtalab ekinlarni kultivatsiyalovchi mashinalarga quyidagi agrotexnik talablar qo‘yiladi. Kultivator ish organlari eng kichik muhofaza mintaqalariga rostlana olishi va ekinlarga zarar yetkazmasligi kerak. Tuproqqa ishlov berish chuqurligi me’yorda bo‘lishi, maydalangan tuproq tekis yopilishi kerak. Ish organlari tuproqning nam qismini yuqoriga olib chiqmay yumshatishi kerak. Begona o‘tlar to‘liq kesilishi, madaniy ekinlar shikastlanmasligi va tuproq ostida qolmasligi kerak. G‘o‘za qatorlari orasiga ishlov berishda traktorga o‘rnatiladigan chopiq kultivatorlaridan foydalaniladi. O‘g‘itlash moslamalari bilan jihozlangan kultivatorlar oziqlantirgich-kultivator deyiladi. Chopiq kultivatorlarining ish organlari parallelogrammli seksiyalarga o‘rnatiladi. Bu o‘rnatma seksiyalar dala relyefiga yaxshi moslasha oladi. G‘o‘za kultivatorlarining ish organlari traktorning old qismida (frontal), o‘rta qismida oldingi va ketingi g‘ildiraklari orasida joylashtiriladi. Ba’zi agregatlarda ish organlari ham oldinga, ham orqaga joylashtiriladi. Ish organlarini bunday joylashtirish juda keng tarqalgan. Ish organlari shunday joylashtirilganida o‘simlik kam jarohatlanadi, agregat qator oralariga yaxshi moslanib harakatlanadi, kultivatorning og‘irligi traktorning g‘ildiraklariga teng taqsimlanadi. Tor qatorlarni ishlashga mo‘ljallangan g‘o‘za kultivatorlari tor qatorli kultivatorlar deyiladi, ularga KÐX-4 kultivatorlari misol bo‘la oladi. Keng

qatorlarni ishlashga mo‘ljallangan kultivatorlar keng qatorli kultivatorlar deyiladi, ularga KÐX-3,6, KÐT-4 kultivatorlari kiradi. Paxtachilikda ishlatiladigan kultivatorlar g‘o‘zalarni chekanka qilish uchun mo‘ljallangan moslamalar bilan ham jihozlanadi. Xo‘jaliklarda oralig‘i 60 sm qilib ekilgan g‘o‘za qator oralariga KÐX-4 oziqlantirgich-kultivator bilan ishlov beriladi. Bu mashinalar bilan tuproqqa quruq mineral va organik-mineral o‘g‘itlar solinadi. Oldingi ikkita o‘g‘itlovchi soshniklar chigit ekish mashinalari bilan ishlatilib, chigit ekish bilan bir vaqtda o‘g‘it soladi, ×ÂX-4 moslamasi o‘rnatilgan oziqlantirgich-kultivator g‘o‘za qator oralariga ishlov berish, sug‘orish, egatlarni ochish yoki o‘g‘itlash bilan birga g‘o‘za shoxlarini chilpiydi. KÐX-4 kultivatori T- 28X4M tiðidagi barcha traktorlarga o‘rnatib ishlatiladi. Kultivator komplektida yettita gradil bo‘ladi. To‘rt qatorli ekilgan g‘o‘zalar oralig‘ini ishlash uchun ularning beshtasi osiladi. Olti qatorli ekilgan g‘o‘zalar oralig‘ini ishlash uchun kultivatorlarga yana ikkita gradil traktor g‘ildiraklari oldiga osiladi. Kultivatorlarning har bir gradili pasaytirgich, gradil tutqisi va yuqorigi hamda pastki zvenolaridan yig‘ilgan to‘rt zvenoli (parallelogrammli) mexanizmdan iborat. Tutqiga gradil shtangasi, povodok va tayanch g‘ildirak vilkasi mahkamlanadi. Povodokka prujina va holat belgilash halqalari kiygiziladi. Yuqorigi holat belgilash halqasini povodok bo‘yicha surib gradilining ko‘tarilish balandligi rostlanadi. Pastki holat belgilash halqasini surib, ish organlariga ta’sir etuvchi bosim kuchi o‘zgartiriladi. KÐX-4 oziqlantirgich-kultivatorda beshta o‘g‘it sepuvchi apparat bor. Qirg‘ichlarining joylanishiga qarab chap va o‘ng apparatlarga bo‘linadi. Bitta o‘ng va ikkita chap apparat keyingi ramaga o‘rnatilgan, bitta o‘ng (traktorning chap tomonida) va bitta chap (o‘ng tomonida) apparat esa traktor yetakchi g‘ildiraklarining oldida lonjeronlarga mahkamlangan maxsus tutqilarga o‘rnatiladi. Gradillar transport holatiga o‘tkazilganida o‘g‘itlovchi apparatlarni yuritish muftasi dastaki va avtomatik tarzda uziladi.

Kultivatorni olti qatorlab ekilgan g‘o‘za qatorlariga ishlov berish uchun moslashda keyingi ramada ikkita chetki apparat traktorning bo‘ylama o‘qiga yaqinroq, yangi teshiklarga o‘tkaziladi. KÐT-4 oziqlantirgich-kultivator to‘rt qatorlab ekilgan 90 sm li qator oralarini ishlashga mo‘ljallanadi. Kultivator MTÇ-80X traktoriga o‘rnatiladi. Kultivator Ñ×X-4 ekish mashinasi bilan birga o‘g‘it sepishda, ×XT-4Á moslamasi bilan chilpishda ham ishlatiladi. Kultivator asosiy uzellari, ish organlarining tiði va ishlash prinsiði KÐX-4 va KÐX-3,6 dan farq qilmaydi. 1-jadval Oziqlantirgich-kultivatorlarning texnik xarakteristikasi Ko‘rsatkichlar KPX-4 KPX- 3,6 KPT-4 Т-28Х4М, ТТЗ-80Х, МТЗ80Х Agregatlovchi traktor Gabarit o‘lchamlari, mm: Traktor bilan birga uzunligi Kengligi (maksimal) Balandligi (o‘g‘it idishlari bo‘yicha) Qamrov kengligi, m: 60 sm li qator kengligida 90 sm li qator kengligida Ishlov beriladigan qatorlar soni: 60 sm li qator kengligida 90 sm li qator kengligida Haydash chuqurligi, sm Ish 4615 3090 1750 2,4 — 4 — 3—16 1,15 — 1280 4585 4000 1750 — 3,6 — 4 3—18 — 2 1650 5500 3940 1600— 1700 — 3,6 — 4 3—18 — 2,16 1750

unumdorligi, ga/soat: 60 sm li qator kengligida 90 sm li qator kengligida Kultivatorning massasi, kg Konstruktiv jihatdan KÐT-4 kultivatori o‘rnatish va oldingi seksiyasini tutqichiga birlashtirish uzellari bilan farq qiladi. Kultivatorning ketingi seksiyasi uchta kesik kvadrat kesimli bruslardan yig‘ilgan bo‘lib, ularga gradillar, markaziy tebrangichlarning ramalari va o‘g‘itlagichlarning tutqichlari mahkamlanadi. Ketingi seksiya kashaklar va tortqilar vositasida bort uzatmalarning qobig‘iga va yarim o‘qlarning qobiqlariga mahkamlanadi. Ish organlari traktorning ketingi ko‘prigidagi CC-100 gidrotsilindri va kultivator oldingi seksiyasining yarim ramalariga o‘rnatilgan ikkita chiqarma CC-75 gidrotsilindri yordamida chuqurlatiladi va ko‘tariladi. Kultivatorning oldingi seksiyasida traktorning yetakchi g‘ildiraklari oldida ikkita o‘g‘itlash apparati o‘rnatiladi: chap apparat chap, o‘ng apparat esa o‘ng yarim ramaga mahkamlanadi. Kultivatorning keyingi seksiyasida chap apparat agregatning yurish yo‘nalishi bo‘yicha o‘ng tomonda, o‘ng apparat esa chap tomonda g‘o‘za ustida joylashtiriladi. Kultivatorning oldingi seksiyasida yondosh qatorlar orasini ishlaydigan ikkita gradil va yetakchi g‘ildiraklar oldida joylashgan to‘rtta gradil, keyingi seksiyasida esa yetakchi g‘ildiraklar ketida joylashgan ikkita (chap va o‘ng) va markaziy gradillar mahkamlangan. G‘ildirak orqasidagi gradillar bir-biridan shtangasining pasaytirgichning o‘q chizig‘idan siljish tomoni bilan farq qiladi. Kultivatorni traktordan chiqarishda maxsus taglik va domkratlardan foydalaniladi. Qator oralari 60 sm qilib ekilgan g‘o‘za qator oralariga ishlov berilganida har bir asosiy qator oralig‘iga ikkitadan (chap va o‘ng) tig‘lar, o‘q-yoysimon panjalar o‘rnatiladi, yondosh qatorlar orasida esa bittadan pichoq va o‘q-yoysimon panja joylanadi.

To‘g‘ri o‘rnatilgan pichoqning gorizontal tig‘i egat tubiga 12—18° qiya bo‘lishi kerak. Tuproq qatqalog‘ini yumshatish uchun tig‘lar va o‘q-yoysimon panjalar bilan birga rotatsion ish organlari ham ishlatiladi. Shunda tashqi rotatsion diskning ignasimon tishlari nihollarning qator chizig‘idan 3—5 sm masofada va birinchi kultivatsiyada yerga 3—5 sm, keyingi kultivatsiyalarda 6—8 sm ga botadigan qilib o‘rnatiladi. Rotatsion ish organlari ishlaganda tuproqning hali yumshatilmagan ustki qatlami ignasimon disk tishlarining oldida surilmasligi kerak. Shunda yumshatilayotgan tuproq o‘simliklarni shikastlamaydi. Shuning uchun ish organlarining ishqalanuvchi sirtlarini moylab turish va ignali disklarning o‘z o‘qida erkin aylanishini kuzatib borish lozim. Pichoqlar ichki ignali diskning ketidan 6—8 sm chuqurlikka botadigan qilib va 10 sm li muhofaza hududi qoldirib o‘rnatiladi. Panjalar qator oralarining o‘rtasidagi tuproqni 10—12 sm chuqurlikda yumshatadi. Panjalar bilan tuproqni yumshatish sifati ularning tuproqqa botish burchagiga bog‘liq. Panja to‘g‘ri o‘rnatilganida uning tumshug‘i tuproq yuzasiga 12—18° qiya joylashishi kerak. Bu holda pichoqning ketingi qismi gorizontal tekislikdan 10—12 mm ko‘tarilib turishi kerak. Botish burchagi juda kichik bo‘lganida panja tuproqqa yaxshi botmaydi, katta bo‘lganida esa kesak katta ko‘chadi va qo‘shimcha egatchalar hosil bo‘ladi. Agar tuproq ustida qatqaloq bo‘lmasa, g‘o‘za yonidagi begona o‘tlarni yo‘qotish uchun rotatsion ish organlarining o‘rniga muhofaza hududi 7 sm qilib diskli ish organlarini ishlatish mumkin. Qator oralarida begona o‘tlar ko‘p bo‘lsa, tuproqni qat-qat ishlaydigan ish organlari pichoqlar bilan birga o‘rnatiladi. Bu holda yumshatgich panjalar bittaga kam, pichoqlar esa 10 sm li muhofaza hududi qoldirib o‘rnatiladi. Tuproq ustida qatqaloq bo‘lsa, qatqat yumshatuvchi ish organlari rotatsion ish organlari bilan birga qo‘shib ishlatiladi.

O‘g‘itlarni ko‘muvchi ish organlarining turi va ularni joylashtirish sxemasi g‘o‘zalarning rivojlanish darajasiga qarab tanlanadi. O‘g‘itlarni pushtalarning yon tomoniga solish ishlari, odatda, dastlabki ikki oziqlantirishda egatlar ochish bilan birga bajariladi, keyingi oziqlantirishda esa o‘g‘itlar qator orasining o‘rtasiga kombinatsiyalashgan ish organlari yordamida sug‘orish egatlarini ochish bilan bir vaqtda solinadi. To‘g‘ri ochilgan sug‘orish egatlari sug‘orish sifatini va kultivatsiya qilish sifatini oshiradi. Buning uchun egat ochgichlar bir xil chuqurlikda yurishga moslanadi va qator oralarining aniq o‘rtasida joylashtiriladi. Bunday talablar amalga oshirilmasa agregatni boshqarish qiyinlashadi, kichik muhofaza hududlarida g‘o‘za ildizining shikastlanishi ortadi, qator oralarini ishlashni mexanizatsiyalashtirish darajasi pasayadi. G‘o‘za rivojlanishining turli davrlarida sug‘orish egatchalari turli chuqurlikda ochiladi. Birinchi sug‘orishda 60 sm li qator oralarida egatlar 10—12 sm (pushtadan egat tubigacha), shonalash paytida g‘o‘za bo‘yi 30—40 sm ga yetganda 14—15 sm chuqurlikda ochiladi. G‘o‘zaning gullash davrida egat chuqurligi yana 2—3 sm ga oshiriladi. Baland bo‘yli g‘o‘zalar o‘sgan uchastkalarda ish organlari g‘iloflar bilan berkitiladi, gradillar va traktor g‘ildiraklariga esa so‘rilar qo‘yiladi. 90 sm li qator oralarini kultivatsiya qilishda ish organlari 60 sm li qator oralarini ishlanganda qanday qo‘yilgan bo‘lsa, shunday o‘rnatiladi. Bunda ish organlarining o‘lchamlari kattaroq bo‘lib, gradillarga boshqacharoq mahkamlanadi. G‘ildiraklar oldidagi gradillarga g‘o‘za qatoriga yaqin joylarni ishlash uchun bittadan yumshatuvchi panja, g‘ildiraklar orqasida qator oralarining o‘rtasiga ishlov berish uchun esa gradillarga to‘rttadan panja o‘rnatiladi. O‘g‘itlash normalari. O‘g‘it sepuvchi apparatlarni berilgan me’yorda sepadigan qilib rostlash uchun silindrning pastki toretsi bilan tovoq tubining orasidagi ta’minlash tirqishi o‘zgartiriladi. Buning uchun silindr rezbali xomut ichida aylantiriladi. Dastlab barcha apparatlardagi ta’minlash tirqishlari bir xil kenglikda o‘rnatiladi. O‘g‘it o‘tkazgichlar esa ish organlaridan ajratiladi va ularning tagiga qutilar yoki

og‘irligi oldindan ma’lum bo‘lgan xaltachalar osib qo‘yiladi. Traktorning yetakchi g‘ildiraklaridan biriga taglik qo‘yib, ko‘tarib erkin aylana oladigan qilinadi. Bir gektarga sepiladigan o‘g‘it normasi quyidagicha hisoblanadi: traktorning yetakchi g‘ildiragi 11 marta aylanganda agregat 50 m yo‘l o‘tgan bo‘ladi. Shunda qamrash kengligi 2,4 m li agregat 0,012 ga maydonga ishlov beradi. O‘g‘it solish me’yori 100 kg/ga bo‘lsa, 0,012 ga maydonga 1,2 kg o‘g‘it sepiladi. Agar o‘g‘it to‘rtta voronkadan sepilsa, har bir voronkadan 0,3 kg o‘g‘it sepilishi kerak. Binobarin, yetakchi g‘ildirakni 11 marta aylantirganda, har qaysi voronkadan tushgan o‘g‘it miqdori 0,3 kg bo‘lishi lozim. Dehqonchilikda mehnattalab jarayonlardan biri qator oralarini yumshatish va begona o‘tlarga qarshi kurashishdir. Bu ishlarni o‘z vaqtida va yaxshi sifatli o‘tkazish sezilarli darajada poliz, oziq va texnikaviy o‘simliklarni hosildorligini oshiradi. Minerallashgan og‘ir va botqoq tuproqlarda mavjud kultivatorlar ko‘p hollarda agrotexnika talablariga javob bermaydi, ayniqsa, qatorlab ekilgan ekinlarni qator oralariga ishlov berish og‘ir ishlardan hisoblanadi. Og‘ir loy tuproqlarda mavjud kultivatorlar ko‘p miqdorda begona o‘tlarni qoldirib ketadi va tuproqni siljitib yuboradi, natijada har xil chuqurliklar, tuproq uyumlari va yirik palaxsalar paydo bo‘ladi. So‘nggi vaqtlarda tobora kengroq qo‘llanilayotgan frezali haydov kultivatorlarining ish sifati ahamiyatga molik. Bu kultivatorlarning afzalliklariga tuproqni mayin holga keltirishi, begona o‘tlarni to‘la yo‘qotish va tuproqqa ko‘mib tashlashi hamda mineral va organik o‘g‘itlarni tuproq bilan haydov chuqurligining barcha nuqtalarida tekis aralashishini ta’minlashi kiradi. Frezali haydov kultivatorlarini qo‘llash ekin oraliqlariga beriladigan ishlovlar sonini kamaytiradi. Ular traktorga agregatlanishi bo‘yicha tortib yuriladigan, osma va o‘ziyurar frezali haydov kultivatorlariga bo‘linadi. Konstruksiyalanishi va joylashtirilishi bo‘yicha ular traktorning oldingi, markaziy va orqa qismida joylashtirilishi mumkin. Ishchi seksiyalari ketma-ket joylashgan frezali haydov kultivatorlari ham mavjud.

Traktorning oldingi qismida joylashgan kultivatorlar orqada joylashgan kultivatorlarga nisbatan ish sifatini kuzatishda afzallikka ega, ammo burovchi momentni ishchi organlarga uzatish, xizmat ko‘rsatishning qulayligi va ishchi organning transport holatida yerdan balandligi kabi belgilarda kamchiliklari ko‘p. Bundan tashqari, frezalar yumshatib ketgan qator oralaridan traktor g‘ildiraklari o‘tganda tuproqni qaytadan zichlab, chuqur izlar qoldiradi, natijada o‘simliklarning suv-havo va oziqlanish rejimi buziladi. Mo‘ljallanishi bo‘yicha guruh yuritmali (ko‘p qatorli, seksiyali) va alohida yuritmali kultivatorlarga bo‘linadi. Guruhli yuritma, odatda, past bo‘yli o‘simliklarning nihollari oralig‘iga ishlov berishda qo‘llanishi mumkin. Alohida yuritmalisi esa poyasi baland o‘simliklar oralig‘iga ishlov berishda ishlatiladi. Frezali ishchi organlar haydov chuqurligi bo‘yicha tuproqni bir tekisda yumshatilishiga va qator oralarini yaxshi sifatli ishlov berilishiga erishiladi. Kultivatorning konstruksiyasi oraliqlari 45—90 sm bo‘lgan to‘rtta, oltita qator oralariga ishlov berish uchun sozlash imkonini beradi. MTÇ-80X traktori bilan birga ishlatiladi. 2-jadval Frezali chopiq kultivatorlarning qisqacha texnik xarakteristikasi Ko‘rsatkichlar KPH-1,4 ФПУ-4,2 Agregatlovchi traktor Kultivator ti р i Qamrov kengligi, m Qatorning qamrov kengligi, m Seksiyalar soni Seksiya yuritmasining ti р i Seksiyaning og‘ishi Saqlagich qurilma Joylashish i Ti р i T-16 Osma 1,4 60 1 zanjirli orqaga seksiyada friksion g‘ildirak 480 МТЗ -80 Osma 4,2 60—90 7 zanjirli oldinga barabanda xrapovikli g‘ildirak 340

Ko‘chiruvchi qurilma Freza-baraban diametri, mm 220 320 Himoya qobig‘ining oldingi qismida tayanch g‘ildiraklari joylashtirilgan. Uning holatini o‘zgartirish bilan tuproqqa ishlov berish chuqurligi sozlanadi. Bosh reduktor quyma korpusga joylashtirilgan konussimon shesternalar juftligidan iborat bo‘lib, uzatish soni 1,59 ni tashkil qiladi. Bunday uzatish soni traktorning quvvat olish validagi aylanishlar soni 540 ayl/min bo‘lganda, transmissiya valini 340 ayl/min tezlikda aylanishini ta’minlaydi. Frezali mashinalar vazifasi va klassifikatsiyasi. Frezalarning ish organlari traktorning quvvat olish validan majburiy aylanma harakatga keltirilganidan ular aktiv ish organlari deb ataladi. Frezalar vazifasiga ko‘ra to‘qay, o‘rmon, dala, bog‘larda ishlaydigan, ekin qatorlari orasini chopiq qilish xillariga bo‘linadi. Dala frezalari shudgordagi kesaklarni maydalab, dalalarni ko‘klamgi ekin ekishga tayyorlashda ishlatiladi. Chopiq frezalari g‘o‘za qatorlariga orasini chopiq qilib, begona o‘tlarni yo‘qotish hamda tuproqni yumshatish uchun mo‘ljallangan. Frezalarning aylanish o‘qi vertikal va gorizontal joylashishi mumkin. Hozirgi frezalarda ish organlari harakat yo‘nalishiga ko‘ndalang joylashgan gorizontal o‘qda aylanadi. Frezalarning ish organlari disklarni aylanasi bo‘ylab bir xil oraliqda joylashgan Ã-simon pichoqlardan iborat. Bunday disklar to‘plami frezali barabanni tashkil etadi. Diskdagi pichoqlar (o‘naqay va chapaqay) soni frezaning vazifasiga qarab 3—8 ta bo‘ladi. Pichoqlarni shakli va o‘lchamlari frezaning vazifasi va ish sharoitlariga bog‘liq. Pichoqlar yuqoridan pastga, ya’ni to‘g‘riga va pastdan yuqoriga, ya’ni mashinaning harakat yo‘nalishiga teskari tomonga aylanishi mumkin. To‘g‘ri aylanishda mashinani oldiga surishga intiluvchi kuchlar paydo bo‘ladi, teskari aylanishda esa, aksincha, tortish qarshiligi oshadi, energiya ko‘p talab qilinadi. Shuning to‘g‘ri aylanish usuli barcha dala frezalarida, teskari aylanish esa toshli

yerlarda va kundakov qilingan o‘rmonlarni o‘zlashtirishda ishlatiladigan frezalarda qo‘llaniladi. Tuproqqa ishlov beruvchi murakkab mashina va agregatlar. Ekin ekish oldidan tuproqni mumkin qadar sifatli tayyorlashga katta e’tibor beriladi. Ma’lumki, faqat optimal ishlov berilgan yerlardagina urug‘larni tekis ekib, nihollarning o‘z vaqtida to‘liq unib chiqishiga erishish mumkin. Tuproqni bir xil mashina bilan sifatli tayyorlash qiyin, turli mashinalarni daladan takror o‘tkazganda esa, tuproq ko‘p zararlanadi. Shuning uchun tuproqqa bir yo‘la turli ishlov beruvchi qurollar turkumini yaratish, ba’zan esa bunday murakkab mashinalar ketiga seyalka tirkash masalalari ko‘rilmoqda. Sanoatimizda bir necha xil murakkab mashina va agregatlar ishlab chiqarilmoqda. Ular quyidagi talablarni qondirishi lozim: barcha turdagi qurollar turli tuproqlarda va sharoitlarda ishlay olishi kerak; qurollar birikmasi traktorning tortish kuchidan to‘liq foydalanishga moslangan bo‘lishi kerak. ÐÂK-3,6 va ÐÂK-5,6 murakkab agregatlar ekish oldidan tuproqqa ishlov beradi: bir o‘tishda tuproqni 15 sm chuqur kultivatsiya qiladi, katta va kichik kesaklarni maydalaydi, dala betini tekislaydi va molalaydi. Bu ishlarni bajarish uchun ramada navbat bilan yumshatgichlar, shporali halqalardan tuzilgan g‘altakmola, yana yumshatgichlar qatori, tekislovchi brus va yana g‘altakmola o‘rnatilgan. ÂÈÏ-5,6 murakkab agregat ninali disklar batareyasi, tekislovchi brus, tishli ponasimon disklardan tuzilgan g‘altak moladan tuzilgan agregatlar bir o‘tishda katta kesaklarni maydalaydi, dalani tekislaydi va tuproqning 10—12 sm li yuqori qatlamini zichlaydi. Paxtachilikda chizel-kultivator, tishli boronalar, yer tekislagich g‘altak moladan tuzilgan murakkab agregatlar ishlatiladi. Og‘ir tuproqli KA-3,6 markali murakkab mashina tuproqqa ishlov berishi bilan bir yo‘la don urug‘larini ekadi, tuproqni mola bostirib ketadi. Bir o‘tishda yerni shudgorlaydigan va dala betiga ishlov berib ekin ekishga tayyorlaydigan murakkab mashinalar ham ishlatiladi. ÏKA markali murakkab

haydov agregati yerni shudgorlaydi, katta palaxsalarni maydalaydi, dala betini tekislaydi va ikki qator g‘altakmola bilan zichlaydi. AÏK-2,5 murakkab agregat nam yetarli bo‘lmagan rayonlarda tuproq qatlamini ag‘darmasdan asosiy va qo‘shimcha ishlash uchun mo‘ljallangan. 2. G‘O‘ZANI CHEKANKA QILISH MOSLAMASI G‘o‘zani chekanka qilish hosildorlikni oshirishga katta ta’sir ko‘rsatadi. Chekanka apparati g‘o‘zaning bosh poyasi va shoxlarning o‘sish nuqtalarini chilpib tashlaydi.Chilpilgan g‘o‘za tanasida oziq moddalarining yo‘nalishi o‘zgaradi, shonalagan shoxlar ko‘proq oziq oladi, shonalar kam to‘kiladi, ko‘saklar yiriklashadi va barvaqt yetiladi. Yuqoriga qarab o‘sgan shoxlarni chilpiydigan apparat g‘o‘za tuplarining ustida vertikal o‘qda aylanuvchi ikki pichoqli diskdan, yon shoxlarni qirqib, g‘o‘za tuplarini shakllantiradigan moslama esa gorizontal o‘qda aylanuvchi to‘rtta pichoqli diskdan iborat. ×ÂX-4 va ×XÓ-4 mashinalarida to‘rtta apparat qatorlar ustida, sakkizta apparat esa g‘o‘za qator oralarida joylashadi. Har qator orasida ikkita to‘rt pichoqli disklar ustmaust o‘rnatiladi. Pichoqlar qarshi qirquvchi tayanchlarsiz qirqadi. Erkin turgan tuplarni tayanchsiz qirqish uchun pichoqlar juda katta tezlikda aylanishi lozim. Tajribalarning ko‘rsatishicha, erkin turgan shoxlarni pichoqlar 30—40 m/s tezlikda yaxshi qirqadi. Chekanka moslamasining tuzilishi quyidagicha: g‘o‘za chilpish apparatining tashqi diametri 380 mm, ichki diametri 114 mm bo‘lgan ikki pichoqli diskdan iborat bo‘lib, disk 1500 ayl/min chastota bilan aylanadi. ×ÂX-3,6 g‘o‘za uchlarini chilpish (chekanka qilish) moslamasi. ×ÂX-3,6 moslamasi to‘rt qatorli seyalka yordamida qator oralari 90 sm qilib ekilgan g‘o‘za shoxlarining uchini chilpish uchun mo‘ljallangan. G‘o‘za shoxlarining uchi chekanka qilinganida g‘o‘zalar g‘ovlab ketmaydi, shonalar kam to‘kiladi va ko‘saklar yiriklashishi tezlashadi. Ñ×X-3,6 moslamasi KÐX-3,6 kultivatori bilan birga T-28X4M, MTÇ-80X traktorlariga qo‘shib ishlatiladi. Chekanka qilish bilan bir vaqtda qator oralari yumshatiladi, sug‘orish egatlari ochiladi yoki o‘g‘it solinadi.

Agregatda traktorchining bir o‘zi ishlaydi. U ish organlarini gidravlik yuritma yordamida ko‘taradi, tushiradi va zarur vaziyatga o‘rnatadi. ×ÁX-ÇÄ moslamasining ish organlari old brus 4 ga o‘rnatilgan. Birlashtirish reduktori sharnirli vallar yordamida pastki va yuqorigi kronshteynlar orqali ish organlarini harakatga keltiradi. Ish organlarini ko‘taradigan va tushiradigan gidravlik sistema gidrotsilindr 3 va birlashtirish trubalaridan tuzilgan. ×XT-4Á g‘o‘za uchlarini chilpish moslamasining (18-rasm) konstruksiyasi ham ×ÂX-3,6 moslamasinikiga o‘xshash. Faqat 5 — M.Melibayev 18- rasm. ×XT- 4Á g‘o‘za uchlarini chilpish moslamasi. ×XT-4Á moslamasida ish organlari traktorning yon o‘qidan sharnirli vallar va oraliq kronshteyn yordamida harakatlanadi. Old brusga tup yo‘naltirgich pichoqlar 3 va 15 , konussimon reduktor 5 , ponasimon tasma 8, yondor 9, tortqi 7 , gidrosilindr 13 , o‘rnatma 14 , kojux 17 mahkamlangan. Brus ish organlari bilan moslama stoykasiga sharnirli biriktirilgan. Stoykalar 10 rama 12 ga mahkamlangan. Ular yondor 9 va tortqi bilan qo‘zg‘almas qilib biriktirilgan bo‘lib, traktor lanjeroniga mahkamlangan. Old brus balandligi gidrosilindr 5 ni ko‘tarish yo‘li bilan sozlanadi. Gidrosilindrning bir uchi rama 12 ga ikkinchi uchi o‘rnatma 14 ga mahkamlangan. ×XT-4Á moslamasi ×ÂX-3,6 dan yana quyidagilar bilan farq qiladi: stoyka 10 KÐT-4 kultivatori brusiga o‘rnatilgan, tortqi 7 esa kronshteynga sharnirli biriktirilgan. Kronshteyn traktorning yuqorigi trubasida joylashgan. 1 2 3 4 17 16 15 14 13 12 111098 7 6 5

Moslamaga texnik xizmat ko‘rsatish. Moslamaga ish boshlashdan oldin, ish davomida va ishdan keyin texnik xizmat ko‘rsatiladi. Moslamani ishga tushirishdan oldin mexanizm va birikmalarning holati, mashinaning to‘g‘ri yig‘ilganligi, barcha boltlarning burab qotirilganligi sinchiklab tekshiriladi, ishqalanuvchi qismlar moylanadi. Chilpish balandligi agregat yurib ketayotganida rostlanadi yoki qirquvchi pichoqlar shu daladagi g‘o‘zalarning o‘rtacha bo‘yiga moslab o‘rnatiladi. Shundan keyin moslama changdan, ish organlari ko‘katdan tozalanadi. 3. QISHLOQ XO‘JALIGI ZARARKUNANDALARI VA KASALLIKLARIGA QARSHI KURASHDA, G‘O‘ZA BARGINI SUN’IY RAVISHDA TO‘KISHDA ISHLATILADIGAN CHANGLATGICH-PURKAGICHLAR Qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishini yuksaltirish ekinlarni himoya qilish vositalari va tadbirlarini rivojlantirishga ancha bog‘liq. Kimyoviy usullar qo‘llanilganda uning salbiy ta’sirini esda tutish kerak. Zaharli dorilardan noto‘g‘ri foydalanganda yer, o‘rmon, havo, o‘simlik va hayvonlarga katta zarar yetishi mumkin. Shuning uchun barcha mavjud usullarni qo‘llab, atrof-muhitni musaffo saqlagan holda o‘simliklarni turli kasallik va zararkunandalardan hamda begona o‘tlardan himoya qilish kerak. Tashkiliy-xo‘jalik usullari: o‘simlikka karantin belgilash, ekinlarni rayonlashtirish, melioratsiya va irrigatsiya. Agrotexnik usullar: chopiq qilinadigan ekinlarni, beda va oziq o‘simliklarni almashlab ekish, yerni kuzda o‘g‘itlab haydash, yaxob berish, sho‘r yuvish, urug‘lik materiallarni ekishga tayyorlash, kasallik va zararkunandalarga chidamli o‘simlik navlarini tanlash, ekinlarni optimal muddatlarda ekish. Biologik usullar: o‘simliklarning zararkunandalariga qarshi kurashda ularni kasallantiradigan mikrob va bakteriyalardan, ya’ni zararkunandalarning tabiiy kushandalaridan foydalanish, shuningdek turli zamburug‘ va bakteriyalardan olinadigan moddalar (antibiotiklar)ni ishlatish.

Biofizik usullar: o‘simlik zararkunandalariga qarshi ultratovush, yuqori chastotali tok, radioaktiv dori, ionli nurlardan foydalanish. Mexanik usullar: o‘simlik zararkunandalarining joydan-joyga tarqalishiga to‘sqinlik qiladigan yoki ularni bevosita qiruvchi qurilma va to‘siqlar (ariqlar, qopqonlar) dan foydalanish. Kimyoviy usullar: qishloq xo‘jalik o‘simliklarining zararkunandalariga, kasalliklariga va begona o‘tlarga qarshi turli zaharli dorilarni sepish. Bu usulda ish unumi yuqori mehnat va mablag‘ sarfi kam, zahar bevosita ta’sir etib, zararkunandalarni tez yo‘qotadi. Shuning uchun kimyoviy usul o‘simliklar zararkunandalariga qarshi kurashda asosiy usul hisoblanadi. O‘simliklarni himoya qilishda ishlatiladigan barcha zaharli dorilar pestitsidlar (lotincha — kasallik, zararkunanda, — o‘ldirish), ya’ni zararkunandalarni qiruvchilar deb ataladi. Begona o‘tlarga qarshi kurashda ishlatiladigan dorilar gerbitsidlar; zamburug‘ kasalliklariga qarshi ishlatiladigan dorilar fungisidlar (zamburug‘), bakterial kasalliklarga qarshi ishlatiladigan dorilar bakteritsidlar deb ataladi. Zaharli dorilar odam organizmi uchun juda zararli, ular teri, og‘iz va nafas yo‘llari orqali organizmga kirib, odamni og‘ir zaharlashi yoki o‘ldirishi mumkin. Ba’zi dorilar yonuvchan bo‘ladi. Shuning uchun zaharli dorilar bilan ishlaganda xavfsizlik texnikasining va yong‘in xavfsizligining maxsus qoydalarini yaxshi bilish va ularga qat’iy rioya qilish zarur. Kasallik va zararkunandalarning tarqalgan joyi, o‘simliklarning ahvoli va rivojlanish fazalariga qarab ularni kimyoviy saqlashning quyidagi usullari qo‘llaniladi: zaharli dori purkash, changitish, aerozollar sepish, fumigatsiya qilish, urug‘larni dorilash, zaharli xo‘raklar sepish, xemoterapiya. Purkash — suyuq zaharli dorilarni mayda zarrachalarga parchalab o‘simliklarga, zararkunandalarga va boshqa-boshqa sirtlarga sepish. Purkash samaradorligi suyuqlikni mayda zarrachalar tarzida to‘zitish darajasi va o‘simliklar sirtining tekis dorilanishiga bog‘liq. Tomchilarning kattaligi 80—200 mkm bo‘lganda o‘simlik sirti tekis dorilanadi. Purkash usulining afzalliklariga

dorining kam sarflanishi, kamchiliklariga esa sepiladigan dori tarkibini tayyorlash murakkabligi kiradi. Shuning uchun oddiy purkashda mashinani tez-tez dori quyib to‘ldirish lozim bo‘ladi, bu esa ish unumini pasaytiradi. Dala ekinlariga 400—600 l/ga bog‘ va daraxtzorlarga 1000—2000 l/ga suyuqlik sarflanadi. Ventilatorli purkagichlar tomchilarni 60—100 mk li zarrachalarga parchalab, dorilash samaradorligini oshiradi. Shunda ish suyuqligi 20—25% kam sarflanadi, ish unumi esa 30% gacha oshadi. Dorilagich va purkagichlar. Dorilagichlar urug‘lik materialni ekishda oldin zamburug‘, bakterial va virus kasalliklarga qarshi dorilashda qo‘llaniladi. Ishlash xarakteriga qarab davriy va uzluksiz ishlatiladigan; urug‘larni dorilash usuliga qarab quruqlayin, namlab va ho‘llab dorilaydigan; asosiy ish organi — qorgichning tuzilishiga qarab shnekli (ÏÑØ-3); barabanli (ÏÇ-10, ÏÓ-3,0) hamda kamerali (ÏÑ-10, AÏÇ-10, AÏÑ-4); harakatga keltirish usuliga qarab dastaki, elektr dvigatelli, kombinatsiyalangan yuritmali dorilagichlar bo‘ladi. Shnekli dorilagich (19-rasm) urug‘larni uch xil dorilaydi. Quruqlayin dorilashda bunker 5 dan kukunsimon zahar, bunker 8 dan esa urug‘lar tushib, shnek 12 da qoriladi va darcha 13 dan tashqariga chiqariladi. Kukunsimon dori solingan bunker to‘zitgich 6 , ta’minlagich-shnek 4 va dozator 3 bilan jihozlangan. Barcha mexanizmlar elektr dvigatel 2 dan uzatmalar 1 vositasida yuritiladi. Urug‘lar miqdori zaslonka 9 bilan rostlanadi. Bunkerning bo‘g‘zi panjara 7 bilan yopiladi. Namlab dorilashda bunker 5 dan kukunsimon dori, rezervuar 11 dan esa, jo‘mrak 10 orqali suv beriladi. Ho‘llab dorilashda rezervuar 11 dan suyuq dori beriladi, bunker 5 esa ishlatilmaydi. Dorilagich ikkita g‘ildirak 15 va tayanch 14 ga tayanadi. Dorilash jarayoni 40—50 s davom etadi. Purkagichlar o‘simlik zararkunandalari va kasalliklariga, begona o‘tlarga qarshi kimyoviy kurash, omborlarni dezinfeksiyalash, g‘o‘zalarni defoliatsiya va desikatsiya qilish uchun zaharli dorilar eritmasini, suspenziyasini yoki emulsiyalarini sepish uchun 7 8 11

6 5 4 3 2 19-rasm. ÏÑØ-3 universal dorilagichining texnologik sxemasi: 1 —uzatma; 2 —elektr dvigatel; 3 —ta’minlagich-shnek; 5 —bunker; 6 — to‘zitkich; 7 —panjara; 8 —bunker; 9 —zaslonka; 10 —jo‘mrak; 11 —rezervuar; 13 —darcha; 14 —tayanch; 15 —g‘ildirak. ishlatiladi. Vazifasiga ko‘ra dala ekinlari, bog‘ va tokzorlarni dorilashga moslangan, shuningdek universal purkagichlar bo‘ladi. Suyuqlikni purkovchi qurilmalarning turiga qarab gidravlik, ventilatorli va aerozol purkagichlar deyiladi. Gidravlik purkagichlarda ish suyuqligi to‘zituvchi uchliklarga bosim bilan yuboriladi, mayda tomchilarga parchalanadi va ekinlarga sepiladi. Ventilatorli purkagichlarda uchliklarida tuzilgan ish suyuqligi ekinlar yoki daraxtlarga ventilatorning shamoli yordamida purkaladi. Purkagich gektarga 50—600 l suyuqlik sarflaydi. Buning uchun bosim regulatori 6 manometr 5 bo‘yicha tegishlicha 0,2—2,5 ÌPa bosimda ochiladigan qilib rostlanadi. OÂX-28 purkagichida rotorli nasos o‘rnatilgan bo‘lib, ventilatorning o‘zi tebranadi. Rotorli nasos 0,8 MÏa bosim hosil qiladi. Aerozol generatorlari. Generatorlar aerozollarni termomexanik yoki mexanik usulda hosil qiladi. Ish suyuqligi avval termomexanik usulda qizdiriladi, qisman bug‘lanadi, so‘ngra gaz ta’sirida mayda zarrachalarga parchalanadi; tashqariga bosim bilan chiqib, nisbatan sovuq atmosferaga tez yoyilib soviydi va tumanga aylanadi. Generator soplosidan 2 m masofada tuman temperaturasi atrof muhit temperaturasiga tenglashadi. Mexanik usulda aerozol hosil qilishda ish suyuqligi ventilatordan yuborilgan havo ta’sirida parchalanib, tashqariga purkaladi. OÂX-14, OÂX-28 va OÂX-600 purkagich sovuq aerozol hosil qiluvchi generator kabi ishlaydi.

Termomexanik usulda aerozol hosil qiluvchi generatorning texnologik sxemasi quyidagicha tuzilgan. Haydagich yordamida tashqi mihitdan so‘rilgan havo bosim bilan gorelka atrofidan o‘tib, yonish kamerasiga kiradi. Havoning bir qismi gorelka ichiga kirib, forsunkadan tomchilayotgan benzinni parchalaydi. Bakdan oqib tushadigan benzin miqdori jo‘mrak bilan rostlanadi. Yonish kamerasida hosil bo‘lgan yonuvchan aralashma svecha uchquni ta’sirida alangalanadi. Olov trubasida yonilg‘i to‘la yonib bo‘ladi, hosil bo‘lgan issiq haydagichdan kelayotgan havoga aralashib katta (250—300 m/s) tezlikda soplo orqali o‘tadi, rezervuardan truba orqali keladigan ish suyuqligini to‘zitgich yordamida mayda zarrachalarga parchalaydi. Ish suyuqligi zarrachalari issiq (200°C) gazlar ta’sirida bug‘lanadi va tashqariga chiqib, tez sovib zaharli tumanga aylanadi. Tuman o‘simlikka tekis o‘tiradi. Sovuq aerozol hosil qilishda svecha va benzin baki uzib 9 10 12 13 20-rasm. Paxtachilikka moslashtirilgan purkagichning texnologik sxemasi. 1 —plunjerli nasos; 2 —havo balloni; 3 —saqlash klapani; 4 va 5 manometrlar; 6 —bosim rostlagichi; 7 va 16 —jo‘mraklar; 8 va 19 —ventillar; 9 , 17 —filtrlar; 10 va 13 —rezervuarlar; 11 —gidravlik aralashtirgich; 12—qalqovichli ko‘rsatkich; 14 —brandspoytlar; 15 —filtr; 18 —shlang; 20 —uchlik; 21 —

ventilator; 22 —zaslonka; 23 —dozalovchi g‘altak; 24 —bunker; 25 — aralashtirgich; 26 —shnek. qo‘yiladi. Olov trubasi o‘rniga tirsakli truba o‘rnatiladi. Bakdan kelgan ish suyuqligi haydagichdan yuborilgan havo ta’sirida parchalanib, tashqarida sovuq tumanga aylanadi. Purkagich va changitgichlar. Purkagichlar suyuqlikni 25—250 mkm zarrachalarga parchalaydi. Tomchilar qancha mayda bo‘lsa, ular o‘simlik barg va tanalariga shuncha tekis taqsimlanadi va ta’sir kuchi oshadi. Yirik tomchilar dorilanadigan sirtlarda turmasdan tezda yerga tushib barglarning chetlarini kuydirib yuboradi, ammo umumiy ta’siri kuchsiz bo‘ladi. Suyuqlikning mayda tomchilarga parchalanish darajasi sistemadagi bosimga, pestitsidning texnologik xususiyatlariga, purkovchi uchliklarning konstruksiyasiga va dorilarni uchliklardan o‘simliklarga keltirish (erkin yoki uyurma oqim bilan) usullarga bog‘liq. Uyurma (turbulent) oqimda parchalangan pestitsid zarrachalari o‘simlikning barcha qismlariga tekis o‘tiradi. Shuning uchun bunday oqim hosil qiluvchi kam va ultra kam sig‘imli purkash usullari pestitsidlarni ancha tejashga imkon bergani holda dorilash sifatini yaxshilaydi. Odatda, tomchining o‘rtacha diametri d o‘ =2/3 d i , bunda d i — tomchi izining o‘lchangan diametri 150— 300 mkm, aerozol hosil qilib purkashda 50—100 mkm ga teng. Purkagichlarning rezervuarlari, odatda, gorizontal silindr shaklida bo‘lib, ularning old va ketingi devorlari yassi yoki sferik bo‘ladi. Rezervuarlar sig‘imi (300—1800 l) purkagichlarning turiga va ish unumiga bog‘iq bo‘lib, ish suyuqligining sig‘imi yarim smenaga, ba’zan esa butun smenaga yetadigan qilinadi. Baklar polietilen, shisha plastinkadan yoki ichki sirti zaharli dori ta’siriga chidamli lok, plastinka bilan qoplangan va zanglamaydigan po‘lat listlardan tayyorlanadi. Aralashtirgichlar rezervuardagi ish suyuqligini aralashtirib, bir xil tarkibda saqlash uchun xizmat qiladi. Pnevmatik, gidravlik va mexanik aralashtirgichlar bo‘ladi. Pnevmatik va gidravlik aralashtirgichlar havo va suyuqlikni rezervuarga bosim bilan kirituvchi moslamalardan iborat. Havo va suyuqlik purkash soplo va forsunkalar bakning tubidan 25—50 mm yuqoriroqda o‘rnatiladi. Suyuqlik

forsunkadan 2,5 m/s tezlikdan chiqqanda rezervuardagi ish suyuqligini yaxshi aralashtiradi.

ADABIYOT 1. Iofinov S. A., Babenko E.P., Zuyev Y.A. Mashina-traktor parkidan foydalanishga oid spravochnik. T., „Mehnat“, 1988. 2. Shoumarova M., Abdullayev T. Qishloq xo‘jaligi mashinalari T., „O‘qituvchi“, 2002. 3. B.M.Tojiboyev. Chorvachilikni mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish. T., „Mehnat“, 2002. 4. B.M. Tojiboyev, A.S.Sirojiddinov. Chorvachilik va chorvachilikni mexanizatsiyalashga oid ruscha-o‘zbekcha lug‘at. T., Uzgiðrozem, 1994. 5. Matchonov R.D., Usmonov A.S. Agrosanoat mashinalari. Ma’lumotnoma. T., „Yangi asr avlodi“, — 2002.

Похожие

Tuproqqa ishlov berish mashina va qurollari

Paxta yig‘im-terim mashinalari

Yuklash-tushirish va tashish mashinalari

Kartoshka kovlash va yig‘ish mashinalari

Urug‘ ekish mashinalari